Распавядзем пра найбольш балючыя старонкі найноўшай гісторыі парафіі Святога Мікалая, біскупа, у Свіры (Мінска-Магілёўская архідыяцэзія).

3 лютага 1960 г. памірае кс. дэкан Казімір Шылэйка - апошні пробашч, накіраваны на працу ў Свір арцыбіскупам Віленскім да вайны. Ніхто з вернікаў не мог сабе ўявіць, што адгэтуль пачынаецца для іх час вялікіх выпрабаванняў, іх жыццёвае выпрабаванне любові да Касцёла; ніхто не мог ведаць, што пасля смерці кс. Шылэйкі больш за 30 гадоў прыйдзецца чакаць вернікам свайго пастаяннага пробашча.

На пачатку ліпеня 1990 года парафіяне віталі кс. Войцэха Леманьскага.

Улады пагадзіліся, каб кс. Люцыян Хмялёвец раз на месяц прыязджаў у Свір за 10 км з Канстанцінава. Парафіяне рабілі ўсё магчымае, каб святар працаваў у Свіры пастаянна. Але 18 лютага 1961 г. ксёндз Люцыян Хмялёвец адправіў апошнюю пахавальную святую Імшу, пасля чаго яму было забаронена прыязжаць у свірскі касцёл. 4 сакавіка 1961 г. улады вырашылі зачыніць святыню. Цяжка з упэўненасцю сказаць, што было прычынай гэтага.

Вернікі ездзілі на Імшы ў Міхалішкі, Канстанцінава або Шэметава.

У 1964 годзе ў касцёла забралі арганы, якія яшчэ перад вайной вернікі купілі за сабраныя грошы - 16 тысяч злотых (для параўнання пуд жыта (16, 38 кг) каштаваў 12 злотых). Грошы былі атрыманы ад продажу кнігі кс. Юрыя Жамейця “Свір і свірскі касцёл”.

Патрэбны быў час, каб пераадолець страх, які паралізаваў сэрца вернікаў. Па натхненні кс. Станіслава Кучынскага ўтварылася групка людзей, якія непасрэдна ўдзельнічалі у цяжкай і небяспечнай часам дзейнасці ратавання святыні. Першая такая група складалася з Теафілі Кісель і Яніны Сухарэўскай са Свіры і Уладзіміра Лапаты з вёскі Валодзькі і Юзафа Субко з Хацілак.

Лісты, паездкі, намаганні вярнуць святыню

70-я і 80-я гады з'яўляюцца часам пастаяннай барацьбы, каб вярнуць касцёл: гэта петыцыі, запыты, дакументы, паездкі, дэлегацыі, камітэты, подпісы, званкі, нагадванні, абгрунтавання, тлумачэнні, сустрэчы, скаргі, офісы, міністэрства, паблажлівыя ўсмешкі, абразы, крыўды, няўдачы. Маленне аб дапамозе вярнуць касцёл, звернутае ў канцы 1988 г. да Міхаіла Гарбачова, уключала спіс на шасці старонках адных толькі дат, імён і месцаў, звязаных непасрэдна з намаганнямі, каб вярнуць святыню. Гэтая гісторыя пачыналася так: “Ездзіла ў Маскву ў аддзел па справах рэлігій пры Савеце Міністраў СССР прапісаная ў Свіры Теафіля Кісель.У Маскве адказалі, каб звярнуліся да ўлад раёна, што трэба зарэгістраваць дваццатку (касцёльны камітэт з 20 чалавек). Кісель Т. К. выслала ліст у Маскву, у Савет Міністраў СССР 27 снежня 1971 года і 27 сакавіка 1972 года. Адказ быў накіраваны ў Савет Міністраў БССР.

Юзаф Субко з вёскі Хацілкі звяртаўся ў раён у 1972 годзе... (пералік відаў дзейнасці)… у 1973 годзе... 1977... 1978... 1979... 1980... 1981... 1982... 1988...”

Феафіля Кісель некалькі разоў ездзіла ў Маскву. Не атрымліваючы дакладнага адказу, яна вярталася дадому, але праз нейкі час зноў ехала ў Маскву. Не зважаючы на кепскі стан здароўя, збірала подпісы сярод жыхароў, пісала лісты і пастаянна заклікала мясцовыя ўлады.

Уладзімір Лапата жыў у Вільні. Ён пісаў і адпраўляў лісты ў міністэрства, шукаў для свірскіх вернікаў шляхоў вярнуць касцёл.

Бачачы гэтыя дакументы, прадстаўнікі мясцовых уладаў гаварылі, што не маюць кампетэнцыі чым-небудь дапамагчы. У 60-х гадах Юзаф Субко і Ядвіга Сухарэўская таксама актыўна супрацоўнічалі, каб вярнуць касцёл. Ксёндз Станіслаў Кучынскі натхняў і арганізоўваў адпаведных людзей, бліжэйшым супрацоўнікам святара была Ядвіга Куркуль.

1980 год: надзея не здзейснілася

Вернікі таксама памятаюць падзеі з 1980 года. Аднойчы старшыня гарадскога савета паведаміў парафіянам, што ў бліжэйшы час ім аддадуць касцёл, так што яны павінны зрабіць генеральную ўборку ўнутры святыні. Людзі паверылі, сабралася шмат парафіян, а таксама жыхароў навакольных вёсак. Яны працавалі старанна і добрасумленна. Вымытая падлога больш не нагадвала, што не так даўно касцёл меў права толькі на галубоў. Жанчыны прынеслі кветкі і паставілі на месца разбуранага алтара. Працуючы, вернікі маліліся і спявалі. Старшыня гарадскога савета быў задаволены працай людзей, а на наступны дзень ён загадаў у ачышчаную да белі святыню ўвесці аўтамабілі з брыкетам і высыпаць яго ў касцёле. Хтосьці з вернікаў плакаў, іншыя пайшлі да ўрада.

Пасля дзесяці гадоў хадзьбы па кабінетах, высылання лістоў, запытаў і просьбаў свірскія вернікі зноў былі шакаваныя адказам. Будынак святыні з лістапада 1981 г. размясціў новы «праект» - ім стаў смаргонскі завод. Ён пастараўся знішчыць у святыні ўсё, што мела дачыненне да рэлігіі.

Новыя ўладальнікі касцёла планавалі застацца там на доўгі час. У канцы 1981 г. яны прапанавалі сястры Апалоніі Сянкевіч з супольнасці сясцёр Беззаганнай перанесці парэшткі двух святароў - Казімежа Валюнаса і Юзафа Жэро, пахаваных пры касцёле, - на свірскія могілкі. На месцы святарскіх магіл новыя ўладальнікі планавалі пабудаваць дарогу. Ксёндз Кучынскі, катэгарычна забараніў гэта. Дзякуючы мудрасці і мужнасці ксяндза Кучынскага і сястры Апалоніі не быў парушаны спакой тых, хто быў пахаваны на месцы сваёй працы, побач з касцёлам, які яны пабудавалі і дзе маліліся разам з парафіянамі.

31 мая 1982 г. з касцёла былі зняты чатыры крыжы. У кастрычніку 1985 г. тры касцёльныя званы былі ўведзены ў эксплуатацыю на металалом.

Але для кожнага сумленнага чалавека свірскі касцёл заставаўся святым месцам. Святыню не ператварылі ў склад такія людзі, як дырэктар калгасу “Свір” Мікалай Садоўнікаў і старшыня мясцовага гандлёвага кааператыву Чэслаў Белячыц. Кіроўца аўтамабіля смаргонскага завода Марыян Масцяніца не сеў за руль, калі яму казалі, каб ён зрываў крыжы з вежы. Ганна Якаўлева, якая працавала ў свірскай школе, не прапагандавала атэізм сярод вучняў і выкладчыкаў, не баялася на паседжаннях настаўнікаў казаць, што рэлігія - гэта частка духоўнай спадчыны, і калі дазваляць, каб знішчаўся касцёл, то нічога добрага з гэтага не выйдзе.

Нарэшце станоўчы адказ

У сакавіку 1985 года генеральным сакратаром ЦК КПСС стаў Міхаіл Гарбачоў, які пачаў праводзіць у дзяржаўнай палітыцы дэмакратычныя пераўтварэнні, вядомыя як перабудова, што ўключала і рэлігійную сферу.

Для свірскіх вернікаў пачаўся новы этап намаганняў, каб вярнуць касцёл. У канцы 1988 года, як падсумаванне ўсіх просьбаў да Гарбачова, у паперах пералічваўся амаль дваццацігадовы перыяд іх дзейнасці: “Нашыя намаганні могуць быць апісаны словамі пісьменніка – дарога праз мукі. Мы просім Вас, каб прымусілі мясцовыя ўлады пакінуць наш касцёл і вярнуць яго нам; за гэта мы будзем вельмі ўдзячныя Вам. Толькі не адкідвайце нашую просьбу”.

У студзені 1989 г. парафіяне дачакаліся станоўчага рашэння, але было яшчэ паўтара года шляху да шчаслівай канцоўкі. У красавіку 1989 г. быў зарэгістраваны парафіяльны камітэт з 20 чалавек.
25 ліпеня 1989 г. Папа прызначыў новага біскупа – Тадэвуша Кандрусевіча; такім чынам адрадзілася Мінская дыяцэзія. Сустрэча Гарбачова з Папам Янам Паўлам II у 1 снежні 1989 года стала гістарычнай падзеяй для аднаўлення структур Каталіцкага Касцёла ў Савецкім Саюзе.

Немагчыма запомніць усё, таму вельмі каштоўны дзённік, які на працягу многіх дзесяцігоддзяў вяла свірская парафіянка Марыя Радзюш. Сярод падзей, запісаных у ім, шмат месца займаюць факты, звязаныя з жыццём касцёла.

Паводле сведчання сястры Апалоніі Сянкевіч, ад Папяльцовай серады - 28 лютага 1990 г. - група вернікаў збіралася кожны дзень у 17.00 каля брамы завода на агульную малітву.

У дзённіку Марыі Радзюш гаворыцца: “15 красавіка 1990 г., нядзеля. Вялікдзень. У 14 гадзін пад варотамі касцёла (завода) зрабілі алтар, упрыгожаны кветкамі. Прыехаў ксёндз Ян Шуткевіч з Лынтуп са сваім хорам. Адбылася ўрачыстая святая Імша. Было вельмі шмат людзей. [...]

1 ліпеня ў 19 гадзін прыехаў айцец Аўгустын Квяткоўскі OCD з Нарачы. Святая Імша адбылася перад зачыненымі дзвярыма касцёла. Сабралася шмат людзей.

4 ліпеня 1990 г. біскуп Тадэвуш Кандрусевіч прызначыў пробашчам свірскай парафіі ксяндза Войцеха Леманскага. Святар жыў у тым жа доме, які калісьці вернікі пабудавалі для ксяндза Шылэйкі.

16 ліпеня прадстаўнікі завода перадалі ключы ад святыні касцёльнаму камітэту на чале з Антоніем Вяршылам.

22 ліпеня 1990 г. ксёндз прэлат Станіслаў Кучынскі рэкансэкраваў касцёл. Святыню ўпрыгожылі вянкамі і кветкамі, сабралася шмат людзей. Прывезлі электрычныя арганы, спяваў хор”.

Душпастырская візітацыя парафіі, якую здзейсніў біскуп Тадэвуш Кандрусевіч, узначаліўшы адпустовыя ўрачыстасці ў гонар святога Мікалая і ўдзяліўшы 6 снежня 1990 г. сакрамэнт канфірмацыі, нібы сімвалічна адкрыла новую гісторыю дзейнасці парафіі і жыцця яе вернікаў.

Кс. Валерый Даўгуль
Апрацавана на падставе парафіяльнага архіву

(AG)