1. Малітва аб пакліканнях

Сёння, у чарговую гадавіну з дня смерці кс. Станіслава Кучынскага, мы сабраліся, каб супольна ўзносіць просьбы да Хрыста Добрага Пастыра, каб Ён спаслаў работнікаў на сваё жніво і адарыў нашу архідыяцэзію новымі пакліканнямі. Кс. Станіслаў Кучынскі быў першым рэктарам гродзенскай семінарыі, якая ў апошнія гады выпусціла шмат святароў. Месца спачыну кс. Станіслава — гэта добрае месца для таго, каб адсюль узносіць малітвы аб новых пакліканнях. Нас не павінна знеахвочваць перакананне ў тым, што цяпер настаў цяжкі час, што сучасная моладзь іншая, што яна больш прасякнута духам гэтага свету. Слуга Божы Ян Павел ІІ сказаў, што «пакліканне да святарства (...) не заўсёды нараджаецца ў атмасферы, якая яму спрыяе, часам ласка паклікання вядзе праз кантаст з асяроддзем, нават не раз праз супраціўлене з боку блізкіх» (Christifideles laici, 3). Пакліканне да святарства развіваецца перш за ўсё пад уплывам бацькоў, потым братоў і сясцёр і многіх людзей з розных асяроддзяў. Добры Пастыр у адказ на нашы малітвы у дэхрысціянізаваным асяроддзі можа паставіць на шляху моладзі людзей, якія разаўюць у іх ласку паклікання. Мы можам смела сказаць, што апроч тых, каго мы ведаем, якіх можам асабіста пазнаць на шляху паклікання, ёсць яшчэ іншыя, невядомыя. Я глыбока перакананы, што сярод іх — святой памяці кс. Кучынскі, які падчас свайго жыцця клапаціўся пра новыя пакліканні да святарства і да кансэкраванага жыцця. Мы ведаем, што Хрыстус, Добры Пастыр, шукае работнікаў на сваё жніво. Ён сам сказаў вучням: «Жніво сапраўды вялікае, ды работнікаў мала; таму маліце Гаспадара жніва, каб выслаў работнікаў на жніво сваё» (Мц 9, 37).

Заахвочванне да малівы аб новых пакліканнях мы прымаем ад Святога Айца Бэнэдыкта ХVI, які з адвагаю маліўся у гэтай інтэнцыі ў часе пілігрымкі ў сваю айчыну. А, як ведаем, Захад, у тым ліку Германія, а таксама Расія — гэта абшар, дзе асабліва не хапапае святароў. У казанні падчас Нешпараў у базыліцы святой Ганны ў Алтоццінгу Папа сказаў: «Гэтак жа, як тады, калі Пан злітаваўся над людзьмі, якія былі для яго як авечкі без пастыра, таксама і сёння ёсць шмат людзей, якія хоць многае ўмеюць рабіць, якія шмат чаго бачылі, не зразумелі таго, як належным чынам можна ўпарадкаваць сваё жыццё. Пане, глянь на патрэбы нашага часу, калі неабходны пасланнікі Евангелля, Твае сведкі, указальнікі „жыцця ў паўнаце“! Глянь на свет і пашлі работнікаў! З такою просьбаю мы стукаемся ў дзверы Бога, але з такою ж просьбаю Пан стукаецца ў дзверы нашага сэрца». У гэтых словах Папа даў нам надзею на тое, што Бог надалей абуджае пакліканні, стукаецца ў сэрцы маладых людзей, хоць свет цяпер секулярызаваны.

Пакліканне нараджаецца з Божай ласкі, з Сэрца самога Адкупіцеля. А разам з тым нараджаецца з улоння Касцёла. Гэты народ з’яўляецца як бы духоўнаю глыбінёю пакліканняў, глыбінёй, якой кіруе Дух Святы. Кожнае пакліканне — гэта радасць для люду Божага, таму што кожны святар з’яўляецца знакам прысутнасці Хрыста ў пакаленнях людзей і хрысціянскіх супольнасцях.

2. Клопат святароў пра новыя супольнасці народу Божага

Трэба, каб таксама і мы, святары, магчыма, выхаваныя святой памяці ксяндзом Станіславам Кучынскім, сур’ёзна паразважалі над асаблівым характарам нашага паклікання. «Служэнне (святароў), — вучыць Сабор, — патрабуе (...), каб яны не прыпадабняліся да гэтага свету; аднак разам з тым патрабуе, каб на гэтым свеце яны жылі сярод людзей» (Dekr. Presbyterorum ordinis, 3). У святарскім пакліканні душпастыра павінна быць асаблівая прастора для людзей, для свецкіх, для іх імкнення да святасці. Калі мы святары выйдзем да народу Божага, пачнём клапаціцца пра Яго асвячэнне, то гэтая Глыбіня Паклікання, напэўна, прынясе жаданы плён. Слуга Божы Ян Павел ІІ сказаў: «Святары не маглі б быць слугамі Хрыста, калі б не былі сведкамі і даўцамі іншага жыцця, чым зямное — у той жа час «яны не змаглі б (...) служыць людзям, калі б засталіся чужымі ў адносінах да іх жыцця і ўмоваў (...). Ва ўсім гэтым святар няхай імкнецца бачыць „сапраўды хрысціянскую годнасць“ кожнага са сваіх свецкіх братоў і сясцёр. Больш таго, няхай ён стараецца ўсведамляць гэтую годнасць ім самім, усім сваім святарскім служэннем да гэтай годнасці іх выхоўваць» (Christifideles laici, 5).

Кожны святар павінен усведамляць, што ён — брат сярод людзей, якія з’яўляюцца членамі аднаго і таго ж Цела Хрыста, будаванне якога даручана ім усім.

Выпрацоўваючы ў сабе павагу да свецкіх і клопат пра іх поўнае з’яднанне з Богам, святары спаўняюць сваё асабістае пакліканне да душпастырства. Іх заданне — «збіраць» хрысціянскую супольнасць. Другі Ватыканскі Сабор неаднойчы падкрэслівае гэтае заданне. Святары, «спаўняючы служэнне Хрыста (...), збіраюць Божую сям’ю як братоў, ажыўленых духам еднасці, і праз Хрыста ў Духу вядуць яе да Бога Айца» (Lumen gentium, 28). У адпаведнасці з гэтай парадай былі створаны новыя парафіі ў Крычаве, Горках, Кіраўску, Клічаве, Глуску, Бабруйску — пад тытулам святых Пятра і Паўла, святога Андрэя Баболі і святога Язафата Кунцэвіча. Парафіі створаны там, дзе касцёлаў не было на працягу 80 гадоў.

Стварэнне новых парафій мае на мэце «збіранне» вернікаў, каб яны адкрылі сваю годнасць дзяцей Божых і сваё пакліканне да святасці. Глыбока перакананы, што туды, дзе Касцёл прымае місійны заклік, Добры Пастыр пасылае сваіх работнікаў. Бэнэдыкт XVI нагадаў духавенству пра неабходнасць таго, каб яны выходзілі з народа: «Той, хто з Хрыстом, не захоўвае гэтага для сябе, але павінен перадаваць далей тое, што знайшоў. З такім чалавекам адбываецца так, як з Андрэем, які сказаў свайму старэйшаму брату, Сымону Пятру: „Мы знайшлі Месію“ (Ян 1, 41)» (Казанне падчас Нешпараў у базыліцы св. Ганны, Алтоццінг).

Кожны пастыр павінен усведамляць, што ён збірае супольнасць не вакол сябе, але вакол Хрыста, і не для сябе, але для Хрыста. Такі падыход святара вызваляе месца для дзеяння самога Хрыста ў гэтай супольнасці, а адначасова — у кожным чалавеку. Такое «збіранне» — гэта не часовыя, маментальныя намаганні, але трывалае і паслядоўнае «будаванне» супольнасці, якая з’яўляецца Целам Хрыста. Неабходна ўсвядоміць, што стварэнне супольнасці працягваецца гадамі, але для таго, каб паўстаў Божы народ, неабходны пачатак — стварэнне парафіі. Для таго, каб узнік новы асяродак, на якім будзе збірацца народ Божы, патрэбна супрацоўніцтва паміж святарамі і свецкімі вернікамі, пра якое гаворыцца ў саборных дакументах: «Няхай [святары] ў духу веры адкрываюць розныя харызмы свецкіх — як малыя, так і вялікія, — няхай з радасцю іх прызнаюць і з клопатам падтрымліваюць [...]. Няхай таксама з даверам даручаюць свецкім вернікам заданні ў служэнні Касцёлу, пакідаючы ім свабоду і прастору для дзеяння» — чытаем у саборным Дэкрэце (тамсама).

3. Падзяка

Напрыканцы хацеў бы запэўніць усе сем’і, сыны якіх вучацца ў семінарыі, аб тым, што памятаю пра іх у малітве. Жадаю падзякаваць таксама ўсім святарам, якія згаджаліся працаваць у новаствораных парафіях. Запэўніваю вас, што заўсёды можаце разлічваць на маю дапамогу.

Памолімся да Маці Божай, Каралевы Апосталаў, аб новых пакліканнях і аб тым, каб святары былі адкрытымі і ішлі да Божага народу таксама і ў новыя асяродкі.

Вітай, Марыя...

Або
Марыя,
Маці Езуса Хрыста і Маці святароў,
прымі гэты тытул, якім Цябе адорваем,
каб ушанаваць Тваё мацярынства
і разам з Табою,
Святая Багародзіца,
сузіраць Святарства
Твайго Сына і Тваіх сыноў.
Маці Хрыста,
Ты дала чалавечае цела Святару-Месіі,
каб яно было намашчана Духам Святым
для збаўлення ўбогіх і скрушаных сэрцам
— захавай святароў
у Тваім Сэрцы і ў Касцёле,
Маці Збаўцы,
Маці веры,
Ты прынесла ў святыню Сына Чалавечага,
спаўненне абяцанняў, дадзеных айцам,
— аддавай Айцу, для Яго хвалы,
святароў Твайго Сына,
Арка Запавету.
Маці Касцёла,
разам з вучнямі
Ты малілася ў Вячэрніку
да Духа Святога
за Новы народ і яго пастыраў
— выпрасі для святароў
паўнату дароў,
Каралева Апосталаў.
Маці Езуса Хрыста,
Ты была з Ім у пачатку Яго жыцця і Яго думак,
Ты шукала Яго сярод натоўпу, калі Ён навучаў,
Ты стаяла побач з Ім,
калі Ён быў узвышаны над зямлёй,
вынішчаны адзінай і вечнай ахвярай,
і Ян, як Твой сын, спадарожнічаў Табе
— прытуляй пакліканых,
ахоўвай з самага пачатку іх узрастанне,
падтрымлівай у жыцці і ў служэнні
Тваіх сыноў,
Маці святароў.
Амэн».

Дзень Папы быў устаноўлены Канферэнцыяй Епіскапату Польшчы ў чэрвені 2001 года як дзень роздуму над пантыфікатам Яна Паўла ІІ, які называлі «пантыфікатам пераломных зменаў». Епіскапат стварыў таксама фонд пад назвай «Справа новага тысячагоддзя», мэтай якога з’яўляецца, між іншым, арганізацыя ўрачыстасцяў з нагоды Дня Папы і вызначэнне вучэбных стыпендый для таленавітых дзяцей і моладзі з найбяднейшых сем’яў.

Дзень Папы Яна Паўла ІІ — гэта дзень удзячнасці, духоўнай еднасці са Святым Айцом Янам Паўлам ІІ, дзень прапагандавання яго вучэння. У Польшчы Дзень Папы быў таксама прыняты дзяржаўнымі ўладамі як нацыянальнае свята. Аўтары адпаведнай пастановы напісалі, што яна з’яўляецца ўшанаваннем «найвялікшага аўтарытэта XX стагоддзя; чалавека, які, звяртаючыся да крыніцаў хрысціянства, вучыў нас салідарнасці, мужнасці, пакоры, рашучасці, спагадлівасці і мудрасці».

У абгрунтаванні пастановы чытаем: «Пантыфікат Яна Паўла ІІ змяніў ход гісторыі свету ва ўсіх яе вымярэннях. Устанаўленне такога дня стане праявай гонару з тае прычыны, што гэтага вялікага гуманіста, чалавека глыбокіх ведаў і вялікай культуры сфармавала польская традыцыя. Ян Павел ІІ выступаў з ініцыятывамі, якія спрыялі вырашэнню грамадскіх, палітычных і міжнародных канфліктаў. Ён быў чалавекам міру і надзеі. Усяму свету і кожнай супольнасці, усім людзям і кожнаму чалавеку ён паказваў, як рабіць жыццё больш чалавечым. Ён вучыў нас, як, трываючы ў сваёй веры, адорваць іншых павагай і любоўю».

 
2. Дэвіз VI Дня Папы

У гэтым годзе VI Дзень Папы праходзіць пад дэвізам: «Ян Павел ІІ — Слуга Міласэрнасці». Дэвіз сёлетняга Дня Папы не выпадковы. З-за адсутнасці міласэрнай любові пад пагрозай знаходзіцца годнасць чалавека. Што можа ўратаваць яе? Міласэрная любоў і цывілізацыя любові, да якой пастаянна заклікаў Ян Павел ІІ. Аббэ П’ер — вядомы сучасны грамадскі дзеяч — свой твор пра міласэрнасць назваў «Любіць і дзяліцца» («O miіosierdziu», Warszawa 2004 r., s. 169). «Давайце дзяліцца любоўю», — гэты заклік з самага пачатку спадарожнічаў Дням Папы. Да чаго ён абавязвае?

Гэтыя словы скіроўваюць нашую ўвагу на ўрок міласэрнасці, які нам даў Ян Павел ІІ. Можна смела сцвердзіць, што яго патрыфікат быў адным вялікім урокам міласэрнасці — не толькі тэарэтычным, але і практычным. Ян Павел ІІ падчас свайго пантыфікату адкрыў і паказаў прыгажосць гэтай Божай цноты, якой з’яўляецца міласэрнасць, у прыватнасці, скіроўваючы ўвагу на сястру Фаустыну Кавальскую, а таксама публікуючы адну з першых энцыклік «Пра Бога, багатага на міласэрнасць». Папа падкрэсліў і нагадаў у ёй менавіта пра тое, чым з’яўляецца Божая міласэрнасць. Ён паказаў Божую міласэрнасць як заданне для сучаснага Касцёла і сучаснага хрысціяніна.

Ян Павел ІІ паказваў Божую міласэрнасць у дакументах, вучэнні, а таксама ў канкрэтных жэстах. Падчас кожнага свайго апостальскага падарожжа — у Польшчу ці на іншыя кантыненты — Святы Айцец заўсёды меў у сваёй праграме запланаваную сустрэчу з людзьмі, якім была неабходна разнастайная дапамога. Разам з Маці Тэрэзай ён сустракаўся з хворымі людзьмі, з тымі, хто цярпеў і паміраў у Калькуце. У Індыі ён сустракаўся таксама з беднымі. Папа сам жыў міласэрнасцю і на практыцы паказваў, у чым павінна праяўляцца міласэрнасць.

Адным з учынкаў міласэрнасці, які пакінуў характэрны адбітак на пантыфікаце Яна Паўла ІІ, быў яго візіт у турму, у камеру Алі Агджы — таго, хто спрабаваў яго забіць. Абвяшчаючы Юбілейны год, Папа заклікаў урады багатых дзяржаваў прабачыць прынамсі частку даўгоў бедным краінам. Ян Павел ІІ чыніў міласэрнасць асабіста і праз інстытуты, на якія меў уплыў. Ён усведамляў, што першым наказам міласэрнасці з’яўляецца абвяшчэнне Евангелля, таму што яно здзяйсняецца не толькі праз словы, але і праз учынкі. Без міласэрных учынкаў адны толькі словы могуць стаць невыразнымі і патануць у моры словаў, якія ўвесь час выліваюць на нас сродкі масавай інфармацыі. «Міласэрнасць учынкаў надае неабвяргальную моц міласэрнасці словаў» (Novo millennio ineunte, 49). Калі сярод нас, у нашых парафіях і супольнасцях, бедныя могуць адчуць сябе «як дома», тады найбольш выразна і найбольш дзейсна гучыць Добрая Навіна аб Божым Валадарстве. «Міласэрнасць (...) па сваёй натуры скіравана на ўсеагульнае служэнне, заахвочваючы нас чыніць справы дзейснай і канкрэтнай любові ў адносінах да кожнага чалавека» (тамсама).

Папа з’яўляецца аўтарам фармулёўкі «уяўленне міласэрнасці» (тамсама, 50), бо існуюць дзве пагрозы, якія стаяць перад сучасным чалавекам: спакуса поўнай незалежнасці ад Бога, а значыць — нябачанне Яго міласэрнай любові, а таксама эгаізм, а значыць — абыякавасць у адносінах да чалавека. Любоў патрабуе служэння.

Гэтая новая і натхняльная фармулёўка падкрэслівае, што не столькі інтэлектуальныя разважанні, колькі абуджэнне ўяўлення, плёнам якога з’яўляецца ўзрушальнасць і спачуванне, вядзе да нясення канкрэтнай дапамогі тым, каму яна неабходна. Нельга аддзяліць учынкаў ад чуласці. У прыпавесці Пана Езуса пра міласэрнага самараніна (Лк 10, 30–37) святар і левіт засталіся раўнадушнымі да параненага, абрабаванага разбойнікамі чалавека: і першы, і другі, «ўбачыўшы яго, прайшлі міма» (пар. Лк 10, 31–32). Толькі самаранін, «убачыўшы [яго], злітаваўся» (Лк 10, 33). Вынікам гэтай літасці стала канкрэтная дапамога. Нам неабходна мець уяўленне міласэрнасці.

Ян Павел ІІ абвяшчаў Божую Міласэрнасць у шматлікіх гаміліях, катэхезах і ў адной з першых энцыклік, якую прысвяціў Богу, багатаму на міласэрнасць. Маючы асаблівую чуласць да знакаў часу і натхненняў Духа Святога, ён нагадаў свету, што працягваецца эра Божай міласэрнасці, якая папярэднічае вяртанню Пана ў хвале і справядліваму суду. Бог хоча, каб Яго пазналі і ўшаноўвалі, як багатага на міласэрнасць. Сам Пан Езус заахвочваў сястру Фаустыну: «Кажы душам пра вялікую Міласэрнасць Божую, пакуль на гэта ёсць час» (пар. св. Фаустына Кавальская, Дзённік, 635).

Ян Павел ІІ прасіў святароў, каб яны не забываліся, што на служыцелях Божай міласэрнасці ляжыць вялікая адказнасць і што сам Хрыстус умацоўвае іх абяцаннем, якое перадаў праз святую Фаустыну: «Скажы Маім святарам, што закаранелыя грэшнікі будуць раскайвацца ад іх словаў, калі яны будуць гаварыць пра бязмежную міласэрнасць Маю, пра літасць, якую Я маю да іх у сваім у сваім Сэрцы» (Тамсама, 1521; пар. Ян Павел ІІ, Гамілія падчас св. Імшы, Кракаў-Блоні, 18.08.2002). Біскупаў Ян Павел ІІ заахвочваў ствараць і рэалізоўваць душпастырскую праграму міласэрнасці, якая спачатку павінна накіроўваць іх актыўныя дзеянні ў жыцці Касцёла, а потым, калі гэта слушна і неабходна, у грамадска-палітычным жыцці на нацыянальнай, еўрапейскай і сусветнай арэне (пар. Ян Павел ІІ, Гамілія падчас св. Імшы, Кракаў-Блоні, 18.08.2002).

Трэцім пасля ўчынкаў і словаў спосабам служэння міласэрнасці з’яўляецца малітва. Ян Павел ІІ быў майстрам малітвы. Арцыбіскуп Станіслаў Дзівіш падчас урачыстай святой Імшы ў кракаўскіх Лагеўніках (...) сказаў, што сілаю і найглыбейшаю таямніцаю Яна Паўла ІІ была малітва і яднанне з Богам. Ён падкрэсліў, што містыка ў Святога Айца была заўсёды моцна з’яднаная з дзіцячай простасцю. Станіслаў Дзівіш таксама адзначыў, што хоць Езус Хрыстус і не засцярог Папу ад многіх пакутаў, Святы Айцец ніколі не скардзіўся на свой лёс, бо ва ўсім бачыў Божую волю і Яго дабрыню, і ўсё яго жыццё праз глыбокую малітву было злучана з Хрыстом.

Як прыклад бязмежнай адданасці Яна Паўла ІІ Богу шматгадовы асабісты сакратар Папы назваў яго фізічную слабасць у апошнія дні жыцця. Арцыбіскуп Дзівіш прызнаўся, што Папа, калі мусіў адысці ад акна Апостальскага палаца, не здолеўшы прамовіць да вернікаў, сказаў: «Можа лепш, каб я памёр бы, бо не магу выконваць даручанай мне місіі». Аднак адразу дадаў: «Няхай будзе воля Твая. Totus Tuus» (V Дзень Папы, 16.10.2005).

Ён нястомна маліўся аб міласэрнасці для ўсяго свету. Праслаўляў Бога словамі святой сястры Фаўстыны: «О неспасцігальная і бязмежная Міласэрнасць Божая, хто Цябе годна праславіць і ўзвялічыць зможа, Найвышэйшая ўласцівасць усемагутнага Бога, Ты — салодкая надзея для грэшнага чалавека» (св. Фаустына Кавальская, Дзённік, 951; Ян Павел ІІ, Гамілія падчас пасвячэння санктуарыя Божай Міласэрнасці ў Кракаве-Лагеўніках, 17.08.2002). З вераю Ян Павел ІІ паўтараў: «Езу, давяраю Табе» і прамаўляў словы вяночка да Божай Міласэрнасці. Ён звязваў з гэтаю малітваю магчымасць атрымання поўнага адпусту. Папа даручыў дадаць у Рымскі Імшал пасля словаў «Другая Велікодная нядзеля» азначэнне «нядзеля Божай Міласэрнасці». Святы Айцец служыў міласэрнасці малітваю і скіраваў на гэты шлях увесь Касцёл.

Ідучы следам за Слугою Божым Янам Паўлам ІІ, памолімся за Касцёл на Беларусі Актам прысвячэння свету Божай Міласэрнасці, які быў здзейснены ў 2002 годзе ў Лагеўніках:

Божа, Ойча Міласэрны,
Які аб’явіў сваю любоў
у Тваім Сыне Езусе Хрысце
і выліў яе на нас у Духу Святым, Суцяшальніку,
Табе давяраем сёння лёсы свету і кожнага чалавека.
Схіліся над намі, грэшнымі,
вылечы нашую слабасць,
перамажы ўсялякае зло,
дазволь усім жыхарам зямлі
адчуць Тваю міласэрнасць,
каб у Табе, Трыадзіны Божа,
заўсёды знаходзілі крыніцу надзеі.
Ойча Спрадвечны,
дзеля балеснай мукі і змёртвыхпаўстання Твайго Сына,
будзь міласэрны да нас і да ўсяго свету!
Амэн.
(Ян Павел ІІ, Лагеўнікі, 17 жніўня 2002 г.)

Молімся таксама аб хутчэйшым узнясені да хвалы алтара Слугі Божага Святога Айца Яна Паўла ІІ:

Божа ў Тройцы Найсвяцейшай,
дзякуем Табе за тое,
што даў Касцёлу Папу Яна Паўла ІІ,
у якім заяснелі Твая айцоўская дабрыня,
Хвала Хрыстовага Крыжа і хараство Духа любові.
Ён, цалкам давяраючы Тваёй бясконцай міласэрнасці
і матчынаму заступніцтву Марыі,
даў нам жывы вобраз Езуса Добрага Пастыра
і паказаў святасць як узор штодзённага хрысціянскага жыцця,
як шлях для дасягнення вечнага паяднання з Табою.
Праз яго заступніцтва дай нам, згодна з Тваёю воляю,
тую ласку, аб якой просім з надзеяй,
што Твой Слуга Ян Павел ІІ будзе хутка далучаны
да ліку Тваіх святых.
Амэн.

Касцёл, які пілігрымуе да Нябеснага Валадарства, увесь час карыстаецца таямнічай і магутнай дапамогай Анёлаў: істотаў, якія не маюць цела, але чый інтэлект вышэйшы за розум любога чалавека.

Чалавечае жыццё з дзяцінства і аж да смерці знаходзіцца пад апекаю і заступніцтвам Анёлаў. Святы Базыль Вялікі сказаў, што «поруч з кожным вернікам знаходзіцца Анёл апякун і ахоўнік, каб весці яго да жыцця». Ужо на зямлі жыццё хрысціяніна праз веру ўдзельнічае ў благаслаўлёнай супольнасці Анёлаў і людзей, аб’яднаных у Богу.

У Святым Пісанні, а менавіта ў кнізе Тобія (Тоб 12, 15) і ў Апакаліпсісе (Ап 1, 4), гаворыцца, што сярод незлічонай колькасці нябесных духаў сем маюць прывілеяванае становішча і «становяцца перад Божаю веліччу». Гэтыя Анёлы знаходзяцца бліжэй за ўсіх да Божага трону, але іх імёны, акрамя аднаго, невядомыя. У Святым Пісанні сказана толькі, што сярод іх ёсць Анёл па імені Рафал (Тоб 12, 15). Іншых мы не ведаем. Аднак айцы Касцёла лічылі, што да гэтых сямі нябесных князёў належаць таксама Арханёлы Габрыэль і Міхал, бо толькі два гэтыя Анёлы называюць у Бібліі свае імёны, а таксама свае асаблівыя абавязкі: Рафаэль — «Бог аздаравіў» (Тоб 3, 17), Габрыэль — «Бог — моцны» (Дан 8, 16), Міхал — «хто як Бог?» (Дан 10, 13).

 
2. Арханёл Міхал

У хрысціянскай традыцыі Міхал — першы і самы галоўны сярод Анёлаў, можна сказаць, сярод анёльскіх хораў. З Сярэднявечча вядомы аповед пра тое, што калі Люцыфер паўстаў супраць Бога і падбухторыў да непадпарадкавання частку Анёлаў, ім супрацьстаяў Арханёл Міхал, які ўсклікнуў: «Хто як Бог?», абвясціўшы такім чынам вайну бунтарам. Менавіта яму было даручана сабраць вакол сябе Анёлаў, верных Богу, а пасля перамогі ён стаў праваруч Бога — на тым месцы, якое раней займаў Люцыфер.

Натхнёны Богам аўтар развівае думку, выказаную ўпершыню прарокам Захарыем, што асобы, супольнасці і народы маюць сваіх духоўных апекуноў. Першы сярод іх — Арханёл Міхал. «Аб’яўлю табе тое, што напісана ў Кнізе Праўды. Бо ніхто не можа мне паспяхова дапамагчы ў барацьбе супраць іх, акрамя вашага князя, Міхала» (Дан 12, 1). Як вынікае з кнігі Даніэля, Міхал з’яўляецца «адным з найвышэйшых князёў неба» (Дан 13, 21), а таксама «абаронцам ізраэльскага народа» (Дан 12, 1). Міхал акрамя таго праяўляе сябе як апякун выбранага народа праведных і святых — тых, чые імёны ўпісаныя ў кнігу жыцця.

Аднак найбольш вядомы тэкст пра Арханёла Міхала паходзіць з Новага Запавету, з кнігі Апакаліпсісу: «І пачалося змаганне на небе. Міхал і ягоныя Анёлы змагаліся з драконам. І выйшаў на змаганне дракон (…), але не перамог (Ап 12, 7–8). Сатане было нанесена канчатковапе паражэнне, ён страціў сваё месца ў небе і быў скінуты на зямлю. Дракон працягвае змагацца таксама і на зямлі, дзе можа карыстацца дапамогаю дзвюх бестый, з мора і з сушы: ідалапаклонніцкага валадарства (насілле) і фальшывага прарока (сімвал ідэалагічнай барацьбы і хлуслівай прапаганды). Абедзве бестыі з’яўляюцца прыладамі дракона ў змаганні з Жанчынаю — Касцёлам. Барацьба ўключае ў сябе ўсе напасці і паражэнні ад стварэння да канца свету. Каментатары лічылі, што той, хто скінуў сатану з неба, каб ён больш не быў абвінаваўцам чалавечага роду, з’яўляецца хадайнікам, гэта значыць, абаронцам народа Божага. Такім чынам, у Старым Запавеце Міхал быў абаронцам выбранага народа, а ў Новым становіцца абаронцам Касцёла.

Пасля Унебаўшэсця Пана ён цудоўным чынам прыходзіць на дапамогу верным у найцяжэйшыя хвіліны. Ужо Канстанцін Вялікі, які жыў на мяжы III i IV стагоддзяў, пасля пераможнай бітвы з язычніцтвам пабудаваў касцёл у гонар святога Міхала, у якім адбылося шмат цудоўных аздараўленняў праз заступніцтва гэтага святога Арханёла.

 
3. Арханёл Габрыэль

Арханёл Габрыэль упершыню з’яўляецца пад гэтым імем у кнізе Даніэля (Дан 8, 15–26; 9, 21–27). У першым выпадку ён тлумачыць Даніэлю значэнне таямнічага бачання барана і казла, якое сімвалізавала захоп Грэцыяй магутных дзяржаваў мідзянаў і персаў, а ў другім выпадку Арханёл Габрыэль тлумачыць прароку Даніэлю прадказанне Ераміі пра 70 тыдняў і гадоў. Імя «Габрыэль» можна перакласці таксама як «муж Божы», або «Божы змагар». У хрысціянскай традыцыі (Лк 1, 11–20. 26–31) ён прыносіць Добрую Навіну. Ён з’яўляецца Захарыі, прадказваючы яму нараджэнне сына — Яна Хрысціцеля, а таксама абвяшчае Панне Марыі, што Яна стане Маці Божага Сына.

Паводле некаторых касцёльных пісьменнікаў, Габрыэль быў Анёлам Ахоўнікам Святой Сям’і. Ён з’яўляўся ў сне Юзафу (Мц 1, 20–24; 2, 13; 2, 19–20). Ён, хутчэй за ўсё, быў тым Анёлам, які суцяшаў Езуса ў Садзе Аліўным (Лк 22, 43), а таксама абвясціў пра ўваскрасенне Пана (Мц 28, 5–6) і размаўляў са сведкамі Яго ўнебаўшэсця (Дз 1, 10). Амаль ва ўсіх абрадах, што існуюць у Касцёле, урачыстасць у гонар Арханёла Габрыэля адзначаецца або адразу перад, або адразу пасля ўрачыстасці Звеставання. Папа Пій ХІІ у 1951 г. абвясціў Арханёла Габрыэля Апекуном тэлеграфу, тэлефону, радыё і тэлебачання. Святы Габрыэль ушаноўваецца таксама як апякун дыпламатаў, філатэлістаў, пасланнікаў і паштальёнаў. У 1705 г. Людвіг Марыя Грыньён дэ Манфор заснаваў манаскую супольнасць братоў святога Габрыэля. Яны займаюцца пераважна апекаю над глухімі і сляпымі.

 
4. Арханёл Рафал

Арханёл Рафал прадставіўся ў кнізе Тобія, што ён — адзін з «сямёх Анёлаў, якія стаяць напагатове і становяцца перад веліччу Божай» (Тоб 12, 15). У гэтай кнізе Анёл з’яўляецца ў чалавечым абліччы, бярэ сабе звычайнае імя Азарыя і спадарожнічае ды дапамагае маладому Тобію ў яго падарожжы. Ён выратоўвае яго ад многіх небяспекаў, праганяе злога духа, аздараўляе аслеплага бацьку Тобія. Габрэйскае імя Рафал азначае «Бог аздаравіў».

Ужо ў VII стагоддзі ў Венецыі існаваў касцёл у гонар святога Рафала. У той жа час горад Кардоба ў Іспаніі абвясціў яго сваім апекуном. Святы Арханёл Рафал паказвае дабрыню Божага Провіду. Народная пабожнасць бачыць у ім прататып Анёла Ахоўніка. Яго ўшаноўваюць як апекуна аптэкараў, хворых, лекараў, эмігрантаў, пілігрымаў, падарожнікаў, бежанцаў, вандроўнікаў, плыўцоў.

 
5. Арханёлы ў служэнні сям’і

Анёлы прысутнічаюць з моманту стварэння свету і на працягу ўсёй гісторыі збаўлення, абвяшчаючы здалёк і зблізку гэтае збаўленне, а таксама служачы здзяйсненню Божай задумы. Мы шмат разоў можам прачытаць на старонках Святога Пісання пра тое, як яны аказваюць дапамогу сям’і. Вось некаторыя прыклады:

— Увечары два Анёлы з’явіліся ў Садоме і перасцераглі Лота, што яны пасланыя для таго, каб знішчыць горад. Яны сказалі Лоту забраць жонку і дачок, каб яны не загінулі ў вогненным дажджы.

— Калі Агар засталася ў пустыні без вады, яна паклала сваё дзіця настолькі далёка, каб не чуць плачу канаючага ад смагі дзіцяці. Бог пачуў плач хлопчыка і паслаў Анёла, каб ён адкрыў вочы Агары і каб тая змагла ўбачыць непадалёк калодзеж з вадою (Быц 21, 17–19).

— Калі Абрагам павінен быў прынесці ў ахвяру Богу свайго адзінага сына Ісака на гары Морыа, Анёл Пана ўсклікнуў з неба: «Не падымай рукі сваёй на хлопца і не рабі яму нічога кепскага» (Быц 22, 11–12). Дзякуючы ўмяшальніцтву Анёла было ўратавана жыццё Ісака.

— Калі ізраэльцянаў на працягу сарака гадоў прыгняталі філістымляне, Анёл Пана з’явіўся бясплоднай жанчыне і прадказаў ёй, што яна стане маці Самсона. Ён будзе абараняць выбраны народ ад нападаў філістымлянаў (гл. Суд 13, 1–7).

— Нарэшце, Арханёл Габрыэль абвяшчае нараджэнне Яна Хрысціцеля, а таксама прыйсце ў свет самога Езуса Хрыста (гл. Лк 1, 11. 26).

Гэтыя выбраныя прыклады дапамогі, аказанай сям’і Анёламі, тлумачаць нам, чаму бацькі з самых першых гадоў жыцця дзіцяці стараюцца навучыць яго малітве да Анёла Ахоўніка. Гэта адна з найпрыгажэйшых малітваў пары дзяцінства, якая дапамагае нам на золку нашага ўваходу ў свет дарослых адкрываць Божы Провід. У простых словах гэтая малітва вучыць нас, што Бог праз Анёлаў праяўляе сваю ўсемагутнасць, сцеражэ нашую душу і цела, каб мы маглі адкрыцца і прыняць дар збаўлення.

 
6. Арханёл Міхал — Апякун Мінска-Магілёўскай правінцыі Касцёла

Арханёл Міхал з’яўляецца Апекуном нашага Касцёла, таму з надзеяй на яго заступніцтва мы просім у малітвах яго дапамогі, даручаючы яму ўсе справы нашага мясцовага Касцёла:

Малітва да святога Арханёла Міхала

Святы Арханёле Міхале, беражы нас у змаганні, будзь нам абаронаю супраць спакусы і пастак злога духа, — пакорна просім, няхай яго знішчыць Пан Бог, а Ты, князю войска нябеснага, магутнасцю Божай скінь у пекла шатана і іншых злых духаў, якія на згубу душ снуюць па свеце. Амэн.

Першыя звесткі пра адзначэнне свята Узвышэння Святога Крыжа адносяцца да першай паловы IV ст. Паводле Александрыйскай хронікі імператрыца Алена 14 верасня 320 года знайшла крыж Хрыста. У сувязі з гэтай падзеяй у Ерузалеме на Галгофе былі пабудаваны дзве базылікі — Базыліка Мучанікаў (Martyrium) і Базыліка Уваскрасення (Anastasis). Базыліку Мучанікаў называлі таксама Базылікай Крыжа. У 335 годзе адбылася кансэкрацыя абодвух касцёлаў, і для публічнай адарацыі быў выстаўлены адшуканы крыж Хрыста. Гэта таксама адбылося ў дзень 14 верасня.

Культ рэліквіі крыжа Хрыста хутка развіваўся ва ўсім Касцёле, але асаблівае значэнне ён набыў у сувязі з нападам персаў на Ерузалем у 614 годзе і знішчэннем базылікі, з якой забралі таксама крыж. Крыж быў ізноў адшуканы ў 630 годзе. Аднак яго не вярнулі ў Ерузалем, але перавезлі ў Канстанцінопаль. З другім адшуканнем крыжа звязана свята, якое адзначалася 3 мая ажно да 1960 года і таксама было прысвечана крыжу.

Цэнтральнымі тэмамі літургіі свята Узвышэння Крыжа з’яўляюцца смерць Хрыста на крыжы і адкупленне, якое на ім здейснілася. Ужо ў антыфоне на ўваход мы спяваем: «Нам жа належыць ганарыцца крыжам Пана нашага Езуса Хрыста, у якім нашае збаўленне, жыццё і ўваскрашэнне, праз яго мы збаўленыя і вызваленыя». Такі ж сэнс заключаны ў Калекце. Мэтай смерці Езуса на крыжы з’яўляецца збаўленне ўсіх людзей, і таму просім Бога аб дары пазнання гэтай вялікай таямніцы, каб мы маглі атрымаць яе плады ў небе. Ахвяра Езуса на Алтары Крыжа змывае правіны ўсяго свету, і таму хрысціяне, якія ўдзельнічаюць у святой Імшы, якая бяскроўна актуалізуе гэтую Ахвяру, просяць аб прабачэнні сваіх грахоў. На крыж неабходна глядзець праз прызму ўваскрашэння. Крыж не з’яўляецца самадастатковаю мэтаю, а шляхам, які вядзе да ўваскрашэння, гэта значыць — да паўнаты жыцця ў Богу. Новае жыццё нараджаецца на крыжы і вядзе да жыцця вечнага. Гэтую праўду коратка выказаў св. Андрэй Крыцкі, біскуп: «Сапраўды, крыж — вялікі і каштоўны. Вялікі, бо праз яго мы атрымалі шмат дабротаў... А каштоўны, бо крыж — гэта знак мукі і перамогі Бога: знак мукі па прычыне дабравольнай смерці ў пакутах; знак перамогі, бо дзякуючы крыжу шатан быў паранены, а разам з ім была пераможана смерць; паколькі брамы пекла былі разбіты, крыж стаў для ўсяго свету паўсюдным знакам збаўлення».

У кантэксце імшальных малітваў сённяшняга свята крыж становіцца знакам збаўлення для ўсіх, хто ў прастаце сэрца паверыць у Божую любоў і такі спосаб збаўлення чалавека. У гэтым святле абсалютна іншае значэнне набываюць усе штодзённыя крыжы чалавека.

 
2. Знак крыжа

Крыж Хрыста мы ўшаноўваем, калі чынім знак крыжа. Першапачаткова знак крыжа чынілі над прадметамі, накрэсліваючы яго далоняй. Ён азначаў вызнанне веры, павінен быў абараняць ад няшчасцяў, прыносіць Божае благаслаўленне. Гэтая традыцыя паходзіць таксама з першых стагоддзяў хрысціянства. Акрамя таго, да крыжа ставіліся як да каталіцкага крэда, кароткага выразу найважнейшых праўдаў веры. Словамі падкрэслівалі веру ў Бога, Адзінага у Святой Тройцы, а жэстам рукі падкрэслівалі нашае збаўленне праз муку і смерць Хрыста. Першыя хрысціяне гэты знак выкарыстоўвалі вельмі часта. У Касцёле захаваўся гэты звычай у літургіі пры благаслаўленні вернікаў.

Сённяшняе свята нагадвае нам пра вялікае значэнне крыжа як сімвала хрысціянства і дапамагае ўсвядоміць, што мы не павінны ўспрымаць яго толькі як элемент аздаблення нашага жылля, месца працы ці аднаго са шматлікіх элементаў нашага штодзённага строю. Калі святы Павел піша ў Пасланні да Галатаў: «Няхай я не буду хваліцца нічым, акрамя крыжа Пана, праз якога свет укрыжаваны для мяне, а я — для свету» (Гал 6, 14), ён выказвае сваю найглыбейшую веру ў тое, што крыж Хрыста з’яўляецца прыладай збаўлення для ўсяго роду чалавечага і прычынай гонару для ўсіх веруючых у Хрыста. А якія мае адносіны да крыжа?

Не было б надзеі збаўлення і ўваскрашэння, не было б Касцёла і вечнага жыцця, сакрамантаў і веры, не было б жыцця, калі б не гэты знак, калі б не крыж нашага Пана Езуса Хрыста. Ад пачаткаў хрысціянства ён быў для веруючых сімвалам перамогі дабра над злом, быў знакам гонару і мостам, які вядзе да збаўлення.

 
3. Ян Павел ІІ і цярпенне

Незвычайнай постаццю, якая ў наш час дала нам прыклад таго, як пераносіць цярпенні, жыццёвыя крыжы — з мужнасцю і глыбокім разуменнем гэтай таямніцы, — з’яўляецца Слуга Божы Ян Павел ІІ. Яго пантыфікат быў пазначаны крыжам, крыжам яго асабістых цярпенняў. На пачатку яго служэння Касцёлу адбыўся замах на яго жыццё, які вельмі аслабіў добрае да таго часу здароўе Папы. Пасля гэтага фізічныя сілы Святога Айца ўжо больш ніколі поўнасцю не аднавіліся. Пазней былі хваробы і балючая старасць.

Папа ўсё больш нагадваў Езуса з Гімна ў Пасланні да Філіпянаў — «прыніжаны і які страціў усё» — і працягвае траціць яшчэ больш: фізічнае здароўе, магчымасць хадзіць, часам нават мову. Усё часцей ён можа толькі прысутнічаць пры тым, калі чытаюцца словы яго гаміліі. Працягваецца хвалюючае Узвышэнне Крыжа.

І зноў, як у выпадку Крыжа Езуса і як у выпадку крыжа Пятра, мы самі ў Касцёле не здольныя спасцігнуць гэтую сітуацыю. Хтосьці заклікаў Папу адмовіцца ад Сталіцы Пятровай, хтосці спрачаўся, ці належным чынам яго лечаць. Яшчэ хтосьці казаў, што на самай справе не адбываецца нічога трагічнага: Папа ў цудоўнай форме, а на будучы год у яго ўжо запланаваныя чатыры апостальскія падарожжы. Тэлебачанне шукала ратунку ў рэпартажах пра маладосць Караля Вайтылы: на ранейшых здымках будучы Папа выпраменьвае моц і фізічную сілу, цягне за сабою задыханых сяброў на бесперапынную 8-гадзінную «прагулку» на лыжах.

Папа-спартсмен застаўся ў мінулым; не варта дзеля яго пакідаць Папу, прыкутага да свайго трону. Гэты Папа свабодны, і ён свядома нясе «свой крыж». Калі ён не пайшоў у адстаўку, значыць увесь час жадаў яшчэ чамусьці навучаць. Ён быў моцным знакам. Дастаткова было б спытацца пра гэта хворых людзей. Альбо тых, хто ў паўсядзённым жыцці сутыкаўся з цярпеннем. Магчыма, яны больш за ўсіх разумелі гэты знак.

Адзін са святароў расказваў, што з групай знаёмых яму пашчасціла ў Ватыкане ўдзельнічаць у святой Імшы, якую цэлебраваў Ян Павел ІІ у сваёй прыватнай капліцы. Гэта быў адзін з тых дзён, якія каментатары называлі «больш слабымі»: Папа з цяжкасцю хадзіў, з намаганнем, выразна бачным на твары, ён адварочваўся пры алтары, гаварыў менш выразна, чым звычайна. Пасля кароткай аўдыенцыі, калі ўдзельнікі аўдыенцыі ўжо выйшлі на плошчу Святога Пятра, адзін чалавек з групы, які некалькі гадоў пакутліва хварэў на артрыт, сказаў свайму сябру святару: «Калі я калі-небудзь яшчэ буду скардзіцца на ногі, нагадай мне пра сённяшнюю Эўхарыстыю».

Слуга Божы Ян Павел ІІ напісаў Апостальскі ліст, прысвечаны таямніцы цярпення, у якім мы можам прачытаць наступныя словы: «Можна прыняць, што амаль кожны ўваходзіць у цярпенне з тыпова чалавечым бунтам, а таксама з пытаннем „чаму“. Чалавек пытаецца пра сэнс цярпення і шукае адказ на гэтае пытанне на сваім чалавечым узроўні. Напэўна, неаднойчы ён задае гэтае пытанне таксама Богу, задае яго перад Хрыстом. Ён не можа пры гэтым не бачыць, што Той, каму ён задае сваё пытанне, сам церпіць, гэта значыць, што Ён хоча адказваць яму з Крыжа, з глыбіні свайго ўласнага цярпення. Аднак часам неабходны час, нават доўгі час, каб гэты адказ быў унутрана пачуты. Бо на чалавечыя пытанні пра сэнс цярпення Хрыстус не адказвае проста і не адказвае абстрактна. Чалавек чуе Яго збаўчы адказ па меры таго, як сам становіцца ўдзельнікам цярпенняў Хрыста».

Папа напісаў гэтыя словы каля 25 гадоў таму назад. Ён напісаў іх для іншых, для нас і для сябе, каб з надзеяй паглядзець на сэнс цярпення. Крыж заўсёды незразумелы. І пакуль гэта магчыма, трэба яго пазбягаць. Аднак ёсць хвіліны, калі ўжо нельга ўцячы ад крыжа. І тады ў нас застаецца дарога, якую Слуга Божы накрэсліў словамі і прыкладам нясення свайго крыжа. Амэн.

Сёння мы адзначаем свята Нараджэння Найсвяцейшай Панны Марыі. Святое Пісанне нідзе не ўзгадвае пра нараджэнне Марыі. Аднак традыцыя гаворыць, што Яе бацькамі былі святая Ганна і святы Яўхім. Яны былі пабожнымі юдэямі. Нягледзячы на іх пажылы ўзрост, яны не мелі дзяцейі, а ў тыя часы гэта лічылася пакараннем за грахі продкаў. Таму Ганна і Яўхім шчыра прасілі Бога аб дзіцяці. Бог выслухаў іх просьбы і, як узнагароду за іх бязмежны давер Яму, учыніў так, што Ганна нарадзіла дачку Марыю. Ганна тады яшчэ не ведала, што Марыя была беззаганна зачатая і захаваная ад усялякага граху, каб пазней, паслухмяная Божай волі, Яна стала Маці Божаю.

У нас, на Беларусі, свята Нараджэння Найсвяцейшай Панны Марыі называюць па-народнаму Багач. Нездарма існуе прымаўка: прыйшоў Багач — кідай рагач, бяры сявеньку — сей памаленьку. Людзі найперш хацелі, каб кінутае ў зямлю зерне благаславіла Багародзіца. З пасяўным зернем мяшалі зерне, вылушчанае з каласоў, якія былі разам з кветкамі і зёлкамі асвечаныя ва ўрачыстасць Унебаўзяцця Маці Божай, каб выпрасіць добры ўраджай. У свята Багача ладзілі таксама дажынкі.

2. Нараджэнне новага стварэння — пакора і падпарадкаванне Божай мудрасці

Сённяшняе свята нагадвае нам пра тое, што Марыя была звычайным чалавекам. Хоць Яна і была захаваная ад заганы першароднага граху, аднак на працягу ўсяго свайго жыцця мела вольную волю і не была абмежавана ніякім прадвызначэннем. Гэтак жа, як і кожны з нас, Яна мела сваіх бацькоў, расла, бавілася, дапамагала па гаспадарцы, мела знаёмых і сваякоў. Толькі Яе давер, паслухмянасць і поўны веры адказ на Божы голас учынілі, што «будуць праслаўляць Яе ўсе пакаленні».

Хвала Марыі паходзіць з таго, што ўсю сваю надзею Яна ўскладала на Божую Праўду. Можна сказаць, што Божая мудрасць была Яе жыццёваю кіраўніцаю. На многіх абразах Маці Божая паказаная падчас вывучэння Святога Пісання, якое дае «сапраўднае разуменне кожнай створанай рэчы ў яе адносінах да Бога» (ККК 216). Гімн «Magnifiсat», якім Маці Божая выказвае ўдзячнасць Богу, складаецца з розных урыўкаў Боганатхнёнага тэксту. Марыя была так шчыльна злучаная з Божым словам, што яно перапаўняла Яе памяць, вызначаючы Яе думкі і ўчынкі. Традыцыя Касцёла часта выкарыстоўвала ў адносінах да Марыі найпрыгажэйшыя словы, якія гаварылі пра Мудрасць; у літургіі ж Яна ўслаўляецца і паўстае перад намі як «Сталіца Мудрасці» (пар. ККК 721).

Імя «Марыя» ў габрэйскай мове азначае «пані» і «надзею». Маці Божая паказвае нам, што асаблівую годнасць і надзею на зямное шчасце і вечнае збаўленне мае той, хто штодня кіруецца Божаю Мудрасцю і Евангеллем, таму што Божая Праўда з усёй моцаю падкрэслівае годнасць кожнай чалавечай асобы як Божага дзіцяці, аднаўляе першапачатковае братэрства, вучыць бачыць прыроду і ўсведамляць, што такое праца, дае матывацыю жыць у радасці і добрым настроі, нягледзячы нават на жыццёвыя цяжкасці.

3. Бацькоўскае заданне рэлігійнага выхавання дзіцяці

Калі бацькі жадаюць свайму дзіцяці поўнага шчасця, то яны павінны паклапаціцца пра яго рэлігійнае выхаванне. Пачатак новага катэхетычнага года з’яўляецца добраю нагодаю, каб усвядоміць адказнасць бацькоў за маральнае, духоўнае і звышнатуральнае выхаванне сваіх дзяцей. Яно з’яўляецца першасным заданнем бацькоў, ад выканання якога залежыць пачуццё спаўнення сваёй місіі на зямлі. Гэтае выхаваўчае заданне мае такое вялікае значэнне, што яго магчымы недахоп цяжка было б чым-небудзь замяніць. Затое распачатае з руплівасцю, з разлікам на Божую дапамогу, яно становіцца жыццёвым багаццем дзяцей, іх капіталам, за які яны могуць набыць шчасце на зямлі і ў вечнасці. Марыя з’яўляецца для ўсіх бацькоў доказам плённасці гэтага шляху. Як раней мы казалі, «будуць праслаўляць Яе ўсе пакаленні» за надзею, ўскладзеную на Бога, і адкрыццё годнасці Божага дзіцяці. Папа Бэнэдыкт ХVI на Кангрэсе сям’і ў Валенсіі нагадаў пра каштоўнасць спадчыны, якая перадаецца дзецям праз выхаванне. Ён сказаў: «Калі нараджаецца дзіця, праз адносіны са сваімі бацькамі яно пачынае належаць да сямейнай традыцыі, якая мае яшчэ больш даўнія карані. Разам з дарам жыцця яно атрымлівае ўсю спадчыну вопыту. У сувязі з гэтым бацькі маюць права і непазбежны абавязак перадаваць яго дзецям: выхоўваць іх так, каб яны маглі знайсці сябе, увайсці ў грамадскае жыццё, навучыцца карыстацца сваёй маральнай сабодаю і здольнасцю любіць праз адчуванне таго, што іх таксама любяць, а асабліва ў сустрэчы з Богам. Дзеці растуць і дасягаюць чалавечай сталасці настолькі, наколькі яны з даверам прымаць гэтую спадчыну і гэтае выхаванне, якія паступова засвойваюць. Такім чынам яны здольныя выпрацоўваць асабісты сінтэз таго, што атрымалі, і таго новага, чаму вучацца, і што кожны чалавек і кожнае пакаленне мае заданне рэалізаваць».

Бацькі павінны распачаць выхаванне ў веры з самага дзяцінства. Выхаванне распачынаецца ўжо тады, калі члены сям’і дапамагаюць адно аднаму ўзрастаць у веры праз прыклад хрысціянскага жыцця, згоднага з Евангеллем. Катэхізацыю ў сям’і падтрымлівае і дапаўняе парафія, якая арганізуе навучанне катэхізісу. Часта так здараецца, што бацькі не карыстаюцца ў поўнай меры гэтаю дапамогаю Касцёла, апраўдваючы сябе тым, што дзіця ўжо прыняло Першую святую Камунію і што гэтага ўжо дастаткова. Яны забываюцца, што чалавеку, параненаму грахом, цяжка захоўваць маральную раўнавагу. Дар збаўлення, атрыманы ад Хрыста, патрабуе няспыннага пазнавання, каб ён стаў нашай асабістай мудрасцю, каб так, як у жыцці Марыі, ён абумоўліваў нашае мысленне і нашыя рашэнні. Калі катэхізацыя дзіцяці перапыняецца на год ці два, гэта становіцца вялікаю стратаю ў набыцці Божай мудрасці, а без яе можа так стацца, што дзіця ўвогуле ніколі не адкрые сваёй годнасці Божага дзіцяці і будзе заўсёды закамплексавана, пазбаўлена надзеі, якая надае жыццю дынамізм. Сувязь дзіцяці з Богам фармуе характар, дапамагае рабіць дабро і пазбягаць зла (пар. ККК 1811). Толькі дзіця, якое пазнае Божую любоў, можа быць шчаслівым, бо сярод жыццёвых цяжкасцяў і ў хвіліны адзіноты знаходзіць для сябе моцную апору (пар. ККК 1810).

Асабліва я хачу звярнуцца да тых каталікоў, якія жывуць у так званых змяшаных сужэнствах: беражыце сваіх дзяцей ад перашкодаў у сістэматычнай катэхізацыі. Адстойваючы правы дзіцяці на каталіцкае выхаванне, вы клапоціцеся пра яго будучае шчасце. Вы маеце права на гэта, бо калі заключалася сужэнства, ад некаталіцкага боку патрабавалася згода ахрысціць і выхаваць дзяцей у Каталіцкім Касцёле.

4. Словы, скіраваныя да катэхетаў

Словы ўдзячнасці скіроўваю да ўсіх катэхетаў, якія, выхоўваючы дзяцей у духу веры, будуюць такім чынам Цела Хрыста — містычнае вымярэнне Касцёла.

Ваша праца асабліва важная для будучыні дзіцяці і для Касцёла, бо ад катэхізацыі «ў найвышэйшай ступені залежыць не толькі распаўсюджанне Касцёла ў свеце і яго колькаснае павелічэнне, але яшчэ больш яго ўнутранае развіццё і адпаведнасць Божай задуме» (ККК 7). Катэхет выканае гэтае заданне, калі дазволіць, каб праз яго навучаў сам Хрыстус. Гэта можа здзейсніцца настолькі, наколькі верна тыя, хто навучаюць, перадаюць Божую мудрасць, Евангелле. Трэба, каб да кожнага катэхета можна было аднесці гэтыя неспасцігальныя словы Езуса: «Маё вучэнне — не Маё, а таго, хто паслаў Мяне» (Ян 7, 16).

Жаданне ўсё больш глыбокага пазнання веры, каб верна яе перадаваць, нараджаецца з прасякнутага любоўю пазнання Хрыста. Таму неабходна, каб кожны з вас меў насычанае духоўнае жыццё, бо яно дае магчымасць адкрыць любоў Хрыста, якая праяўляецца ў вашай штодзённасці. Падрыхтоўка катэхетаў, якая пачынаецца ў гэтым годзе, павінна дапамагчы вам у гэтым.

5. Марыя паказвае Хрыста

Я заахвочваю вас зрабіць Марыю апякункаю сваёй катэхізацыі, бо Яна найпаўней і найчысцей паказвала Хрыста. Яна з’яўляецца недасяжным прыкладам для бацькоў і катэхетаў. Для Яе Касцёл робіць выключэнне, таму што часцей за ўсё ў Касцёле ўрачыста адзначаецца нараджэнне святых для неба, гэта значыць, дзень іх смерці. Прыйсце Марыі ў свет становіцца світаннем збаўлення для ўсяго свету, бо сваім жыццём Яна паказала, што за вялікая моц шчасця сыходзіць з Евангелля, якое абвяшчаў Яе Сын — Сонца справядлівасці, Хрыстус, наш Бог.

Нараджэнне Марыі наблізіла збаўленне свету. Жыццё Касцёла канцэнтруецца вакол таямніцы Хрыста. Для Касцёла Хрыстус — гэта ўсё, і таму Касцёл не абмяжоўваецца толькі адзначэннем узыходу Сонца — Божага нараджэння, а чувае ўжо пры з’яўленні Світання. Гэта непадзельная повязь Марыі — Світання і Хрыста — Сонца вельмі прыгожа выказана ў словах візантыйскай літургіі:

Нараджэнне Тваё, Багародзіца,
абвясціла радасць усяму свету:
бо з Цябе ўзышло Сонца Справядлівасці,
Хрыстус, наш Бог.
Ён знішчыў праклён,
даў нам благаслаўленне,
перамог смерць,
падараваў вечнае жыццё.

Амэн.

Скончыўся час адпачынку, і мы распачынаем новы этап выхаваўчай працы: новы навучальны і катэхетычны год. Таму ўсе мы — катэхеты — сабраліся сёння ў нашай катэдры, каб на новы перыяд рэлігійнага выхавання даверыць Богу Айцу ўсемагутнаму нашу працу.

Катэхізацыя — гэта найважнейшая задача Хрыстовага Касцёла, асабліва у нашай краіне, дзе яго служэнне на працягу дзесяцігоддзяў было абмежавана ўладамі да мінімума. Святы Айцец Бэнэдыкт ХVI у сваёй прамове 5 жніўня гэтага года казаў пра тое, што сёння шмат маладых людзей блукае і ім неабходна дапамагчы знайсці шлях да сапраўднага шчасця. «Мы ўсе павінны знайсці шляхі, каб сустрэцца адно з адным у сем’ях, паміж пакаленнямі, а затым — паміж культурамі і народамі (...). Трэба знайсці шляхі, якія вядуць у будучыню».

У працэсе шукання саміх сябе і шляхоў, якія вядуць да лепшай будучыні, асаблівае заданне ўскладаецца на выхавацеляў маладога пакалення. У першую чаргу гэта датычыць тых, хто займаецца рэлігійным навучаннем. Сённяшняя моладзь гатовая адкрыцца на дабро, на рэлігійныя каштоўнасці. Заданне катэхета — дапамагчы юнакам і дзяўчатам глыбей зразумець веру, пазнаць яе і навучыць іх жыць ёю кожны дзень.

Маладыя шукаюць праўды ў рэлігіі. Іх вера патрабуе сведчання пра Бога, які ў Езусе Хрысце паказаў сваю любоў да чалавека. Таму ў нашых парафіях, законных супольнасцях і малітоўных групах мы павінны даць ім магчымасць паглыбляць сваю веру. Дзеці і моладзь — гэта наш найкаштоўнейшы скарб, які трэба не толькі берагчы, але і развіваць яго духоўны патэнцыял.

Езус Хрыстус даў нам прыклад таго, як гэта рабіць. Ён любіў дзяцей і нікому не дазваляў пагарджаць імі. Кожны чалавек жадае любові. Святы Ян Боско часта паўтараў выхавацелям: «Не кажыце маладым, што вы іх любіце, а рабіце ўсё магчымае, каб яны без словаў адчувалі, што іх сапраўды любяць». Няма сапраўднай любові без радасці. Евангелле — гэта радасная вестка пра збаўленне, падараванае Богам. Выклікае жаль такі «катэхет», які імкнецца перадаць гэтую радасную вестку, пачынаючы са слова «нельга»: «Нельга ўжываць алкаголь, наркотыкі, нельга курыць». «А што тады можна?» — пытаюцца маладыя людзі. І менавіта мы, катэхеты, павінны даць ім адказ — адказ не свой, а Божы — на пытанні, што іх хвалююць.

У Евангеллі паводле св. Лукі чытаем: «Дух Пана на мне» (Лк 4, 18). Гэтыя словы прагучалі ў Назарэце — горадзе, дзе Езус вырас. У святы дзень, у суботу, Ён прыходзіць у сінагогу і там перад усімі сабранымі вернікамі чытае радкі з кнігі прарока Ісаі, што сталі тэмаю нашага разважання. Евангеліст падкрэслівае, што, калі Езус чытаў словы прарока, «вочы ўсіх у сінагозе былі скіраваныя на Яго. І Ён пачаў гаварыць ім: Сёння споўніліся гэтыя словы, якія вы чулі» (Лк. 4, 20–22). Усе адчувалі, што Хрыстус абвяшчаў штосьці вельмі важнае, таму што гэтыя словы са Святога Пісання прадказвалі прыйсце і місію Месіі, якога так чакаў ізраэльскі народ. Нездарма Езус выбраў для чытання менавіта іх, бо з гэтага ўрыўку прысутныя маглі зразумець, што чаканы Месія — перад імі.

Місія Езуса не мае нічога агульнага са звычайнай філантропіяй, ані з чалавечай мудрасцю ці ўдалай палітычнай праграмай. Яна з’яўляецца плёнам дзеяння Святога Духа: «Дух Пана на Мне» (Лк 4, 18). Гэтым самым Духам, які ў дзень Пяцідзесятніцы сышоў на апосталаў і спачывае на ўсіх хрысціянах, павінны быць напоўнены мы, катэхеты, каб кіравацца ў сваім служэнні выключна Яго натхненнем.

Абвяшчаючы людзям Евангелле, Езус Хрыстус адначасова выхоўваў іх. Катэхізацыя — гэта не толькі навучанне, але і выхаванне. Калі заданне школы, акрамя перадачы ведаў, заключаецца ў выхаванні сумленных і адказных грамадзянаў, то праз катэхізацыю і рэлігійную практыку мы павінны прывіваць маладому пакаленню хрысціянскія каштоўнасці, а таксама ўдасканальваць яго духоўнае і маральнае жыццё.

У школе выкладаюцца розныя прадметы, і, безумоўна, усе яны важныя. Катэхізацыя па сваім значэнні не саступае ніводнаму з іх, а, магчыма, нават з’яўляецца больш важнай за ўсе школьныя прадметы, разам узятыя, таму што навучае таму, як быць чалавекам сумленным, як прабачаць, як дапамагаць іншым, як любіць Бога і бліжняга. Школа дае веды, а рэлігійнае навучанне — сапраўдную мудрасць.

Служэнне катэхета патрабуе ад нас мужнасці, вернасці і пакоры, і ў гэтым найлепшым прыкладам для нас з’яўляецца святы Ян Хрысціцель. Богу не патрэбныя красамоўныя аратары, ані пустыя балбатуны: Богу патрэбныя сапраўдныя сведкі. Ён выкарыстоўвае для незвычайных рэчаў звычайных людзей, такіх, як кожны з нас, каб аб’яўляць моц Евангелля, якая перамяняе ўсё. Кожны з нас павінен маліцца за сваіх выхаванцаў, каб Бог адчыніў іхнія сэрцы для прыняцця ласкі веры. Кожны з нас таксама павінен сведчыць пра Езуса з прастатою і даверам, каб з дапамогаю Збаўцы дасягнуць сэрцаў давераных нам вучняў і данесці да іх евангельскую вестку. Катэхет павінен памятаць, што вочы вучняў скіраваныя на яго. Моладзі патрэбна не галаслоўнае павучанне, а добры прыклад, які будзе для яе ўзорам паводзінаў у штодзённым жыцці. Маладыя таксама чакаюць адказаў на шматлікія, вельмі важныя для іх пытанні, якія хвалююць іх розум і сэрца. Каб мець з імі кантакт, каб дапамагчы ім закласці трывалы жыццёвы фундамент, трэба стаць іх сябрамі. Дабро маладога пакалення няхай стане асноўным клопатам усёй катэхетычнай і выхаваўчай працы.

Будзем жа захоўваць вернасць сваёй місіі несці ўсім святло Хрыста Збаўцы. Не забывайма, што нашае пакліканне ў тым, каб выплыць на глыбіню Божай праўды, любові і мудрасці, на глыбіню годнасці чалавека, а таксама на глыбіню адказнасці за Касцёл, айчыну і ўвесь свет.

Dzisiejsza młodzież mogłaby czerpać wzorce życia rodzinnego wpatrując się w Świętą Rodzinę. Sługa Boży Jan Paweł II zachęcał w swoim nauczaniu do zainteresowania się życiem Świętej Rodziny, bowiem „Ich doświadczenie wychowawcze stanowi niezawodny punkt odniesienia dla chrześcijańskich rodziców, którzy w coraz trudniejszych i bardziej złożonych warunkach mają służyć integralnemu rozwojowi osobowemu swych dzieci, tak aby prowadziły one życie godne człowieka i odpowiadające zamysłowi Bożemu” [Katecheza z dnia 4.12.1996].

Trzeba zastanawiać się już od młodości, czym jest miłość małżeńska, czym jest rodzina, czym jest wychowanie, ponieważ żyjemy otoczeni propagandą złych wzorców. Jeśli nie utworzymy sobie właściwego spojrzenia na rodzinę, te złe wzorce, wyrastające z cywilizacji śmierci, będą nas źle kształtować.

Zastanówmy się w tej homilii nad wzorcem rodziny ukazanym nam przez życie Matki Bożej i św. Józefa.

 
Ważne wydarzenie w życiu Kościoła.

W lipcu br. mieliśmy bardzo ważne wydarzenie w życiu Kościoła, którym był Kongres Rodziny w Walencji w Hiszpanii. Ten kraj przeżywa obecnie wielki kryzys społeczny wyrażający się w atakowaniu rodziny. Obecnie nową formą niszczenia rodziny jest nadawanie praw małżeńskich i rodzinnych związkom tej samej płci. W Hiszpanii również związkom jednopłciowym nadano prawo adopcji dzieci. Kościół zorganizował Kongres Rodziny w tym państwie, aby przypomnieć niezastąpioną rolę rodziny. Papież Benedykt XVI tak powiedział o rodzinie: „Rodzina, oparta na nierozerwalnym małżeństwie mężczyzny i kobiety, wyraża ten wymiar relacji, synowskiej i wspólnotowej, i jest tym środowiskiem, w którym człowiek może się narodzić z godnością oraz wzrastać i rozwijać się w sposób integralny”.

 
Zadania rodziny w społeczeństwie.

Trzeba jasno powiedzieć, że rodzinę tworzą mężczyzna i kobieta połączeni małżeństwem wraz ze swoimi dziećmi [por.KKK 2202]. Jest to związek równych sobie osób w godności. Ten związek jest uprzedni wobec uznania go przez publiczką władzę, narzuca się sam i żadna władza nie może go zmieniać ani niszczyć.

Na płaszczyźnie naturalnej rodzina, jako uprzywilejowana wspólnota jest wezwana, do wymiany myśli pomiędzy małżonkami oraz troskliwego współdziałania rodziców w wychowaniu dzieci. Życie w pełnej i zdrowej rodzinie stanowi podstawę wolności, bezpieczeństwa i braterstwa w społeczeństwie. Rodzina jest wspólnotą, w której od dzieciństwa można nauczyć się wartości moralnych, zacząć czcić Boga i dobrze używać wolności.

Tak pojęta rodzina jest podstawą wspólnoty kościelnej. To w niej niewidzialny, duchowy Kościół objawia się i urzeczywistnia w sposób widzialny. Z tego powodu rodzinę można nazwać Kościołem domowym.

W płaszczyźnie wiary jedność rodziny ma być znakiem i obrazem komunii Ojca i Syna i Ducha Świętego. Otwartość na potomstwo i trud wychowania go jest odbiciem stwórczego dzieła Ojca [por.KKK 2205-6]. Rodzina ma za zadanie prowadzenia każdego członka domowego Kościoła do ideału świętości, do której wzywa nas Bóg: „Świętymi bądźcie, jak Ja jestem święty”. Rodzina chrześcijańska jest powołana również do ewangelizacji i misji.

Dom rodzinny jest więc pierwszą szkołą życia chrześcijańskiego i “szkołą bogatszego człowieczeństwa”. W nim dziecko uczy się wytrwałości i radości pracy, miłości braterskiej, wielkodusznego przebaczania, nawet wielokrotnego, a zwłaszcza oddawania czci Bogu przez modlitwę i ofiarę ze swego życia.

Z powodu tak ważnych zadań jakie ma przed sobą rodzina powinna być ona chroniona przez instytucje społeczne. Tam gdzie rodziny nie są w stanie wypełniać swoich funkcji, inne społeczności mają obowiązek pomagać im i wspierać instytucję rodziny.

 
Życie Świętej Rodziny przykładem dla naszych rodzin.

Ukryte życie Świętej Rodziny w Nazarecie jest dla nas najlepszą szkołą życia rodzinnego [por. KKK 533]. Chrystus chciał przyjść na świat i wzrastać w łonie Świętej Rodziny Józefa i Maryi. To nas skłania do refleksji jak Maryja i Józef wypełniali swe obowiązki.

Chociaż narodziny Jezusa dokonały się za sprawą Duch Świętego, to Maryja musiała doświadczyć tego, co przeżywa każda matka ziemskiego syna. Podobnie jak w przypadku wszystkich ludzi narodzenie Jezusa zostało poprzedzone poczęciem, okresem ciąży i porodem. Macierzyństwo Maryi nie ograniczało się jedynie do biologicznego procesu narodzin. Tak jak inne matki przyczyniła się Ona w znacznej mierze również do wzrostu i rozwoju Syna.

Maryja ukazuje nam wzór matki, jako tej, która nie tylko wydaje dziecko na świat, lecz je pielęgnuje i wychowuje. Można nawet powiedzieć, iż wychowanie jest naturalnym przedłużeniem zrodzenia dziecka. Maryja jako matka towarzyszyła swojemu Synowi w Jego ludzkim dorastaniu.

Można by sądzić, że Jezus, posiadając w sobie pełnię bóstwa, nie potrzebował wychowawców. Jednak tajemnica wcielenia objawia nam, że Syn Boży przyszedł na świat jako człowiek podobny do nas we wszystkim z wyjątkiem grzechu (por. Hbr 4,15). Podobnie jak w przypadku każdego człowieka, dorastanie Jezusa od dzieciństwa aż po wiek dojrzały (por. Łk 2.40) wymagało wychowawczego oddziaływania rodziców.

Szczególne dary, jakimi Bóg napełnił Maryję, czyniły Ją zdolną do pełnienia roli matki i wychowawczyni. W konkretnych sytuacjach każdego dnia Jezus mógł w Niej znaleźć wzór postępowania oraz przykład doskonałej miłości do Boga i braci. Trzeba powiedzieć, że atmosfera pogody i pokoju panowała w domu nazaretańskim. Jej podstawą było pragnienie spełniania zamiarów Bożych [por. Katecheza z 4.12.1996, p.1].

Wypada zaznaczyć, że wiara Maryi nadawała najgłębszy sens Jej codziennemu życiu. Proste i pokorne prace domowe nabierały dla Maryi szczególnej wartości, przeżywała je bowiem jako służbę posłannictwu Chrystusa. Sługa Boży Jan Paweł II w jednej z katechez o Matce Bożej tak pisze: „Przykład Maryi niesie światło i otuchę wszystkim kobietom, które wykonują swoje codzienne prace wyłącznie w zaciszu domu. Są to zajęcia pokorne, ukryte, stale powtarzające się i często niewystarczająco doceniane. Jednakże długie lata, przeżyte przez Maryję w domu nazaretańskim, ukazują tkwiące w nich ogromne zasoby autentycznej miłości, a więc zbawienia. Bowiem prostota życia tylu gospodyń domowych, przeżywanego jako misja służby i miłości, w oczach Pana nabiera nadzwyczajnej wartości” [Kat. z dnia 29.1.1997].

Życie Maryi w Nazarecie charakteryzowało się stałym kontaktem z dorastającym Jezusem. Starała się Ona zgłębiać tajemnicę swego Syna w postawie kontemplacji i adoracji. Św. Łukasz mówi: „Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu” (2,19; por. 2,51).

Możemy się domyślać, że Maryja przenikała dom nazaretański cnotą nadziei. Oczekiwała na moment, w którym wszyscy zauważa, że Jej Syn jest zapowiedzianym mesjaszem. Z jednej strony bowiem Jezus zachowywał się jak każde dziecko w jego wieku, z drugiej strony pamiętała o słowach wypowiedzianych przez anioła w czasie zwiastowania. Słowa te podkreślamy wyjątkowość Jezusa, zapowiadały, że stanie się zbawcą całego świata. W zaciszu domu Dziewica żyje nadzieją w niezwykły sposób. Jest pewna, że nie dozna rozczarowania nawet jeżeli nie wie, kiedy i w jaki sposób Bóg urzeczywistni swoją obietnicę. W mrokach wiary i przy braku nadzwyczajnych znaków zapowiadających początek mesjańskiej misji Syna podtrzymuje Ona nadzieję wbrew wszelkim zewnętrznym pozorom, oczekując od Boga spełnienia obietnicy.

Życie wiarą i nadzieją czyniło z Nazaretu miejsce wielkiego świadectwa o miłości. Miłość, którą Chrystus pragnie szerzyć w świecie, zapala się najpierw i płonie w Sercu Matki. To właśnie ognisko domowe przygotowuje Jezusa do głoszenia Ewangelii Bożej miłości.

Jak ważna i nie do zastąpienia jest rola ojca w rodzinie, podkreślił Bóg przez to, że chciał aby Jezus miał swojego opiekuna. Św. Józef w społeczność, w której żył w Nazarecie był uważany za ojca Jezusa. Ewangeliści, choć stwierdzają wyraźnie, że Jezus począł się z Ducha Świętego i że w małżeństwie tym zostało zachowane dziewictwo (por. Mt 1. 18-25; Ł/c 1. 26-38). nazywają Józefa małżonkiem Maryi, a Maryję małżonką Józefa (por. MM. 16. 18-20. 24; Łfr 1.27: 2, 5).

Sługa Boży Jan Paweł tak opisuje ich małżeństwo: „W rodzicach Chrystusa spełniły się wszelkie dobrodziejstwa płynące z zaślubin: potomstwo, wierność, sakrament. Znamy ich potomstwo, którym jest Chrystus Pan; ich wierność, ponieważ nie było tam nigdy cudzołóstwa; sakrament, ponieważ nie naruszył go rozwód” [List o św. Józefie, p.7].

Ojcostwo św. Józefa wyraziło się w sposób konkretny w tym, że uczynił ze swego życia i służbę, złożył je w ofierze tajemnicy wcielenia. Posłużył się władzą, przysługującą mu prawnie w świętej Rodzinie, aby złożyć całkowity dar z siebie, ze swego życia, ze swej pracy. Przekształcił swe ludzkie powołanie do rodzinnej miłości w ponadludzką ofiarę z siebie, ze swego serca i wszystkich zdolności, w miłość oddaną na służbę Mesjaszowi, wzrastającemu w jego domu.

Święty Józef „mocą szczególnego daru Niebios” otaczał Jezusa „całą naturalną miłością i czułą troskliwością, jaka może się zrodzić w sercu ojca”.

Ewangelie jasno ukazują, na czym polegały ojcowskie obowiązki Józefa wobec Jezusa. Jego zadaniem jest zatroszczyć się o „uporządkowane” wprowadzenie Syna w świat, z zachowaniem Boskich nakazów i praw ludzkich. Całe tak zwane życie „prywatne” czy „ukryte” Jezusa powierzone jest jego opiece. Na Nim spoczywało wzniosłe zadanie „wychowania”, czyli żywienia i odziewania Jezusa, nauczenia Go Prawa i zawodu, zgodnie z powinnościami przypadającymi ojcu.

Codziennym wyrazem wypełniania obowiązków ojca była praca. Jezus uczył się pracy od swego domniemanego ojca. Ukazywał on prace jako dobro człowieka, który czyni sobie ziemię poddaną i sprawia, że człowiek „poniekąd bardziej staje się człowiekiem”. Ze względu na wielkie znaczenie pracy w życiu człowieka, wszyscy ludzie powinni rozumieć i w pełni przeżywać jej sens, aby „przez nią przybliżać się do Boga — Stwórcy i Odkupiciela.

Nad pracą Cieśli w domu nazaretańskim rozpościera się ten sam klimat milczenia, który towarzyszy wszystkiemu, co jest związane z postacią Józefa. Wskazuje to na głębokie życie wewnętrzne. To ono kierowało jego postępowaniem i było dlań źródłem szczególnych pociech. Z niego czerpał św. Józef rozwagę i siłę — właściwą duszom prostym i jasnym — dla swych wielkich decyzji. Można powiedzieć, że św. Józef w sposób harmonijny połączył modlitwę z działaniem i pracą.

To poddanie się Bogu, będące gotowością woli do poświęcenia się Jego służbie, nie jest niczym innym jak praktyką pobożności, która stanowi jeden z przejawów cnoty religijności. Nieliczne szczegóły, jakich nam dostarcza Ewangelia, pozwalają nam z pewnością stwierdzić, że Św. Józef wprowadzał Jezusa w obrzędy i przepisy prawa Mojżeszowego, uczył modlitwy za pomocą psalmów, zapanował z historią ludu Izraela, której głównym wydarzeniem było wyjście z Egiptu domu niewoli. Od Józefa Jezus przejął nawyk chodzenia do synagogi oraz odbywania corocznej pielgrzymki do Jerozolimy w okresie Paschy.

 
Maryja i Józef przykładem dla wszystkich rodziców i wychowawców.

Papież Benedykt XVI na Kongresie w Walencji podkreślił jak wielkie znaczenie w życiu dziecka ma wzrastanie w pełnej i zdrowej rodzinie. Wypowiedział następujące słowa: „Doświadczenie przyjęcia i umiłowania przez Boga i przez naszych rodziców jest mocną podstawą, która zawsze sprzyja wzrostowi i prawdziwemu rozwojowi człowieka i która zarówno pomaga nam dojrzewać na drodze ku prawdzie i miłości, jak i wychodzić z samych siebie, aby wejść w komunię z innymi ludźmi i z Bogiem.”

Maryja i Józef jawią się jako wzór dla rodziców i wszystkich wychowawców. Wspierają ich w wielkich trudnościach, jakie dziś napotyka rodzina, i ukazują drogę głębokiej i skutecznej formacji dzieci.

Ich doświadczenie wychowawcze stanowi niezawodny punkt odniesienia dla chrześcijańskich rodziców, którzy w coraz trudniejszych i bardziej złożonych warunkach mają służyć integralnemu rozwojowi osobowemu swych dzieci, tak aby prowadziły one życie godne człowieka i odpowiadające zamysłowi Bożemu.

Rodzina zawsze liczyć może na pomoc Kościoła. Benedykt XVI przypomniał w Walencji, że „ Kościół uczy nas szanować i wspierać cudowną rzeczywistość nierozerwalnego małżeństwa mężczyzny i kobiety, które daje zresztą początek rodzinie. Dlatego uznanie i pomaganie tej instytucji jest jedną z najistotniejszych posług, jakie można wyświadczyć dzisiaj dobru wspólnemu oraz prawdziwemu rozwojowi ludzi i społeczeństw, jak również najlepszą rękojmią zapewnienia godności, równości i prawdziwej wolności osoby ludzkiej”.

Апольскі князь Уладзіслаў пабудаваў на Яснай Гары ў Чэнстахове кляштар для айцоў паўлінаў і аддаў ім у апеку абраз Маці Божай, які ўшаноўваўся ў ягоным замку. Неўзабаве абраз праславіўся цудамі. Слава пра яго яшчэ больш павялічылася з часоў абароны Яснай Гары ад шведаў. Гэта быў вельмі складаны момант у гісторыі польскага народа і Касцёла. Здавалася, што шведам удасца захапіць краіну і пачаць распаўсюджваць у ёй пратэстанцтва. Шведская навала была падобная да патопу. У гэтай цяжкай сітуацыі людзі звярнуліся з просьбамі аб дапамозе да Маці Божай, і абарона Яснай Гары спыніла наступ шведаў.

Сёння Касцёл перажывае новы «патоп» — тое, што цяпер называюць «цывілізацыяй смерці». Слуга Божы Ян Павел ІІ так ахарактарызаваў гэтую цывілізацыю: «У наш час гісторыя ў пэўным сэнсе паўтараецца. Утылітарызм — гэта цывілізацыя вынікаў, ужывання — цывілізацыя „рэчы“, а не „асобаў“; цывілізацыя, у якой асобы становяццца прадметам ужывання, падобна як ужываюць рэчы. Такім чынам, у цывілізацыі ўжывання жанчына бывае прадметам для мужчыны. Дзеці становяцца перашкодаю для бацькоў. Сям’я становіцца інстытутам, які абмяжоўвае свабоду яго членаў» (Ліст да сем’яў, 13).

Сёння нам ізноў патрэбна дапамога Марыі, каб Яна аднавіла ў нас разуменне значэння сям’і, сужэнства і зачатага жыцця. Маці Божая, якая туліць да сябе маленькага Езуса, нагадвае нам пра неабходнасць шанаваць кожнае чалавечае жыццё.

 
Кожнае жыццё паходзіць ад Бога

Дзявоцкае зачацце Марыяй Езуса Хрыста паказвае нам праўду пра тое, што на пачатку існавання кожнага чалавека прысутны Бог. Бацькі не могуць успрымаць дзіця выключна як сваю ўласнасць. Належныя адносіны бацькоў — гэта прыманне дзіцяці, якое нараджаецца, не толькі як свайго, але таксама як дзіцяці Божага. З пункту гледжання веры ў Бога Створцу, кожнае бацькоўства, кожнае айцоўства і мацярынства бярэ свой пачатак у Богу Айцу. Папа Бэнэдыкт XVI на Кангрэсе сем’яў у Валенсіі сказаў: «Безумоўна, мы паходзім ад нашых бацькоў і з’яўляемся іх дзецьмі, але мы паходзім таксама ад Бога, які стварыў нас паводле свайго вобразу і паклікаў да таго, каб мы былі Яго дзецьмі. Менавіта таму ў пачатку кожнай чалавечай істоты ляжыць не выпадак ці непазбежнасць, а план Божае любові. Нам гэта аб’явіў Езус Хрыстус, сапраўдны Сын Божы і дасканалы чалавек. Ён ведаў, адкуль паходзіў, і адкуль паходзім усе мы: з любові Яго Айца і Айца нашага». Гэтыя праўды веры засяроджваюць увагу на годнасці і святасці кожнага жыцця.

У Божым плане збаўлення, плане, мэта якога — зрабіць шчаслівымі мужчыну і жанчыну, інстытут сужэнства прызначаны для нараджэння і выхавання патомства. Гэта — найвышэйшы вянец сужэнскай любові (пар. ККК 1652). Дзеці з’яўляюцца найкаштоўнейшым дарам сужэнства і прыносяць бацькам найвышэйшае дабро. Бог Створца і Айцец вызначыў сужэнству асаблівую ролю ў сваёй справе стварэння. Ён благаславіў мужчыну і жанчыну, кажучы: «Пладзіцеся і размнажайцеся» (Быц 1, 28). Сапраўдная пашана да сужэнскай любові і ўвесь сэнс сямейнага жыцця скіраваныя да таго, каб сужэнцы мужна супрацоўнічалі з любоўю Бога Створцы і Айца, які праз бацькоў прагне дарыць жыццё новым людзям.

Бог Створца і Айцец з любові кліча чалавека да існавання. Кожная новая істота мае права нарадзіцца ў асяроддзі любові, якім з’яўляецца сям’я. З гэтага пункту гледжання любыя тэхналогіі, якія вядуць да аддзялення бацькоўства ад сужэнства, з’яўляюцца глыбока амаральнымі. Гэтыя штучныя тэхналогіі парушаюць права дзіцяці на нараджэнне ад бацькі і маці. Дзіця мае права ведаць сваіх бацькоў, злучаных сужэнскаю повяззю. Менавіта кантакт з бацькамі, злучанымі повяззю сужэнства, сведчыць дзіцяці пра тое, што яно было зачатае з любові, што яно — жаданае і чаканае. Штучныя тэхналогіі апладнення супярэчаць выключнаму праву сужэнцаў «стаць бацькам і маці толькі дзякуючы самім сабе» (Donum Vitae II, 1).

Штучныя тэхналогіі апладнення вядуць да аддзялення палавога акту ад дзетароднага акту. Акт, які дае пачатак жыццю дзіцяці, перасатае быць актам, у якім дзве асобы з любові аддаюць саміх сябе адно аднаму. Гэтыя метады ўводзяць вяршэнства тэхналогіі над паходжаннем чалавечай асобы, зацяняюць асноватворную праўду пра крыніцу жыцця, якою з’яўляецца Бог Створца і Айцец і сужэнцы ў супрацоўніцтве з Ім. Штучная перадача жыцця з маральнага пункту гледжання пазбаўлена належнай дасканаласці, калі з’яўляецца непажаданай як плод сужэнскага акту.

Выкарыстанне гэтых тэхналогій з’яўляецца вынікам ментальнасці, якая пастулюе, што дзіця належыць сужэнцам. Гэта — забыццё пра тое, што крыніцаю жыцця з’яўляецца Бог Створца, а дзіця — дарам. Дзіця нельга разглядаць як прадмет уласнасці; як штосьці, што было б гарантавана так званым «правам на дзіця». Гэта, хутчэй, дзіця мае сапраўднае права на тое, каб быць плодам адпаведнага акту сужэнскай любові бацькоў. Таксама як асоба з моманту зачацця яно мае права на пашану (пар. Donum Vitae II, 8). Гэтая пашана да дзіцяці выяўляецца ў прыйсці на свет у сям’і. Папа Бэнэдыкт XVI сказаў пра значэнне месца прыйсця дзіцяці на свет: «Сям’я, заснаваная на непарыўным сужэнстве мужчыны і жанчыны (…), з’яўляецца тым асяродкам, у якім чалавек можа з годнасцю нарадзіцца, а таксама расці і ўсебакова развівацца» (Кангрэс семя’ў у Валенсіі).

Евангелле паказвае сужэнцам, што фізічная бясплоднасць не з’яўляецца абсалютным злом. Сужэнцы, якія пасля таго, як паспрабавалі ўсе дазволеныя медыцынскія сродкі, пакутуюць ад бясплоднасці, павінны паяднаць свой лёс з крыжам Пана — крыніцаю ўсялякай духоўнай плоднасці. Яны могуць даць доказ сваёй велікадушнасці, усынаўляючы пакінутых дзяцей або здзяйсняючы сур’ёзнае служэнне на карысць бліжнім.

 
Сям’я як месца выхавання

Асноўным заданнем сужэнства і сям’і з’яўляецца служэнне жыццю, якое здзяйсняецца праз адказнае выхаванне. Плоднасць сужэнскай любові выяўляецца ў клопаце пра фармаванне ў дзіцяці маральнага, духоўнага і звышнатуральнага жыцця (пар. ККК 1653). Варта адзначыць, што сям’я з’яўляецца першым і галоўным месцам выхавання дзіцяці. Радасць, прасякнутая любоўю, з якою бацькі прымаюць дзяцей і суправаджаюць іх першыя крокі ў гэтым свеце, — як быццам знак і сакрамэнтальны працяг зычлівай любові Бога, ад якога паходзіць усялякае жыццё. Адчуванне дзіцем таго, што бацькі яго прымаюць і любяць, з’яўляецца асноваю развіцця чалавека. Любоў бацькоў і Бога дапамагае дзіцяці ісці наперад па шляху да праўды і любові, дапамагае пакінуць самога сябе і адкрыцца для людзей і для Бога. Папа Бэнэдыкт XVI на Кангрэсе сем’яў у Валенсіі падкрэсліў значэнне прыйсця дзіцяці на свет у сям’і: «Калі нараджаецца дзіця, праз адносіны са сваімі бацькамі яно пачынае належаць да сямейнай традыцыі, якая мае яшчэ больш даўнія карані. Разам з дарам жыцця яно атрымлівае ўсю спадчыну вопыту. У сувязі з гэтым бацькі маюць права і непазбежны абавязак перадаваць яго дзецям: выхоўваць іх так, каб яны маглі знайсці сябе, увайсці ў грамадскае жыццё, навучыцца карыстацца сваёй маральнай сабодаю і здольнасцю любіць праз адчуванне таго, што іх таксама любяць, а асабліва ў сустрэчы з Богам».

Родны дом, сям’я, з’яўляецца адпаведным месцам фармавання маральных цнотаў, месцам выхавання навыкаў правільна выкарыстоўваць розум і волю. Такое выхаванне патрабуе навучыцца самаадрачэнню, здароваму меркаванню, валоданню сабой, што з’яўляецца асноваю любой сапраўднай свабоды. Бацькі павінны навучыць дзяцей падпарадкоўваць «матэрыяльныя і інстынктыўныя сферы (…) сферам унутраным і духоўным» (Ян Павел ІІ, Centesimus annus 36). На бацькоў ускладзена сур’ёзная адказнасць за тое, каб даваць добры прыклад сваім дзецям. Калі яны здолеюць прызнаць перад імі свае памылкі, тады змогуць лепш кіраваць дзецьмі і выпраўляць іх.

Правільнае развіццё дзіцяці да паўнаты чалавечнасці патрабуе таго, каб з самага ранняга ўзросту фармавалася яго сумленнне. Лягчэй за ўсё дзіця прымае патрабавальныя нормы ўнутранага закону, калі іх прывіваюць яму бацькі. Найбольшае значэнне мае прыклад жыцця саміх бацькоў паводле ўнутранага закону. Выхаванне сумлення, у якое разважліва ўключаюцца бацькі, вызваляе дзяцей ад страху, эгаізму і пыхі. Яно абараняе ад фальшывага пачуцця віны і схільнасці да самалюбавання, што ўзнікае з чалавечай слабасці і памылак.

Таксама выхаванне ў веры патрабуе фармацыі дзіцяці ўжо з маленства. Яно пачынаецца ўжо тады, калі члены сям’і дапамагаюць адзін аднаму ўзрастаць у веры сведчаннем хрысціянскага жыцця згодна з Евангеллем. Сямейная катэхізацыя папярэднічае ўсім астатнім формам навучання веры, узбагачае іх і спадарожнічае ім. Заданне бацькоў — навучыць сваіх дзяцей малітве, а таксама дапамагчы ім адкрыць сваё пакліканне як дзяцей Божых (пар. ІІ Ватыканскі Сабор, Lumen gentium 11).

Аўтарытэт, сталасць і жыццё ў сямейным саюзе з’яўляюцца для дзіцяці асноваю выхавання для жыцця ў грамадстве. Сям’я з’яўляецца натуральнаю супольнасцю, у якой мужчына і жанчына пакліканыя да таго, каб прынесці ў дар адно аднаму саміх сябе. Менавіта тут дзіця вучыцца братэрству, якое з’яўляецца асноваю сацыяльных сувязяў. Сям’я — гэта натуральны асяродак, у якім дзеці вучацца салідарнасці і грамадскай адказнасці. Бацькі павінны вучыць сваіх дзяцей пазбягаць фальшывых кампрамісаў і самапрыніжэння, што з’яўляюцца небяспечнымі для кожнай чалавечай супольнасці. Сувязі ўнутры сям’і ствараюць блізкасць успрымання, пачуццяў і памкненняў, якія вынікаюць перадусім з узаемнай павагі асобаў. Сям’я з’яўляецца для дзіцяці школаю прабачэння, якое неабходна пры знявагах, спрэчках, несправядлівасці і занядбаннях.

Дзякуючы ўзаемапавазе, члены сям’і з’яўляюцца вестунамі цывілізацыі любові. Слуга Божы Ян Павел ІІ так апісвае значэнне сям’і: «Цывілізацыя любові азначае радасць — радасць, між іншым, ад таго, што сужэнцы становяцца бацькамі. Цывілізацыя любові — гэта значыць „радавацца праўдзе“ (пар. 1 Кар 13, 6)» (Ліст да сем’яў, 13).

Сёлета спаўняецца дваццаць гадоў з дня смерці ксяндза Ежы Росяка, незвычайнага святара, якога ўсё жыццё не пакідалі розныя цярпенні. Ужо ў семінарысцкія гады яму давялося сустрэцца з крыжам Хрыста. Яго навучанне ў пінскай духоўнай семінарыі перапынілася пасля першага курса, таму што горад быў заняты войскамі. Тады семінарыст Ежы накіраваўся ў Вільню, каб працягнуць падрыхтоўку да святарства. Аднак і там яго спаткала цярпенне: выкладчыкаў віленскай семінарыі арыштавалі, а семінарыю зачынілі. Пасля гэтага Ежы разам з калегамі вярнуўся ў Пінск. Наступным этапам на ягоным шляху да святарства быў Луцк. Туды ён трапіў тады, калі на Украіне абвастрыліся міжнацыянальныя адносіны. Даведаўшыся пра прыбыццё клерыка, які жадае стаць святаром, мясцовы біскуп сказаў: «Вось яшчэ адна ахвяра на алтар Пана». Стаўшы святаром, Ежы Росяк працаваў у Брэсце, дзе быў арыштаваны савецкімі ўладамі. Арышт стаў пачаткам новага этапу фізічных і маральных пакутаў. Каб скампраметаваць ксяндза, яго вопратку пакінулі на беразе рэчкі, распусціўшы плёткі, што ён, нібыта, уцёк у Польшчу.

У вязніцы з ксяндзом Ежы абыходзіліся вельмі жорстка. Больш за паўгады яго трымалі ў сырым падвале, амаль кожную ноч выводзячы на шматгадзінныя допыты, што мардавалі чалавека фізічна і псіхічна. Аднойчы святар прызнаўся іншым вязням, што не можа больш зносіць здзекаў. Яму параілі падпісаць сфабрыкаваныя НКВДзістамі абвінавачванні, і тады нязносныя допыты скончацца. А прыдуманае абвінавачанне заключалася ў тым, што святар… спяваў частушкі супраць калгаснай сістэмы. За гэта яму быў вынесены смяротны прысуд, які пазней замянілі 25-ю гадамі лагераў. У выніку ксёндз Ежы правёў 10 гадоў у лагеры ў Нарыльску. Пасля гэтага яму было адмоўлена ў рэгістрацыі, з-за чаго яшчэ каля года ён быў пазбаўлены магчымасці здзяйсняць святарскае служэнне.

Усё жыццё ксёндз Ежы пражыў у невялічкай сціплай кватэрцы, якая была месцам адпачынку пасля самаахвярнай душпастырскай працы. Гэты знакаміты святар працаваў у многіх парафіях: у Паланэчцы, Ішкалдзі, Баранавічах, Новай Мышы, Навагрудку. Шматлікія выезды ў розныя месцы былі звязаныя з вялікімі цяжкасцямі. Здаралася і так, што, выязджаючы на ўрачыстасць у пэўную парафію, яны з калегам мелі толькі адзін ровар на дваіх. Тады частку дарогі адзін святар ехаў, а другі ішоў пешкі, пасля чаго яны мяняліся.

Нягледзячы на такую актыўную працу, ксёндз Ежы знаходзіў час на паглыбленне тэалагічных ведаў. Пра ксяндза Ежы Росяка можна сказаць, што ён без рэшты згараў у імя абвяшчэння Божага слова. Гэтаму служэнню не маглі перашкодзіць нават моцныя болі, якія ён зносіў, ні вялікі мароз, ад якога нямелі далоні. На прыкладзе жыцця ксяндза Росяка мы можам паразважаць, што такое святарства і якія заданні Бог дае святарам.

 
2. Наследаванне Добрага Пастыра

Ксёндз Ежы прысвячаў свой час і сілы таму, каб з паслугаю Божага слова і з сакрамэнтамі прыходзіць да як мага большай колькасці людзей. Ён меў выдатную душпастырскую харызму, якая была асаблівым наследаваннем, прыпадабненнем да Хрыста — Добрага Пастыра. Гэта — асаблівае заданне святароў, хоць клопат пра збаўленне душаў рознымі спосабамі павінен праяўляць кожны член вялікай супольнасці Божага народа. Аднак ад святароў Хрыстус чакае такога клопату і прысвячэння сябе больш, чым ад людзей свецкіх, таму што ўдзел духавенства ў святарстве Езуса Хрыста істотна адрозніваецца ад удзелу ў ім людзей свецкіх.

Святарства Езуса Хрыста — гэта першакрыніца і прыклад клопату пра збаўленне душаў, які дазваляе нам глядзець на Яго як на Добрага Пастыра. Словы з Евангелля «добры пастыр аддае жыццё сваё за авечак» (Ян 10, 11) найбольш поўна адносяцца да крыжовай ахвяры — найважнейшага чыну, у якім выяўляецца святарскае служэнне Хрыста. Гэтыя словы наказваюць усім пакліканым на шлях святарства клапаціцца пра збаўленне душаў вернікаў. Гэты клопат з’яўляецца асноваю, найважнейшаю ўласцівасцю святарскага жыцця, шляхам да святасці і дасканаласці святара.

Ксёндз Росяк кожны дзень жыў клопатам пра збаўленне душаў, і ў рэалізацыі гэтай найважнейшай уласцівасці святарскага жыцця мы можам адшукаць тлумачэнне таму, што Бог ахоўваў яго жыццё, хоць яно шмат разоў было ў смяротнай небяспецы. Жыццё ксяндза Ежы становіцца зразумелым у святле словаў самога Боскага Настаўніка: «Хто хоча жыццё сваё зберагчы, згубіць яго, а хто згубіць жыццё сваё дзеля Мяне і дзеля Евангелля, зберажэ яго». Гэтыя неспасцігальныя словы могуць здавацца прадаксальнымі, аднак яны перастаюць быць парадоксам, калі святар перамяняе іх у жыццё.

Можна сказаць, што ксёндз Ежы не быў наймітам, а прыкладам добрага пастыра. Ён поўнасцю рэалізаваў словы, сказаныя Слугою Божым Янам Паўлам ІІ у лісце да святароў: «Нікому з нас [святароў] нельга заслужыць назву „найміт“, якому „не належаць авечкі“, які „кідае авечак і ўцякае, а воўк хапае і разганяе іх“. Найміт жа ўцякае, „бо ён найміт і не клапоціцца пра авечак“. А добры пастыр клапоціцца, каб яны „мелі жыццё і мелі яго ўдосталь“, каб ніхто з іх не загінуў, але меў жыццё вечнае. Трэба, каб гэты клопат глыбока прасякнуў нашыя [святарскія] душы, каб мы жылі ім, каб ён надаваў асаблівы выраз нашай індывідуальнасці, каб быў асноваю нашага святарскага самаўсведамлення» (8 красавіка 1979 г., № 7).

 
3. Шляхі рэалізацыі служэння Добрага Пастыра

Клопат пра збаўленне душаў, пра праўду, любоў і святасць усяго народа Божага святар можа рэалізаваць рознымі шляхамі. Слуга Божы Ян Павел ІІ так пісаў пра рэалізацыю святарскага паклікання: «Адны — у звычайным парафіяльным душпастырстве, другія — на місіях, іншыя — у коле асаблівых заданняў, звязаных з навучаннем, адукацыяй і выхаваннем моладзі, дапамагаючы розным асяродкам і арганізацыям, беручы ўдзел у заданнях, звязаных з развіццём грамадскага або культурнага жыцця, яшчэ хтосьці — побач з церпячымі, хворымі, пакінутымі, а часам і сам прыкутыя да ложка хваробаю. Існуюць розныя шляхі, і іх цяжка тут нават дакладна і падрабязна апісаць. Іх і павінна быць шмат, і трэба, каб яны былі рознымі, бо так пабудавана чалавечае жыццё, такая структура сацыяльных працэсаў, гістарычных традыцый і спадчыны розных культур і цывілізацый. Аднак пры ўсіх адрозненнях, што існуюць паміж вамі, вы заўсёды і ўсюды з’яўляецеся носьбітамі свайго асаблівага паклікання: ласкі Хрыста Спрадвечнага Святара і харызмы Добрага Пастыра. Пра гэта вы не павінны ніколі забывацца. (…) „Мастацтвам з мастацтваў з’яўляецца кіраванне душамі“, — напісаў святы Грыгорый Вялікі» (Ліст да святароў ад 8 красавіка 1979 г., № 6).

Ксёндз Ежы Росяк адкрыў свой шлях служэння Божаму народу, будучы ахвярным пробашчам, які ніколі не адмаўляўся ад цэлебрацыі Эўхарыстыі і ўдзялення сакрамэнтаў, нягледзячы на свае хваробы, вялікія адлегласці і складаныя ўмовы працы. Можна сказаць, што ён належаў да шэрагу сапраўды вялікіх душпастыраў, якія заўсёды былі ў гісторыі Касцёла. Кожны з іх быў па-свойму іншы, быў дзіцем свайго часу і быў «прыстасаваны» да сваёй эпохі. Але гэтае «прыстасаванне» у кожнага з іх было арыгінальным, сугучным свайму часу і патрэбным яму адказам святасці і адданасці.

Пра ксяндза Ежы Росяка можна сказаць, што сваёй святарскай індывідуальнасцю ён быў для іншых выразным і ясным знакам і паказальнікам. Такі падыход з’яўляецца першаю ўмоваю пастырскага служэння святара. Нашаму часу, калі ў свеце пашыраецца неапаганства, патрэбныя святары, якія ўсведамляюць сваё святарскае пакліканне, гэта значыць такія, якія маюць глыбокую веру і адважна яе вызнаюць, якія горача моляцца, упэўнена навучаюць, служаць, імкнуцца жыць паводле васьмі Хрыстовых благаслаўленняў, умеюць бескарысліва любіць, якія блізкія да ўсіх, а асабліва да самых патрабуючых.

Сённяшняя ўрачыстасць нагадвае нам праўду веры аб тым, што Беззаганная Панна «скончыўшы зямное жыццё, з целам і душою была ўзятая да нябеснай хвалы» (Vaticanum II, p.). Марыя ў адрозненне ад астатніх хрысціянаў, якія паміраюць у стане Божай ласкі, разам з целам была ўзятая да нябеснай хвалы. Догмат Унебаўзяцця пацвярджае, што цела Марыі пасля Яе смерці было праслаўлена. Уваскрашэнне целаў усіх людзей адбудзецца напрыканцы свету, а праслаўленне цела Марыі моцаю выключнай прывілеі адбылося ўжо раней. Трэба сказаць, што Унебаўзяцце з’яўляецца заканчэннем барацьбы за адкупленне чалавецтва, у якой Марыя ўдзельнічала з велікадушнай любоўю.

Святы Герман піша ў незвычайна паэтычным тэксце, што гэта любоў Езуса да Маці патрабавала, каб Марыя зноў паядналася ў небе са сваім Боскім Сынам: «Як дзіця шукае і жадае прысутнасці сваёй маці і як маці падабаецца знаходзіцца побач з сынам, так трэба было, каб і Ты, чыя мацярынская любоў да Сына і Бога не выклікае ніякіх сумненняў, вярнулася да Яго. А ці ж не трэба было, каб той жа Бог, які адарыў цябе сапраўднай сыноўняй любоўю, узяў Цябе да сябе?».

Праз Унебаўзяцце Марыі Пан Бог паказвае нам вялікую каштоўнасць і годнасць чалавечага цела. Трэба ўсведамляць, што цела Марыі, якое атрымала ласку ўнебаўзяцця, належала жанчыне ўжо сталага ўзросту. Таямніца Унебаўзяцця гаворыць нам пра годнасць кожнага чалавечага цела і пра каштоўнасць людзей сталага ўзросту, цела якіх у чалавечым разуменні непрыгожае, а таму як бы нічога нявартае.

 
2. Значэнне пажылых асобаў у сям’і і ў Касцёле

Раней да пажылых людзей ставіліся з вялікаю пашанаю. Лацінскі паэт Авідзій пісаў, што «вялікая была калісьці пашана да сівой галавы». Сотні гадоў таму грэцкі паэт Факілід павучаў: «Шануй сівыя валасы, а мудрага старца атуляй пашанаю, як уласнага бацьку». У наш час пажылыя людзі маюць значна меншую пашану, таму што сучасная цывілізацыя ставіць на першае месца прыдатнасць і прадукцыйнасць чалавека. Унебаўзяцце ж паказвае нам, што найважнейшым з’яўляецца тое, наколькі наша цела прасякнута ласкаю, а не спраўнасць дзеяння. Маці Божая была ўзятая ў неба з целам, таму што яно ўдзельнічала ў Божым мацярынстве, а не таму, што было карыснае і здатнае да плённай працы.

Касцёл на працягу стагоддзяў, а таксама сёння, падкрэсліваў і падкрэслівае надзвычай вялікае значэнне пажылых людзей для грамадства. Яны патрэбныя нам у натуральным і звышнатуральным жыцці. Слуга Божы Ян Павел ІІ пісаў у «Лісце да сем’яў»: «Пажылыя людзі дапамагаюць нам мудрэй глядзець на зямныя падзеі, бо дзякуючы жыццёваму вопыту яны набылі веды і сталасць (...). Пажылыя людзі дзякуючы сваёй сталасці і вопыту могуць даваць маладым парады і каштоўныя веды» (п. 10). У пажылым узросце вельмі выразна праяўляецца крохкасць чалавечага існавання. Яна з’яўляецца напамінам пра ўзаемазалежнасць і патрэбу салідарнасці паміж рознымі пакаленнямі, таму што кожнаму чалавеку патрэбны іншы чалавек, і ён узбагачаецца дзякуючы дарам і харызмам людзей рознага узросту» (п. 10).

Пашана да асобаў пажылога ўзросту вынікае з Дэкалогу: «Шануй бацьку свайго і маці сваю». Яго поўнае і паслядоўнае выкананне з’яўляецца не толькі крыніцаю любові дзяцей да бацькоў, але таксама падкрэслівае моцную сувязь паміж пакаленнямі. Там, дзе гэта запаведзь прымаецца і верна захоўваецца, пажылыя людзі не павінны баяцца, што стануць непатрэбным і дакучлівым цяжарам. Гэта Божая запаведзь займае першае месца на другой Скрыжалі, на якой змешчаны абавязкі чалавека ў адносінах да самаго сябе і да грамадства. Таксама Яна адзіная дапоўнена абяцаннем: «Шануй бацьку свайго і маці сваю, каб доўга жыць на зямлі, якую Пан Бог твой дае табе» (Зых 20, 12; пар. Дрг 5, 16). У Старым Запавеце мы знаходзім таксама павучанне адносна пажылых асобаў: «Перад абліччам сівога ўставай і шануй аблічча старца» (Лев 19, 32). Шанаваць пажылых людзей — значыць спаўняць патройны абавязак адносна іх: прымаць іх прысутнасць, дапамагаць ім і цаніць іх годнасць.

Пажылыя людзі патрэбныя нам у звышнатуральным жыцці, патрэбныя нам як прыклад веры. Іх душэўны стан, нягледзячы на адчуванне вынікаў старэння цела, вынікае з унутранага сведчання чыстага сумлення і веры, якая нясе надзею на ўваскрашэнне. Як піша святы Грыгоры Назіянзскі, такі напоўнены вераю чалавек пажылога ўзросту «не старэе душою, але пагодзіцца са сваім адыходам як з момантам непазбежнага вызвалення. Ён лёгка пяройдзе на другі бок, дзе нікога няма нясталага, ні пажылога, але ўсе ўжо дасягнулі дасканалага духоўнага ўзросту».

Касцёльная супольнасць можа атрымаць шмат карыснага дзякуючы прысутнасці асобаў пажылога ўзросту. Гэта асабліва датычыць евангелізацыі, бо яе эфектыўнасць зусім не залежыць ад спраўных дзеянняў. Слуга Божы Ян Павел ІІ апісвае іх значэнне ў справе евангелізацыі: «У вельмі многіх сем’ях унукі пазнаюць асновы веры, дзякуючы бабулям і дзядулям! Аднак пажылыя людзі могуць уносіць дабрачынны ўклад таксама ў многія іншыя сферы. Дух дзейнічае, як і дзе хоча, не раз карыстаецца чалавечымі сродкамі, якія ў вачах свету лічацца нязначнымі. Шмат асобаў знаходзіць зразуменне і падтрымку ў пажылых, у самотных або ў хворых людзей, якія, тым не менш, умеюць падбазёрыць, даючы зычлівую параду, ціхую малітву, сведчанне цярпення, якое яны зносяць з моцнай верай. Менавіта тады, калі слабнуць іх сілы і здольнасць дзейнічаць, нашы састарэлыя браты і сёстры становяцца асабліва каштоўнымі прыладамі таямнічых задумаў Божага Провіду» (Ліст да сем’яў, п. 11).

 
3. Выкарыстанне старасці для збліжэння з Богам

Каб зразумець уласнае жыццё трэба на яго глядзець у перспектыве вечнасці. Кожны перыяд жыцця з’яўляецца падрыхтоўкаю да яе. Старасць таксама павінна адыграць сваю ролю ў гэтым працэсе паступовага сталення чалавека, які імкнецца да вечнасці. Згодна з Божай задумай для кожнага чалавека, гэта перыяд, калі ўсё садзейнічае таму, каб пажылы чалавек мог як мага лепш пазнаць сэнс жыцця і здабыць «мудрасць сэрца». Толькі гэта перспектыва дапамагае прыняць абмежаванні, якія паходзяць са слабасці цела, заканчэння прафесійнай працы або адыходу дзяцей. Аказваецца, што пажылы ўзрост вельмі спрыяе паглыбленню сувязі з Богам, адкрыццю Яго любові і ўсемагутнасці.

Новы Запавет паказвае нам розныя постаці пажылых людзей, якія тлумачаць нам значэнне гэтага перыяду жыцця для паяднання з Богам. На першых старонках Евангелля ад Лукі перад намі паўстаюць сужэнцы Альжбета і Захарыя, бацькі Яна Хрысціцеля, «былі яны ўжо ў старым узросце» (пар. 1, 7). Падчас адведзінаў Марыяй яе пажылая сваячка Альжбета, напоўненая Духам Святым, прамовіла словы: «Благаславёная Ты між жанчынамі, і благаславёны плод улоння Твайго!» (Лк 1, 42). А састарэлы Захарыя пры нараджэнні Яна Хрысціцеля спявае гімн падзякі, які называецца Benedictus. Гэта пара пажылых людзей прасякнута глыбокім духам малітвы. Менавіта гэты перыяд жыцця можа дапамагчы нам пранікнуцца духам малітвы, на якую раней не было дастаткова часу з-за працы і хатніх абавязкаў.

Пажылы ўзрост спалучаны з абмежаваннем сілы і магчымасцяў цела. Такім чынам ён вельмі садзейнічае пазнаванню ўсемагутнасці Бога, адкрыцця шматлікіх дароў, якія мы атрымоўваем ад Яго кожны дзень. Чалавек, закрануты бездапаможнасцю, лягчэй прысвячае Богу дабро, пра якое раней думаў, што гэта справа выключна яго рук. У Старым Запавеце прыкладам гэтага з’яўляецца сужэнства Абрагама і Сары. Жонка Сара ўсведамляе сваю фізічную старасць, але менавіта гэта немач цела, што звядае, дазваляе ёй спазнаць моц Бога, які перамагае чалавечую слабасць, даючы ёй жаданага сына.

Старасць вельмі добра спрыяе адкрыццю прамінальнасці матэрыяльнага свету. Чалавечае цела слабне разам са сканчэннем чарговых гадоў жыцця. Гэта нам лягчэй дапамагае зразумець, што свет, у якім мы жывем, і ўсё, што матэрыяльнае, што дзякуючы Божай ласцы чалавек на ім пабудаваў, перастае існаваць. Няма такіх чалавечых справаў, якія былі б вечнымі. Вечнае толькі тое, што Бог пажадаў зрабіць вечным. Заўважаючы прысутнасць Бога ў створаных рэчах, дзякуючы старасці мы можам адкрыць, што яны былі створаныя толькі на пэўны час. Не для таго, каб для іх прысвяціць жыццё, але для таго, каб іх выкарыстаць у выкананні Божай волі.

Гэта ўсё вядзе да таго, што старасць мы можам назваць благаславёным часам для нашага збаўлення, для нашага сталення да сустрэчы з Богам тварам у твар. Дае нам сілы, каб не паддацца сучаснай цывілізацыі смерці, якая недаацэньвае старасць, а, наадварот баіцца яе і з гэтае прычыны прапагандуе пажылым людзям эўтаназію — скарачэнне часу сваёй страсці праз згоду на самазабойства.

Унебаўзяцце Марыі з душою і целам гаворыць усім людзям, як важна выкарыстоўваць гэты перыяд жыцця для асвячэння. У Бога не лічыцца спраўнасць дзейння і прадукцыйнасць працы, але стан асвячэння душы. Амэн.