У 1920-1930-я гады ва Усходняй Беларусі дзясяткамі і сотнямі знішчаліся цэрквы і касцёлы, помнікі культуры і кнігі, камуністычныя ўлады расстрэльвалі і адпраўлялі ў сібірскую ссылку сотні тысяч жыхароў нашай зямлі. У 1939 годзе чырвоны тэрор прыйшоў і ў Заходнюю Беларусь.

Як быццам бы гэтага было мала, у 1941 годзе на Беларусь абрынулася і навала з захаду — да камуністычных злачынстваў дадаліся нацысцкія.

Малады Васіль, які марыў прысвяціць жыццё мастацтву, быў забраны на прымусовыя працы, каб капаць траншэі, а потым у савецкую армію, ваяваў і быў двойчы паранены. Маючы добрую сярэднюю адукацыю, што ў СССР у тыя часы было зусім не частым выпадкам, ён паступіў у афіцэрскую вучэльню і з кастрычніка 1943 года ваяваў у чыне лейтэнанта ва Украіне, Румыніі, Венгрыі і Аўстрыі.

У студзені 1944 года бацькам паведамілі, што іх сын забіты, і нават імя Васіля Быкава напісалі на масавай магіле савецкіх салдат нейдзе на Кіраваградчыне. Аднак звесткі аказаліся непраўдзівымі — малады лейтэнант выжыў, стаў мужчынам з цвёрдым позіркам вачэй, якія быццам глядзелі наўпрост у душу чалавека, стараліся ўбачыць праўду за вонкавай абалонкай.

Для часткі людзей вайна робіцца траўмай і запавольвае іх унутранае развіццё, але Васіля Быкава велізарная чалавечая трагедыя, якую ён бачыў на свае вочы, зрабіла сталым і мудрым.

І менавіта вайна стала для яго тым палатном, на якім ён пачаў маляваць эпічную галерэю разнастайных людскіх лёсаў, кожны з якіх апісваецца ўважліва і з любоўю да чалавека.

Менавіта гэтыя ўвага і любоў да людзей, прага даведацца пра крыніцы іх матываў і эмоцый, як падаецца, сведчаць, што хлопец, які вырас у атэістычнай савецкай атмасферы, ужо тады стаў жыць па-хрысціянску ў душы, яшчэ не ведаючы добра, што такое хрысціянства.

«Гэта просты хлопец, які пражыў нялюдскае жыццё (25 год), але які захаваў у сабе ўсё самае высакароднае, хоць яно ў яго і не ляжыць на плячах, і не блішчыць», — напісаў неяк Быкаў пра аднаго са сваіх персанажаў. І падаецца, што гэтая характарыстыка вельмі падыходзіць да яго самога.

Паступова праз творы Быкава стала праступаць і непрыемная для СССР праўда пра антычалавечую, антыбеларускую, антысялянскую палітыку камуністаў. За гэта беларускі аўтар, які атрымаў высокую адзнаку на Захадзе і сярод беларускай нацыянальнай эміграцыі, у СССР патрапіў пад пераслед, некаторыя кнігі патрапілі пад забарону.

Яшчэ ў савецкі час Быкаў пачаў цікавіцца вопытам іншай, несавецкай патрыятычнай беларускай літаратуры, якая бачыла трагедыю вайны куды глыбей, чым гэта дазваляла камуністычная прапаганда.

У цяжкія для Быкава перыяды цкавання з боку камуністычных цэнзараў Геніюш пісала іншым беларускім літаратарам:

«Падтрымайце Быкава! Яго стыхія — гэта бічаванне бесчалавечнасці, хамства і нізасці ў людзях. На вайне асабліва. Быкаў лечыць гэтыя балячкі на целе грамадства. Ён ускрывае іх дасканала. Так, не баліць толькі мёртвым! Быкаў "праполвае" грамадства, і гэта вялікая справа. Ён — глыбокі аналітык, амаль геніяльны, як само жыццё. Не шкадуйце для яго добрых пачуццяў і разумнага мужнага слова! Танных і бязважкіх словаў ён не любіць і не прыме».

Нездарма пры першай магчымасці Васіль Быкаў далучаецца да беларускага нацыянальнага руху і да барацьбы за пабудову незалежнай Беларусі.

Нападкі на Васіля Быкава, якія пачаліся на радзіме ў сярэдзіне 1990-х гадоў, і стан здароўя сталі прычынай выезду за мяжу. На працягу некалькіх гадоў Васіль Быкаў жыў спачатку ў Фінляндыі, затым у Германіі і Чэхіі. У Чэхіі перанёс аперацыю, і вярнуўся ў Беларусь толькі за месяц да смерці.

Памёр Васіль Быкаў 22 чэрвеня 2003 года. Яго цела было пахавана пад нацыянальным беларускім сцягам на мінскіх Усходніх могілках па грэка-каталіцкім абрадзе.

Ксёндз Уладзіслаў Завальнюк на пахаванні Васіля Быкава.

«Калі вы будзеце трываць у слове Маім, то сапраўды будзеце вучнямі Маімі і пазнаеце праўду, а праўда вызваліць вас», — гэтыя словы Езуса, як падаецца, цалкам адпавядаюць таму жыццю, якое пражыў Васіль Быкаў.

«Чалавек, як i кожная жывая iстота ад Бога, нараджаецца свабодным», — казаў сам Васіль Уладзіміравіч.

Гэта быў пісьменнік, які праз любоў да праўды прыйшоў да Хрыста і свабоды.

Аляксандр Гелагаеў