1. Публічная і супольная малітва Божага народу заслужана лічыцца адным з першасных абавязкаў Касцёла. Таму ад пачатку тыя, хто быў ахрышчаны, «заставаліся вернымі вучэнню Апосталаў і супольнасці, ламанню хлеба і малітвам» (Дз 2, 42). Дзеі Апосталаў шмат разоў сведчаць, што хрысціянская супольнасць аднадушна малілася¹.

Сведчанні старажытнага Касцёла паказваюць таксама, што верныя прысвячалі малітве пэўныя гадзіны. Пазней у розных рэгіёнах дастаткова хутка ўсталяваўся звычай прызначаць для супольнай малітвы пэўныя поры, напрыклад, апошнюю гадзіну дня, калі вечарэе і запальваецца святло, або першую гадзіну, калі пры з’яўленні дзённага святла, заканчваецца ноч.

З цягам часу агульнай малітвай сталі асвячацца таксама іншыя гадзіны, пра якія Айцы чыталі ў Дзеях Апосталаў. Яны паказваюць нам вучняў, якія збіраліся а трэцяй гадзіне². Першы з Апосталаў «падняўся на верх дома памаліцца каля шостай гадзіны» (10, 9); «Пётр і Ян ішлі ў святыню на малітву а дзевятай гадзіне» (3, 1); «Каля поўначы Павел і Сіла маліліся, спяваючы гімны Богу» (16, 25).

2. Малітвы такога кшталту, якія ўзносіліся супольна, паступова ператварыліся ў цалкам акрэсленую паслядоўнасць гадзінаў. Гэтая Літургія гадзінаў, або Божы Афіцый, узбагачаная таксама чытаннямі, з’яўляецца асаблівай малітвай і просьбай, малітвай Касцёла разам з Хрыстом і да Хрыста.

І. Малітва Хрыста

Хрыстус моліцца да Айца

3. Прыходзячы даць людзям Божае жыццё, Слова, якое паходзіць ад Айца як святло Ягонай хвалы, «Найвышэйшы Святар Новага і вечнага Запавету, Езус Хрыстус, прымаючы чалавечую натуру, прынёс у гэта зямное выгнанне той гімн, які ва ўсе вякі гучыць у нябесных святынях»³. З таго часу ў сэрцы Хрыста хвала Богу ўзносіцца праз словы людскога пакланення, уміласціўлення і заступніцтва. Усё гэта ў імя людзей і для іхняга дабра прадстаўляе перад Богам Валадар новага чалавецтва і Пасрэднік паміж Богам і людзьмі.

4. Сам Сын Божы ў еднасці са сваім Айцом (пар. Ян 10, 30), прыходзячы у свет, сказаў: «Вось Я іду, каб выканаць волю Тваю, Божа» (Гбр 10, 9; пар. Ян 6, 38), ласкава пакінуў нам таксама сведчанні сваёй малітвы. Сапраўды, вельмі часта Евангелле паказвае Яго ў малітве: калі Айцец адкрывае Яго місію⁴, перад пакліканнем Апосталаў⁵, пры благаслаўленні Бога пад­час размнажэння хлябоў⁶, пры перамяненні на гары⁷, пры аздараўленні глуханямога⁸ і ўваскрашэнні Лазара⁹, перад месіянскім вызнаннем веры Пятра¹⁰, падчас навучання вучняў малітве¹¹, пры вяртанні вучняў з місіі¹², пры благаслаўленні дзяцей¹³ і малітве за Пятра¹⁴.

Яго штодзённая дзейнасць была цесна звязаная з малітвай, больш за тое, яна нібы вынікала з малітвы, калі, напрыклад, Ён маліўся на пустыні¹⁵ ці падымаўся на гару для малітвы¹⁶, калі ўставаў вельмі рана¹⁷ або маліўся да чацвёртай начной варты¹⁸, праводзячы ноч у малітве да Бога.

Як справядліва мяркуюць, Ён удзельнічаў і ў публічных малітвах у сінагогах, куды хадзіў па суботах паводле свайго звычаю¹⁹, у малітвах у святыні, якую называў домам сваёй малітвы²⁰, а таксама ў малітвах, якія зазвычай прыватна ўзносіліся пабожнымі ізраэльцянамі штодня. Нам выразна расказваецца, як Ён узносіў таксама традыцыйныя Божыя благаслаўленні пры спажыванні ежы: падчас размнажэння хлябоў²¹, падчас сваёй Апошняй Вячэры²², вячэры ў Эмаус²³. Падобным чынам Ён спяваў з вучнямі і гімны перад тым, як пайсці ў Аліўны сад ²⁴.

Да самага канца жыцця, калі мука ўжо набліжалася²⁵, падчас Апошняй Вячэры²⁶, падчас скону²⁷ і на крыжы²⁸ боскі Настаўнік паказаў малітву, якая жывіла Яго месіянскі абавязак і пасхальны зыход. Бо Ён сам «у дні цела свайго гучна і са слязьмі ўзнёс малітвы і просьбы да таго, хто мог уратаваць Яго ад смерці, і быў выслуханы за сваю пакорлівасць» (Гбр 5, 7); прынёсшы ахвяру на алтары крыжа, «назаўсёды зрабіў дасканалымі тых, каго асвячаюць» (Гбр 10, 14); уваскросшы, нарэшце, навекі жыве і моліцца за нас²⁹.

ІІ. Малітва Касцёла

Наказ малітвы

5. Езус наказваў нам рабіць тое, што рабіў сам. Ён часта казаў: «Маліцеся», «прасіце», «выпрошвайце»³⁰, «у імя Маё»;³¹ у малітве Панскай Ён перадаў таксама форму малітвы³² і вучыў пра неабходнасць малітвы³³ пакорлівай³⁴, чуйнай³⁵, няспыннай і поўнай веры ў дабрыню Айца³⁶, з чыстым намерам, адпаведнай натуры Божай³⁷. Апосталы ж, якія ў розных месцах сваіх пасланняў перадаюць нам малітвы, а асабліва хвалы і падзякі, навучаюць нас наконт настойлівай і няспыннай малітвы³⁸, якая ўзносіцца ў Духу Святым³⁹ праз Хрыста⁴⁰ да Бога⁴¹, і наконт яе дзейснасці для асвячэння⁴². Заахвочваюць нас таксама да малітвы хвалы⁴³, падзякі⁴⁴, просьбы⁴⁵ і заступніцтва за ўсіх⁴⁶.

Малітву Хрыста працягвае Касцёл

6. Паколькі чалавек створаны Богам, ён павінен прызнаваць і вызнаваць гэтае панаванне свайго Стварыцеля, што пабожныя людзі ўсіх часоў сапраўды рабілі праз малітву.

Аднак малітва, якая скіроўваецца да Бога, павінна быць звязанай з Хрыстом, Панам усіх людзей, адзіным Пасрэднікам⁴⁷, бо толькі праз Яго мы маем доступ да Бога⁴⁸. Ён так яднае з сабою⁴⁹ ўсё чалавецтва, што паміж малітвай Хрыста і малітвай усіх людзей існуе глыбокая сувязь. У Хрысце і ў Ім адным рэлігійнасць чалавека знаходзіць сваю збаўчую каштоўнасць і дасягае мэты.

7. Аднак асаблівая і найглыбейшая сувязь узнікае паміж Хрыстом і тымі людзьмі, якіх Ён пры­няў у сваё цела, гэта значыць Касцёл, праз сакрамэнт адраджэння. Так ад Галавы па ўсім целе разыходзяцца ўсе багацці, якія належаць Сыну, а менавіта, еднасць з Духам Святым, праўда, жыццё і ўдзел у боскім сыноўстве Хрыста, што праяўлялася ва ўсіх Яго малітвах, калі Ён быў сярод нас.

Усё цела Касцёла таксама ўдзельнічае ў святарстве Хрыста, так што «ахрышчаныя асвячаюцца праз адраджэнне і намашчэнне Духам Святым як духоўны дом і святое святарства»⁵⁰ і становяцца здольнымі да культу Новага Запавету. Гэты культ не з’яўляецца плёнам нашых высілкаў, але заслуг і дару Хрыста.

«Бог не змог бы даць людзям большага дару, чым сваё Слова, праз якое Ён заснаваў усё і якое зрабіў для іх Галавою. Ён далучыў людзей да Яго як часткі цела, каб Сын Божы быў і Сынам Чалавечым, Богам адзіным з Айцом, чалавекам адзіным з людзьмі; каб мы, калі звяртаемся з малітвамі да Бога, не аддзялялі ад Яго Сына; каб цела Сына не аддзяляла падчас малітвы ад сябе Галавы і каб Ён, наш Пан Езус Хрыстус, Сын Божы, які моліцца за нас, моліцца ў нас і да якога молімся мы, быў адзіным Збаўцам свайго цела»⁵¹. Ён моліцца за нас як Святар, у нас — як наша Галава, а мы молімся да Яго, бо Ён — наш Бог. Распазнаем нашы галасы ў Хрысце, а Ягоны голас — у нас.

У тым і заключаецца годнасць хрысціянскай малітвы, каб удзельнічаць у самой любові Адзінароднага да Айца і ў той малітве, якую Сын выказваў словамі падчас зямнога жыцця і якая цяпер у імя ўсяго чалавецтва і дзеля яго збаўлення няспынна працягваецца ва ўсім Касцёле і ва ўсіх ягоных частках.

Дзеянне Духа Святога

8. Еднасць Касцёла, які моліцца, — гэта дзеянне Духа Святога, які ёсць у Хрысце⁵², ва ўсім Касцёле і ў кожным ахрышчаным. Сам «Дух дапамагае ў слабасцях нашых» і «заступаецца за нас стагнаннямі невымоўнымі» (Рым 8, 26). Ён як Дух Сына дае нам «Духа ўсынаўлення, у якім мы клічам: Абба, Ойча» (Рым 8, 15; пар. Гал 4, 6; 1 Кар 12, 3; Эф 5, 18; Юд 20). Таму не можа быць ніякай хрысціянскай малітвы без дзеяння Духа Святога, які, яднаючы ўвесь Касцёл, праз Сына вядзе яго да Айца.

Супольны характар малітвы

9. Прыклад і наказ Пана і Апосталаў маліцца заўсёды і няспынна не павінны ўспрымацца проста як прадпісанне закону, бо гэта датычыць найглыбейшай сутнасці самога Касцёла, які ёсць супольнасцю, што павінна праяўляць свой супольны характар таксама праз малітву. Таму, калі ў Дзеях Апосталаў першы раз ідзе гаворка пра супольнасць вернікаў, яна паўстае перад намі сабранай падчас малітвы «разам з жанчынамі і Марыяй, маці Езуса, і з братамі Ягонымі» (Дз 1, 14). «Усе тыя, хто паверыў, былі адзіныя сэрцам і душою» (Дз 4, 32), а іх аднадушнасць абапіралася на Божым слове, братэрскай супольнасці, малітве і Эўхарыстыі⁵³.

Хоць малітва на самоце пры зачыненых дзвярах⁵⁴ заўсёды патрэбная і пажаданая⁵⁵, бо яна праводзіцца членамі Касцёла праз Хрыста ў Духу Святым, аднак малітва супольнасці мае асаблівую годнасць, паколькі сам Хрыстус сказаў: «Дзе двое ці трое сабраліся ў імя Маё, там Я ёсць сярод іх» (Мц 18, 20).

ІІІ. Літургія гадзінаў

Асвячэнне часу

10. Паколькі Хрыстус наказаў: «Трэба заўсёды маліцца і не падаць духам» (Лк 18, 1), то Касцёл, верна слухаючыся гэтага наказу, ніколі не перастае ўзносіць малітвы і заахвочвае нас такімі словамі: «Праз Езуса будзем няспынна прыносіць ахвяру хвалы Богу» (Гбр 13, 15). Гэты наказ выконваецца не толькі праз цэлебраванне Эўхарыстыі, але таксама іншымі спосабамі, асабліва праз Літургію гадзінаў, якой, у параўнанні з іншымі літургічнымі дзеяннямі, уласціва паводле старажытнай хрысціянскай традыцыі асвячаць увесь бег дня і ночы⁵⁶.

11. Паколькі асвячэнне дня і ўсёй чалавечай працы — адна з мэтаў Літургіі гадзінаў, яе парадак быў адноўлены такім чынам, каб надаць Гадзінам, наколькі магчыма, адпаведнасць сапраўднаму часу і таксама ўлічыць умовы сучаснага жыцця⁵⁷.

Таму «для сапраўднага асвячэння дня і чытання Гадзінаў з духоўнай карысцю рэкамендуецца захоўваць час, найбольш набліжаны да пары, уласцівай кожнай кананічнай Гадзіне»⁵⁸.

Сувязь паміж Літургіяй гадзінаў і Эўхарыстыяй

12. Літургія гадзінаў пашырае⁵⁹ на ўсе поры дня хвалу і падзяку, а таксама ўспамін пра таямніцы збаўлення, прашэнне і прадчуванне нябеснай славы, што даецца ў таямніцы Эўхарыстыі, якая ёсць «цэнтрам і вяршыняй усяго жыцця хрысціянскай супольнасці»⁶⁰.

Найлепшай падрыхтоўкай для самой цэлебрацыі Эўхарыстыі з’яўляецца Літургія гадзінаў, паколькі яна адпаведным чынам абуджае і падтрымлівае неабходную для плённай цэлебрацыі Эўхарыстыі гатоўнасць, што праяўляецца ў веры, надзеі, любові, пабожнасці і імкненні да самаадданасці.

Выкананне святарскага абавязку Хрыста ў Літургіі гадзінаў

13. «Справу адкуплення людзей і дасканалага праслаўлення Бога»⁶¹ Хрыстус у Духу Святым выконвае праз свой Касцёл не толькі падчас цэлебрацыі Эўхарыстыі і сакрамэнтаў, але, асаблівым чынам, падчас здзяйснення Літургіі гадзінаў⁶². Езус асабіста прысутнічае ў ёй, калі збіраецца супольнасць, калі абвяшчаецца Божае слова, «калі Касцёл моліцца і спявае»⁶³.

Асвячэнне чалавека

14. Асвячэнне чалавека⁶⁴ і Божы культ ажыццяўляецца ў Літургіі гадзінаў праз абмен, або дыялог, паміж Богам і людзьмі, падчас якога «Бог звяртаецца да свайго народу, <…> а народ Божы адказвае песнямі і малітвай»⁶⁵.

Удзельнікі Літургіі гадзінаў могуць, дзякуючы збаўчаму Божаму слову, якое займае ў ёй важнае месца, атрымаць багаты плён асвячэння. Бо чытанні бяруцца са Святога Пісання; словы Бога, перададзеныя ў псальмах, спяваюцца перад Яго абліччам, а іншыя просьбы, малітвы і песні напаўняюцца духам і натхненнем Пісання⁶⁶.

Таму вера ўдзельнікаў жывіцца не толькі тады, калі чытаецца тое, «што напісана было раней, напісана дзеля нашага павучэння» (Рым 15, 4), але таксама калі Касцёл моліцца або спявае, а душы накіроўваюцца да Бога, каб аддаць Яму духоўнае пакланенне і атрымаць ад Яго яшчэ больш шчодрую ласку⁶⁷.

Аддаванне хвалы Богу ў еднасці з нябесным Касцёлам

15. Падчас Літургіі гадзінаў Касцёл, здзяйсняючы святарскі абавязак сваёй Галавы, «няспынна»⁶⁸ прыносіць Богу ахвяру хвалы, гэта значыць плён вуснаў, што вызнаюць Ягонае імя⁶⁹. Гэтая малітва – «голас абранніцы, якая гаворыць з Абраннікам. Больш за тое, гэта малітва Хрыста і Яго цела, скіраваная да Айца» . «Таму кожны, хто прысвячае сябе гэтай малітве, выконвае абавязак Касцёла і ў той жа час удзельнічае ў найвышэйшым гонары абранніцы Хрыста, паколькі, аддаючы Богу хвалу, стаіць перад Божым тронам у імя Маці-Касцёла»⁷¹.

16. Аддаючы хвалу Богу праз Літургію гадзінаў, Касцёл далучаецца да таго спеву хвалебнай песні, якая спрадвеку спяваецца ў нябесных сядзібах⁷². Адначасова ён прадчувае тую нябесную хвалу, апісаную Янам у Апакаліпсісе, якая няспынна гучыць перад тронам Бога і Баранка. Наша цесная еднасць з нябесным Касцёлам здзяйсняецца тады, калі «разам з ім у радасным захапленні мы праслаўляем веліч Бога і калі ўсе мы, з кожнага пакалення, мовы, племені і народу, адкупленыя ў крыві Хрыста (пар. Ап 5, 9) і сабраныя ў адзін Касцёл, адной песняй хвалы праслаўляем Бога, Адзінага ў Тройцы»⁷³.

Гэтую нябесную Літургію прарокі прадбачылі ў пераможным дні без ночы, у святле без цемры: «Сонца больш не будзе табе служыць як дзённае святло, як і бляск месяца не будзе свяціць табе, але Пан будзе для цябе вечным святлом» (Іс 60, 19; пар. Ап 21, 23. 25). «Будзе адзіны дзень, які ведае Пан, і гэта не будзе ні дзень, ні ноч, і надвячоркам будзе светла» (Зах 14, 7). «Ужо прыйшоў да нас канец вякоў (пар. 1 Кар 10, 11), і незваротна ўстаноўлена аднаўленне свету, якое пэўным рэальным чынам прадчуваецца ўжо ў гэты час»⁷⁴. Так навучае нас вера наконт сэнсу і нашага часовага жыцця, каб разам з усім стварэннем мы чакалі аб’яўлення сыноў Божых⁷⁵. У Літургіі гадзінаў мы абвяшчаем гэтую веру, выказваем і жывім гэтую надзею і пэўным чынам удзельнічаем у радасці вечнай хвалы і дня, які не ведае захаду.

Прашэнне і заступніцтва

17. Акрамя хвалы Богу ў Літургіі гадзінаў Касцёл прыносіць просьбы і жаданні ўсіх вернікаў, а таксама просіць у Хрыста, а праз Яго і ў Айца аб збаўленні ўсяго свету⁷⁶. Гэта голас не толькі Касцёла, але і голас Хрыста, паколькі малітвы ўзносяцца ў імя Хрыста, гэта значыць «праз нашага Пана Езуса Хрыста». Так Касцёл працягвае ўзносіць малітвы і просьбы, якія Хрыстус узносіў у дні цела свайго⁷⁷ і якія, дзякуючы гэтаму, асабліва дзейсныя. Таму не толькі праз любоў, прыклад і справы пакаяння, але таксама праз малітву касцёльная супольнасць выконвае сапраўды матчын абавязак у дачыненні да душаў, якіх вядзе да Хрыста⁷⁸.

Гэта датычыць асабліва тых, хто праз спецыяльнае даручэнне быў пакліканы да здзяйснення Літургіі гадзінаў, а менавіта біскупы, прэзбітэры і дыяканы, якія з абавязку моляцца за свой народ і за ўвесь народ Божы⁷⁹, а таксама законніцы і законнікі⁸⁰.

Вяршыня і крыніца пастырскай дзейнасці

18. Тыя, хто ўдзельнічае ў Літургіі гадзінаў, з нязвыклай апостальскай плённасцю павялічваюць народ Пана⁸¹, бо мэта апостальскай працы ў тым, «каб усе, стаўшы Божымі дзецьмі праз веру і хрост, збіраліся разам, праслаўлялі Бога сярод Касцёла, удзельнічалі ў Ахвяры і спажывалі Вячэру Пана»⁸².

Так вернікі выяўляюць і паказваюць іншым «таямніцу Хрыста і сапраўдную сутнасць праўдзівага Касцёла. Ён адначасова чалавечы і боскі, бачны і адораны нябачнымі дабротамі, руплівы ў дзеянні і адданы кантэмпляцыі, прысутны ў свеце і ў той жа час пілігрымуючы»⁸³.

У сваю чаргу чытанні і малітвы Літургіі гадзінаў з’яўляюцца крыніцай хрысціянскага жыцця, бо са стала Святога Пісання і словамі святых сілкуецца гэтае жыццё, а малітвы яго ўмацоўваюць. Толькі Пан, без якога мы нічога не можам зрабіць⁸⁴, можа даць нашым высілкам, калі мы Яго папросім, плённасць і поспех⁸⁵, каб мы ў Духу⁸⁶ штодня будаваліся ў святыню Божую да меры сталасці паводле Хрыстовай паўнаты⁸⁷ і каб падмацаваліся сілы нашы для абвяшчэння Евангелля ўсім, хто па-за Касцёлам⁸⁸.

Сугучнасць духу і слова

19. Для таго, каб малітва стала асабістай для кожнага яе ўдзельніка, крыніцай пабожнасці і разнастайных Божых ласкаў, спажыткам для індывідуальнай малітвы і апостальскай дзейнасці, дух павінен быць сугучным голасу пры яе годным, уважлівым і адданым выкананні⁸⁹. Няхай усе старанна супрацоўнічаюць са звышпрыроднай ласкай, каб не атрымліваць яе дарэмна. Шукаючы Хрыста і ўсё глыбей пранікаючы праз малітву ў Яго таямніцу⁹⁰, няхай усе хваляць Бога і ўзносяць просьбы з тым самым духам, з якім маліўся сам Божы Адкупіцель.

IV. Асобы, якія цэлебруюць Літургію гадзінаў

а) Супольная цэлебрацыя Літургіі гадзінаў

20. Літургія гадзінаў, як і іншыя літургічныя дзеянні, не з’яўляецца прыватным дзеяннем, але датычыць усяго цела Касцёла, робіць яго бачным і ўздзейнічае на яго⁹¹. Яе касцёльная цэлебрацыя найлепш праяўляецца (і таму найбольш рэкамендуецца) тады, калі разам са сваім біскупам у суправаджэнні прэзбітэраў і прыслугоўваючых⁹² яе праводзіць мясцовы Касцёл, «у якім праўдзіва прысутнічае і дзейнічае адзіны, святы, каталіцкі і апостальскі Хрыстовы Касцёл»⁹³. Нават калі гэтая цэлебрацыя праводзіцца ў адсутнасці біскупа, канонікі капітула ці іншыя прэзбітэры заўсёды павінны прытрымлівацца прадпісанага часу і, наколькі магчыма, праводзіць яе з удзелам народу. Тое самае трэба сказаць і ў дачыненні калегіяльных капітулаў.

21. Па магчымасці, павінны супольна цэлебраваць галоўныя Гадзіны ў святыні і іншыя сходы вернікаў. Сярод іх трэба падкрэсліць парафіі як мясцовыя ячэйкі дыяцэзій пад кіраўніцтвам пастыра, які з’яўляецца намеснікам біскупа. Яны «такім чынам прадстаўляюць бачны Касцёл, устаноўлены на ўсёй зямлі»⁹⁴.

22. Таму, калі вернікаў склікаюць на Літургію гадзінаў і яны збіраюцца разам, яднаючы сэрцы і галасы, яны ўвасабляюць Касцёл, які цэлебруе таямніцу Хрыста⁹⁵.

23. Да абавязку тых, хто прыняў сакрамэнт пасвячэння або надзелены асаблівай кананічнай місіяй⁹⁶, належыць арганізацыя і кіраванне малітвай супольнасці. «Няхай прыкладваюць намаганні, каб усе давераныя іх апецы ядналіся ў малітве»⁹⁷. Таму яны павінны запрашаць вернікаў і з дапамогай належнай катэхезы рыхтаваць іх да супольнай цэлебрацыі больш важных частак Літургіі гадзінаў, асабліва ў нядзелі і святы⁹⁸. Яны павінны навучыць іх чэрпаць з яе шчырую малітву⁹⁹ і таксама праз адпаведную падрыхтоўку павінны накіроўваць іх да хрысціянскага разумення псальмаў, каб паступова адкрыць ім глыбейшы смак і магчымасці выкарыстання малітвы Касцёла¹⁰⁰.

24. Супольнасці канонікаў, манахаў і манашак, а таксама іншыя законнікі і законніцы, якія на падставе рэгулы ці канстытуцыі цалкам або часткова цэлебруюць Літургію гадзінаў паводле агульнага ці ўласнага абраду, асаблівым чынам увасабляюць Касцёл, які моліцца, бо яны паўней выяўляюць вобраз Касцёла, які няспынна хваліць Пана згодным голасам. Яны выконваюць абавязак «супрацоўніцтва», перш за ўсё праз малітву «дзеля будавання і ўмацавання Містычнага цела Хрыста і дзеля дабра мясцовых Касцёлаў»¹⁰¹. Гэта трэба сказаць перадусім у дачыненні да тых, хто вядзе кантэмпляцыйнае жыццё.

25. Святары і ўсё духавенства, якое з іншых прычынаў не абавязана супольна цэлебраваць Літургію гадзінаў, калі разам жывуць ці збіраюцца, павінны старацца чытаць разам хоць нейкую частку Літургіі гадзінаў, асабліва Ютрань раніцай і Нешпары ўвечары¹⁰².

26. Законнікам і законніцам, якія не абавязаны супольна чытаць Літургію гадзінаў, а таксама членам якога небудзь інстытута кансэкраванага жыцця, настойліва рэкамендуецца збірацца разам, ва ўласнай супольнасці або з народам, для цэлебрацыі Літургіі гадзінаў або яе часткі.

27. Сходы свецкіх, якія збіраюцца ў розных мес­цах з рознай нагоды: малітоўнай, апостальскай ці іншай, таксама заахвочваюцца да выканання абавязку Касцёла¹⁰³ праз цэлебрацыю частак Літургіі гадзінаў. Перш за ўсё яны павінны навучыцца падчас літургічнага дзеяння пакланяцца Богу Айцу ў Духу і праўдзе¹⁰⁴, памятаючы, што праз публічны культ і малітвы яны могуць ахапіць усіх людзей і значна паспрыяць збаўленню ўсяго свету¹⁰⁵.

Нарэшце, выпадае, каб сям’я як хатні Касцёл не толькі ўзносіла супольныя малітвы да Бога, але таксама чытала пры магчымасці пэўныя часткі Літургіі гадзінаў і, дзякуючы гэтаму, яшчэ больш злучалася з Касцёлам¹⁰⁶.

б) Абавязак цэлебрацыі Літургіі гадзінаў

28. Літургія гадзінаў асаблівым чынам даручана тым, хто прыняў пасвячэнне (біскупам, прэзбітэрам і дыяканам), таму кожны з іх абавязаны чытаць яе нават пры адсутнасці народу, зрабіўшы неабходныя дастасаванні. Касцёл даручае ім Літургію гадзінаў, каб абавязак усёй супольнасці сапраўды выконваўся пастаянна, а малітва Хрыста няспынна працягвалася ў Касцёле¹⁰⁷.

Біскуп выразным і бачным чынам увасабляе Хрыста і з’яўляецца вялікім святаром свайго статку, ад якога ў пэўнай ступені паходзіць і залежыць жыццё ягоных вернікаў у Хрысце¹⁰⁸. Таму сярод іншых членаў свайго Касцёла ён павінен быць першым у малітве, якая падчас чытання Літургіі гадзінаў заўсёды ўзносіцца ў імя Касцёла, а таксама за Касцёл, што даручаны яму¹⁰⁹.

Прэзбітэры, з’яднаныя з біскупам і ўсім прэзбітэрыем, таксама асаблівым чынам увасабляюць Хрыста Святара¹¹⁰ і ўдзельнічаюць у тым жа абавязку, молячы Бога за даручаны ім народ і нават за ўвесь свет¹¹¹.

Усе вышэйзгаданыя асобы выконваюць абавязак добрага Пастыра, які моліцца за сваіх, каб яны мелі жыццё і злучыліся ў адно¹¹². У Літургіі гадзінаў, якую Касцёл даручыў ім, яны павінны не толькі знайсці крыніцу пабожнасці і спажытак для асабістай малітвы¹¹³, але і з багацця кантэмпляцыі ажыўляць і падтрымліваць пастырскую і місійную дзейнасць на радасць усяго Божага Касцёла ¹¹⁴.

29. Таму біскупам, прэзбітэрам і дыяканам, якія атрымалі ад Касцёла даручэнне (пар. № 17) цэлебраваць Літургію гадзінаў, трэба штодзённа чытаць яе поўны цыкл¹¹⁵, захоўваючы, наколькі магчыма, прадпісаны час.

Перш за ўсё, трэба звярнуць найбольшую ўвагу на тыя Гадзіны, якія з’яўляюцца як бы стрыжнем гэтай Літургіі, а менавіта, на Ютрань і Нешпары, якія не павінны прапускацца без сур’ёзнай прычыны.

Яны таксама павінны верна праводзіць Гадзіну чытанняў, якая, несумненна, з’яўляецца літургічнай цэлебрацыяй Божага слова. Штодзённа павінны так выконваць уласцівы ім абавязак прыняцця Божага слова, каб станавіцца больш дасканалымі вучнямі Пана і глыбей спасцігаць невычэрпнае багацце Хрыста¹¹⁶.

Больш за тое, каб лепш асвяціць увесь дзень, няхай са шчырым сэрцам чытаюць Малітву на працягу дня і Камплету, дзякуючы чаму цалкам завершаць Божую справу і даручаць сябе Богу перад сном.

30. Надзвычай пажадана, каб пастаянныя дыяканы штодня чыталі па меншай меры пэўную частку Літургіі гадзінаў, якую ім вызначыць Канферэнцыя Біскупаў¹¹⁷.

31. а) Катэдральныя і калегіяльныя капітулы павін­ны чытаць у хоры тыя часткі Літургіі гадзінаў, да якіх яны абавязаны агульным ці ўласным правам.

Аднак асобныя прадстаўнікі гэтых капітулаў акрамя Гадзінаў, якія трэба чытаць усім духоўным, павінны чытаць самастойна тыя Гадзіны, якія чытаюцца ў іх капітуле¹¹⁸.

б) Законныя супольнасці, абавязаныя цэлебраваць Літургію гадзінаў, а таксама іх члены павінны цэлебраваць Гадзіны паводле нормаў свайго ўласнага права з захаваннем прадпісання № 29 у дачыненні да тых, хто прыняў сакрамэнт пасвячэння.

Супольнасці, абавязаныя цэлебраваць Літургію гадзінаў у хоры, павінны штодзённа чытаць у хоры ўвесь цыкл Літургіі гадзінаў¹¹⁹. Па­за хорам члены гэтых супольнасцяў павінны чытаць Гадзіны паводле нормаў свайго ўласнага права з захаваннем прадпісанняў № 29.

32. Іншыя законныя супольнасці і іх члены няхай у залежнасці ад абставін, у якіх знаходзяцца, чытаюць асобныя часткі Літургіі гадзінаў, якая, будучы малітвай Касцёла, робіць з усіх вернікаў, рассеяных паўсюль, адно сэрца і адну душу¹²⁰.

Гэтае ж заахвочанне датычыць таксама свецкіх¹²¹.

в) Структура цэлебрацыі

33. Літургія гадзінаў падпарадкоўваецца ўласным законам, асаблівым чынам змяшчаючы тыя элементы, якія прысутнічаюць у іншых хрысціянскіх цэлебрацыях. Яна пабудаваная так, каб заўсёды былі спачатку гімн, потым псальмодыя, пасля доўгае ці кароткае чытанне Святога Пісання і, нарэшце, малітвы.

Ці пры супольнай цэлебрацыі, ці падчас індывідуальнага чытання асноўная структура гэтай Літургіі застаецца нязменнай — гэта дыялог паміж Богам і чалавекам. Аднак супольная цэлебрацыя яскравей выяўляе сутнасць Літургіі гадзінаў, спрыяе актыўнаму ўдзелу ў ёй усіх, у залежнасці ад ролі кожнага, праз акламацыю, дыялог, харавы спеў псальмаў і г. д. і больш спрыяе выкарыстанню розных спосабаў выяўлення¹²². Таму заўсёды, калі можа адбыцца супольная цэлебрацыя з прысутнасцю і актыўным удзелам вернікаў, ёй трэба аддаць перавагу над індывідуальнай і прыватнай малітвай¹²³. Акрамя таго, калі Літургія гадзінаў цэлебруецца ў хоры і ў супольнасці, пры магчымасці лепш выконваць яе са спевам з улікам характару асобных частак.

Нарэшце, так споўніцца павучэнне Апостала: «Слова Хрыста няхай жыве ў вас ва ўсёй паўнаце, з усёй мудрасцю навучайце і настаўляйце адзін аднаго псальмамі, гімнамі і духоўнымі песнямі, з удзячнасцю спяваючы ў сэрцах вашых Богу» (Клс 3, 16; пар. Эф 5, 19-20).

Раздзел ІІ

АСВЯЧЭННЕ ДНЯ АБО РОЗНЫЯ ЛІТУРГІЧНЫЯ ГАДЗІНЫ

І. Уводзіны да ўсяго Афіцыя

34. Звычайна ўвесь Афіцый распачынаецца Заклікам, які складаецца з верша Пане, адкрый мае вусны, і вусны мае будуць абвяшчаць Тваю хвалу і псальма 95 (94), які штодзённа заклікае вернікаў спяваць хвалу Богу, слухаць Ягоны голас і заахвочвае іх чакаць «адпачынку Пана»¹²⁴.

Аднак пры неабходнасці замест псальма 95 (94) можна таксама выкарыстаць псальм 100 (99), 67 (66) або 24 (23).

Псальм Закліку пажадана чытаць, як адзначана ў адпаведным месцы, папераменна, гэта значыць з яго антыфонай, якая падаецца на пачатку і адразу ж паўтараецца, а затым паўтараецца зноў пасля кожнай страфы.

35. Заклік змяшчаецца на пачатку ўсяго цыкла штодзённай малітвы, гэта значыць папярэднічае Ютрані або Гадзіне чытанняў, у залежнасці ад таго, якое з гэтых літургічных дзеянняў пачынае дзень. Аднак пры неабходнасці псальм са сваёй антыфонай можа прапускацца, калі ён павінен папярэднічаць Ютрані.

36. Спосаб чаргавання антыфоны да Закліку ў залежнасці ад розных літургічных дзён указваецца для кожнага выпадку ў адпаведным месцы.

ІІ. Ютрань і Нешпары

37. «Згодна з шанаванай традыцыяй усяго Касцёла галоўнымі гадзінамі штодзённага Афіцыя трэба лічыць Ютрань (ранішнюю малітву) і Нешпары (вечаровую малітву) і адпаведна іх цэлебраваць»¹²⁵.

38. Ютрань прызначана і пабудавана для асвячэння ранішняй пары, як гэта бачна з многіх яе элементаў. Яе ранішні характар найлепш адлюстроўваюць словы св. Базыля Вялікага: «Ютрань прызначана для таго, каб першыя рухі нашай душы і розуму былі прысвечаны Богу і каб мы не аб чым не пачыналі клапаціцца, перш чым не ўзрадуемся, разважаючы пра Бога, як напісана: “Я ўспомніў пра Бога і ўзрадаваўся” (Пс 77 [76], 4), і не распачыналі працу, перш чым не споўнім сказанае: “Пане, выслухай раніцай мой голас, раніцай звяртаюся да Цябе і чакаю” (Пс 5, 4-5)»¹²⁶.

Акрамя таго, Ютрань, якая чытаецца на самым світанні новага дня, нагадвае пра ўваскрасенне Пана Езуса, які ёсць праўдзівым святлом, якое асвятляе ўсіх людзей (пар. Ян 1, 9), і «Сонцам справядлівасці» (Мал 4, 2), «Усходам з вышыні» (Лк 1, 78). Таму добра зразумелае павучэнне св. Кіпрыяна: «Трэба маліцца раніцай, каб ранішняю малітваю святкаваць уваскрасенне Пана»¹²⁷.

39. Калі вечарэе і заканчваецца дзень, цэлебруюцца Нешпары, каб «падзякаваць за тое, што нам было дадзена або за дабро, якое зрабілі»¹²⁸. Мы ўшаноўваем адкупленне таксама праз малітву, якую ўзносім «як кадзіла перад абліччам Пана» і ў якой «узнясенне рук нашых» становіцца «вечаровай ахвярай»¹²⁹. Гэта можа быць аднесена «ў глыбейшым сакральным сэнсе і да той сапраўднай вечаровай ахвяры, якую боскі Збаўца прынёс падчас Апошняй Вячэры з Апосталамі, калі даў пачатак святым сакрамэнтам Касцёла. Гэта таксама можна аднесці да вечаровай ахвяры наступнага дня, гэта значыць канца вякоў, якую Ён, распасцёршы рукі свае, прынёс Айцу за збаўленне ўсяго свету»¹³⁰. Таму, каб скіраваць сваю надзею да святла, якое не ведае цемры, «будзем маліцца і прасіць аб тым, каб святло зноў сышло на нас, аб прыйсці Хрыста, які адорыць нас ласкай вечнага святла»¹³¹. Нарэшце, у гэту вечаровую пару мы злучаем нашы галасы з усходнімі Касцёламі, заклікаючы «радаснае святло святой славы спрадвечнага нябеснага Айца, благаслаўлёнага Езуса Хрыста. Дачакаўшыся заходу сонца і гледзячы на вечаровае святло, мы ўсхваляем Айца і Сына, і Духа Святога – Бога…».

40. Найбольшае значэнне трэба надаваць Ютрані і Нешпарам як малітве хрысціянскай супольнасці. Яе публічная або супольная цэлебрацыя павінна падтрымлівацца асабліва сярод тых, хто жыве ў супольнасці. Больш за тое, іх індывідуальнае чытанне рэкамендуецца нават вернікам, якія не могуць удзельнічаць у супольнай цэлебрацыі.

41. Ютрань і Нешпары пачынаюцца з уводнага верша Божа, прыйдзі мне на дапамогу. Пане, паспяшы да мяне на паратунак. Пасля чытаецца Хвала Айцу і Аллелюя, якое прапускаецца ў перыяд Вялікага посту. Аднак усё гэта прапускаецца, калі Заклік непасрэдна папярэднічае Ютрані.

42. Потым адразу чытаецца адпаведны гімн. Гімн складзены так, каб надаць кожнай Гадзіне або святу сваю адметнасць і, асабліва калі цэлебрацыя адбываецца з народам, зрабіць больш лёгкім і радасным пачатак малітвы.

43. Пасля гімна чытаецца псальмодыя паводле №№ 121-125. Паводле касцёльнай традыцыі псальмодыя Ютрані складаецца з аднаго ранішняга псальма, песні са Старога Запавету і другога хвалебнага псальма.

Псальмодыя Нешпараў складаецца з двух псальмаў або з дзвюх частак даўжэйшага псальма, якія адпавядаюць гэтай Гадзіне і цэлебрацыі з народам, і адной песні з Пасланняў Апосталаў ці Апакаліпсіса.

44. Пасля выканання псальмодыі адбываецца кароткае або даўжэйшае чытанне.

45. Кароткае чытанне адпавядае дню, літургічнаму перыяду ці святу. Яго трэба чытаць і слухаць як праўдзівае абвяшчэнне Божага слова, якое моцна падкрэслівае пэўную натхнёную думку, а таксама дапамагае выдзеліць пэўныя кароткія выказванні, на якія пры працяглым чытанні Святога Пісання, магчыма, не звяртаецца належная ўвага.

Кароткія чытанні змяняюцца ў залежнасці ад дзён цыкла псальмодыі.

46. Можна выбіраць, асабліва пры цэлебрацыі з народам, даўжэйшае чытанне з Гадзіны чытанняў або з імшальных чытанняў, галоўным чынам з тых тэкстаў, якія не былі прачытаныя з розных прычын. Акрамя таго, нішто не перашкаджае выбраць часам іншае, больш адпаведнае чытанне, паводле №№ 248-249, 251.

47. Пры цэлебрацыі з народам пры неабходнасці можна дадаць кароткую гамілію для тлумачэння вышэйзгаданага чытання.

48. Пасля чытання або гаміліі пры неабходнасці можна захоўваць некаторы час маўчанне.

49. Для адказу на Божае слова падаецца рэспансарыйны спеў або кароткі рэспансорый, які пры неабходнасці можна прапусціць.

Замест рэспансорыя можна спяваць іншыя адпаведныя песні, аднак яны павінны быць належным чынам зацверджаныя Канферэнцыяй Біскупаў.

50. Потым урачыста выконваецца разам са сваёй антыфонай песня з Евангелля, а менавіта: у Ютрані – песня Захарыі Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля, у Нешпарах – песня Марыі Велічае душа Мая Пана. Абездве гэтыя песні, захаваныя шматвяковай і паўсюднай традыцыяй Рымска­га Касцёла, выказваюць хвалу і падзяку за адкупленне. Антыфоны да песні Захарыі і пес­ні Марыі змяняюцца ў залежнасці ад дня, літургічнага перыяду ці свята.

51. Пасля выканання песні ў Ютрані чытаюцца просьбы аб асвячэнні дня і працы Богам, а ў Нешпарах – просьбы аб заступніцтве (пар. №№ 179-193).

52. Пасля вышэйзгаданых просьбаў або заступніцтваў усе чытаюць Ойча наш.

53. Адразу пасля Ойча наш чытаецца заключ­ная малітва, якая для звычайных будняў знаходзіцца ў псалтыры, а для іншых дзён – ва ўласных тэкстах.

54. У канцы, калі малітвай кіруе святар або дыякан, ён распускае народ словамі Пан з вамі і благаслаўленнем, як падчас Імшы, пасля чаго ідзе заклік Ідзіце ў супакоі Хрыста, на што прысутныя адказваюць: Дзякуем Пану Богу. У іншых выпадках цэлебрацыя завяршаецца словамі Няхай Пан благаславіць нас, і г. д.

ІІІ. Гадзіна чытанняў

55. Гадзіна чытанняў прапаноўвае народу Божаму, перш за ўсё тым, хто асаблівым чынам прысвяціў сябе Богу, багатую скарбніцу Святога Пісання і найпрыгажэйшыя старонкі духоўных твораў. Хоць штодня на Імшы чытаецца больш шырокі цыкл чытанняў са Святога Пісання, скарб Аб’яўлення і Традыцыі, змешчаны ў Гадзіне чытанняў, можа паспрыяць глыбокаму духоўнаму развіццю. Гэтыя багацці ў першую чаргу павінны шукаць святары, каб слова Божае, якое прынялі, яны неслі ўсім і «кармілі ім Божы народ»¹³².

56. Паколькі малітва павінна спадарожнічаць «чытанню Святога Пісання павінна спадарожнічаць малітва, каб адбывалася размова паміж Богам і чалавекам; бо “з Ім гаворым, калі молімся; Яго слухаем, калі чытаем Божыя словы”»¹³³, таму Гадзіна чытанняў складаецца таксама з псальмаў, гімна, малітвы і іншых формулаў, што надае ёй характар сапраўднай малітвы.

57. Паводле канстытуцыі Sacrosanctum Consilium Гадзіну чытанняў, хоць яна «захоўвае ў хоры характар начной малітвы, <...> трэба перапрацаваць так, каб яна магла чытацца ў любую пару дня; яна павінна змяшчаць меншую колькасць псальмаў і даўжэйшыя чытанні»¹³⁴.

58. Тыя, хто паводле ўласнага права павінен, і тыя, хто пахвальным чынам хоча захаваць для гэтага Афіцыя характар начной хвалы, у Звычайны перыяд бяруць гімн з прызначанага для гэтага цыкла незалежна ад таго, ці чытаюць гэту Гадзіну ўначы, ці таксама на самым світанні і адразу перад Ютранню. Акрамя таго, на нядзелі, урачыстасці і ўсялякія святы трэба ўзяць пад увагу сказанае ў №№ 70-73 наконт вігілій.

59. Пры захаванні гэтага прадпісання Гадзіна чытанняў можа рэцытавацца ў любую гадзіну дня, нават у начныя гадзіны папярэдняга дня пасля Нешпараў.

60. Гадзіна чытанняў пачынаецца Заклікам, калі яна чытаецца перад Ютранню, як было сказана вышэй у № 34-36. У іншым выпадку яна пачынаецца з верша Божа, прыйдзі мне на дапамогу разам з Хвала Айцу і, па-за перыядам Вялікага посту, Аллелюя.

61. Потым чытаецца гімн, які ў Звычайны перыяд выбіраецца або з начнога цыкла, як указана вышэй у № 58, або з дзённага, у залежнасці ад таго, чаго патрабуе пара сутак.

62. Пасля ідзе псальмодыя, якая складаецца з трох псальмаў (або частак, калі сустракаюцца даўжэйшыя псальмы). У Пасхальны Трыдуум, дні актавы Пасхі і Нараджэння Пана, а таксама ва ўрачыстасці і святы выкарыстоўваюцца ўласныя псальмы з уласнымі антыфонамі.

У нядзелю і будні псальмы і антыфоны бяруцца з бягучага парадку псалтыра. Тое ж датычыць успамінаў святых, за выключэннем тых, якія маюць уласныя псальмы і антыфоны (пар. №№ 218 і наст.)

63. Паміж псальмодыяй і чытаннямі звычайна чытаецца верш, пры дапамозе якога малітва павінна пераходзіць ад псальмодыі да слухання чытанняў.

64. Выкарыстоўваюцца два чытанні, першае з якіх – біблійнае, другое – з твораў Айцоў або кас­цёльных аўтараў ці агіяграфічнае.

65. Пасля кожнага чытання прамаўляецца рэспансорый (пар. №№ 169-172).

66. Звычайна трэба браць тое біблійнае чытанне, якое пададзена ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года, паводле нормаў, пададзеных ніжэй у №№ 140-155. Ва ўрачыстасці і святы біблійнае чытанне бярэцца з уласных тэкстаў ці з агульных.

67. Другое чытанне са сваім рэспансорыем бярэцца на выбар або з кнігі Літургіі гадзінаў, або з Лекцыянарыя, пра які гаворыцца ніжэй у № 161. Звычайна гэта чытанне, якое падаецца ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года.

Аднак ва ўрачыстасці і святы святых выкарыстоўваецца ўласнае агіяграфічнае чытанне, а калі яно адсутнічае, трэба падабраць яго з агульных тэкстаў пра святых. У дні, на якія прыпадаюць успаміны святых і іх цэлебрацыя не адмяняецца, замест другога чытання бягучага дня таксама бярэцца агіяграфічнае чытанне (пар. №№ 166, 235).

68. У нядзелі, акрамя Вялікага посту, у час актавы Пасхі і Нараджэння Пана, ва ўрачыстасці і святы пасля другога чытання з яго рэспансорыем чытаецца гімн Цябе, Бога, праслаўляем, які, аднак, прапускаецца ва ўспамінах і буднях. Апошняя частка гімна, а менавіта ад верша Шляхам нас вядзі бяспечным да самага канца пры жаданні можа быць прапушчана.

69. Гадзіна чытанняў звычайна завяршаецца ўласнай малітвай дня і, прынамсі пры супольным чытанні, акламацыяй Благаславім Пана, на што ўсе прысутныя адказваюць: Дзякуем Пану Богу.

IV. Вігіліі

70. Пасхальная вігілія святкуецца ўсім Касцёлам, як апісана ў адпаведных літургічных кнігах. «Вігілія гэтай ночы настолькі важная, – кажа св. Аўгустын, – што, хоць яе назва агульная з іншымі, аднак толькі ёй адной належыць як імя ўласнае»¹³⁵; «мы праводзім у чуваванні тую ноч, у якую Пан уваскрос і ў сваім целе даў пачатак таму жыццю, што не ведае ні смерці, ні сну; таму той, чыё ўваскрасенне мы славім падчас больш працяглага чування, дазволіць нам панаваць разам з Ім у бясконцым жыцці»¹³⁶.

71. На ўзор Пасхальнай вігіліі ў розных Касцёлах усталяваўся звычай пачынаць вігіліяй роз­ныя ўрачыстасці, сярод якіх найбольш важныя Нараджэнне Пана і Спасланне Духа Святога. Гэты звычай павінен захоўвацца і падтрымлівацца паводле ўласнай традыцыі кожнага Касцёла. Аднак, калі выпадае аздобіць вігіліяй урачыстасці ці пілігрымкі, трэба захоўваць агульныя нормы, якія датычаць цэлебрацый Божага слова.

72. Айцы Касцёла, а таксама аўтары духоўных твораў вельмі часта заахвочвалі вернікаў, асабліва тых, якія вядуць кантэмпляцыйнае жыццё, да начной малітвы, якая выяўляе і абу­джае чаканне Пана, які прыйдзе паўторна: «Сярод ночы ўзняўся крык: “Вось жаніх! Выходзьце яму насустрач”» (Мц 25, 6); «Таму чувайце і вы, бо не ведаеце, калі прыйдзе гаспадар дому: увечары, ці апоўначы, ці пры спеве пеўняў, ці раніцай, каб не застаў вас спячымі, калі вернецца неспадзявана» (Мк 13, 35-36). Таму годныя пахвалы ўсе тыя, хто захоўвае начны характар Гадзіны чытанняў.

73. Акрамя таго, Гадзіна чытанняў у Рымскім абрадзе заўсёды была дастаткова кароткай, асабліва ўлічваючы патрэбы тых, хто прысвячае сябе апостальскай працы. Таму тыя, хто хоча паводле традыцыі падоўжыць цэлебрацыю вігіліі нядзелі, урачыстасцяў ці святаў, павінны захоўваць наступны парадак.

Спачатку цэлебруецца Гадзіна чытанняў, як пададзена ў кнізе Літургіі гадзінаў да чытанняў уключна. Пасля абодвух чытанняў і перад гімнам Цябе, Бога, праслаўляем дадаюцца песні, указаныя для гэтага ў Дадатку гэтай жа кнігі; пасля павінна чытацца Евангелле, на тэму якога пры неабходнасці можа быць сказана гамілія, пасля спяваецца гімн Цябе, Бога, праслаўляем і чытаецца малітва.

Аднак ва ўрачыстасці і святы Евангелле бярэцца з Лекцыянарыя, у нядзелі – з цыкла пра Пасхальную таямніцу, які пададзены ў Дадатку да кнігі Літургіі гадзінаў.

V. Малітва перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня,
або Малітва на працягу дня

74. Згодна з вельмі старажытнай традыцыяй хрысціяне маюць звычай пабожна маліцца ў розныя поры дня, нават падчас працы, каб наследаваць апостальскі Касцёл. З цягам часу гэтая традыцыя набыла розныя формы ў літургічных цэлебрацыях.

75. Літургічны звычай як Усходу, так і Захаду захоўвае Малітву перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, бо менавіта з гэтымі Гадзінамі звязана памяць пра падзеі Мукі Пана і пачатку распаўсюджвання Евангелля.

76. Другі Ватыканскі Сабор вырашыў захаваць у харавым Афіцыі меншыя Гадзіны: Малітву перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня¹³⁷.

Літургічны звычай чытаць гэтыя тры Гадзіны павінен захоўвацца тымі, хто вядзе кантэмпляцыйнае жыццё, калі гэта не супярэчыць іх уласнаму праву. Гэта рэкамендуецца таксама ўсім, асабліва тым, хто ўдзельнічае ў духоўных практыкаваннях ці пастырскіх сустрэчах.

77. Па­за хорам, з захаваннем уласнага права, можна выбраць адну з трох Гадзінаў, якая больш адпавядае пары, каб захоўвалася традыцыя маліцца на працягу дня падчас працы.

78. Таму парадак чытання Малітвы перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня скампанаваны такім чынам, каб адначасова ўлічваліся і тыя, хто чытае толькі адну Гадзіну, або Малітву на працягу дня, і тыя, хто хоча ці абавязаны прачытаць усе тры Гадзіны.

79. Малітву перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, або Малітву на працягу дня, распачынае ўводны верш Божа, прыйдзі мне на дапамогу разам з Хвала Айцу і Аллелюя, якое прапускаецца ў перыяд Вялікага посту. Далей чытаецца адпаведны Гадзіне гімн. Пасля ідзе псальмодыя, потым – кароткае чытанне, за ім – верш. Гадзіна завяршаецца малітвай і, прынамсі пры супольнай рэцытацыі, акламацыяй Благаславім Пана, на што ўсе прысутныя адказваюць: Дзякуем Пану Богу.

80. Для асобных Гадзінаў падаюцца розныя гімны і малітвы, якія, згодна з прынятай традыцыяй, адпавядаюць характару пары, а таксама забяспечваюць лепшае асвячэнне Гадзінаў. Таму той, хто чытае толькі адну Гадзіну, павінен выбраць тыя элементы, якія ёй адпавядаюць.

Акрамя таго, кароткія чытанні і малітвы змяняюцца ў залежнасці ад дня, літургічнага перыяду ці свята.

81. Падаецца падвойная псальмодыя: бягучая і дадатковая. Той, хто чытае толькі адну Гадзіну, павінен выкарыстоўваць бягучую псальмодыю. А той, хто чытае больш Гадзінаў, да адной Гадзіны павінен браць бягучую псальмодыю, да іншых – дадатковую.

82. Бягучая псальмодыя складаецца з трох псальмаў (або частак, калі выкарыстоўваецца даўжэйшы псальм), пададзеных у Псалтыры, са сваімі антыфонамі, калі ў адпаведным месцы не адзначана інакш.

Ва ўрачыстасці, Пасхальны Трыдуум і ў дні актавы Пасхі чытаюцца ўласныя антыфоны з трыма псальмамі, якія трэба ўзяць з дадатковай псальмодыі, калі не ўказаны ўласныя. Калі ўрачыстасць прыпадае на нядзелю, то псальмы бяруцца з нядзелі І тыдня.

83. Дадатковая псальмодыя складаецца з трох псальмаў, якія звычайна выбіраюцца з так званых градуальных псальмаў.

VI. Камплета

84. Камплета – гэта апошняя малітва дня, якую трэба прачытаць перад начным адпачынкам, і нават, калі так здарыцца, пасля поўначы.

85. Камплета пачынаецца, як і іншыя Гадзіны, з верша Божа, прыйдзі мне на дапамогу разам з Хвала Айцу і Аллелюя, якое прапускаецца ў перыяд Вялікага посту.

86. Потым пажадана зрабіць рахунак сумлення, які пры супольнай цэлебрацыі адбываецца ў маўчанні або далучаецца да чыну пакаяння паводле формулаў Рымскага Імшала.

87. Потым чытаецца адпаведны гімн.

88. Псальмодыя складаецца: у нядзелю пасля І Нешпараў – з псальмаў 4 і 134 (133), а пасля ІІ Нешпараў – з псальма 91 (90).

На іншыя дні падабраны такія псальмы, які асаблівым чынам абуджаюць спадзяванне на Па­на; аднак дазваляецца замяняць іх нядзельнымі псальмамі, асабліва для зручнасці тых, хто хацеў бы прачытаць Камплету на памяць.

89. Пасля псальмодыі ідзе кароткае чытанне, за ім – рэспансорый У рукі Твае, потым – з уласнай антыфонай песня з Евангелля Цяпер адпускаеш слугу Твайго, якая з’яўляецца своеасаблівай вяршыняй усёй Гадзіны.

90. Заключная малітва чытаецца, як у псалтыры.

91. Пасля малітвы, нават індывідуальнай, прамаўляецца благаслаўленне Ноч спакойную і смерць шчаслівую.

92. У канцы чытаецца адна з антыфонаў да Найсвяцейшай Панны Марыі. У Велікодны перыяд гэта заўсёды будзе Уладарка неба. Акрамя антыфонаў, пададзеных у Літургіі гадзінаў, Канферэнцыі Біскупаў могуць зацвердзіць іншыя¹³⁸.

VII. Спалучэнне Гадзінаў Афіцыя з Імшой або паміж сабою

93. У асаблівых выпадках, калі гэтага патрабуюць абставіны, пры публічнай ці супольнай цэлебрацыі можна спалучаць Імшу і Гадзіну Афіцыя паводле пададзеных далей нормаў. Імша і Гадзіна павінны адпавядаць таму самаму Афіцыю. Аднак трэба асцерагацца, каб гэта не перашкаджала пастырскай працы, асабліва ў нядзелю.

94. Калі Ютрань цэлебруецца ў хоры або супольна непасрэдна перад Імшой, літургію можна пачаць або з уводнага верша і гімна Ютрані, асабліва ў будні, або песняй на ўваход і працэсіяй, а затым прывітаннем цэлебранта, асабліва ў святочныя дні. У такім выпадку прапускаецца адзін з уступных абрадаў.

Затым звычайным парадкам працягваецца псальмодыя Ютрані да кароткага чытання выключна. Пасля псальмодыі, прапускаючы чын пакаяння і, пры неабходнасці Пане, змілуйся прамаўляецца, калі прадпісана, Хвала на вышынях, і цэлебрант чытае малітву з Імшы. Затым звычайным парадкам адбываецца літургія слова.

Агульная малітва чытаецца, як звычайна на Імшы. Аднак у будні, падчас ранішняй Імшы, замест фармуляра штодзённай агульнай малітвы можна выкарыстаць ранішнія малітвы з Ютрані.

Пасля Камуніі, якая суправаджаецца спевам, спяваецца Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля разам з уласнай антыфонай з Ютрані; у канцы чытаецца малітва пасля Камуніі і Імша заканчваецца як звычайна.

95. Калі публічна цэлебраваная Малітва на працягу дня (г. зн. Малітва перад поўднем, апоўдні, пасля поўдня ў залежнасці ад пары дня) непасрэдна папярэднічае Імшы, тады літургію таксама можна пачаць або з уводнага верша і гімна дадзенай Гадзіны, асабліва ў будні, або з песні на ўваход і працэсіяй, а затым прывітаннем цэлебранта, асабліва ў святочныя дні. У такім выпадку прапускаецца адзін з уступных абрадаў.

Затым як звычайна чытаецца псальмодыя Гадзіны да кароткага чытання выключна. Пасля псальмодыі, прапускаючы чын пакаяння і, пры неабходнасці Пане, змілуйся прамаўляецца, калі прадпісана, Хвала на вышынях, і цэлебрант чытае малітву з Імшы.

96. Нешпары, якія непасрэдна папярэднічаюць Імшы, спалучаюцца з ёй гэтак жа, як Ютрань. Аднак І Нешпары ўрачыстасцяў, нядзеляў ці святаў Пана, якія прыпадаюць на нядзелю, можна цэлебраваць толькі пасля заканчэння Імшы папярэдняга дня або суботы.

97. Калі ж Малітва на працягу дня (г. зн. Малітва перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня) або Нешпары чытаюцца пасля Імшы, тады Імша цэлебруецца як звычайна да малітвы пасля Камуніі ўключна.

Па заканчэнні малітвы пасля Камуніі адразу ж пачынаецца псальмодыя гэтай Гадзіны. У Малітве на працягу дня пасля заканчэння псальмодыі адразу ж, прапускаючы кароткае чытанне, прамаўляецца малітва і рассыланне. У Нешпарах пасля заканчэння псальмодыі, прапускаючы чытанне, адразу прамаўляецца песня Велічае душа Мая Пана разам з яе антыфонай і, прапускаючы просьбы і малітву Панскую, чытаецца заключная малітва і благаслаўленне народу.

98. За выключэннем ночы Нараджэння Пана, звычайна не дапускаецца спалучэнне Імшы з Гадзінай чытанняў, бо Імша ўжо мае ўласны цыкл чытанняў, які трэба адрозніваць ад цыкла Гадзіны чытанняў. Калі, аднак, у выключным выпадку так трэба было б зрабіць, то пасля другога чытання Афіцыя разам з яго рэспансорыем, прапускаючы астатняе, Імша пачынаецца гімнам Хвала на вышынях, калі гэта прадпісана, у іншым выпадку – малітвай.

99. Калі Гадзіна чытанняў адбываецца непасрэдна перад іншай Гадзінай Афіцыя, тады на пачатку Гадзіны чытання можна аддаць перавагу гімну, які адпавядае гэтай Гадзіне; нарэшце, у канцы Гадзіны чытанняў прапускаецца малітва і заканчэнне, а таксама ў наступнай Гадзіне прапускаецца ўводны верш разам з Хвала Айцу.

Раздзел ІІІ

РОЗНЫЯ ЭЛЕМЕНТЫ ЛІТУРГІІ ГАДзІНАЎ

І. Псальмы і іх сувязь з хрысціянскай малітвай

100. У Літургіі гадзінаў Касцёл моліцца ў большасці тымі цудоўнымі песнямі, якія пад натхненнем Божага Духа склалі святыя аўтары Старога Запавету. Паводле свайго паходжання псальмы маюць моц узносіць людскі розум да Бога, абуджаць у чалавеку пабожныя і святыя пачуцці, у спрыяльны час цудоўным чынам заахвочваць яго да ўдзячнасці, а ў неспрыяльны – даваць суцяшэнне і загартоўваць дух.

101. Аднак псальмы – гэта толькі цень той паўнаты часоў, якая выявілася ў Хрысце Пану і з якой чэрпае сваю моц Касцёл. Хоць усе хрысціяне згодна прызнаюць высокую каштоўнасць псальмаў, аднак часам можа ўзнікаць цяжкасць, калі яны спрабуюць засвоіць падчас малітвы гэтыя вельмі шанаваныя песні.

102. Дух Святы, пад натхненнем якога спявалі псальмісты, заўсёды падтрымлівае сваёю лас­каю тых, хто з добрай воляй і верай спявае гэтыя песні. Больш за тое, неабходна, каб кожны па меры сваіх магчымасцяў імкнуўся «да глыбейшага пазнання Літургіі і Святога Пісання, асабліва псальмаў»¹³⁹, і дзякуючы гэтаму разумеў, якім чынам зможа правільна маліцца, рэцытуючы псальмы.

103. Псальмы – гэта не чытанні і не малітвы, складзеныя ў прозе, але хвалебныя паэмы. Хоць яны і маглі калісьці абвяшчацца ў форме чытанняў, аднак паводле свайго літаратурнага жанру яны слушна называюцца па-габрэйску «tehilim», г. зн. «песні хвалы», а па-грэцку – «psalmoi», г. зн. «песні, якія выконваюцца пад гукі псалтыры». Сапраўды, усе псальмы маюць пэўны музычны характар, які вызначае адпаведны спосаб іх выканання. Таму псальмы павінны захоўваць свой музычны характар нават тады, калі рэцытуюцца без спеву ці адной асобай пра сябе. Псальмы, несумненна, даюць матэрыял для роздуму вернікаў, але ў большай ступені яны накіраваныя на тое, каб узрушыць сэрцы тых, хто спявае і слухае псальмы, а таксама тых, хто «грае на псалтыры і гуслях».

104. Той, хто чытае псальмы ўмела, разважаючы над кожным вершам, заўсёды падрыхтаваны сэрцам адказаць, як хоча Дух, які натхняў псальміста і падтрымліваў пабожных людзей, гатовых прыняць Яго ласку. Хоць чытанне псальмаў патрабуе павагі, якой патрабуе Божая веліч, яно павінна адбывацца з радасцю душы і слодыччу любові, што ўласціва сакральнай паэзіі і Божым хваласпевам, а найбольш – свабодзе дзяцей Божых.

105. Мы сапраўды можам лягчэй і гарачэй маліц­ца словамі псальма, калі аддаём падзяку і праслаўляем Бога ў радасці або калі молімся да Яго з глыбіні смутку. Аднак часам, асабліва калі псальм не звяртаецца непасрэдна да Бога, можа ўзнікнуць пэўная цяжкасць. Псальміст, будучы паэтам, часта звяртаецца да народу, прыгадваючы гісторыю Ізраэля, часам укладае свае словы ў вусны іншых, не выключаючы нават істотаў, пазбаўленых пазнавальных здольнасцяў. Больш за тое, ён укладае словы ў вусны Бога і людзей, а нават, як у псальме 2, непрыяцеляў Бога. Таму відавочна, што псальм – гэта не тая самая малітва, як просьба ці калекта, складзеныя Касцёлам. Акрамя таго, праз свой паэтычны і музычны характар, псальмы не павінны абавязкова звяртацца непасрэдна да Бога, але могуць спявацца перад Богам, як навучае св. Бэнэдыкт: «Паразважаем, якімі нам трэба быць перад абліччам Бога і анёлаў Ягоных, каб наш дух быў сугучны нашаму голасу»¹⁴⁰.

106. Той, хто выконвае псальмы, адкрывае сваё сэрца на тыя пачуцці, якія натхняюць псальмы ў залежнасці ад асаблівасцяў іх літаратурнага жанру, ці гэта псальм плачу, даверу, падзякі ці іншага жанру, якія справядліва вылучаюць экзэгеты.

107. Трымаючыся сэнсу словаў, той, хто выконвае псальм, спасцігае значэнне тэксту для жыцця вернікаў.

Вядома, што кожны псальм быў складзены ў асаблівых абставінах, пра якія нагадваюць загалоўкі, змешчаныя ў габрэйскім псалтыры перад кожным творам. Аднак, якое б ні было яго гістарычнае паходжанне, кожны псальм мае ўласны сэнс, які мы павінны заўважаць нават у сённяшні час. Хоць гэтыя песні нарадзіліся шмат стагоддзяў таму на Усходзе, яны добра выказваюць пакуты і надзею, няшчасце і давер людзей кожнага ўзросту і паходжання. Асабліва яны апяваюць веру ў Бога, Яго аб’яўленне і адкупленне.

108. Той, хто выконвае псальмы падчас Літургіі гадзінаў, спявае іх не столькі ад свайго імя, колькі ад імя ўсяго цела Хрыстовага і нават ад імя самога Хрыста. Калі мы будзем памятаць пра гэта, знікнуць цяжкасці, што ўзнікаюць, калі, магчыма, нашыя ўнутраныя перажыванні разыходзяцца з пачуццямі, якія выказвае псальм. Напрыклад, засмучанаму і агорнутаму тугою сустракаецца псальм радасці, а шчасліваму – псальм плачу. Пры індывідуальнай малітве гэтага лёгка пазбегнуць, паколькі можна выбраць псальм, які адпавядае ўласным пачуццям. Аднак пры чытанні Божага Афіцыя ад імя ўсяго Касцёла публічны цыкл псальмаў выкарыстоўваецца і тым, хто, магчыма, чытае Гадзіну самастойна. Той, хто выконвае псальм ад імя Касцёла, заўсёды можа сустрэць прычыну радасці або смутку, бо і тут пацвярджаюцца словы Апостала: «Радуйцеся з тымі, хто радуецца, плачце з тымі, хто плача» (Рым 12, 15). Праз гэта вылечваецца зраненая самалюбствам чалавечая слабасць, дасягаючы той ступені любові, калі дух сугучны голасу таго, хто выконвае псальм¹⁴¹.

109. Той, хто моліцца ад імя Касцёла, павінен мець на ўвазе поўны сэнс псальмаў, асабліва сэнс месіянскі, дзеля якога Касцёл прыняў псалтыр. Гэты месіянскі сэнс стаў у Новым Запавеце цалкам відавочным і нават быў абвешчаны самім Хрыстом Панам, калі Ён гаварыў Апосталам: «Павінна збыцца ўсё напісанае пра Мяне ў Законе Майсея і ў прарокаў, і ў псальмах» (Лк 24, 44). Найбольш вядомым прыкладам гэтага з’яўляецца вядомы дыялог у Евангеллі св. Мацвея наконт Месіі, Сына Давіда і Ягонага Пана¹⁴², дзе псальм 110 гаворыць аб Месіі.

Ідучы гэтым шляхам, Айцы Касцёла прынялі ўвесь псалтыр і растлумачылі яго як прароцтва пра Хрыста і Касцёл. З гэтай жа прычыны псальмы былі выбраныя для святой Літургіі. Хоць часам прапаноўваліся не дакладныя інтэрпрэтацыі, аднак наогул як Айцы, так і Літургія слушна чулі ў псальмах Хрыста, які моліцца да Айца, або Айца, які гаворыць з Сынам, і нават пазнавалі голас Касцёла, Апосталаў або мучанікаў. Такі метад тлумачэння квітнеў таксама ў Сярэднявеччы, бо ў многіх кодэксах псалтыра, напісаных у той перыяд, перад назвамі асобных псальмаў для іх выканаўцаў падаваўся хрысталагічны сэнс. Хрысталагічнае тлумачэнне адносіцца не толькі да тых псальмаў, якія лічацца месіянскімі, але пашыраецца і на шмат іншых. У некаторых выпадках гэта, несумненна, дастасаванні, якія, аднак, былі прынятыя традыцыяй Касцёла.

Перш за ўсё ў псальмодыі святаў псальмы былі падабраныя з хрысталагічнага пункту гледжання. Для таго, каб падкрэсліць яго, часта падаюцца антыфоны з саміх гэтых псальмаў.

ІІ. Антыфоны і іншыя элементы, якія дапамагаюць маліцца псальмамі

110. У лацінскай традыцыі ёсць тры элементы, якія найбольш паспрыялі разуменню псальмаў і ператварэнню іх у хрысціянскую малітву, а менавіта: загалоўкі, малітвы псальмаў і, асабліва, антыфоны.

111. У псалтыры Літургіі гадзінаў пры кожным псальме падаецца загаловак пра яго сэнс і значэнне для жыцця верніка. Гэтыя загалоўкі падаюцца ў кнізе Літургіі гадзінаў толькі для карысці тых, хто выконвае псальм. Для таго, каб падтрымаць малітву ў святле новага Аб’яўлення, дадаецца выслоўе з Новага Запавету або Айцоў Касцёла, якое заахвочвае маліцца ў хрысталагічным сэнсе.

112. Малітвы для кожнага псальма, якія дапамагаюць разумець іх у хрысціянскім духу, падаюцца ў дадатку кнігі Літургіі гадзінаў і могуць на выбар выкарыстоўвацца паводле нормы даўняй традыцыі: пасля выканання псальма і захавання пэўнай хвіліны маўчання малітва яднае і выказвае пачуцці тых, хто чытае псальм.

113. Нават калі Літургія гадзінаў цэлебруецца без спеву, кожны псальм мае сваю антыфону, якую трэба чытаць і пры індывідуальнай цэлебрацыі. Антыфоны дапамагаюць выявіць літаратурны жанр псальма; яны ператвараюць псальм у асабістую малітву; выразней падкрэсліваюць годнае ўвагі выказванне, якое можна не заўважыць; надаюць пэўную асаблівую афарбоўку кожнаму псальму ў розных абставінах; больш за тое, калі выключыць нязвыклыя дастасаванні, вельмі дапамагаюць у тыпалагічным ці святочным тлумачэнні; уносяць у рэцытацыю псальмаў прыемнасць і разнастайнасць.

114. Антыфоны ў псалтыры скампанаваныя так, каб іх можна было перакласці на сучасныя мовы, а таксама паўтараць пасля кожнай страфы, згодна са сказаным у № 125. У Афіцыі без спеву, які здзяйсняецца ў Звычайны перыяд, пры неабходнасці можна замест гэтых антыфонаў выкарыстоўваць далучаныя да псальмаў выказванні (пар. № 111).

115. Калі доўгі псальм можна падзяліць на некалькі частак падчас адной і той жа Гадзіны, да кожнай часткі ставіцца ўласная антыфона, каб увесці разнастайнасць, асабліва пры цэлебрацыі са спевам, а таксама для лепшага ўспрыняцця псальмаў. Аднак можна выканаць і ўвесь псальм без перапынку, выкарыстоўваючы толькі першую антыфону.

116. Уласныя антыфоны павінны быць для Ютрані і Нешпараў падчас Пасхальнага Трыдуума, актавы Пасхі і Нараджэння Пана, для нядзеляў Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Вялікадня, а таксама ў будні Вялікага тыдня і ў дні ад 17 да 24 снежня.

117. Ва ўрачыстасці ў Гадзіне чытанняў, Ютрані, Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, а таксама ў Нешпарах падаюцца ўласныя антыфоны; у іншым выпадку яны бяруцца з агульных тэкстаў. На святы гэта ж трэба захоўваць у дачыненні да Гадзіны чытанняў, Ютрані і Нешпараў.

118. Калі пэўныя ўспаміны святых маюць уласныя антыфоны, іх трэба захаваць (пар. № 235).

119. Антыфоны да песні Захарыі і песні Марыі бяруцца з Тэкстаў на розныя перыяды літургічнага года, калі яны там ёсць, у іншым выпадку – з бягучага псалтыра; на ўрачыстасці і святы пададзены ўласныя антыфоны, калі не, то трэба выкарыстоўваць антыфоны з агульных тэкстаў; ва ўспамінах, якія не маюць уласнай антыфоны, на выбар чытаецца антыфона або з агульных тэкстаў, або з бягучага дня.

120. У Велікодны перыяд да ўсіх антыфон дадаецца Аллелюя, калі толькі гэта не супярэчыць зместу антыфоны.

ІІІ. Спосаб выканання псальмаў

121. Можна прапанаваць розныя спосабы выканання псальма. Гэта будзе залежаць ад літаратурнага жанру або даўжыні кожнага псальма; ад таго, чытаецца псальм на лацінскай ці на нацыянальнай мове; і асабліва, ці чытаецца ён адным чалавекам, ці многімі, ці цэлебрацыя адбываецца пры сходзе народу. Правільны выбар павінен паспрыяць лягчэйшаму ўспрыняццю своеасаблівага духоўнага водару і красы псальма. Бо псальмы не выкарыстоўваюцца як малітва пэўнага аб’ёму, але з улікам разнастайнасці і ўласнага характару кожнага твора.

122. Паводле розных традыцый ці выпрабаванага досведам ужытку, псальмы спяваюцца ці чытаюцца працягла (або «in directum»), або з чаргаваннем вершаў ці строфаў паміж двума хорамі ці часткамі сходу, або рэспансарыйным чынам.

123. На пачатку кожнага псальма заўсёды прамаўляецца антыфона, як было сказана вышэй у №№ 113-120; у канцы ўсяго псальма павінен захоўвацца звычай завяршаць яго словамі Хвала Айцу і г. д. Словы Хвала Айцу – гэта належнае завяршэнне, якое рэкамендуе традыцыя і якое надае малітве Старога Запавету хвалебны, хрысталагічны і трынітарны сэнс. Пасля псальма пры неабходнасці паўтараецца антыфона.

124. Калі выкарыстоўваюцца даўжэйшыя псальмы, то ў псалтыры яны падзелены, што адлюстроўвае патройны характар Гадзіны і захоўвае адначасова аб’ектыўны сэнс гэтых псальмаў.

Гэты падзел трэба захоўваць асабліва пры цэлебрацыі ў хоры і на лацінскай мове. У канцы кожнай часткі дадаецца Хвала Айцу.

Аднак дазваляецца або захаваць гэты традыцыйны спосаб, або зрабіць паўзу паміж рознымі часткамі аднаго псальма, або працягла выканаць увесь псальм разам з яго антыфонай.

125. Акрамя таго, калі гэтаму адпавядае літаратурны жанр псальма, дазволены яго падзел на строфы, каб, асабліва калі псальм спяваецца на сучаснай мове, можна было ўставіць аныфону пасля кожнай страфы. У такім выпадку будзе дастаткова дадаць Хвала Айцу ў канцы ўсяго псальма.

IV. Размеркаванне псальмаў у Афіцыі

126. Псальмы размеркаваны на чатырохтыднёвы цыкл. Некаторыя з іх прапушчаны. Іншыя, асабліва вылучаныя традыцыяй, паўтараюцца часцей. Ютрань, Нешпары і Камплета маюць псальмы, якія адпавядаюць гэтым Гадзінам¹⁴³.

127. Для Ютрані і Нешпараў, якія асабліва прызначаны для цэлебрацыі з народам, падабраны тыя псальмы, якія больш адпавядаюць такому спосабу цэлебрацыі.

128. У Камплеце трэба захоўваць норму, апісаную ў № 88.

129. Для нядзелі, уключаючы Гадзіну чытанняў і Малітву на працягу дня, падабраны тыя псальмы, якія традыцыя асабліва вылучыла для выяўлення Пасхальнай таямніцы. Для пятніцы было выбрана некалькі псальмаў, якія носяць характар пакаяння або звязаны з Мукай Пана.

130. На перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікодны перыяд прызначаны тры псальмы, а менавіта 78 (77), 105 (104) і 106 (105), якія асабліва выразна паказваюць гісторыю збаўлення ў Старым Запавеце і прадказваюць тое, што павінна споўніцца ў Новым.

131. Тры псальмы: 58 (57), 83 (82) і 109 (108), у якіх пераважае характар зласлоўя, прапушчаны ў бягучым псалтыры. Зноў жа, прапушчаны некаторыя вершы ў пэўных псальмах, што пазначаецца на іх пачатку. Пропуск дадзеных тэкстаў тлумачыцца пэўнай псіхалагічнай цяжкасцю: хоць самі зласлівыя псальмы сустракаюцца ў пабожнасці Новага Запавету, напрыклад, у кнізе Апакаліпсіса (6, 10), яны ні ў якім разе не заклікаюць да праклёну кагосьці.

132. Псальмы, якія занадта доўгія, каб змясціцца ў адной Гадзіне, размеркаваны на розныя дні ў той самай Гадзіне, каб іх маглі прачытаць цалкам тыя, хто звычайна не чытае іншых Гадзінаў. Так псальм 119 (118) паводле свайго ўласнага падзелу размеркаваны на 22 дні ў Малітве на працягу дня, паколькі традыцыя прыпісвае яго менавіта на дзённыя Гадзіны.

133. Цыкл чатырох тыдняў псалтыра звязаны з літургічным годам. З першага тыдня псалтыра, нават калі пры гэтым прапускаюцца іншыя тыдні, распачынаецца: першая нядзеля Адвэнту, першая нядзеля Звычайнага перыяду, першая нядзеля Вялікага посту, першая нядзеля Велікоднага перыяду.

Пасля Спаслання Духа Святога, паколькі цыкл псалтыра ў Звычайны перыяд адпавядае парадку тыдняў, пачынаецца той тыдзень, які адзначаны ў Тэкстах на розныя перыяды лі¬тур­гіч­нага года на пачатку адпаведнага звычайнага тыдня.

134. Ва ўрачыстасці і святы, Пасхальны Трыдуум, у дні актавы Пасхі і Нараджэння Пана для Гадзіны чытанняў прызначаны ўласныя псальмы з ліку тых, якія перададзены традыцыяй, а іх адпаведнасць звычайна ілюструецца антыфонай. Тое ж адносіцца да Малітвы на працягу дня ў некаторыя ўрачыстасці Пана і падчас актавы Пасхі. Для Ютрані бяруцца псальмы і песня з першай нядзелі псалтыра. Для І Нешпараў урачыстасцяў псальмы бяруцца з цыкла Laudate паводле даўняга звычаю. Псальмы і песня для ІІ Нешпараў урачыстасцяў і Нешпараў святаў з’яўляюцца ўласнымі. Псальмы для Малітвы на працягу дня, за выключэннем тых, пра якія было сказана вышэй, і калі яны не прыпадаюць на нядзелі, бяруцца з цыкла градуальных; для Малітвы на працягу дня ў святы чытаюцца псальмы з бягучага дня.

135. У іншых выпадках псальмы бяруцца з бягучага псалтыра, калі толькі няма ўласных антыфон ці ўласных псальмаў.

V. Песні са Старога і Новага Запавету

136. Паводле звычаю ў Ютрані паміж першым і другім псальмамі змешчана песня са Старога Запавету. Акрамя шэрагу песняў, прынятых старажытнай рымскай традыцыяй, і іншых, уве­дзе­ных у Брэвіярый св. Піем Х, у Псалтыр было дададзена так шмат песень са Старога Запавету, што ўсе будні чатырох тыдняў маюць уласныя песні. У нядзелі паўтараюцца папераменна дзве часткі песні Трох юнакоў.

137. У Нешпарах пасля двух псальмаў змешчана песня з Новага Запавету, узятая з Пасланняў ці Апакаліпсіса. Прадугледжана сем песень на асобныя дні кожнага тыдня. Аднак у нядзелі Вялікага посту замест песні з паўторам аллелюя з Апакаліпсіса чытаецца песня з Першага паслання св. апостала Пятра. Акрамя таго, ва ўрачыстасць Аб’яўлення Пана і ў свята Перамянення Пана чытаецца ўказаная ў адпаведным месцы песня з Першага паслання да Цімафея.

138. Песні з Евангелля: Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля, Велічае душа Мая Пана, а таксама Цяпер адпускаеш слугу Твайго павінны ўшаноўвацца з такой жа павагай, з якой звычайна слухаюцца словы Евангелля.

139. Паводле традыцыі псальмодыя і чытанні скампанаваныя так, што спачатку абвяшчаецца Стары Запавет, потым – Апостал, а ў канцы – Евангелле.

VI. Чытанне Святога Пісання

а) Агульныя заўвагі

140. Чытанне Святога Пісання, якое паводле даўняй традыцыі адбываецца публічна на літургіі не толькі падчас эўхарыстычнай цэлебрацыі, але і ў Афіцыі, павінна высока цаніцца ўсімі хрысціянамі, бо яго прапаноўвае сам Касцёл, не паводле асабістага выбару ці схільнасці душы, але ў парадку, неабходным для зразумення таямніцы, якую Касцёл як абранніца Хрыста на працягу «адкрывае ўсю таямніцу Хрыста, пачынаючы з Уцелаўлення і Нараджэння да самага Унебаўшэсця, да дня Спаслання Духа Святога і да чакання благаслаўлёнай надзеі і прыйсця Пана»¹⁴⁴. Акрамя таго, пры цэлебрацыі Літургіі гадзінаў чытанню Святога Пісання заўсёды спадарожнічае малітва, каб чытанне прынесла большы плён, а малітва, асабліва пры дапамозе псальмаў, разумелася глыбей і дасягала большай пабожнасці.

141. У Літургіі гадзінаў падаецца як кароткае, так і доўгае чытанне са Святога Пісання.

142. Доўгае чытанне, якое можна выбраць па жаданні падчас Ютрані ці Нешпараў, апісваецца вышэй у № 46.

б) Цыкл чытанняў Святога Пісання ў Гадзіне чытанняў

143. У цыкле чытанняў Святога Пісання ў Гадзіне чытанняў улічваюцца як літургічныя перыяды, у якія паводле годнай пашаны традыцыі павінны чытацца пэўныя кнігі, так і цыкл імшальных чытанняў. Таму Літургія гадзінаў так звязана з Імшой, каб чытанне Святога Пісання ў Афіцыі дапаўняла чытанне, якое адбываецца падчас Імшы, і каб ствараўся поўны вобраз усёй гісторыі збаўлення.

144. За выключэннем выпадку, пра які ідзе гаворка ў № 73, Евангелле ў Літургіі гадзінаў не чытаецца, паколькі яно штогод чытаецца цалкам падчас Імшы.

145. Біблійнае чытанне мае два цыклы: адзін, пададзены ў кнізе Літургіі гадзінаў, ахоплівае толькі год; другі, які выкарыстоўваецца на выбар і прадстаўлены ў дадатку, з’яўляецца двухгадовым, як і цыкл імшальных чытанняў на будні Звычайнага перыяду.

146. Двухгадовы цыкл чытанняў скампанаваны такім чынам, каб у Літургіі гадзінаў штогод чыталіся амаль усе кнігі Святога Пісання, а таксама даўжэйшыя і больш складаныя тэксты, якія немагчыма прачытаць на Імшы. У той час, як Новы Запавет штогод чытаецца цалкам (часткова на Імшы, часткова ў Літургіі гадзінаў), то з кніг Старога Запавету выбраны тыя часткі, якія маюць большае значэнне для разумення гісторыі збаўлення і для ўзрастання пабожнасці.

Аднак дапасаванне паміж чытаннямі Літургіі гадзінаў і імшальнымі чытаннямі абавязкова патрабуе, каб адна і тая ж кніга чыталася кожныя два гады на Імшы і на Літургіі гадзінаў або па меншай меры, калі яна чытаецца ў той самы год, каб гэта адбывалася з пэўным прамежкам часу. Гэта неабходна, каб тыя самыя тэксты не падаваліся для чытання ў адзін дзень і каб тыя самыя кнігі не чыталіся ў адны і тыя ж перыяды, што пакінула б Літургіі гадзінаў толькі найменш важныя фрагменты і парушыла б цыкл чытанняў.

147. Паводле даўняй традыцыі ў перыяд Адвэнту чытаюцца фрагменты з кнігі прарока Ісаі напаўпрацяглым спосабам з папераменным чаргаваннем кожныя два гады. Дададзена кніга Рут і пэўныя прароцтвы з кнігі прарока Міхея. Паколькі з 17 да 24 снежня выкарыстоўваюцца чытанні, спецыяльна прызначаныя для гэтых дзён, прапускаюцца тыя чытанні ІІІ тыдня Адвэнту, якім не застаецца месца.

148. З 29 снежня да 5 студзеня чытаецца ў год І Пасланне да Каласянаў, у якім уцелаўленне Пана разглядаецца ў межах усёй гісторыі збаўлення, а ў год ІІ – Песня песняў, у якой прадказваецца еднасць Бога і людзей у Хрысце: «Бог Айцец справіў Богу Сыну вяселле, калі злучыў Яго з чалавечай натурай ва ўлонні Дзевы, калі спрадвечны Бог пажадаў стаць Чалавекам напрыканцы вякоў»¹⁴⁵.

149. Ад 7 студзеня да суботы пасля Аб’яўлення Пана чытаюцца эсхаталагічныя тэксты з кнігі прарока Ісаі (раздз. 60-66) і Баруха; чытанні ж, якім не засталося месца, у гэты год прапускаюцца.

150. Падчас Вялікага посту ў год I чытаюцца ўрыўкі з кнігі Другазаконня і Паслання да Габрэяў. У год II падаецца выклад гісторыі збаўлення на падставе кніг Зыходу, Левіта і Лічбаў. Пасланне да Габрэяў тлумачыць Стары Запавет у святле Пасхальнай таямніцы Хрыста. З гэтага ж Паслання чытаецца ў Вялікую пятніцу Мукі Пана ўрывак пра ахвяру Хрыста (9, 11-28), і ў Вялікую суботу – урывак пра спакой Пана (4, 1-16). А ў іншыя дні Вялікага тыдня ў год I чытаюцца з кнігі прарока Ісаі трэцяя і чацвёртая песні Слугі Пана і фрагменты з кнігі Плачу; у год II чытаецца прарок Ерамія, які ёсць вобразам церпячага Хрыста.

151. У Велікодны перыяд, за выключэннем першай і другой нядзеляў Вялікадня і ўрачыстасцяў Унебаўшэсця і Спаслання Духа Святога, паводле традыцыі чытаюцца ў год I Першае пасланне св. Пятра, кніга Апакаліпсіса і Пасланні св. Яна, у год II – Дзеі Апосталаў.

152. Ад панядзелка пасля нядзелі Хросту Пана да Спаслання Духа Святога і ад панядзелка пасля Спаслання Духа Святога ажно да Адвэнту ідзе працяглы цыкл трыццаці чатырох звычайных тыдняў.

Гэты цыкл перарываецца ад Папяльцовай серады да дня Спаслання Духа Святога. У панядзелак пасля нядзелі Спаслання Духа Святога бярэцца чытанне са Звычайнага перыяду з тыдня, які ідзе пасля таго, што быў перарваны Вялікім постам, а чытанні, прызначаныя на нядзелю, прапускаюцца.

У гады, у якія налічваецца толькі 33 тыдні Звычайнага перыяду, прапускаецца тыдзень, які прыпадае адразу пасля Спаслання Духа Святога, так, каб заўсёды чыталіся чытанні апошніх тыдняў, якія маюць эсхаталагічны характар.

Кнігі Старога Запавету размеркаваны паводле гісторыі збаўлення: Бог адкрывае сябе на пра­цягу жыцця народу, які Ён паступова вядзе і прасвятляе. Таму прарокі чытаюцца папераменна з гістарычнымі кнігамі з улікам перыяду, калі яны жылі і навучалі. З гэтай прычыны ў год I цыкл чытання Старога Запавету падае разам гістарычныя кнігі і словы прарокаў ад кнігі Езуса Навіна да перыяду выгнання ўключна; у год II пасля чытанняў кнігі Быцця, якія трэба правесці перад Вялікім постам, бярэцца гісторыя збаўлення пасля выгнання ажно да перыяду Макабэяў. У той жа год уключаюцца пазнейшыя прарокі, кнігі Мудрасці і апавяданні кніг Эстэр, Тобія і Юдыты.

Пасланні Апосталаў, якія не чытаюцца ў асаблівыя перыяды, размеркаваны з улікам як імшальных чытанняў, так і храналагічнага парадку, у якім былі напісаныя.

153. Цыкл аднаго года быў скарочаны такім чынам, што кожны год чыталіся выбраныя ўрыўкі са Святога Пісання, з улікам абодвух цыклаў імшальных чытанняў, каб тыя яго дапаўнялі.

154. На ўрачыстасці і святы прызначаецца ўлас­нае чытанне; у іншым выпадку чытанні бяруцца з агульных тэкстаў пра святых.

155. Асобныя ўрыўкі, наколькі магчыма, павінны захоўваць пэўную еднасць. Таму, каб не перавышаць аптымальную даўжыню, хоць яна можа адрознівацца ў залежнасці ад літаратурнага жанру розных кніг, часам прапускаюцца некаторыя вершы, што заўсёды пазначаецца. Аднак пахвальна будзе чытаць і цэлы фрагмент на падставе зацверджанага тэксту.

в) Кароткія чытанні

156. Кароткія чытанні, або «главы», пра значэнне якіх у Літургіі гадзінаў было напісана ў № 45, падабраныя такім чынам, каб сцісла і выразна выказаць думку або павучэнне. Акрамя таго, была прынята пад увагу іх разнастайнасць.

157. Былі скампанаваныя чатыры тыднёвыя цык­лы кароткіх чытанняў для Звычайнага перыяду, якія ўключаны ў псалтыр такім чынам, каб чытанне змянялася штодня на працягу чатырох тыдняў. Больш за тое, маюцца тыднёвыя цыклы на перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікодны перыяд. Акрамя гэтага ёсць яшчэ ўласныя кароткія чытанні для ўрачыстасцяў, святаў і некаторых успамінаў, а таксама цыкл кожнага тыдня для Камплеты.

158. Пры выбары кароткіх чытанняў было захавана наступнае:

а) паводле традыцыі з іх былі выключаны Евангеллі;

б) наколькі магчыма, была захаваная спецыфіка нядзелі, пятніцы і саміх Гадзінаў;

в) чытанні Нешпараў былі выбраны выключна з Новага Запавету, паколькі за імі змешчана песня з Новага Запавету.

VII. Чытанні Айцоў Касцёла і касцёльных аўтараў

159. Паводле традыцыі Рымскага Касцёла ў Гадзіне чытанняў пасля біблійнага чытання змешчана чытанне Айцоў Касцёла або касцёльных аўтараў са сваім рэспансорыем, калі не прадпісваецца агіяграфічнае чытанне (пар. №№ 228-239).

160. У гэтым чытанні падаюцца тэксты з твораў святых Айцоў і доктараў Касцёла і іншых касцёльных аўтараў, як Усходняга, так і Заходняга Касцёлаў. Перавага аддадзена Айцам, якія маюць у Касцёле асаблівы аўтарытэт.

161. Акрамя чытанняў з кнігі Літургіі гадзінаў, пры­значанай на кожны дзень, ёсць Лекцыянарый, дзе пададзена на выбар большае багацце чытанняў, каб скарб касцёльнай традыцыі быў больш даступны для тых, хто цэлебруе Божы Афіцый. Кожнаму даецца магчымасць выбіраць чытанне або з кнігі Літургіі гадзінаў, або на выбар з Лекцыянарыя.

162. Акрамя таго, Канферэнцыі Біскупаў могуць падрыхтаваць таксама іншыя тэксты, адпаведныя традыцыям і характару свайго рэгіёну¹⁴⁶, якія павінны быць уключаны ў Лекцыянарый у якасці дадатку. Гэтыя тэксты павінны брацца з твораў касцёльных аўтараў, якія праславіліся вучэннем ці святасцю жыцця.

163. Мэта такога чытання – гэта ў першую чаргу разважанне над Божым словам, як яго прымае Касцёл у сваёй традыцыі. Касцёл заўсёды лічыў неабходным праўдзіва абвяшчаць вернікам Божае слова, каб «лінія прароцкага і апостальскага тлумачэння працягвалася згодна з касцёльным і каталіцкім разуменнем»¹⁴⁷.

164. Дзякуючы вывучэнню дакументаў, якія прапаноўвае агульная касцёльная традыцыя, чытачы могуць глыбей паразважаць над Святым Пісаннем і ажывіць сваю любоў да яго. Творы святых Айцоў – гэта цудоўныя сведчанні знакамітых разважанняў над Божым словам, якія працягваліся вякамі і праз якія абранніца Уцелаўлёнага Слова, а менавіта Касцёл, «верны задуме і духу свайго Абранніка і Бога»¹⁴⁸, імкнецца дайсці да больш глыбокага разумення Святога Пісання.

165. Патрыстычнае чытанне таксама вядзе хрысціянаў да разумення літургічных перыядаў і святаў. Больш за тое, яно адкрывае ім доступ да каштоўнага духоўнага багацця, якое складае выдатную спадчыну Касцёла, і ў той жа час дае ім аснову духоўнага жыцця і плённа падмацоўвае іх пабожнасць. А вестуны Божага слова штодня маюць цудоўныя прыклады святога прапаведвання.

VIII. Агіяграфічныя чытанні

166. Агіяграфічным называецца чытанне тэксту якога¬небудзь Айца Касцёла або касцёльнага аўтара пра святога, які ўзгадваецца, ці непасрэдна датычыць яго, або ўрывак з твораў самога святога ці апісанне ягонага жыцця.

167. Пры кампанаванні ўласных тэкстаў пра святых трэба клапаціцца аб гістарычнай праўдзе¹⁴⁹ і духоўнай карысці тых, хто чытае ці слухае агіяграфічнае чытанне. Трэба пільна асцерагацца таго, што выклікае толькі здзіўленне, але старацца паказаць асаблівы духоўны характар святога, а таксама яго значэнне ў жыцці і пабожнасці Касцёла.

168. Перад чытаннем змешчана кароткая біяграфія, якая змяшчае некаторыя гістарычныя звесткі і коратка апісвае жыццё святога. Усё гэта падаецца толькі ў якасці даведкі і не чытаецца пры цэлебрацыі.

ІХ. Рэспансорыі

169. У Гадзіне чытанняў пасля біблійнага чытання змешчаны ўласны рэспансорый, тэкст якога быў узяты з захаванага скарбу ці скампанаваны нанова так, каб праліваць новае святло на разуменне толькі што завершанага чытання і ўключаць гэтае чытанне ў гісторыю збаўлення, ведучы нас ад Старога Запавету да Новага, або ператвараючы чытанне ў малітву і разважанне, або, нарэшце, ствараючы прыемную разнастайнасць сваёй паэтычнай красой.

170. Падобным чынам да другога чытання дадаецца адпаведны рэспансорый, аднак ён можа быць не так цесна звязаны з тэкстам чытання і таму спрыяе больш свабоднаму разважанню.

171. Рэспансорыі разам з іх часткамі, якія трэба паўтараць нават пры самастойным чытанні, захоўваюць сваю каштоўнасць. Аднак частка, якая звычайна паўтараецца ў рэспансорыі, пры рэцытацыі без спеву можа быць прапушчана, калі толькі паўтарэння не патрабуе сам змест.

172. Падобным чынам, толькі больш проста, кароткі рэспансорый у Ютрані, Нешпарах і Камплеце, пра які гаварылася вышэй у №№ 49 і 89, а таксама верш у Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня адказвае на кароткае чытанне пэўным воклічам, дзякуючы якому Божае слова пранікае глыбей у душу слухача або чытача.

Х. Гімны і іншыя небіблійныя песні

173. Гімны, якія ўжо з вельмі даўняй традыцыі займаюць сваё месца ў Афіцыі, цяпер таксама захоўваюць сваё значэнне¹⁵⁰. Насамрэч, яны не толькі праз свой лірычны характар былі прызначаны для праслаўлення Бога, але таксама ўвасабляюць ролю супольнасці. Як правіла, яны больш, чым іншыя часткі Афіцыя, адразу выяўляюць асаблівы характар асобных святаў, абуджаюць і заахвочваюць людзей да пабожнай цэлебрацыі. Такую эфектыўнасць часта павялічвае іх літаратурная прыгажосць. Акрамя таго, у Афіцыі гімны з’яўляюцца галоўным паэтычным элементам, які паходзіць з творчасці Касцёла.

174. Паводле традыцыі гімн завяршаецца даксалогіяй, якая звычайна скіравана да той Божай Асобы, да якой адносіцца гімн.

175. Для разнастайнасці ў Афіцыі Звычайнага перыяду ўстаноўлены двайны цыкл гімнаў на ўсе Гадзіны, які трэба выкарыстоўваць папераменна кожны другі тыдзень.

176. Акрамя таго, у Гадзіну чытанняў Звычайнага перыяду ўведзены двайны цыкл гімнаў, у за¬леж­насці ад таго, чытаюцца гімны ўначы ці ўдзень.

178. Гімны, уведзеныя нанова, могуць выконвацца на той жа рытм і памер, што і традыцыйныя.

178. Што датычыць цэлебрацыі на нацыянальнай мове, то Канферэнцыям Біскупаў даецца магчымасць дастасоўваць лацінскія гімны да адметнасцяў мовы, а таксама ўводзіць у якасці гімнаў новыя кампазіцыі¹⁵¹, так каб яны цалкам адпавядалі духу Гадзіны, перыяду, дню або святу. Акрамя таго, трэба старанна пазбягаць увядзення тых песень, якія не маюць ніякай мастацкай каштоўнасці і не адпавядаюць па-сапраўднаму годнасці літургіі.

ХІ. Просьбы, малітва Панская, заключная малітва

а) Просьбы ў Ютрані і Нешпарах

179. Літургія гадзінаў сапраўды ўзносіць хвалу Богу. Аднак ні юдэйская, ні хрысціянская традыцыі не аддзяляюць малітвы прашэння ад хвалы Божай, просьбы часта пэўным чынам з яе і паходзяць. Апостал Павел заахвочвае, «каб прашэнні, малітвы, просьбы аб заступніцтве і падзякі ўзносіліся за ўсіх людзей, за каралёў і за ўсіх, хто мае ўладу, каб мы маглі весці спакойнае і ціхае жыццё ва ўсёй пабожнасці і годнасці. Гэта добра і прыемна ў вачах Збаўцы нашага, Бога, які хоча, каб усе людзі былі збаўлены і дайшлі да пазнання праўды» (1 Цім 2, 1-4). Гэтае настаўленне Айцы Касцёла часта тлумачылі ў тым сэнсе, што трэба ўзносіць просьбы раніцай і вечарам¹⁵².

180. Заступніцтвы, якія былі адноўлены ў Імшы рымскага абраду, узносяцца таксама ў Нешпарах, хоць і па-іншаму, як апісана ніжэй.

181. Паколькі ў дадатак да гэтага заўсёды існавала традыцыя даручаць Богу раніцай увесь дзень, то і ў Ютранях узносяцца просьбы аб даручэнні Богу дня ці аб яго асвячэнні.

182. Просьбамі называюцца як малітвы аб заступніцтве, якія чытаюцца ў Нешпарах, так і заклікі аб прысвячэнні Богу дня, якія чытаюцца ў Ютрані.

183. Дзеля разнастайнасці, а асабліва, каб лепш выказаць шматлікія патрэбы Касцёла і людзей рознага стану, супольнасцяў, асобаў, умоваў жыцця і часу, прапаноўваюцца розныя формулы просьбаў для кожнага дня цыкла псалтыра на Звычайны перыяд і для асаблівых перыядаў літургічнага года, а таксама на пэўныя святочныя цэлебрацыі.

184. Акрамя таго, Канферэнцыі Біскупаў маюць права як дастасоўваць формулы, пададзеныя ў кнізе Літургіі гадзінаў, так і зацвярджаць новыя¹⁵³, захоўваючы, аднак, ніжэйпададзеныя нормы.

185. Як і ў малітве Панскай, просьбы трэба звязваць з праслаўленнем Бога, вызнаннем Яго хвалы або ўспамінам аб гісторыі збаўлення.

186. Апошняя просьба ў Нешпарах – заўсёды за памерлых.

187. Паколькі Літургія гадзінаў – гэта, галоўным чынам, малітва ўсяго Касцёла і за ўвесь Касцёл, а нават аб збаўленні ўсяго свету¹⁵⁴, трэба, каб галоўнае месца ў просьбах абавязкова займалі агульныя інтэнцыі, г. зн. каб узносіліся малітвы за Касцёл і яго іерархію, за свецкія ўлады, за тых, хто церпіць ад нястачы, хваробы ці смутку, аб патрэбах усяго свету, а менавіта, за спакой і іншыя рэчы такога кшталту.

188. Тым не менш, дазваляецца дадаваць у Ютрані ці Нешпарах і іншыя асаблівыя інтэнцыі.

189. Просьбы ў Афіцыі пабудаваны такім чынам, каб іх можна было дастасаваць і да цэлебрацыі з народам, і да цэлебрацыі ў малой супольнасці, і да індывідуальнай цэлебрацыі.

190. Пры рэцытацыі з народам ці супольнай рэцытацыі просьбы ўводзяцца кароткім запрашэннем, якое павінен зрабіць святар ці іншы кіраўнік. Пры гэтым ён падае прыклад адказу, які ў нязменнай форме павінна паўтараць супольнасць.

191. Акрамя таго, інтэнцыі абвяшчаюцца як словы, скіраваныя да Бога, таму іх можна ўжываць як пры супольнай, так і пры індывідуальнай цэлебрацыі.

192. Любая формула інтэнцыяў складаецца з дзвюх частак, з якіх другая можа выкарыстоўвацца як адказ.

193. Таму можна выкарыстоўваць розныя спосабы, а менавіта, святар ці кіраўнік чытае абедзве часткі, а ўдзельнікі аднастайна адказваюць ці захоўваюць маўчанне, або святар ці кіраўнік чытае толькі першую частку, а ўдзельнікі – другую.

б) Малітва Панская

194. У Ютрані і Нешпарах як Гадзінах, што найбольш прызначаныя для цэлебрацыі з народам, пасля просьбаў чытаецца паводле традыцыі малітва Панская.

195. Такім чынам малітва Панская надалей будзе ўрачыста ўзносіцца тройчы у дзень, г. зн. на Імшы, Ютрані і Нешпарах.

196. Ойча наш прамаўляецца ўсімі. Пры неабходнасці можна яе папярэдзіць кароткім уступам.

в) Заключная малітва

197. Завяршаецца ўся Гадзіна заключнай малітвай, якая пры публічнай цэлебрацыі і цэлебрацыі з народам, паводле традыцыі, прамаўляецца святаром або дыяканам¹⁵⁵.

198. Гэтая малітва ў Гадзіне чытанняў звычайна з’яўляецца ўласнай. Для Камплеты яна заўсёды бярэцца з псалтыра.

199. Для Ютрані і Нешпараў малітва бярэцца з уласных тэкстаў на нядзелі, дні перыяду Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікоднага перыяду, а таксама на ўрачыстасці, святы і ўспаміны. У будні Звычайнага перыяду чытаецца ўказаная ў цыкле псалтыра малітва, каб паказаць уласны характар гэтых Гадзінаў.

200. У Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, або ў Малітве на працягу дня, малітва бярэцца з уласных тэкстаў на нядзелі і дні перыяду Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікоднага перыяду, а таксама на ўрачыстасці і святы. У іншыя дні чытаюцца тыя малітвы, якія выяўляюць характар кожнай Гадзіны і знаходзяцца ў псалтыры.

ХІІ. Святое маўчанне

201. Паколькі наогул у літургічных дзеяннях «у адпаведны час трэба захоўваць <...> поўнае пашаны маўчанне»¹⁵⁶, у цэлебрацыі Літургіі гадзінаў яно таксама прадбачана.

202. Таму, захоўваючы разважлівасць, пры неабходнасці можна перарваць Афіцый хвілінай маўчання, каб дазволіць Духу Святому загучаць у сэрцах і каб цясней злучыць асабістую малітву са словам Божым і з агульным голасам Касцёла. Паводле звычаю можна зрабіць гэта пасля кожнага псальма і паўтарэння яго антыфоны, а асабліва тады, калі пасля хвіліны маўчання чытаецца малітва псальма (пар. № 112). Можна таксама захаваць гэтае маўчанне пасля кароткіх ці доўгіх чытанняў, перад рэспансорыем або пасля яго.

Аднак трэба асцерагацца, каб не ўводзілася такое маўчанне, якое б скажала структуру Афіцыя, перашкаджала ўдзельнікам або стамляла іх.

203. Пры індывідуальнай цэлебрацыі ёсць большая магчымасць зрабіць паўзу пры разважанні над якой­небудзь фразай, якая абуджае духоўнае пачуццё, а сам Афіцый не страчвае з­за гэтага свайго публічнага характару.

Раздзел IV

РОЗНЫЯ ЦЭЛЕБРАЦЫІ НА ПРАЦЯГУ ЛІТУРГІЧНАГА ГОДА

І. Цэлебрацыя таямніц Пана

а) Нядзеля

204. Нядзельны Афіцый пачынаецца ад І Нешпараў, у якіх усё бярэцца з псалтыра, за выключэннем таго, што пазначана як уласнае.

205. Калі свята Пана цэлебруецца ў нядзелю, то яно мае ўласныя І Нешпары.

206. Спосаб цэлебрацыі нядзельных вігілій, калі гэта неабходна, указаны ў № 73.

207. Найбольш пажадана, паводле вельмі даўняй традыцыі, хаця б Нешпары целебраваць, дзе гэта магчыма, з народам¹⁵⁷.

б) Пасхальны Трыдуум

208. Падчас Пасхальнага Трыдуума Афіцый цэлебруецца, як апісана ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года.

209. Удзельнікі вечаровай Імшы Вячэры Пана або цэлебрацыі Мукі Пана ў пятніцу не чытаюць Нешпараў адпаведнага дня.

210. У пятніцу Мукі Пана і Вялікую суботу перад Ютранню і Нешпарамі цэлебрацыя Гадзіны чытанняў праводзіцца, наколькі гэта магчыма, публічна і з народам.

211. Камплету ў Вялікую суботу чытае толькі той, хто не ўдзельнічаў у Пасхальнай вігіліі.

212. Пасхальная вігілія замяняе Гадзіну чытан­няў, таму тыя, хто не ўдзельнічае ва ўрачыстай Пасхальнай вігіліі, павінны прачытаць з яе па меншай меры чатыры чытанні з псальмамі і малітвамі. Дастаткова выбраць чытанні Зыходу, Эзэхіэля, Апостала і Евангелля. Далей ідзе гімн Цябе, Бога, праслаўляем і малітва дня.

213. Ютрань нядзелі Уваскрасення Пана чытаюць усе. Нешпары пажадана цэлебраваць урачыста для ўшанавання вечару такога святога дня і ўспаміну аб’яўленняў Пана вучням. Вельмі старанна трэба захоўваць там, дзе яна ёсць, мясцовую традыцыю цэлебраваць на Вялікдзень Нешпары хросту, у якіх падчас спеву псальмаў адбываецца працэсія да купелі хросту.

в) Велікодны перыяд

214. Літургія гадзінаў набывае пасхальны характар дзякуючы акламацыі Аллелюя, якой завяршаецца большасць антыфонаў (пар. № 120), а таксама спецыяльным гімнам, антыфонам, просьбам і ўласным чытанням, прызначаным для кожнай Гадзіны.

г) Нараджэнне Пана

215. У ноч Нараджэння Пана пажадана перад Імшой правесці цэлебрацыю ўрачыстай вігіліі з выкарыстаннем Гадзіны чытанняў. Удзельнікі гэтай вігіліі не чытаюць Камплету.

216. Ютрань у дзень Нараджэння Пана звычайна чытаецца перад Імшой на світанні.

д) Іншыя ўрачыстасці і святы Пана

217. Для ўпарадкавання Афіцыя ва ўрачыстасці і святы Пана павінна захоўвацца тое, што будзе сказана ніжэй у №№ 225-233, з унясеннем адпаведных змен.

ІІ. Цэлебрацыя ў гонар святых

218. Цэлебрацыі ў гонар святых складзены такім чынам, каб яны не пераважалі над святочнымі днямі, сакральнымі перыядамі і самімі таямніцамі збаўлення¹⁵⁸, а таксама, каб не перарывалі ў розных месцах цыкл псальмодыі і чытанняў Божага слова і не выклікалі непатрэбных паўтораў. У той жа час павінна адпаведным чынам падтрымлівацца належная пашана кожнага са святых. На гэтых прынцыпах абапіраецца як рэформа календара, праведзеная на загад Другога Ватыканскага Сабору, так і спосаб цэлебрацыі ў гонар святых у Літургіі гадзінаў, які апісаны ў наступных нумарах.

219. Цэлебрацыі ў гонар святых могуць быць урачыстасцямі, святамі ці ўспамінамі.

220. Успаміны ў сваю чаргу падзяляюцца на абавязковыя або, калі нічога не адзначана, на неабавязковыя. Каб вызначыць неабходнасць цэлебрацыі такога неабавязковага ўспаміну пры чытанні Афіцыя з народам ці ў супольнасці, трэба ўлічваць агульную карысць ці праўдзівую пабожнасць усёй супольнасці, а не толькі аднаго цэлебранта.

221. Калі на адзін і той жа дзень прыпадае шмат неабавязковых успамінаў, можна цэлебраваць толькі адзін, прапусціўшы астатнія.

222. Урачыстасці, і толькі яны, пераносяцца ў адпаведнасці з нормай рубрык.

223. Наступныя нормы датычаць як святых, запісаных у агульным Рымскім Календары, так і тых, якія пералічаны ва ўласных календарах.

224. Пры адсутнасці ўласных тэкстаў трэба выкарыстоўваць адпаведныя тэксты з агульных тэк­стаў пра святых.

1. Парадак Афіцыя ва ўрачыстасці

225. Урачыстасці маюць І Нешпары ў папярэдні дзень.

226. У І і ІІ Нешпарах гімн, антыфоны, кароткае чытанне разам са сваім рэспансорыем, заключная малітва з’яўляюцца ўласнымі; калі адсутнічаюць уласныя, іх трэба ўзяць з агульных тэкстаў.

Абодва псальмы ў І Нешпарах звычайна бяруцца, згодна з даўняй традыцыяй, з цыкла хвалебных псальмаў Laudate (113 [112], 117 [116], 135 [134], 146 [145], 147, 1-11 [146], 147). Песня з Новага Запавету падаецца ў адпаведным месцы. У ІІ Нешпарах псальмы і песня з’яўляюцца ўласнымі, просьбы ўласныя або з агульных тэкстаў.

227. У Ютрані гімн, антыфоны, кароткае чытанне разам са сваім рэспансорыем, заключная малітва з’яўляюцца ўласнымі; калі адсутнічаюць уласныя, іх трэба ўзяць з агульных тэкстаў. Аднак псальмы трэба ўзяць з І нядзелі псалтыра; просьбы ўласныя або з агульных тэкстаў.

228. У Гадзіне чытанняў усё ўласнае: гімн, антыфоны, псальмы, чытанні і рэспансорыі. Першае чытанне – біблійнае, другое – агіяграфічнае. Аднак, калі гаворка ідзе пра святога, які мае толькі рэгіянальны культ і не мае ўласных тэкстаў у Афіцыі, то ўсё бярэцца з агульных тэкстаў.

У канцы Гадзіны чытанняў прамаўляецца гімн Цябе, Бога, праслаўляем і ўласная малітва.

229. У Малітве на працягу дня, г. зн. у Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, чытаецца штодзённы гімн, калі не ўказана інакш; псальмы бяруцца з дадатковай псальмодыі разам з уласнай антыфонай, аднак у нядзелю псальмы бяруцца з І нядзелі псалтыра, кароткае чытанне і заключная малітва – уласныя. Некаторыя ўрачыстасці Пана маюць уласныя псальмы.

230. У Камплеце выкарыстоўваецца ўсё з нядзе­лі, як пасля І ці ІІ Нешпараў.

2. Парадак Афіцыя на святы

231. Святы не маюць І Нешпараў, калі толькі гэта не святы Пана, якія прыпадаюць на нядзелю. Гадзіна чытанняў, Ютрань і Нешпары адбываюцца як ва ўрачыстасці.

232. У Малітве на працягу дня, г. зн. у Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, чытаецца штодзённы гімн; псальмы са сваімі антыфонамі бяруцца з дня, калі асаблівая прычына ці традыцыя не патрабуе, каб была выкарыстана ўласная антыфона, што адзначаецца ў адпаведным месцы. Кароткае чытанне і заключная малітва – уласныя.

233. Камплета чытаецца як у звычайныя дні.

3. Парадак Афіцыя ва ўспамінах святых

234. Паміж успамінам абавязковым і неабавязковым, калі яны цэлебруюцца, няма ніякай розніцы ў структуры Афіцыя, за выключэннем неабавязковых успамінаў, якія прыпадаюць на асаблівыя перыяды.

а) Успаміны, якія прыпадаюць на звычайныя дні

235. У Гадзіне чытанняў, Ютрані і Нешпарах:

а) псальмы са сваімі антыфонамі бяруцца з бягучага дня, калі толькі няма ўласных антыфонаў ці ўласных псальмаў, што адзначаецца ў адпаведным месцы;

б) калі антыфона да Закліку, гімн, кароткае чытанне, антыфоны да песні Захарыі і да песні Марыі, просьбы – уласныя, то іх трэба выкарыстоўваць; у адваротным выпадку яны бяруцца з агульных тэкстаў або з бягучага дня;

в) заключная малітва – пра святога;

г) у Гадзіне чытанняў біблійнае чытанне разам са сваім рэспансорыем бярэцца з бягучага дня. Другое чытанне, агіяграфічае, падаецца разам з уласным рэспансорыем. Калі яго няма, яно бярэцца з агульных тэкстаў або з патрыстычных тэкстаў бягучага дня.

Не чытаецца Цябе, Бога, праслаўляем.

236. У Малітве на працягу дня, г. зн. у Малітве перад поўднем, апоўдні пасля поўдня, і ў Камплеце ўсё бярэцца з бягучага дня.

б) Успаміны, якія прыпадаюць на асаблівы перыяд

237. У нядзелі, урачыстасці і святы, а таксама ў Папяльцовую сераду, у Вялікі тыдзень і актаву Пасхі не выкарыстоўваецца нічога з успамінаў, якія прыпадаюць на гэтыя дні.

238. У будні ад 17 да 24 снежня, а таксама ў актаве Нараджэння Пана і будні Вялікага посту не цэлебруюцца абавязковыя ўспаміны, нават паводле ўласных календароў. Калі гэтыя ўспаміны прыпадаюць на перыяд Вялікага посту, то іх трэба лічыць неабавязковымі ўспамінамі.

239. Калі нехта пажадае ўшанаваць святога, успамін якога прыпадае на гэтыя перыяды, то:

а) у Гадзіне чытанняў пасля патрыстычнага чытання разам са сваім рэспансорыем, што падаецца ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года, дадаецца ўласнае агіяграфічнае чытанне са сваім рэспансорыем і завяршаецца малітвай пра святога;

б) акрамя таго, у Ютрані і Нешпарах пасля заключнай малітвы, прапусціўшы заканчэнне, можна дадаць антыфону (уласную або з агульных тэкстаў) і малітву пра святога.

в) Успамін Найсвяцейшай Панны Марыі ў суботу

240. У суботы Звычайнага перыяду, калі дазволены неабавязковыя ўспаміны, можна цэлебраваць тым самым спосабам неабавязковы ўспамін пра Найсвяцейшую Панну Марыю са сваім уласным чытаннем.

ІІІ. Выкарыстанне календара і магчымасць выбіраць пэўны Афіцый ці пэўную частку

а) Выкарыстанне календара

241. Пры цэлебрацыі Афіцыя ў хоры ці пры супольнай цэлебрацыі трэба прытрымлівацца ўласнага календара, г. зн. дыяцэзіі, законнай супольнасці ці канкрэтнага касцёла¹⁵⁹. Члены законных супольнасцяў яднаюцца з дыяцэзіяй у цэлебрацыі пасвячэння катэдры і галоўнага апекуна месца ці тэрыторыі, на якой знаходзяцца¹⁶⁰.

242. Кожны духоўны або законнік ці законніца абавязаны цэлебраваць Літургію гадзінаў, калі ўдзельнічае ў агульнай цэлебрацыі Афіцыя паводле календара і абраду, якія адрозніваюцца ад яго ўласнага, выконвае свой абавязак.

243. Пры цэлебрацыі, якая праводзіцца індывідуальна, можна трымацца або мясцовага календара, або ўласнага календара, акрамя ўласных урачыстасцяў і святаў¹⁶¹.

б) Магчымасць выбіраць пэўны Афіцый

244. У будні, якія дапускаюць цэлебрацыю неабавязковага ўспаміну, можна па слушнай прычыне цэлебраваць тым жа спосабам (пар. №№ 234-239) Афіцый святога, які запісаны пад гэтым днём у Рымскім Мартыралогу або ў зацверджаным дадатку да яго.

245. Акрамя ўрачыстасцяў, нядзеляў Адвэнту, Вялікага посту і Вялікадня, Папяльцовай серады, Вялікага тыдня, актавы Пасхі і 2 лістапада можна дзеля агульнай карысці або дзеля пабожнасці цэлебраваць цалкам або часткова пэўны ватыўны Афіцый. Гэта можа быць, напрыклад, з прычыны пілігрымкі, мясцовага свята, знешняй урачыстасці нейкага святога.

с) Магчымасць выбіраць розныя фармуляры

246. У пэўных асаблівых выпадках у Афіцыі мож­на выбіраць фармуляры, адрозныя ад бягучых, так, каб не парушаўся агульны парадак кожнай Гадзіны і захоўваліся наступныя правілы.

247. У Афіцыі нядзеляў, урачыстасцяў, святаў Пана, якія запісаны ў агульным календары, буд­няў Вялікага посту і Вялікага тыдня, дзён актавы Пасхі і Нараджэння Пана, а таксама ў буд­ні ад 17 да 24 снежня ўключна ніколі нельга змяняць тых фармуляраў, якія з’яўляюцца ўласнымі або дастасаваныя да гэтай цэлебрацыі; сюды ўваходзяць антыфоны, гімны, чытанні, рэспансорыі, малітвы і вельмі часта таксама псальмы.

Аднак замест нядзельных псальмаў бягучага тыдня пры неабходнасці могуць выкарыстоўвацца нядзельныя псальмы іншага тыдня. Больш за тое, калі гаворка ідзе пра цэлебрацыю Афіцыя з народам, можна выкарыстоўваць псальмы, падабраныя так, каб народ паступова ўсё лепш разумеў іх.

248. У Гадзіне чытанняў бягучаму чытанню са Святога Пісання заўсёды трэба аддаваць перавагу. Літургіі гадзінаў таксама датычыць пажаданне Касцёла, «каб у адпаведны адрэзак гадоў народу чыталася важнейшая частка Святога Пісання»¹⁶².

Прыняўшы гэта пад увагу, у перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Вялікадня цыкл чытанняў са Святога Пісання, які падаецца ў Гадзіне чытанняў, не павінен прапускацца; у Звычайны перыяд па слушнай прычыне на працягу аднаго або некалькіх дзён запар можна выбіраць чытанні з ліку тых, што пададзены на іншыя дні, або таксама з іншых біблійных чытанняў, напрыклад, калі адбываюцца духоўныя практыкі, пастырскія сустрэчы або малітвы за еднасць Касцёла ці іншыя рэчы такога кшталту.

249. Калі працяглае чытанне перарываецца нейкай урачыстасцю, святам ці асаблівай цэлебрацыяй, дазваляецца ў той жа тыдзень, маючы перад вачыма парадак усяго тыдня, або аб’яднаць прапушчаныя часткі з іншымі, або вырашыць, якім тэкстам трэба аддаць перавагу над іншымі.

250. У адной і той жа Гадзіне чытанняў замест другога чытання, прызначанага на пэўны дзень, можна выбраць па слушнай прычыне іншае чытанне з гэтага ж перыяду, узятае або з кнігі Літургіі гадзінаў, або на выбар з Лекцыянарыя (№ 161). Акрамя таго, у будні Звычайнага перыяду і, калі будзе мэтазгодным, таксама ў перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Вялікадня можна здзяйсняць амаль паслядоўнае чытанне нейкага патрыстычнага твору, сугучнага з біблійным і літургічным духам.

251. Кароткія чытанні, а таксама малітвы, песні і просьбы, пададзеныя на пэўныя будні дадзенага перыяду, могуць выкарыстоўвацца ў іншыя будні гэтага ж перыяду.

252. Хоць кожны павінен з павагай ставіцца да захавання ўсяго цыкла псалтыра, размеркаванага па тыднях¹⁶³, аднак пры духоўнай ці пастырскай патрэбе замест псальмаў, прызначаных на пэўны дзень, можна выкарыстоўваць псальмы гэтай жа Гадзіны, прызначаныя на іншы дзень. Бываюць таксама абставіны, пры якіх дазваляецца выбіраць адпаведныя псальмы і іншыя часткі на ўзор ватыўнага Афіцыя.

Раздзел V

ЗАХАВАННЕ ПРАДПІСАННЯЎ ПАДЧАС СУПОЛЬНАЙ ЦЭЛЕБРАЦЫІ

І. Выкананне розных абавязкаў

253. Падчас цэлебрацыі Літургіі гадзінаў, як і іншых літургічных дзеянняў, «кожны, духоўны ці свецкі, выконваючы свой абавязак, павінен рабіць выключна і цалкам тое, што датычыць яго паводле самой прыроды прадмета і літургічных нормаў»¹⁶⁴.

254. Калі цэлебрацыяй Літургіі гадзінаў кіруе біскуп, асабліва ў катэдральным касцёле, яго павінны суправаджаць духавенства і прыслугоўваючыя, пры поўным і актыўным удзеле народу. Аднак звычайна цэлебрацыяй з народам павінен кіраваць святар або дыякан у прысутнасці таксама іншых прыслугоўваючых.

255. Прэзбітэр або дыякан, які кіруе цэлебрацыяй, надзявае стулу паверх альбы або комжы. Прэзбітэр можа апрануць таксама капу. У вялікія ўрачыстасці нічога не перашкаджае, каб некалькі прэзбітэраў былі апранутыя ў капу, а дыяканы – у далматыку.

256. Святар або дыякан, які кіруе Афіцыем, павінен: пачаць яго са свайго месца ўступным вершам, распачаць малітву Панскую, узнесці заключную малітву, прывітаць народ, благаславіць яго і разаслаць.

257. Просьбы можа ўзносіць як святар, так і прыслугоўваючы.

258. Пры адсутнасці прэзбітэра або дыякана кіраўнік Афіцыя з’яўляецца толькі першым сярод роўных; ён не ўваходзіць у прэзбітэрый, не вітае і не благаслаўляе народ.

259. Той, хто выконвае абавязак лектара, дэкламуе кароткія і доўгія чытанні, стоячы ў адпавед­ным месцы.

260. Антыфоны, псальмы ці іншыя спевы павінен распачынаць кантар або кантары. Што датычыць псальмодыі, то павінна захоўвацца сказанае вышэй у №№ 121-125.

261. Падчас выканання песні з Евангелля ў Ютрані або Нешпарах можна акадзіць алтар, а пасля таксама святара і народ.

262. Абвязак чытання Літургіі гадзінаў у хоры датычыць дадзенай супольнасці, а не месца цэлебрацыі, якім не абавязкова павінен быць касцёл, асабліва калі гаворка ідзе пра Гадзіны, якія не чытаюцца ўрачыста.

263. Усе ўдзельнікі стаяць падчас:

а) Закліку і ўступнага верша кожнай Гадзіны;

б) гімна;

в) песні з Евангелля;

г) просьбы, малітвы Панскай і заключнай малітвы.

264. Чытанні, акрамя евангельскіх, усе слухаюць седзячы.

265. Падчас выканання псальма і іншых песень са сваімі антыфонамі супольнасць сядзіць або ста­іць паводле звычаю.

266. Усе пазначаюць сябе знакам крыжа, датыкаючыся чала, грудзей, левага і правага пляча:

а) на пачатку Гадзіны, калі прамаўляецца Божа, прыйдзі мне на дапамогу;

б) на пачатку песняў з Евангелля: песні Захарыі, песні Марыі і песні Сімяона.

Знакам крыжа пазначаюць сабе вусны на пачатку Закліку падчас слоў Пане, адкрый мае вусны.

ІІ. Спеў у Афіцыі

267. У рубрыках і нормах гэтых уводзінаў словы «чытаць» або «ўзносіць» павінны разумецца ў сэнсе або спеву, або рэцытацыі, паводле пададзеных ніжэй прынцыпаў.

268. «Усім, хто выконвае Божы Афіцый у хоры ці супольна, настойліва рэкамендуецца выкарыстоўваць пры цэлебрацыі спеў, бо ён найлепш адпавядае натуры гэтай малітвы, а таксама з’яўляецца знакам большай урачыстасці і глыбейшай еднасці сэрцаў, якія ўзносяць хвалу Богу»¹⁶⁵.

269. Кожнага літургічнага дзеяння, асабліва Літургіі гадзінаў, датычыць тое, што было сказана пра літургічны спеў на Другім Ватыканскім Саборы¹⁶⁶. Хоць усе часткі разам і паасобку пабудаваныя такім чынам, што іх можна рэцытаваць індывідуальна, аднак многія з іх паводле свайго жанру лірычныя, і таму яны выяўляюць свой паўнейшы сэнс толькі ў спеве. Асабліва гэта датычыць псальмаў, песень, гімнаў і рэспансорыяў.

270. Таму спеў у Літургіі гадзінаў павінен успрымацца не як пэўнае вонкавае ўпрыгожанне, але, хутчэй, як тое, што выходзіць з глыбіні душы, якая моліцца і праслаўляе Бога, як тое, што цалкам і дасканала выяўляе супольнасны характар хрысціянскага культу.

Заслугоўваюць пахвалы розныя хрысціянскія супольнасці, якія стараюцца як мага часцей выкарыстоўваць гэтую форму малітвы. Таму трэба клапаціц­ца аб належнай катэхезе і падрыхтоўцы як духавенства, законнікаў і законніц, так і свецкіх вернікаў, каб асабліва ў святочныя дні яны маглі з радасцю спяваць Гадзіны. Спяваць увесь Афіцый складана, а праслаўленне Бога Касцёлам ні па сваім паходжанні, ні па сваёй сутнасці не павінна лічыцца ўласнасцю духавенства, законнікаў і законніцаў, але ўсёй хрысціянскай супольнасці. Таму трэба браць пад увагу адначасова шмат прынцыпаў, каб цэлебрацыя Літургіі гадзінаў са спевам адбывалася правільна і адзначалася праўдзівасцю і прыгажосцю.

271. У першую чаргу пажадана выкарыстоўваць спеў па меншай меры ў нядзелі і святы, каб ён адлюстроўваў розныя ступені ўрачыстасці.

272. Паколькі не ўсе Гадзіны маюць аднолькавае значэнне, трэба вылучаць спевам тыя Гадзіны, якія сапраўды з’яўляюцца стрыжнем Літургіі гадзінаў, а менавіта Ютрань і Нешпары.

273. Спяваная цэлебрацыя ўсяго Афіцыя рэкамендуецца, асабліва калі спеў адзначаецца мастацкасцю і духоўнасцю. Аднак больш карысным будзе прынцып «градацыі» ўрачыстасці, які можна час ад часу выкарыстоўваць як з практычных меркаванняў, так і з­за таго, што розныя элементы літургічнай цэлебрацыі не зусім раўнацэнныя, але кожны з іх павінен набыць свой натуральны сэнс і адпаведную функцыю. Такім чынам Літургія гадзінаў будзе не толькі прыгожым помнікам мінуўшчыны, захаваным у нязменным выглядзе, каб выклікаць здзіўленне, але, наадварот, зможа ажыць па-новаму і пачаць развівацца, каб зноў стаць цудоўным сведчаннем пэўнай супольнасці, адоранай паўнатой жыцця.

Прынцып «градацыі» ўрачыстасці дапускае прамежкавыя ступені паміж цалкам спяваным Афіцыем і простай рэцытацыяй частак. Гэты спосаб дае вялікую і прыемную разнастайнасць. Меру яго выкарыстання трэба ацэньваць паводле значэння дня або цэлебраванай Гадзіны, сутнасці кожных складовых элементаў Літургіі гадзінаў, нарэшце, паводле колькасці і характару супольнасці, а таксама колькасці прысутных кантараў.

Дзякуючы выкарыстанню гэтага багацця варыянтаў, публічнае праслаўленне Бога можа адбывацца са спевам часцей, чым раней, і парознаму можа быць прыстасавана да самых розных абставінаў. Таму ёсць вялікая надзея, што для нашага часу знойдуцца новыя шляхі, новыя формы, як заўсёды было ў жыцці Касцёла.

274. У літургічных дзеяннях, якія цэлебруюцца са спевам на лацінскай мове, галоўнае месца па¬ві¬нен займаць нароўні з іншымі грыгарыянскі спеў як уласцівы рымскай літургіі¹⁶⁷. Аднак «Касцёл не выключае з літургічных дзеянняў ніякага жанру сакральнай музыкі, калі толькі ён адпавядае духу літургічнага дзеяння і сутнасці кожнай з яе частак і не перашкаджае належнаму і актыўнаму ўдзелу народу»¹⁶⁸. У спяваным Афіцыі, калі няма мелодыі да пададзенай антыфоны, павінна брацца іншая антыфона, якая ёсць у рэпертуары, калі толькі яна дастасаваная паводле нормы №№ 113, 121-125.

275. Паколькі Літургія гадзінаў можа цэлебравацца на нацыянальнай мове, «трэба старанна рыхтаваць мелодыі, якія выкарыстоўваюцца пры спяваным выкананні Божага Афіцыя на гэтай мове»¹⁶⁹.

276. Аднак нічога не перашкаджае, каб падчас адной і той жа цэлебрацыі адна частка спявалася на адной мове, іншая – на іншай¹⁷⁰.

277. Выбар элементаў для спеву абумоўлены парадкам літургічнай цэлебрацыі, які патрабуе, каб сэнс і натура кожнай часткі спеву былі добра захаваныя. Ёсць такія часткі, якія самі па сабе патрабуюць спеву¹⁷¹. Да іх у першую чаргу належаць акламацыі, адказы пасля прывітання святара і прыслугоўваючых, адказы на літанійныя заклікі, акрамя таго, антыфоны, псальмы і іх рэфрэны, гімны і песні¹⁷².

278. Як вядома, псальмы (пар. №№ 103-120) цесна звязаны з музыкай, што пацвярджаецца як юдэйскай, так і хрысціянскай традыцыяй. Сапраўды, для поўнага разумення многіх псальмаў пажадана іх спяваць ці па меншай меры заўсёды разглядаць іх у паэтычным і музычным святле. Калі магчыма, то музычнай форме трэба аддаваць перавагу прынамсі ў асаблівыя дні і Гадзіны, а таксама згодна з іх першапачатковым значэннем.

279. Розныя спосабы спеву псальмаў апісваюцца вышэй у №№ 121-123. Гэтая разнастайнасць выклікана не столькі знешнімі абставінамі, колькі розным жанрам саміх псальмаў, якія сустракаюцца ў адной цэлебрацыі. Таму, магчыма, лепш будзе паслухаць псальмы мудрасці і гістарычныя, у той час як псальмы­гімны і псальмы падзякі, наадварот, самі па сабе патрабуюць супольнага спеву. Аднак важна, каб цэлебрацыя не станавілася жорсткай нормай, абмежаванай фармальнымі прадпісаннямі, але каб адпавядала духу літургічнага дзеяння. Таму трэба найперш клапаціцца, каб у душах фарміравалася імкненне да праўдзівай малітвы Касцёла і каб прыемна было ўзносіць хвалу Богу (пар. Пс 147, 1-11 [146]).

280. Гімны таксама могуць жывіць малітву таго, хто цэлебруе Гадзіну, калі яны вылучаюцца высокай тэалагічнай і мастацкай каштоўнасцю. Аднак самі па сабе яны прызначаны для спеву, і таму рэкамендуецца, каб па магчымасці яны ўзносіліся ў гэтай форме падчас цэлебрацыі ў супольнасці.

281. Кароткі рэспансорый пасля чытання ў Ютрані і Нешпарах, пра які ішла гаворка ў № 49, сам па сабе прызначаны для спеву, і пры гэтым спеву з народам.

282. Таксама рэспансорыі, якія ідуць за чытаннямі ў Гадзіне чытанняў, па сваім характары і функцыі патрабуюць спеву. Аднак у цыкле Афіцыя яны скампанаваныя так, што захоўваюць сваю сілу і пры індывідуальнай рэцытацыі. Да спеву больш прыдатныя рэспансорыі з простай і лёгкай мелодыяй, чым тыя, што паходзяць з літургічных крыніц.

283. Кароткія і доўгія чытанні самі па сабе не прызначаны для спеву. Падчас іх выканання трэба старанна зважаць на тое, каб яны чыталіся годна, выразна і разборліва, каб усе маглі сапраўды добра чуць і разумець. У чытанні можна прыняць толькі такі спосаб музычнага выканання, пры якім палепшыцца ўспрыманне словаў і разуменне тэксту.

284. Тэксты, якія чытаюцца толькі кіраўніком Літургіі гадзінаў, напрыклад, малітвы, можна прыгожа заспяваць адпаведным чынам, асабліва на лацінскай мове. Аднак гэта будзе цяжэй зрабіць на некаторых сучасных мовах, калі толькі словы тэксту праз спеў не будуць успрымацца ўсімі больш выразна.

____________________

У выданні «Літургіі гадзінаў» на беларускай мове нумарацыя псальмаў пададзена паводле Новай Вульгаты: на першым месцы нумар, які падае габрэйскі тэкст, на другім, у дужках, нумар, які падаюць грэцка­лацінскія пераклады.

1. Пар. Дз 1, 14; 4, 24; 12, 5. 12; пар. Эф 5, 19-21.
2. Пар. Дз 2, 1-15.
3. Conc. Vat. II, Const. de sacra Lilurgia, Sacrosanctum Concilium, n. 83.
4. Лк 3, 21-22.
5. Лк 6, 12.
6. Мц 14, 19; 15, 36; Мк 6, 41; 8, 7; Лк 9, 16; Ян 6, 11.
7. Лк 9, 28-29.
8. Мк 7, 34.
9. Ян 11, 41 і наст.
10. Лк 9, 18.
11. Лк 11, 1.
12. Мц 11, 25 і наст.; Лк 10, 21 і наст.
13. Мц 19, 13.
14. Лк 22, 32.
15. Мк 1, 35; 6, 46; Лк 5, 16; пар. Мц 4, 1 і парал.; Мц 14, 23.
16. Мк 1, 35.
17. Мц 14, 23. 25; Мк 6, 46. 48.
18. Лк 6, 12.
19. Лк 4, 16.
20. Мц 21, 13 і парал.
21. Мц 14, 19 і парал.; Мц 15, 36 і парал.
22. Мц 26, 26 і парал.
23. Лк 24, 30.
24. Лк 24, 30.
25. Ян 12, 27 і наст.
26. Ян 17, 1-26.
27. Мц 26, 36-44 і парал.
28. Лк 23, 34. 46; Мц 27, 46; Мк 15, 34.
29. Пар. Гбр 7, 25.
30. Мц 5, 44; 7, 7; 26, 41; Мк 13, 33; 14, 38; Лк 6, 28; 10, 2;11, 9; 22, 40. 46.
31. Ян 14, 13 і наст.; 15, 16; 16, 23 і наст. 26.
32. Мц 6, 9-13; Лк 11, 2-4.
33. Лк 18, 1.
34. Лк 18, 9-14.
35. Лк 21, 36; Мк 13, 33.
36. Лк 11, 5-13; 18, 1-8; Ян 14, 13; 16, 23.
37. Мц 6, 5-8; 23, 14; Лк 20, 47; Ян 4, 23.
38. Рым 8, 15. 26; 1 Кар 12, 3; Гал 4, 6; Юд 20.
39. Рым 12, 12; 1 Кар 7, 5; Эф 6, 18; Клс 4, 2; 1 Тэс 5, 17; 1 Цім 5, 5; 1 П 4, 7.
40. Гбр 13, 15.
41. 2 Кар 1, 20; Клс 3, 17.
42. 1 Цім 4, 5; Як 5, 15 і наст.; 1 Ян 3, 22; 5, 14 і наст.
43. Эф 5, 19 і наст.; Гбр 13, 15; Ап 19, 5.
44. Клс 3, 17; Флп 4, 6; 1 Тэс 5, 17; 1 Цім 2, 1.
45. Рым 8, 26; Флп 4, 6.
46. Рым 15, 30; 1 Цім 2, 1 і наст.; Эф 6, 18; 1 Тэс 5, 25; Як 5, 14. 16.
47. 1 Цім 2, 5; Гбр 8, 6; 9, 15; 12, 24.
48. Рым 5, 2; Эф 2, 18; 3, 12.
49. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 83.
50. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 10.
51. S. Augustinus, Enarrat. in psalm. 85, 1: CCL 39, 1176.
52. Пар. Лк 10, 21, калі Езус «узрадаваўся ў духу і сказаў: “Праслаўляю Цябе, Ойча ...”».
53. Пар. Дз 2, 42.
54. Пар. Мц 6, 6.
55. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 12.
56. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 8384.
57. Пар. тамсама, n. 88.
58. Тамсама, n. 94.
59. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 5.
60. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 30.
61. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 5.
62. Пар. тамсама, nn. 83 et 98.
63. Тамсама, n. 7.
64. Пар. тамсама, n. 10.
65. Тамсама, n. 33.
66. Пар. тамсама, n. 24.
67. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 33.
68. 1 Тэс 5, 17.
69. Пар. Гбр 13, 15.
70. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 84.
71. Тамсама, n. 85.
72. Пар. тамсама, n. 83.
73. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 50; пар. Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 8 et 104.
74. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 48.
75. Пар. Рым 8, 19.
76. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 83.
77. Пар. Гбр 5, 7.
78. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 6.
79. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 41.
80. Пар. тамсама, n. 24.
81. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae caritatis, n. 7.
82. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 10.
83. Тамсама, n. 2.
84. Пар. Ян 15, 5.
85. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 86.
86. Пар. Эф 2, 2122.
87. Пар. Эф 4, 13.
88. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 2.
89. Пар. тамсама, n. 90; S. Benedictus, Regula monasteriorum, c. 19.
90. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 14; Decr. de Institutione sacerdotali, Optatam totius, n. 8.
91. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 26
92. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 41.
93. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 11.
94. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 42; пар. Decr. de apostolatu laicorum, Apostolicam actuositatem, n. 10.
95. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 26 et 84.
96. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de activitate missionali Ecclesias, Ad gentes, n. 17.
97. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 15.
98. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
99. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 5.
100. Пар. ніжэй, nn. 100-109.
101. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 33; пар. Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectаe caritatis, nn. 6. 7, 15; пар. Decr. de activitate missionali Ecclesise, Ad gentes, n. 15.
102. Пар. Conc. Vat II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 99.
103. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
104. Пар. Ян 4, 23.
105. Пар. Conc. Vat. II, Declar. de educatione christiana, Gravissimum educationis, n. 2; Decr. de apostolatu laicorum, Apostolicam actuositatem, n. 16.
106. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de apostolatu laicorum, Apostolicam actuositatem, n. 11.
107. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 13.
108. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 41; Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 21.
109. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 26; Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 15.
110. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 13.
111. Пар. тамжа, n. 5.
112. Пар. Ян 10, 11; 17, 20, 23.
113. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 90.
114. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 41.
115. Пар. C.I.C., cann. 276 § 2, 3° et 1174 § 1.
116. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de divina revelatione, Dei verbum, n. 25; Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 13.
117. Пар. C.I.C., can. 276 § 2, 3°; Paulus VI, Motu proprio, Sacrum Diaconatus ordinem, 18 iunii 1967, n. 27: A.A.S. 59 (1967), p. 703.
118. Пар. S. Congr. Rituum, Instructio Inter Oecumenici, 26 sept. 1964, n. 78b: A.A.S. 56 (1964), p. 895.
119. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 95.
120. Пар. Дз 4, 32.
121. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
122. Пар. тамсама, nn. 26. 28-30.
123. Пар. тамсама, n. 27.
124. Пар. Гбр 3, 7 – 4, 16.
125. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 89a; пар. тамсама, n. 100.
126. S. Basilius M., Regulae fusius tractatae, Resp. 37, 3: PG 31, 1014.
127. S. Cyprianus, De oratione dominica 35: PL 4, 561.
128. S. Basilius M., op. cit.: PG 31, 1015.
129. Пар. Пс 141 (140), 2.
130. Cassianus, De institutione coenob., lib. 3, c. 3: PL 49, 124. 125.
131. S. Cyprianus, De oratione dominica, 35: PL 4, 560.
132. Pontificale Romanum, De ordinatione presbyterorum, n. 14.
133. S. Ambrosius, De officiis ministrorum I, 20, 88: PL 16, 50; Conc. Vat. II, Const. dogm. de divina revelatione, Dei verbum, n. 25.
134. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 89c.
135. Sermo Guelferbytanus 5: PLS 2, 550.
136. Тамсама: PLS 2, 552.
137. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Conсіlium, n. 89 і наст.
138. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
139. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 90.
140. Regula monasteriorum, s. 19.
141. Пар. S. Benedictus, Regula monasteriorum, s. 19.
142. Мц 22, 44 і наст.
143. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 91.
144. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 102.
145. S. Gregorius Magnus, Homilia 38 in Evangelia: PL 76, 1282.
146. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
147. S. Vincentius Lirinensis, Commonitorium, 2: PL 50, 640.
148. S. Bernardus, Sermo 3 in vigilia Nativitatis 1: PL 183 (edit. 1879), 94.
149. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 92c.
150. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 93.
151. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
152. Sic ex. gr. S. Ioannes Chrysostomus, In Epist. ad Tim. I, Homilia 6: PG 62, 530.
153. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
154. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 83 et 89.
155. Пар. ніжэй, n. 256.
156. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 30.
157. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
158. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 111.
159. Пар. Normas universales de anno liturgico et de calendario, n. 52.
160. Пар. тамсама, n. 52 c.
161. Пар. Tabula dierum liturgicorum, nn. 4 et 8: ніжэй, pp. 93¬94.
162. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 51.
163. Пар. вышэй, nn. 100-109.
164. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 28.
165. S. Congr. Rituum, Instructio Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 37: A.A.S. 59 (1967), p. 310; пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 99.
166. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 113.
167. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 116.
168. S. Congr. Rituum, Instr. Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 9: A.A.S. 59 (1967), p. 303; пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 116.
169. S. Congr. Rituum, Instr. Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 41; пар. nn. 54-61: A.A.S. 59 (1967), pp. 312, 316-317.
170. Congr. Rituum, Instr. Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 51: A.A.S. 59 (1967), p. 315.
171. Пар. тамсама, n. 6: p. 302.
172. Пар. тамсама, nn. 16 a, 38: pp. 305, 311.