Уступ

«UT UNUM SINT! (Каб усе былі адно!) Заклік да еднасці хрысціянаў, выказаны так рашуча і з новай энергіяй пацверджаны ІІ Ватыканскім Саборам, знаходзіць усё большы водгук у сэрцах вернікаў (...) — такімі словамі Святы Айцец Ян Павел ІІ пачаў сваю энцыкліку, прысвечаную экуменізму, якая была абвешчаная 25 мая 1995 г. Найбольш яскравым сведчаннем таго, што хрысціяне могуць пераадолець усе элементы падзелу, на думку Папы з’яўляецца велікадушная ахвяра мноства мучанікаў розных хрысціянскіх веравызнанняў, якія на працягу апошняга стагоддзя аддалі жыццё за Евангелле. Нагадваючы словы сусветнага Канстанцінопальскага Патрыярха Барталамея, Ян Павел ІІ гаворыць, што веруючыя ў Хрыста, аб’яднаныя ў наследаванні мучанікаў, не могуць заставацца падзеленымі. «Калі яны сапраўды жадаюць паспяхова супрацьстаяць імкненню свету змарнаваць Таямніцу Адкуплення, то павінны разам вызнаваць адзіную праўду пра Крыж». Прымаючы выклік сучаснага секулярызаванага свету, хрысціяне павінны зрабіць усё магчымае, каб разбурыць муры падзелаў і пераадолець перашкоды для абвяшчэння Евангелля Збаўлення праз Крыж Хрыста. Папа адзначае: «Дыялог паміж рознымі веравызнаннямі ў галіне тэалогіі ўжо прынёс канкрэтны і бачны плён, і гэта заахвочвае да таго, каб ісці далей».

Аднак акрамя розніцы ў веравучэнні ўсё яшчэ застаюцца ранейшыя непаразуменні і забабоны ў адносінах адно да аднаго, якія яшчэ пагаршае і недахоп узаемнага пазнання. «Таму справа экуменізму павінна грунтавацца на навяртанні сэрцаў і на малітве (...)». Неабходна разам прызнаць свае мінулыя памылкі і высветліць, што стала прычынай балючых падзелаў.

З часу ІІ Ватыканскага Сабору ідучы па шляху экуменічнага пошуку, Каталіцкі Касцёл адчувае сваё пакліканне да евангельскага аднаўлення і пакаяння, а разам з тым дзякуе Хрысту за шчодры дар святасці і не жадае для сябе нічога, акрамя свабоды абвяшчаць Евангелле. Высакароднай мэце дасягнення поўнага адзінства паміж усімі хрысціянамі прысвечаны малітвы Касцёла, а таксама Энцыкліка «Ut unum sint» («Каб усе былі адно») Наступніка апостала Пятра — Біскупа Рыму, — які бачыць у гэтым свой душпастырскі абавязак. «У наш экуменічны час, вызначаны ІІ Ватыканскім Саборам, місія біскупа Рыму асблівым чынам заключаецца ў тым, каб нагадваць пра неабходнасць поўнай камуніі — адзінства — вучняў Хрыста». Папа ўсіх заклікае да малітвы за яго і разам з ім, каб ён мог годна выканаць гэтую сваю місію.

 
Божая задума і адзінства

«Разам з усімі вучнямі Хрыста Каталіцкі Касцёл грунтуе на Божай задуме сваё экуменічнае заданне, мэта якога — усіх сабраць у адно». Касцёл пасланы ў свет, каб усіх і ўсё аб’ядноўваць у Хрысце, каб для ўсіх быць «непадзельным сакрамэнтам адзінства». У пачатку першага раздзела Святы Айцец Ян Павел ІІ узгадвае волю Божую адносна адзінства Яго народа, якая знайшла адлюстраванне ў Святым Пісанні: ад прарока Эзэхіэля (37, 16-28) да Евангелля паводле святога Яна (11, 51-52) і Паслання святога Паўла да Эфесцаў (2, 14. 16). Далей Папа ўзгадвае Першасвятарскую малітву Езуса, у якой Ён прасіў Айца аб адзінстве сваіх вучняў. З гэтага вынікаюць абавязак і адказнасць перад Богам усіх, хто праз хрост стаў Целам Хрыста, за захаванне гэтага адзінства. «Падзел „яўна супярэчыць волі Хрыста, з’яўляецца спакусаю для свету і пры гэтым шкодзіць справе абвяшчэння Евангелля ўсяму стварэнню“».

 
Шлях экуменізму — шлях Касцёла

Працягваючы цытаваць Дэкрэт ІІ Ватыканскага Сабора пра экуменізм «Unitatis redintegratio», Ян Павел ІІ пацвярджае, што Валадар сусвету сам дае падзеленым хрысціянам прагу аб’яднання. Тут жа падаецца і саборнае азначэнне экуменічнага руху, які аб’ядноўвае тых, «хто заклікае Бога ў Тройцы адзінага, а Езуса вызнае Панам і Збаўцам». За Айцамі Сабору Папа ізноў заклікае вернікаў Каталіцкага Касцёла, распазнаючы знакі часу, аддана ўдзельнічаць у справе экуменізму. Крыніцаю надзеі адзінства хрысціянаў з’яўляецца трынітарнае адзінства Айца і Сына, і Духа Святога.

«Сам Езус у хвіліну сваёй мукі маліўся, „каб усе былі адно“ (Ян 17, 21). Гэтае адзінства, якое Пан даў свайму Касцёлу і якім жадае ахапіць усіх, не з’яўляецца чымсьці неістотным, але ўяўляе сабою цэнтральны элемент Ягонай справы. Адзінства таксама не з’яўляецца другараднаю прыкметаю супольнасці вучняў Хрыста, але адносіцца да яе найглыбейшай сутнасці. Бог жадае Касцёла, таму што жадае адзінства, і менавіта ў адзінстве выяўляецца ўся глыбіня Яго агапэ (Боскай любові)».

Гэтае адзінства стварае не простае аб’яднанне розных людзей, а повязі вызнання веры, сакрамэнтаў і іерархічнай камуніі. «Вернікі ёсць адно, бо ў Духу прабываюць у камуніі з Сынам, а ў Ім — у Яго камуніі з Айцом».(...) Такім чынам для Каталіцкага Касцёла адзінства хрысціянаў азначае не што іншае, як аб’яўленне ў іх ласкі, праз якую Бог робіць іх удзельнікамі ўласнай камуніі, гэта значыць — свайго вечнага жыцця. (...) Таму словы Хрыста: „каб усе былі адно“ з’яўляюцца малітваю, скіраванаю да Айца, каб яго задума поўнасцю здзейснілася. (...) Менавіта такі сэнс малітвы Хрыста „ut unum sint“ (каб усе былі адно)».

Папа нагадвае вернікам, якія шчыра імкнуцца да поўнага адзінства, вучэнне Сабора, згодна з якім Каталіцкі Касцёл, нягледзячы на розныя цяжкасці і перажытыя крызісы, на працягу дзвюх тысяч гадоў захаваўся ў еднасці з усімі дарамі, якімі Бог хоча надзяліць свой Касцёл. Элементы асвячэння і праўды, якія ў рознай ступені прысутнічаюць ў іншых хрысціянскіх Супольнасцях, з’яўляюцца аб’ектыўнаю падставаю адзінства, хоць і недасканалага, якое існуе паміж імі і Каталіцкім Касцёлам. «У такой ступені, у якой гэтыя элементы знаходзяцца ў іншых хрысціянскіх Супольнасцях, у іх дзейсна прысутнічае адзіны Хрыстовы Касцёл». Каталіцкі Касцёл звязаны з гэтымі Супольнасцямі пэўнай сапраўднай повяззю ў Духу Святым. Сярод «элементаў асвячэння і праўды» Сабор называе Святое Пісанне, хрост, іншыя сакрамэнты, епіскапат, Эўхарыстыю, марыйную пабожнасць. У сувязі з гэтым саборны дэкрэт пра экуменізм адзначае, што ў праваслаўных Цэрквах «будуецца і пашыраецца Касцёл Божы».

Сабор сцвярджае, што прадстаўнікі такіх Супольнасцяў правамоцна называюцца хрысціянамі, а сыны Каталіцкага Касцёла слушна называюць іх братамі ў Пану, бо хрысціянскія абрады, якія яны здзяйсняюць, здольныя абуджаць у іх жыццё ласкі і могуць адкрыць ім доступ да збаўлення. Такім чынам, саборныя дакументы, у якіх гаворыцца, што па-за Каталіцкім Касцёлам не распасціраецца эклезіяльная пустка, з’яўляюцца экуменічнымі тэкстамі выключнага значэння.

Аднак сэнс адзінства не ў тым, каб скласці ўсе багацці розных хрысціянскіх супольнасцяў і такім чынам стварыць Касцёл, якога Бог мог бы чакаць у будучыні, бо ўжо ў дзень Пяцідзесятніцы Ён аб’явіў Касцёл у яго эсхаталагічнай рэчаіснасці. «Элементы гэтага ўжо дадзенага нам Касцёла існуюць „сукупна ва ўсёй паўнаце“ у Каталіцкім Касцёле, а таксама „без гэтай паўнаты“ ў іншых супольнасцях, у якіх некаторыя аспекты хрысціянскай таямніцы часам больш выразна выяўлены. Экуменізм імкнецца менавіта да таго, каб частковае адзінства, якое існуе паміж хрысціянамі, развівалася да поўнага адзінства ў праўдзе і любові».

 
Аднаўленне і навяртанне

Паказваючы экуменічны шлях да адзінства, ІІ Ватыканскі Сабор перш за ўсё адзначае патрэбу навяртання сэрца і розуму: «няма сапраўднага экуменізму без унутранай перамены». Сабор заклікае як да асабістага, так і да супольнага навяртання, якое вядзе да заўважання дзеяння Духа Святога ў іншых хрысціянскіх супольнасцях і да адмаўлення ад любых праяваў непрыхільнасці. «Ведучы шчыры дыялог, Супольнасці дапамагаюць адна адной разам паглядзець на сябе ў святле апостальскай Традыцыі. (...) Развіццё адзінства, якому спадарожнічае няспынная рэформа, што здзяйсняецца ў святле апостальскай Традыцыі, бясспрэчна з’яўляецца ў цяперашнім становішчы Божага народа адной з найбольш характэрных і важных рысаў экуменізму. З другога боку, гэта таксама гарант яго будучыні». ІІ Ватыканскі Сабор не аддзяліў аднаўлення Касцёла ад яго экуменічнага адкрыцця. Менавіта падчас падрыхтоўкі да Сабора і было створана спецыяльнае ведамства Рымскай Курыі па пытаннях экуменізму.

 
Асноватворчае значэнне веравучэння

Сярод неабходных элементаў няспыннай рэформы Сабор назваў таксама спосаб выкладання веравучэння, які, тым не менш, не можа быць кампрамісам у справах веры, бо жаданае Богам адзінства можа рэалізавацца толькі дзякуючы паўсюднай вернасці усёй паўнаце аб’яўленай праўды. Таму «быццё разам», якое было б здрадаю праўды, супярэчыла б натуры Бога і патрэбе праўды, што караніцца ў сэрцы чалавека. «Тым не менш, веравучэнне павінна выкладацца такім чынам, каб яго маглі зразумець тыя, для каго яго прызначыў сам Бог. (...) Той факт, што дэпазіт веры па сваёй натуры прызначаны для ўсяго чалавецтва, наказвае перакласці яго на мовы ўсіх культураў. (...) Неабходна менавіта аднавіць формы выразу, каб сучаснаму чалавеку можна было перадаваць евангельскае пасланне ў яго нязменным сэнсе». Гэта заданне ўсяго Касцёла: як вернікаў, так і іх пастыраў, якое мае асноватворчае значэнне для экуменічнай дзейнасці. З гэтага вынікае, што экуменізм не з’яўляецца нейкім «дадаткам» да традыцыйнай дзейнасці Касцёла, а арганічна ўключаны ва ўсё яго жыццё. Папа Ян ХХІІІ верыў у адзінства хрысціянаў і казаў: «Нашмат мацнейшае тое, што нас аб’ядноўвае, чым тое, што нас падзяляе». Таму чым больш верна хрысціяне будуць жыць у духу Евангелля, тым большых поспехаў яны дасягнуць на шляху да адзінства.

 
Першынство малітвы

«„Навяртанне сэрца і святасць жыцця ў спалучэнні з публічнымі і прыватнымі малітвамі за адзінства хрысціянаў трэба прызнаць душою ўсяго экуменічнага руху, і можна слушна назваць духоўным экуменізмам“. (...) Любоў з’яўляецца найбольш глыбокім жыццядайным струменем працэсу аб’яднання. Гэтая любоў знаходзіць найбольш поўны выраз у супольнай малітве». Нават калі гэта малітва не канкрэтна за адзінства хрысціянаў, а ў нейкай іншай інтэнцыі, яна сама па сабе становіцца выразам і пацвярджэннем адзінства. «На экуменічным шляху да адзінства станоўчае першынство трэба аддаць супольнай малітве — малітоўнаму яднанню вакол самога Хрыста». Крытэрыем нашага імкнення да адзінства Касцёла, якое існавала ў апостальскія часы, з’яўляецца наша супольная малітва, кіраваная верай, аж да таго часу, калі ўсе хрысціяне аб’яднаюцца ў адзінай цэлебрацыі Эўхарыстыі. Папа Ян Павел ІІ выказвае радасць з той прычыны, што шматлікія экуменічныя сустрэчы амаль заўсёды спалучаны з малітвай, а таксама з таго, што Тыдзень Малітваў за адзінства хрысціянаў, які адзначаецца ў студзені, ўжо стаў добрай традыцыяй. Далей Ян Павел ІІ узгадвае найбольш яскравыя прыклады супольнай малітвы з кіраўнікамі іншых хрысціянскіх Супольнасцяў: Англіканскай, Праваслаўнай і інш., якія адбыліся як падчас пастырскіх падарожжаў Святога Айца, так і падчас наведання Рыму прадстаўнікамі гэтых Супольнасцяў. «Гэтыя сустрэчы і малітвы запоўнілі ўжо цэлыя старонкі нашай „Кнігі адзінства“ — Кнігі, якую мы павінны нястомна праглядаць і па-новаму прачытваць, каб чэрпаць з яе натхненне і надзею».

«Малітва, малітоўная супольнасць, дазваляе нам заўсёды адшукаць евангельскую праўду гэтых словаў: „адзін у вас Айцец“ (Мц 23, 9) (...). А разам з тым „адзін у вас Настаўнік, а вы ўсе — браты“ (Мц 23, 8)». Раз’яднаныя браты з яшчэ большай надзеяй яднаюцца ў Хрысце, даручаючы яму будучыню свайго аб’яднання і адзінства. Малітва за адзінства хрысціянаў павінна стаць агульным клопатам усіх вернікаў Касцёла, незалежна ад таго, ці сустракаюцца яны ў сваім штодзённым жыцці з наступствамі падзелаў, ці не.

 
Экуменічны дыялог

«Калі малітва з’яўляецца „душою“ экуменічнага аднаўлення і імкнення да адзінства, то ў ёй таксама караніцца і з яе бярэ сілы ўсё тое, што Сабор вызначае як „дыялог“. Дыялог не з’яўляецца толькі абменам думкамі, але і пэўным чынам „абменам дарамі“». Распачынаць дыялог з іншымі хрысціянскімі Супольнасцямі належыць з адыходу з пазіцый праціўнікаў, каб выйсці на прастору, дзе абодва бакі будуць успрымаць адзін аднаго як партнёраў. ІІ Ватыканскі Сабор стаў часам, калі дзякуючы Божаму Провіду з’явіліся неабходныя ўмовы для ўдзелу Каталіцкага Касцёла ў экуменічным дыялогу.

 
Мясцовыя структуры дыялогу

«Дзейнасць на карысць экуменічнага дыялогу (...) ні ў якім выпадку не з’яўляецца прэрагатываю Апостальскай Сталіцы, але таксама заданнем паасобных мясцовых ці партыкулярных Касцёлаў». У Энцыкліцы пералічваецца шэраг ініцыятываў на розных узроўнях, якія сведчаць пра канкрэтны і паўсюдны ўдзел Каталіцкага Касцёла ў рэалізацыі экуменічных наказаў Сабору, а таксама падкрэсліваецца асноватворчае значэнне дыялогу на падставе дакументаў ІІ Ватыканскага Сабору.

 
Дыялог як рахунак сумлення

«На думку Сабору, экуменічны дыялог мае характар супольнага шукання праўды, у прыватнасці, праўды пра Касцёл, бо праўда фармуе сумленне, задаючы кірунак, у якім трэба дзейнічаць на карысць адзінства. (...) Малітва і дыялог узаемна ўмацоўваюць адно другое. (...) З аднаго боку, малітва з’яўляецца ўмоваю дыялогу, і ў той жа час становіцца — ва ўсё больш сталым выглядзе — яго плёнам».

«Калі мы можам казаць пра большую сталасць супольнай і ўзаемнай малітвы дзякуючы экуменічнаму дыялогу, дык гэта таму, што такі дыялог адначасова выконвае функцыю рахунку сумлення». Гаворка тут ідзе пра грахі ўсіх хрысціянаў супраць адзінства. Нават пасля ўсіх гэтых грахоў, якія сталі прычынаю гістарычных падзелаў, аб’яднанне хрысціянаў застаецца магчымым. «Умоваю з’яўляецца пакорная свядомасць, што мы зграшылі супраць адзінства, і ўпэўненасць, што нам неабходна навяртанне». Увесь саборны Дэкрэт пра экуменізм прасякнуты духам навяртання. «Экуменічны дыялог набывае ў гэтым дакуменце належны характар: становіцца „дыялогам навяртання“ і ў гэтай якасці таксама сапраўдным „дыялогам збаўлення“».

 
Дыялог як сродак пераадолення супярэчнасцяў

«Дыялог з’яўляецца таксама натуральным сродкам, які дае магчымасць параўнаць розныя пункты гледжання і перш за ўсё прааналізаваць тыя рознагалоссі, якія ствараюць перашкоду для поўнага адзінства паміж хрысціянамі». Дыялог павінен адбывацца ў духу любові да суразмоўцы і пакоры ў адносінах да праўды, якая ў выніку адкрываецца і можа патрабаваць змены поглядаў і адносінаў. У межах дыялогу магчыма даваць сведчанне пра сваю веру і тлумачыць веравучэнне правільна, сумленна і зразумела. Паколькі поўнае адзінства павінна будзе грунтавацца на прыняцці ўсёй праўды, трэба пазбягаць любога яе звужэння і зручных «узгадненняў», каб пазбегнуць магчымых непаразуменняў у будучыні. Разам з тым трэба імкнуцца зразумець, ці адрозныя фармулёўкі розных хрысціянскіх супольнасцяў не выражаюць аднаго зместу, выказанага іншымі словамі, каб погляд на адно і тое ж, але з розных пунктаў гледжання, не ператварыўся, як гэта здаралася ў гісторыі, у непераадольныя непаразуменні. Належыць шукаць такія фармулёўкі, якія забяспечаць цэласнае ўспрыманне пытання і дазволяць пазбегнуць фальшывых інтэрпрэтацый. Дыялог дапамагае хрысціянскім Супольнасцям адкрываць неспасцігальнае багацце праўды.

Калі ж у выніку дыялогу суразмоўцы сутыкаюцца з сапраўднымі рознагалоссямі ў пытаннях веры, да іх трэба падыходзіць у духу шчырай братняй любові. «Пры канфрантацыі поглядаў два найбольш важныя зыходныя пункты — гэта Святое Пісанне і вялікая Традыцыя Касцёла».

 
Практычнае супрацоўніцтва

Кантакты паміж хрысціянамі акрамя малітвы і дыялога прадугледжваюць таксама магчымае практычнае супрацоўніцтва ў розных накірунках: душпастырскім, культурным, грамадскім, а таксама ў абвяшчэнні Евангелля. «Такое супрацоўніцтва, заснаванае на агульнай веры, не толькі багатае братнім адзінствам, але з’яўляецца аб’яўленнем самога Хрыста. (...) У вачах свету супрацоўніцтва паміж хрысціянамі набывае вымярэнне супольнага хрысціянскага сведчання і становіцца прыладаю евангелізацыі, прыносячы карысць адным і другім».

 
Адшуканае братэрства

На пачатку ІІ раздзелу Святы Айцец Ян Павел ІІ дзякуе Духу Праўды за распачатую ІІ Ватыканскім Саборам маштабную дзейнасць па аб’яднанні хрысціянаў, якая яшчэ не мела прэцэдэнтаў у гісторыі. Называючы экуменічны рух «супольным навяртаннем да Евангелля», Папа высока ацэньвае яго плён за апошнія трыццаць гадоў. Ён адзначае, што за гэты час хрысціяне аднаго веравызнання перасталі лічыць іншых хрысціянаў ворагамі ці чужаніцамі і пачалі бачыць у іх братоў і сясцёр. Знешнія праявы такога стаўлення сведчаць пра змены, якія адбыліся ў ментальнасці. «„Паўсюднае братэрства“ хрысціянаў стала трывалым элементам экуменічнай свядомасці. Аддаўшы забыццю былыя экскамунікі, Супольнасці, якія калісьці супернічалі паміж сабою, сёння шмат у якіх выпадках адна адной дапамагаюць (...)». На жаль, дух экуменізму пакуль яшчэ не зняў усіх напружанняў, што часам патрабуе ад адказных асобаў сапраўды гераічных рашэнняў. Святы Айцец асабліва адзначае, што ўзаемнае і афіцыйнае прызнанне хросту — «гэта не проста звычайны жэст экуменічнай ветлівасці, а фундаментальнае эклезіялагічнае сцвярджэнне».

 
Салідарнасць у служэнні чалавеку

Усё часцей кіраўнікі хрысціянскіх супольнасцяў разам выказваюцца па важных надзённых праблемах, ад якіх залежыць будучыня свету. Відавочна, што супольны голас хрысціянаў мае большы ўплыў, чым асобныя галасы. Таксама шмат хрысціянаў з розных супольнасцяў разам удзельнічаюць у смелых праектах, мэта якіх — перамяненне свету, каб зрабіць яго больш справядлівым. «Логіка такога супрацоўніцтва вынікае з самога Евангелля». Экуменічнае супрацоўніцтва пашыраецца, дзякуючы, між іншым, намаганням Экуменічнай Рады Цэркваў.

 
Збліжэнні ў Божым Слове і літургічным кульце

Значны прагрэс на шляху экуменічнага навяртання бачны таксама ў галіне Божага Слова, пра што сведчаць перш за ўсё экуменічныя пераклады Бібліі. Пасля праведзенага Каталіцкім Касцёлам літургічнага аднаўлення многія іншыя царкоўныя Супольнасці таксама здзейснілі рэформу свайго культу, у выніку чаго ў Заходніх хрысціянскіх супольнасцях у гэтай галіне з’явілася нашмат больш агульнага. І хоць пакуль яшчэ немагчыма разам цэлебраваць Эўхарыстыю, аднак гэта становіцца прадметам супольнай малітвы-просьбы, а сто гадоў таму пра такое немагчыма было і падумаць. Ян Павел ІІ з радасцю нагадвае, што ў пэўных асаблівых выпадках каталіцкія святары могуць удзяліць сакрамэнты Эўхарыстыі, Пакаяння і Намашчэння хворых іншым хрысціянам, якія не знаходзяцца ў поўным адзінстве з Касцёлам.

 
Цаніць даброты, якія існуюць у іншых хрысціянаў

«Сабор гаворыць, што „каталікі павінны з радасцю прызнаваць і цаніць даброты сапраўды хрысціянскія, што паходзяць з супольнай спадчыны, якія прысутнічаюць у аддзеленых ад нас братоў“». Дзякуючы непасрэдным кантактам з іншымі хрысціянскімі супольнасцямі, мы ўбачылі, як іншыя хрысціяне сведчаць пра Бога і пра Хрыста. «Такое супольнае сведчанне святасці, выраз вернасці адзінаму Пану, утрымлівае ў сабе экуменічны патэнцыял, незвычайна багаты ласкаю».

 
Узрастанне адзінства

«Каштоўным пладом кантактаў паміж хрысціянамі і тэалагічнага дыялогу, які яны вядуць паміж сабою, з’яўляецца ўзрастанне адзінства. Гэтыя кантакты і дыялог дазволілі хрысціянам убачыць элементы веры, якія іх аб’ядноўваюць. (...) Дагматычная Канстытуцыя «Lumen gentim» аб’ядноўвае навучанне пра Каталіцкі Касцёл з прызнаннем збаўчых элементаў, якія прысутнічаюць у іншых Цэрквах і царкоўных Супольнасцях. (...) Паколькі гэта даброты Хрыстовага Касцёла, яны па сваёй сутнасці прыспешваюць вяртанне еднасці». За апошні час было пераадолена шмат традыцыйных непаразуменняў.

 
Дыялог з Усходнімі Цэрквамі

Сувязь Каталіцкага Касцёла з Усходнімі Цэрквамі ўмацавалася падчас ІІ Ватыканскага Сабору, калі прысутныя на ім прадстаўнікі царкоўных супольнасцяў Усходу публічна выказалі супольную волю імкнуцца да адзінства. Са свайго боку Сабор адзначае, што «Гэтыя Цэрквы, нягледзячы на адлучэнне, мелі сапраўдныя сакрамэнты, а асабліва, у сілу апостальскай паслядоўнасці, святарства і Эўхарыстыю, дзякуючы якім да гэтага часу з’яднаныя з намі найцяснейшаю повяззю». Таму Сабор імкнецца пабудаваць дыялог на існуючым адзінстве. Яго развівае змешаная міжнародная Камісія па тэалагічным дыялогу паміж Каталіцкім Касцёлам і Праваслаўнай Царквою. Гэты працэс вядзе да паступовага адшукання братэрства.

 
Узнаўленне кантактаў

Ян Павел ІІ адзначае, што гэтае збліжэнне пачалося перш за ўсё дзякуючы адкрытасці Папаў Яна ХХІІІ і Паўла VI з аднаго боку і сусветнага Патрыярха Афінагора і яго наступнікаў з другога. «Гістарычным выразам змены, якая адбылася, стаў эклезіяльны акт, у сілу якога „быў выдалены з памяці і з жыцця Касцёла“ упамін пра экскамунікі, якія за 900 гадоў да гэтага, у 1054 г., сталі сімвалам схізмы паміж Рымам і Канстантынопалем. (...) Такім чынам, саборны сход завяршыўся ўрачыстым актам, які стаў адначасова ачышчэннем гістарычнай памяці, узаемным прабачэннем і рашэннем салідарна імкнуцца да адзінства».

Стаўшы Папам, Ян Павел ІІ палічыў адным з першых заданняў свайго служэння ўстанаўленне асабістага кантакту з сусветным Патрыярхам Дымітрыасам І, што яму паспяхова ўдалося. Рэгулярныя кантакты дазваляюць непасрэдны абмен інфармацыяй і поглядамі, што служыць братняму ўзаемадзеянню, а ўзаемны ўдзел у малітве прызвычайвае нас да суіснавання. Знамянальнай падзеяй на шляху да адзінства стала абвяшчэнне ў 1984 г. святых Кірыла і Мятода Апекунамі Еўропы.

«У гэтай перспектыве яшчэ больш абгрунтаванымі становяцца словы, якія я паўтараў шмат разоў: Касцёл павінен дыхаць абодвума лёгкімі!». Калі ў першым тысячагоддзі хрысціянства гэты выраз адносіўся да пары Візантыя — Рым, то з часу хросту Русі яго значэнне пашырылася, а паколькі гэтая падзея адбылася яшчэ да падзелу, да поўнай камуніі трэба імкнуцца ў перспектыве еднасці, якая не адмяняе законнай разнастайнасці.

 
Цэрквы-сёстры

«Гістарычны гарызонт саборнага Дэкрэту «Unitatis redintegratio» ахоплівае тое адзінства, якое, нягледзячы ні на што, было рэальнасцю ў першым тысячагоддзі. Яно становіцца як бы ўзорам». Адзінства Касцёла ў першым тысячагоддзі выяўлялася ў еднасці мясцовых біскупаў з біскупам Рыму, і калі сёння мы хочам вярнуцца да поўнай камуніі, то павінны ўзяць за прыклад тое адзінства і яго структуру. Сабор сцвердзіў, што адным з фактараў, які спрыяў адзінству, былі адносіны паміж мясцовымі Цэрквамі, як паміж сёстрамі, таму мясцовым цэрквам, з’яднаным вакол свайго біскупа, было вернута азначэнне «Цэрквы-сёстры». «Сёння, пасля доўгага перыяду падзелу і ўзаемнага непаразумення, Бог дазваляе нам нанава адкрыць, што мы з’яўляемся Цэрквамі-сёстрамі, нягледзячы на перашкоды, якія паўсталі паміж намі ў мінулым». Больш таго, Сабор звяртае ўвагу на тое, што розныя тэалагічныя фармулёўкі Цэркваў Усходу і Захаду «часта хутчэй дапаўняюць адна другую, чым супярэчаць». Пацвярджаючы існаванне камуніі веры, Сабор на падставе гэтага зрабіў пэўныя душпастырскія высновы і, між іншым, пастанавіў: «Каталіцкі Касцёл у адпаведнасці з абставінамі часу, месца і асобаў няраз прымяняў і прымяняе больш лагоднае стаўленне, даючы ўсім сродкі збаўлення і сведчанне любові паміж хрысціянамі праз удзел у сакрамэнтах і іншых святых дзеяннях і рэчах». Такая тэалагічная і душпастырская арыентацыя была замацавана двума Кодэксамі Кананічнага Права.

 
Прагрэс дыялогу

З хвіліны свайго стварэння ў 1979 г. міжнародная змешаная Камісія па тэалагічным дыялогу паміж Каталіцкім Касцёлам і Праваслаўнаю Царквою дасягнула значных поспехаў, а менавіта, што дзве гэтыя Супольнасці «ўжо могуць разам вызнаваць як супольную веру ў таямніцу Касцёла і сувязь паміж вераю і сакрамэнтамі», а таксама што «ў нашых Цэрквах апостальская паслядоўнасць мае фундаментальнае значэнне для асвячэння і еднасці Божага народа». Камісія змагла таксама выпрацаваць агульны метад імкнення да поўнай камуніі, які грунтуецца на дактрыне Цэркваў-сясцёр, і выкарыстоўвае дыялог праўды праз дыялог любові. Аднавіць адзінства праз амаль тысячу гадоў — вось заданне, якое стаіць перад Каталіцкім Касцёлам і Праваслаўнаю Царквою.

 
Сувязі са старажытнымі Цэрквамі Усходу

Пасля ІІ Ватыканскага Сабору Каталіцкі Касцёл аднавіў братнія сувязі з тымі старажытнымі Цэрквамі Усходу, якія калісьці паставілі пад сумніў дагматычныя формулы Эфесскага і Халцэдонскага Сабораў. Так, Павел VI падпісаў з копцка-праваслаўным Патрыярхам і сірыйска-праваслаўным Патрыярхам Антыёхіі дэкларацыю, у якой яны разам вызналі «супольную веру ў Езуса Хрыста, сапраўднага Бога і сапраўднага чалавека». Гэтае хрысталагічнае паразуменне было пацверджана і Янам Паўлам ІІ, які развіваў такія кантакты таксама з Патрыярхам Эфіопскай Царквы і асірыйскім Патрыярхам Усходу. Гэтыя поспехі сведчаць пра тое, што Касцёл, стаўшы на шлях экуменізму, зрабіў правільны выбар.

 
Дыялог з іншымі Цэрквамі і царкоўнымі Супольнасцямі на Захадзе

Згодна з Дэкрэтам Сабору, «Цэрквы і царкоўныя супольнасці, якія аддзяліліся ад Рымскай Апостальскай Сталіцы ў часы, хіба што, найцяжэйшага на Захадзе пералому, які пачаўся на схіле Сярэднявечча, або таксама пазней, аб’ядноўваюць з Каталіцкім Касцёлам роднасць і асаблівая сувязь, паколькі хрысціянскі народ на працягу многіх мінулых стагоддзяў жыў у агульным Касцёле. (...) Трэба аднак памятаць, што паміж гэтымі Цэрквамі і Супольнасцямі і Каталіцкім Касцёлам існуюць сур’ёзныя разыходжанні не толькі гістарычнага, сацыялагічнага, псіхафізічнага і культурнага характару, але ў асноўным у інтэрпрэтацыі аб’яўленай праўды». Разам з тым, гэтыя разыходжанні не выключаюць узаемных уплываў і дапаўнення.

«Экуменічны рух распачаўся менавіта ў асяроддзі рэфармаваных Цэркваў і Супольнасцяў», хоць ІІ Ватыканскі Сабор адзначае, што ён не паўсюль яшчэ ўмацаваўся, як і жаданне міру з Каталіцкім Касцёлам. «Нягледзячы на гэтыя акалічнасці, Сабор прапануе дыялог». Падставаю для гэтага дыялогу, на думку Айцоў Сабора, павінна стаць Святое Пісанне, якое знаходзіцца ў вялікай пашане ў многіх прадстаўнікоў рэфармаваных Супольнасцяў, а таксама агульны для ўсіх нас сакрамэнт хросту. Прадметам дыялогу павінны стаць «вучэнне пра Гасціну Пана, пра іншыя сакрамэнты і культ, а таксама пра ступені служэння ў Касцёле», бо ў гэтых Цэрквах і Супольнасцях асабліва з-за адсутнасці сакрамэнту святарства не была захаваная «належная і поўная сутнасць эўхарыстычнай таямніцы». У якасці станоўчых сведчанняў веры ў Хрыста, якія ёсць у гэтых Супольнасцях, Сабор адзначае духоўнае і маральнае жыццё, жывое адчуванне справядлівасці, шчырую любоў да бліжніх. Такім чынам Сабор звяртае ўвагу на этычна-маральную праблематыку, якая становіцца ўсё больш актуальнай у наш час і ўяўляе сабою дабрадатную глебу для адпаведнага дыялога. «Пастановы і рэкамендацыі ІІ Ватыканскага Сабору былі рэалізаваныя, што прывяло да паступовага ўстанаўлення двухбаковага тэалагічнага дыялогу з рознымі хрысціянскімі Цэрквамі і Супольнасцямі Захаду, якія існуюць ва ўсім свеце. (...) Дзякуючы малітве імкненне да адзінства не застаецца выключна справаю невялікай групы спецыялістаў, але ахоплівае ўсіх ахрышчаных».

 
Эклезіяльныя сувязі

Моцны імпульс працэсу шукання еднасці даў Папа Павел VI, наведаўшы ў 1969 г. Экуменічную Раду Цэркваў, а таксама шмат разоў сустракаючыся з прадстаўнікамі розных Цэркваў і супольнасцяў. Ян Павел ІІ таксама пайшоў у гэтым кірунку, сваімі душпастырскімі візітамі даючы сведчанне на карысць адзінству хрысціянаў, асабліва ў тых краінах, дзе сітуацыя падказвала пэўны экуменічны «прыярытэт». Сярод іх — еўрапейскія краіны, дзе пачалася рэфармацыя, і Паўночная Амерыка. Сустракаючыся там са шматлікімі вернікамі, Папа сцвердзіў, што «мы адчулі прысутнасць Пана сярод нас». Ён таксама ўзгадвае шэраг падзеяў, якія сведчаць пра ўзаемнае жаданне аднавіць ранейшае адзінства.

 
Практычныя формы супрацоўніцтва

«Пацвярджэннем шчырасці і аднадушнасці намераў і дэклараваных прынцыпаў з’яўляецца іх рэалізацыя ў канкрэтным жыцці. (...) Грамадскае і культурнае жыццё дае шырокія магчымасці для экуменічнага супрацоўніцтва Усё часцей хрысціяне становяцца ў адзін шэраг, каб абараняць чалавечую годнасць, пашыраць дабро і мір, уводзіць евангельскія прынцыпы ў грамадскае жыццё, напаўняць хрысціянскім духам навуку і мастацтва. Яны ўсё шчыльней узаемадзейнічаюць, калі трэба задаволіць патрэбы і лячыць раны нашай эпохі: голад, стыхійныя бедствы, сацыяльную несправядлівасць». Для хрысціянаў гэта не проста звычайная гуманітарная дзейнасць, а дзейснае служэнне Хрысту ў сваіх братах, якое з’яўляецца яскравым сведчаннем для свету і абвяшчэннем Хрыста. Найбольш важным кірункам экуменічнага супрацоўніцтва становіцца дзейнасць у абарону міра. «У 1986 г. у Асізі падчас Сусветнага дня малітваў за мір хрысціяне з розных Цэркваў і царкоўных супольнасцяў у адзін голас прасілі ў Валадара гісторыі міру для свету». У Яна Паўла ІІ выклікае вялікую радасць тое, што хрысціяне ўсведамляюць усё большую адказнасць за справу міру.

 
Працяг і паглыбленне дыялогу

Дасягнутыя поспехі экуменічнай дзейнасці: лепшае ўзаемнае зразуменне паміж хрысціянамі, дактрынальныя ўзгадненні, ўзрастанне еднасці пачуццяў і дзеянняў, недастатковыя для сумлення хрысціянаў, якія вераць у «адзіны святы паўсюдны і апостальскі Касцёл». «Канчатковаю мэтаю экуменічнага руху з’яўляецца аднаўленне поўнай бачнай еднасці ўсіх ахрышчаных», якая будзе выяўляцца ў супольнай цэлебрацыі Эўхарыстыі.

«Экуменізм азначае, што хрысціянскія Супольнасці павінны дапамагаць адна адной, каб у іх сапраўды прысутнічаў увесь змест і ўсе патрабаванні „спадчыны, перададзенай апосталамі“. Гэтая ўзаемная дапамога ў пошуку праўды з’яўляецца найвышэйшым праяўленнем евангельскай любові». У Энцыкліцы падаецца пералік тэмаў, якія неабходна паглыбіць, каб дасягнуць сапраўднай згоды ў веры: «1. Адносіны паміж Святым Пісаннем, найвышэйшым аўтарытэтам у справах веры, і святой Традыцыяй — неабходнай інтэрпрэтацыяй Божага Слова; 2. Эўхарыстыя, сакрамэнт Цела і Крыві Хрыста, ахвяра праслаўлення, якая складаецца Айцу, успамін ахвяры і рэальная прысутнасць Хрыста, асвячальнае выліццё Духа Святога; 3. Пасвячэнне, зразуметае як сакрамэнт, для патройнага служэння епіскапату, прэзбітэрату і дыяканату; 4. Настаўніцтва Касцёла, даручанае Папу і Біскупам у еднасці з ім, зразуметае як здзяйсненне ў імя Хрыста ўлады і адказнасць за вучэнне і захаванне веры; 5. Дзева Марыя, Маці Божая і Вобраз Касцёла, духоўная Маці, якая заступаецца за вучняў Хрыста і ўсё чалавецтва». Бачанне адзінства, што бярэ пад увагу ўсе патрабаванні аб’яўленай праўды, не з’яўляецца стрымліваннем экуменічнага руху, а клопатам пра тое, каб пазбегнуць лёгкіх і зманлівых рашэнняў, якія не могуць прывесці ні да чаго трывалага.

 
Укараненне дасягнутых вынікаў

Дасягнутыя вынікі не павінны застацца толькі дэкларацыямі двухбаковых камісій, але павінны стаць набыткам усіх. Для гэтага трэба крытычна прааналізаваць вынікі дыялогу ў святле Традыцыі веры. Гэтым павінны заняцца тэолагі і прадстаўнікі экуменічных камісій пад наглядам і з дапамогаю біскупаў і Апостальскай Сталіцы.

 
Працяг духоўнага экуменізму і сведчанне святасці

«Каталіцкі Касцёл павінен распачаць працэс, які можна было б назваць „дыялогам навяртання“, які заклаў бы ўнутраны фундамент экуменічнага дыялогу». Менавіта праз навяртанне да волі Айца можна знайсці сілы для паспяховага завяршэння экуменічнай пілігрымкі. Неабходна выйсці на такую духоўную прастору, дзе Хрыстус у моцы Духа Святога дапаможа ўсім хрысціянам спазнаць, ці былі яны вернымі Яго задуме адносна Касцёла, і пераадолець усе перашкоды на шляху да адзінства.

«У тэацэнтрычнай перспектыве мы, хрысціяне, ужо маем агульны Мартыралог. (...) Калі магчыма памерці за веру, то магчыма таксама дасягнуць мэты тады, калі гаворка ідзе пра іншыя формы таго самага патрабавання». Акрамя сведчання мучанікаў, доказам моцы ласкі і перамогі Бога над сіламі зла з’яўляюцца таксама святыя, што паходзяць з розных Цэркваў і Супольнасцяў, якія адкрылі ім шлях да збаўлення.

 
Унёсак Каталіцкага Касцёла ў імкненне да адзінства хрысціянаў

Дакументы Сабору падкрэсліваюць, што адзіны Касцёл Хрыстовы прабывае ў Каталіцкім Касцёле, у якім прысутнічае таксама паўната сродкаў збаўлення. «Поўнае адзінства стане рэальнасцю, калі ўсе будуць удзельнікамі паўнаты сродкаў збаўлення, якія Хрыстус даверыў свайму Касцёлу. (...) Узаемны братні ўплыў значна паспрыяў поспехам, дасягнутым на працягу апошніх трыццаці гадоў. (...) Гэта экуменічная форма евангельскага закону дзяліцца дабротамі». У гэтым кантэксце Папа падкрэслівае неабходнасць «старацца ісці насустрач таму, чаго нашыя браты слушна жадаюць і чаго ад нас чакаюць, і дзеля гэтага таксама пазнаваць іх спосаб мыслення і адчувальнасць».

 
Служэнне адзінства Біскупа Рыму

«Каталіцкі Касцёл усведамляе, што сярод усіх Цэркваў і царкоўных Супольнасцяў толькі ён захаваў служэнне Наступніка Апостала Пятра ў асобе Біскупа Рыму, якога Бог устанавіў „трывалым і бачным вытокам і падмуркам адзінства“ (...)». Яго ўлада, згодна з Евангеллем, неаддзельная ад служэння, што выражае азначэнне Папы як «слугі слугаў Божых». Аднак гэтая ўлада з’яўляецца праблемай для большасці іншых хрысціянаў, памяць якіх абцяжарваюць пакутлівыя ўспаміны. «Разам з маім Папярэднікам Паўлам VI прашу прабачэння за ўсё тое, за што мы нясем адказнасць», — ізноў прапануе прымірэнне Ян Павел ІІ.

Пытанне першынства Біскупа Рыму ў апошні час стала прадметам вывучэння на шырокім форуме ўсяго экуменічнага руху, што прымусіла іншыя Цэрквы і Супольнасці пасля стагоддзяў спрэчак у новым святле паглядзець на гэтае служэнне адзінства, якое выводзіцца з асаблівай місіі святых апосталаў Пятра і Паўла.

«Касцёл Божы пакліканы Хрыстом да таго, каб абвяшчаць свету, заблытанаму ў сваіх правінах і злых намерах, што Бог у сваёй міласэрнасці, нягледзячы ні на што, можа навярнуць сэрцы да адзінства, адкрываючы ім доступ да камуніі з сабою. Гэтае служэнне адзінства, укаранёнае ў справу Божай міласэрнасці, даручаецца ўнутры самой калегіі біскупаў аднаму з тых, хто атрымаў ад Духа заданне, якое не заключаецца ў здзяйсненні ўлады над народам, як гэта робяць кіраўнікі народаў і валадары (пар. Мц 20, 25; Мк 10, 42), але ў тым, каб весці яго на спакойныя пашы. Такое заданне можа патрабаваць ахвяры ўласнага жыцця». Біскуп Рыма, у еднасці з усімі іншымі біскупамі, павінен чуваць, як вартаўнік, каб ва ўсім Касцёле было чуваць голас Хрыста-Пастыра. «Як Біскуп Рыму я добра ведаю і яшчэ раз пацвярджаю ў гэтай Энцыкліцы, што поўнае і бачнае адзінства ўсіх Супольнасцяў, у якіх моцаю вернасці Бога прабывае Яго Дух, з’яўляецца палымяным жаданнем Хрыста», — падкрэсліў Ян Павел ІІ.

 
Камунія ўсіх партыкулярных Цэркваў з Касцёлам Рыму — абавязковая ўмова адзінства

Існуе патрэба, каб «поўная камунія, найвышэйшай сакрамэнтальнай праяваю якой з’яўляецца Эўхарыстыя, бачным чынам выяўлялася ў служэнні, у якім усе біскупы будуць адчуваць сябе аб’яднанымі з Хрыстом, а ўсе вернікі знойдуць умацаванне сваёй веры». Функцыя апостала Пятра павінна трываць у Касцёле, каб, застаючыся пад кіраўніцтвам свайго адзінага Галавы, якім з’яўляецца Езус Хрыстус, ён быў у свеце бачнай камуніяй усіх Яго вучняў.

 
Поўнае адзінства і евангелізацыя

«Экуменічны рух нашага стагоддзя больш, чым экуменічныя ініцыятывы мінулых стагоддзяў (...), адрозніваецца сваёй місіянерскай накіраванасцю. (...) Відавочна, што падзел хрысціянаў супярэчыць праўдзе, абвяшчэнне якой з’яўляецца іх місіяй, і тым самым наносіць сур’ёзную шкоду іх сведчанню». Таму мы мусім змагацца з цяжкасцямі, якія з’яўляюцца вынікам падзелаў. Экуменічнае імкненне для Яна Паўла ІІ — гэта «адзін з прыярытэтаў» яго служэння як Біскупа Рыму, паколькі ён разумее, якою вялікаю перашкодаю для абвяшчэння Евангелля з’яўляецца падзел.

 
Заахвочанне

У заканчэнні Ян Павел ІІ цытуе апостальскі ліст «Tertio millennio adveniente», у якім ён заклікаў біскупаў, духавенства і вернікаў Каталіцкага Касцёла верна ўвасабляць вучэнне ІІ Ватыканскага Сабора ў жыццё кожнага чалавека і ўсяго Касцёла. У сувязі з гэтым Папа жадае нагадаць вернікам пра важнасць, якую надаў Сабор пытанням аднаўлення адзінства хрысціянаў, а таксама асноўныя прынцыпы экуменізму. Так, Святы Айцец піша: «Два Кодэксы Кананічнага Права залічваюць да абавязкаў біскупаў умацаванне адзінства ўсіх хрысціянаў: яны павінны падтрымліваць усе дзеянні і ініцыятывы, якія служаць гэтай мэце, кіруючыся ўсведамленнем таго, што Касцёл мае такі абавязак па волі самога Хрыста. (...) Усе вернікі, адказваючы на заклік Духа Божага, павінны рабіць усё, што ў іх сілах, каб повязі адзінства паміж усімі хрысціянамі ўмацоўваліся і каб пашыралася супрацоўніцтва вучняў Хрыста (...)».

Імкнуцца да адзінства належыць праз малітву, якая «павінна мець першынство на шляху да новага тысячагоддзя, што мы распачынаем разам з іншымі хрысціянамі», праз падзяку, праз «надзею ў Духу».

«Я, Ян Павел ІІ, пакорны слуга слугаў Божых, асмельваюся прамаўляць да вас, верныя Каталіцкага Касцёла, і да вас, браты і сёстры з іншых Цэркваў і царкоўных Супольнасцяў, словамі апостала Паўла, мучаніцтва якога разам з мучаніцтвам апостала Пятра аздобіла Рымскую Сталіцу бляскам яго сведчання: „будзьце дасканалымі, суцяшайцеся, будзьце аднадумцамі, жывіце ў супакоі, і Бог любові і міру будзе з вамі! (...) Ласка Пана Езуса Хрыста і любоў Бога, і еднасць Духа Святога з усімі вамі“ (2 Кар 13, 11.13)».