Рэферат біскупа Антонія Дзям’янкі на канферэнцыі «Неабходна абараняць жыццё»

Мінск, касцёл св. Сымона і св. Алены, 2 красавіка 2011 г. "Навука Касцёла на тэму абароны сям'і" Жыццё чалавеку дае сам Бог. У рэфераце паразважаем пра значэнне жыцця для чалавека і грамадства, аб грахах супраць жыцця чалавека, а таксама аб мяжы ратавання жыцця чалавека. Жыццё — прамінальнае і вечнае Тэалогія не разважае пра сутнасць жыцця. У святле Бібліі яна апісвае адносіны паміж жыццём і Богам. Усялякае жыццё тэалогія разглядае як дар, які паходзіць ад Бога. Стварэнне свету Біблія змяшчае ў пяты дзень стварэння (Быц. 1, 21), а стварэнне чалавека (мужчыны і жанчыны) паказвае як вянец справы стварэння (Быц. 1, 26–27). Чалавек стаў жывой істотай дзякуючы Богу-Стварыцелю, які ўдыхнуў у яго жыццё (Быц. 2, 7). Чалавек жыве як цялесна-духоўная істота і носіць у сабе вобраз і падабенства Божае (Быц. 1, 26). Гэта адрознівае яго ад іншых жывых істот, што жывуць на зямлі, адносна якіх чалавек — пан і валадар. Чалавек мае ў сабе жыццё як дар і заданне, акрэсленае ў наказе: «Пладзіцеся і размнажайцеся, напаўняйце зямлю і валодайце ёю» (Быц 1, 28). Чалавечае жыццё мае надзвычайную вартасць, яно недатыкальнае, але адначасова і вельмі кволае. Яго ахоўвае пятая запаведзь Божая, якая наказвае, што мы павінны любіць Бога так, каб не прычыняць зла і шкоды бліжняму. Аднак жыццё, якое б доўгае яно не было, перарывае смерць, што з’явілася на зямлі як наступства першароднага граху. Бог жа не хоча смерці чалавека (пар. Эзх 18, 32), і Ён спаслаў Сына свайго, каб чалавеку вярнуць жыццё. «У Ім было жыццё» (Ян 1, 4). Жыццё вечнае атрымлівае чалавек праз удзел у Божым жыцці, дадзеным людзям у Езусе Хрысце. Такім чынам, вечнае жыццё рэалізуецца на зямлі. Бацькі, якія нараджаюць новае жыццё, сапраўды, нараджаюць яго ў натуральным парадку, але адначасова нараджаюць яго здольным для дасягнення дару вечнага жыцця. Асяроддзем пачатку, шляху і паўнаты чалавечага жыцця з’яўляецца камунія — еднасць асоб. Гэтая камунія не абмяжоўваецца толькі людзьмі, але сягае да еднасці (камуніі) з Богам. А Бог, які з’яўляецца самім жыццём і жыве, дапускае чалавека да ўдзелу ў сваім жыцці, і тады чалавечае жыццё дасягае сваёй паўнаты. Успрыманне заканчэння зямнога жыцця Калі разважаць аб смерці чалавека, то на працягу многіх стагоддзяў асэнсаванне і адносіны да яе былі рознымі — у залежнасці ад уражлівасці і ўспрымальнасці культурнай і гістарычнай эпохі. Філосафы прадстаўляюць чатыры вялікія перыяды эвалюцыі спосабу перажывання смерці, якія падаюць розныя адносіны да ўспрыняцця яе. Чалавек у старажытнасці — грэчаскай альбо рымскай — ведаў, што павінен будзе памерці, і чакаў гэтага моманту з адносным спакоем. У атачэнні сям’і і сяброў ён «чакаў смерці» пры дапамозе рытуальных абрадаў (публічна пісаўся тэстамэнт і адбывалася развітанне з роднымі). Сямейнае і грамадскае вымярэнне смерці, якое перажывалі ў старажытнасці, у Сярэднявеччы рэфармавалася ў «асабістую смерць індывідуўмаў», у «маю і ўласную смерць», праз якую чалавек глыбей і лепш асэнсоўваў сябе (Studia redemptorystowskie nr. 3/2005, Kraków st. 67–68). З ХVІІІ стагоддзя перажыванне «ўласнай смерці» развіваецца і інтэгруецца  ў заходняй еўрапейскай культуры ў перажыванне «смерці іншага» (Барбара Сайнок, Пакліканыя да любові, «Про Хрысто», Мінск, 2008, с. 108–109). Тое, што цікавіць і ўзрушвае чалавека гэтага перыяду, гэта сама ідэя смерці як факту, смерці, якая датычыць не асабіста пэўнага чалавека, а іншых людзей. Апошні перыяд — ад ХІХ ст. да нашых часоў, — вядомы як «забарона смерці» і з’яўляецца наступствам папулярнага культурнага руху, што ўзнік у Паўночнай Амерыцы і шырока распаўсюдзіўся і ўкараніўся ў шматлікіх краінах Заходняй Еўропы. Вышэйзгаданы амерыканскі культурны трэнд (накірунак) нарадзіў глыбокія змены ў светапоглядзе, паводзінах і адносінах да смерці еўрапейскага грамадства (Studia redemptorystowskie nr. 3/2005, Kraków st. 68). Найбольш значнай зменай асноўных антрапалагічна-этычных адносін да факту смерці з’яўляецца новы закон аб эўтаназіі, абвешчаны ў Галандыі 28 кастрычніка 2000 г. З легалізацыяй актыўнай эўтаназіі «па жаданні» і самагубства з дапамогаю асістэнтаў-медыкаў была ўведзена магчымасць эўтаназійнага выбару ў «вырашэнні» экзістэнцыяльных праблем сучаснага чалавека (Studia redemptorystowskie nr. 3/2005, Kraków st. 68). Цесная лучнасць эўтаназіі з самагубствам указвае на акрэсленыя асновы так званай «культуры смерці» альбо «эўтаназійнай культуры». Яна асабліва паказвае няздольнасць надаць сэнс чалавечаму цярпенню і смерці, падаючы змененую канцэпцыю чалавека як усемагутнага суб’екта, адоранага абсалютнаю ўладай над жыццём і смерцю (Studia redemptorystowskie nr. 3/2005, Kraków st. 68). Забойства Ад самага свайго пачатку чалавек мае патрэбу ў стваральнай дзейнасці Бога і назаўсёды застаецца ў асаблівых адносінах са Стварыцелем, сваёй адзінай мэтай. Нікому не дазволена непасрэдна знішчаць нявінную чалавечую істоту, бо гэта сур’ёзна супярэчыць годнасці асобы і святасці Стварыцеля: «Не забівай нявіннага і справядлівага» (пар. Зых 23, 7; ККК 2258). Чалавек пакліканы да паўнаты жыцця, якая значна пераўзыходзіць вымярэнне яго зямнога быцця, таму што заснавана на ўдзеле ў жыцці самога Бога (Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 2). Ужо Другі Ватыканскі Сабор у адным з выказванняў, якое дагэтуль захавала сваю драматычную актуальнасць, рашуча асудзіў шматлікія забойствы і замахі, скіраваныя супраць чалавечага жыцця. Ян Павел ІІ, узгадваючы словы Сабору праз трыццаць гадоў пасля яго заканчэння, пісаў: «Яшчэ раз і так жа рашуча ад імя ўсяго Касцёла асуджаю гэтыя злачынствы, перакананы, што такім чынам выказваю сапраўдныя пачуцці кожнага высакароднага сумлення: „Усё, што скіравана супраць самога жыцця: чалавеказабойствы, генацыд, аборт, эўтаназія і добраахвотнае самагубства; усё, што парушае цэласнасць чалавечай асобы: калецтва, фізічныя і маральныя катаванні, спробы псіхічнага гвалту; усё, што прыніжае годнасць чалавечай асобы: бесчалавечныя ўмовы жыцця, несправядлівыя арышты, дэпартацыі, рабства, прастытуцыя, гандаль жанчынамі і дзецьмі; а таксама нялюдскія ўмовы працы, пры якіх працаўнікоў разглядаюць толькі як інструмент выгады, а не як свабодных, адказных асоб, — усе гэтыя і да іх падобныя справы і практыкі з’яўляюцца ганебнымі. Скажаючы чалавечую цывілізацыю, яны хутчэй ганьбяць тых, хто так чыніць, чым тых, хто несправядліва зносіць крыўду, яны з’яўляюцца найвялікшай знявагай Стварыцеля“» (Пастырская канстытуцыя пра Касцёл у сучасным свеце «Радасць і надзея», ІІ, 27; Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле Жыцця», 3). Алкагалізм, наркотыкі Цнота ўмеркаванасці робіць чалавека здольным пазбягаць рознага злоўжывання — адносна спажывання ежы, алкаголю, тытуню і лекаў. Тыя, хто едзе ў нецвярозным стане альбо з празмернай хуткасцю, і на дарогах ствараюць пагрозу іншым і самім сабе — на зямлі, на моры альбо ў паветры — маюць вялікую віну (KKK 2290). Алкагалізм бацькоў можа таксама быць прычынай фізічнага альбо духоўнага калецтва іх патомства. Непапраўную шкоду жыццю і здароўю чалавека прычыняе ўжыванне наркотыкаў (за выключэннем іх прымянення па медыцынскіх паказаннях). Нелегальная вытворчасць і кантрабанда наркотыкаў, іх распаўсюджванне з’яўляецца не проста згоршваннем ці правінай. Гэта з’яўляецца цяжкім злачынствам, бо людзі, якія ўдзельнічаюць у такіх згубных дзеяннях, глыбока супярэчных з маральным правам, садзейнічаюць цалкавітаму знішчэнню чалавека, якое вядзе да смерці (KKK 2291). Аборт Кожнае жыццё чалавека ад зачацця і да смерці святое, таму што асоба была жаданай для яе самой па вобразу і падабенству жывога і святога Бога (KKK 2319). З усіх злачынстваў супраць жыцця, якія чалавек можа ўчыніць, для аборту характэрныя рысы, што робяць з яго злачынства асабліва цяжкае і вартае асужэння. Другі Ватыканскі Сабор акрэслівае яго як забойства дзяцей і як «жудаснае злачынства» (Пастырская канстытуцыя пра Касцёл у сучасным свеце «Радасць і надзея», 51): «Аборт і забойства дзяцей — гэта жудасныя злачынствы» ( Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 58). Аднак сёння усведамленне гэтага зла паступова сціраецца ў сумленні многіх людзей. Прыняцце аборту ментальнасцю, звычаямі і нават правам — гэта яскравы знак надзвычай небяспечнага крызісу маральнасці, якая паступова губляе здольнасць адрозніваць дабро і зло, нават тады, калі гаворка ідзе пра асноўнае права на жыццё. У такой пагрозлівай сітуацыі асабліва патрэбна сёння адвага, якая дазваляе глянуць праўдзе ў вочы і называць рэчы сваімі імёнамі, не паддаючыся выгодным кампрамісам ці спакусе самаашукання. Катэгарычна ў гэтым кантэксце гучыць перасцярога прарока: «Бяда тым, хто зло называе добрым, а дабро злом, хто замяняе цемру на святло, а святло на цемру» (Іс 5, 20). Менавіта ў выпадку аборту можна сёння сустрэцца з двухзначнай тэрміналогіяй, як, напрыклад, «перарыванне цяжарнасці», тэрміналогіяй, якая імкнецца прыхаваць сапраўдную прыроду аборта і зменшыць яго цяжар у грамадскай свядамосці. Магчыма, ужо сам гэты лінгвістычны феномен з’яўляецца праяўленнем неспакою, які трывожыць сумленне. Аднак ніякія словы не здольныя змяніць рэчаіснасць: аборт (незалежна ад таго, якім чынам будзе зроблены) — гэта свядомае і непасрэднае забойства чалавечай істоты на пачатковай стадыі яе жыцця, што ахоплівае перыяд паміж зачаццем і нараджэннем (Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 58). Гэта праўда, што часта аборт для маці — драматычнае і балючае перажыванне, бо рашэнне пазбыцца плоду зачацця прымаецца не чыста эгаістычна і для выгоды, але з мэтаю ўратаваць пэўныя важныя каштоўнасці — такія, як уласнае здароўе альбо годны ўзровень жыцця іншых членаў сям’і. Часам узнікае боязь, што нованароджанае дзіця павінна будзе жыць у такіх кепскіх умовах, што лепей для яго, каб не нарадзілася. Аднак усе гэтыя і да іх падобныя аргументы, якімі б сур’ёзнымі і драматычнымі яны не былі, ніколі не могуць апраўдаць наўмыснага пазбаўлення жыцця нявіннай чалавечай істоты (Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 58). Касцёл заўсёды вучыў і вучыць, што плод людскога стварэння ад першага моманту свайго існавання мае права на безумоўную пашану, якая маральна належыць чалавечай істоце ў яе інтэгральнасці і ў цялесным і духоўным адзінстве: «Людская істота павінна мець пашану і да яе павінны адносіцца як да асобы, сярод якіх найпершае — непарушнае права кожнай нявіннай людской істоты, права на жыццё» (KKK 2270). Дзіця ад моманту зачацця мае права на жыццё. Непасрэднае перарыванне цяжарнасці, запланаванае як мэта ці сродак, з’яўляецца «ганебнай практыкай», сур’ёзна супярэчыць маральнаму праву. Касцёл накладвае кананічную кару экскамунікі за гэтае злачынства супраць чалавечага жыцця (KKK 2322). Катэхізіс вучыць, што саўдзел у перарыванні цяжарнасці з’яўляецца грахом супраць чалавечага жыцця і таксама караецца экскамунікай. «Фармальна саўдзел у перарыванні цяжарнасці — гэта сур’ёзнае парушэнне, злачынства. Касцёл накладвае кананічную кару — экскамуніку — за гэтае злачынства супраць чалавечага жыцця. „Хто становіцца прычынай перарывання цяжарнасці, пасля таго як гэта ўчынілася, падлягае экскамуніцы“ (KPK, kan. 1398), „праз сам факт выканання злачынства“ (KPK, kan. 1314), на ўмовах, якія прадугледжвае права» (Por. KPK, kan. 1323–1324; KKK 2272). Эўтаназія Асобам, жыццёвыя здольнасці якіх абмежаваныя ці аслабленыя, патрэбна асаблівая ўвага. Хворых альбо асобаў з абмежаванымі магчымасцямі трэба належным чынам атуляць апекай, каб яны маглі весці, у той меры, у якой гэта магчыма, годнае жыццё (KKK 2276).   У старажытнасці этымалагічна эўтаназія азначала лёгкую, без пакутлівых цярпенняў смерць. Цяпер ігнаруецца такое значэнне, а бярэцца пад увагу медыцынскае ўмяшальніцтва з мэтаю змяншэння болю з прычыны хваробы ці агоніі, якое, часам, нават звязана з небяспекаю скарачэння жыцця. Акрамя таго, гэтае слова ўжываецца ў вузкім сэнсе як азначэнне спынення жыцця (прымусовай смерці) з міласэрнасці, гэта значыць, каб пазбегнуць цярпенняў, звязаных з апошнімі хвілінамі жыцця, або каб дзецям з паталогіямі, невылечна хворым ці псіхічна хворым скараціць нешчаслівае жыццё, якое б магло працягвацца шмат гадоў, становячыся сур’ёзным цяжарам для сям’і ці грамадства (пар. Кангрэгацыя Веравучэння, Дэкларацыя аб эўтаназіі «Правы і каштоўнасці» (5 мая 1980), I: AAS 72 (1980). Эўтаназія — гэта канкрэтнае дзеянне або занядбанне неабходнага дзеяння, якое паводле намеру таго, хто гэта запланаваў, прыводзіць чалавека да смерці з мэтай пазбаўлення яго ад цярпення. Таму эўтаназія звязана з інтэнцыяй таго, хто яе запланаваў, і з прымяненнем пэўных сродкаў (пар. Кангрэгацыя Веравучэння, Дэкларацыя аб эўтаназіі «Правы і каштоўнасці» (5 мая 1980), I: AAS 72 (1980). Запланаваная эўтаназія, незалежна ад формы і матывацыі, — гэта забойства. Яна глыбока супярэчыць годнасці чалавечай асобы і пашане жывога Бога, яго Створцы (KKK 2324). У сувязі з гэтым трэба яшчэ раз падкрэсліць, што ніхто і нішто не можа ніякім чынам дазволіць прычыніць смерць нявіннай чалавечай істоце — незалежна ад таго, ідзе гаворка пра плод або эмбрыён, пра дзіця, дарослую асобу, пра састарэлага чалавека, невылечна хворага ці таго, хто знаходзіцца ў агоніі. Больш за тое: нікому нельга прасіць пра такое смертаноснае дзеянне ані для сябе, ані для кагосьці іншага, даверанага яго адказнасці; і яшчэ больш: ніхто не павінен згаджацца на гэта пасрэдна альбо непасрэдна. Правамоцна не можа такога загадаць альбо дазволіць гэта ніякая ўлада. Бо ў гэтым выпадку гаворка ідзе аб парушэнні Божага закону, аб зневажанні годнасці чалавечай асобы, аб злачынстве супраць жыцця, злачынстве супраць чалавецтва (пар. Кангрэгацыя Веравучэння, Дэкларацыя аб эўтаназіі «Правы і каштоўнасці» (5 мая 1980), I: AAS 72 (1980). Асаблівым клопатам мы павінны атуляць канаючых людзей, якія завяршаюць сваё жыццё, каб перайсці ў вечнасць. Перыяд зямнога жыцця з’яўляецца часам падрыхтоўкі да вечнасці. Толькі Бог ведае, колькі часу патрэбна на падрыхтоўку да вечнасці. Ён вырашае, калі павінна наступіць смерць чалавека. У сваёй неабсяжнай дабрыні міласэрны Айцец ведае, калі Яго дзіця найлепей падрыхтавана да свайго вечнага існавання пасля смерці. Паколькі мы гэтага не ведаем, нельга нікога забіваць, а таксама нельга мэтанакіравана прыспешваць смерць. Паколькі момант смерці мае рашаючы ўплыў на вечнасць чалавека, канаючым трэба дапамагчы падрыхтавацца да спаткання з Панам. «Трэба аказваць пашану і клопат паміраючым, каб дапамагчы ім перажыць апошнія хвіліны з годнасцю і ў спакоі. Павінна ім дапамагаць малітва родных, якія павінны паклапаціцца пра тое, каб хворыя ў адпаведны момант прынялі сакрамэнты, якія падрыхтуюць іх да спаткання з жывым Богам» (KKK 2299). Самагубства Самагубства заўсёды маральна недапушчальнае ў такой самай ступені, як і забойства. Традыцыя Касцёла нязменна яго адпрэчвала як несумненна дрэнны ўчынак (Св. Аўгустын, Горад Бога I, 20: CCL 47, 22; Св. Тамаш Аквінскі, Сума тэалогіі, II–II, q. 6, a. 5.) Хоць пэўныя псіхалагічныя, культурныя і грамадскія абумоўленасці могуць схіліць да такога ўчынку, які радыкальна супярэчыць натуральнай схільнасці кожнага чалавека да захавання жыцця, змяншаючы альбо выключаючы суб’ектыўную адказнасць; з аб’ектыўнага пункту гледжання, самагубства — гэта акт глыбока амаральны, бо азначае адпрэчванне любові да самога сябе і ўхіленне ад абавязку справядлівасці і любові да бліжняга, да розных супольнасцяў, да якіх належыць чалавек, і ўвогуле да грамадства ў цэлым (пар. Кангрэгацыя Веравучэння, Дэкларацыя аб эўтаназіі «Правы і каштоўнасці» (5 мая 1980), I: AAS 72 (1980), ККК 2281–2283). У сваёй найглыбейшай сутнасці гэта адмаўленне абсалютнай улады Бога над жыццём і смерцю, пра якую так гаворыць у малітве старажытны мудрэц Ізраэля: «Ты маеш уладу над жыццём і смерцю: Ты ўводзіш у брамы адхлані і Ты выводзіш адтуль» (пар. Мдр 16, 13; Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 66). Жыццё даручаецца чалавеку як скарб, які яму нельга змарнаваць, і як талант для выкарыстання. Чалавек павінен будзе разлічыцца за яго перад сваім Панам (пар. Мц 25, 14–30; Лк 19, 12–27; Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 52). Кожны адказны перад Богам за сваё жыццё, якое ад Яго атрымаў. Бог — найвышэйшы Пан жыцця. Мы абавязаны прыняць жыццё з удзячнасцю і захаваць пашану да яго і для збаўлення нашых душ. Мы распарадчыкі, а не гаспадары жыцця, якое Бог нам даверыў. Мы ім не валодаем (KKK 2280). Толькі Бог, які дае жыццё, вырашае, калі чалавек праз смерць пяройдзе ў вечнасць. Ён ведае, калі чалавек найбольш падрыхтаваны да вечнага жыцця. Дабравольнае скарочванне свайго жыцця пазбаўляе чалавека магчымасці заслугоўвання нябеснай хвалы праз свае ўчынкі любові. Хто падтрымлівае самагубчы намер іншага чалавека і садзейнічае ў яго рэалізацыі праз так званае «дапаможнае самагубства», становіцца супольнікам, а часам нават непасрэдным віноўнікам несправядлівасці, якая ніколі не можа быць апраўдана, нават тады, калі выканана па жаданні. Святы Аўгустын сказаў: «Ніколі нельга забіваць іншага чалавека, нават калі б той сам таго жадаў, нават калі б прасіў аб гэтым і, стоячы на мяжы жыцця і смерці, умольваў дапамагчы яму вызваліць душу, якая змагаецца з путамі цела і імкнецца з іх вырвацца; нельга нават тады, калі хворы ўжо не ў стане жыць» (Epistula 204, 5: CSEL 57, 320). Таксама ў тым выпадку, калі матывам эўтаназіі не з’яўляецца эгаістычная адмова несці цяжкасці, звязаныя з жыццём церпячай асобы, эўтаназію і тады трэба акрэсліць як фальшывую літасць і нават прызнаць яе трывожным скажэннем, бо сапраўднае спачуванне схіляе да салідарнасці з чужым болем, а не да забойства асобы, цярпенне якой чалавек не здольны вынесці. Таму ўчынак эўтаназіі здаецца яшчэ большым скажэннем, калі здзяйсняецца тымі, хто (як, напрыклад, родныя хворага) павінен цярпліва і з любоўю апекавацца хворым альбо таксама тымі, хто (як урачы) па самой прыродзе і абавязку сваёй прафесіі павінен лячыць хворага нават на апошніх і найцяжэйшых стадыях хваробы (Ян Павел II, энцыкліка «Евангелле жыцця», 66). Смяротнае пакаранне Смяротнае пакаранне супярэчыць прыроднаму праву на жыццё, якое мае чалавек: цяжка прыняць, што злачынца праз сваё злачынства пазбаўляецца такога права, бо права на жыццё нельга прадаць, аддаць, перадаць, падарыць, ніхто ў чалавека не можа яго забраць, ані сам чалавек не можа ад яго адмовіцца. Міжнародная супольнасць, забараняючы смяротнае пакаранне, указвае на тое, што карнае права не можа выкарыстоўваць пакаранне, пазбаўляючы чалавека права, якое з’яўляецца крыніцай усіх іншых правоў чалавека. Яно не згодна з запаведдзю «не забівай» (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778). Смяротнае пакаранне не можа быць справядлівым, бо супярэчыць крымінальнаму праву: справядлівасць не патрабуе забіваць злачынцу, каб адпомсціць за яго, і можа быць задаволена іншым пакараннем (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778). Смяротнае пакаранне не з’яўляецца прапарцыянальным якасна і колькасна адносна ўчыненага злачынства; забойства чалавека «як пакаранне» выглядае як помста, якая не можа быць механізмам карнага права. Крытэрыі цяжкасці злачынстваў, за якія можа быць самая суровая кара, могуць быць рэлятыўнымі і зменлівымі — у залежнасці ад розных акалічнасцяў (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778) Смяротнае пакаранне выключае магчымасць выправіць памылку судовага прысуду (напр., нявінна асуджанага, — як сведчыць судовая хроніка, гэта здараецца досыць часта); рэабілітацыя post mortem невінаватаму пасля выканання прысуду не верне яму жыццё (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778). Не за ўсе віды забойстваў прысуджаецца кара смерці. Нельга ясна ўказаць, якое забойства з’яўляецца самым цяжкім. Віна заўсёды дзеліцца, а смяротнае пакаранне непадзельнае, таму цяжка вызначыцца з прапарцыянальным падзелам (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778). Правіла «дабро, якое парушыў, у цябе адбяруць» не працуе, таму што за кожнае забойства трэба было б прысуджаць смяротнае пакаранне (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778). Смяротнае пакаранне не гуманізуе, а бруталізуе чалавечую натуру. Смяротнаму пакаранню прыпісваюць функцыю прэвенцыйную — «для прыкладу», а не ў сувязі з учынкам злачынцы. Смяротнае пакаранне не ліквідуе злачынцаў, бо прычына злачынства іншая, яна не дае злачынцы магчымасці рэсацыялізацыі (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778) Смяротнае пакаранне не дае шанцаў праверкі, ці можа злачынца выправіцца. Смяротнае пакаранне, як супольная рэакцыя грамадства абараніцца, — гэта аргументацыя незразумелая ў тым выпадку, калі злачынства было адзін раз учынена, больш не паўтаралася, а злачынцу смяротным пакараннем караюць праз доўгі час пасля злачынства (напрыклад, доўгія гады злачынца паспяхова хаваўся ад суда). Ён, магчыма, не небяспечны для грамадства (Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін 2000 с. 778). Межы ратавання чалавечага жыцця Да якога часу альбо да якой ступені неабходна весці барацьбу за жыццё чалавека? Барацьбу за здароўе, жыццё чалавека трэба весці, выкарыстоўваючы звычайныя сродкі. Аб сродках звычайных і незвычайных гавораць касцёльныя дакументы — Катэхізіс Каталіцкага Касцёла (11 кастрычніка 1992 г.) і энцыкліка Яна Паўла II «Евангелле жыцця» (25 сакавіка 1995 г.). Першы дакумент падае падзел на звычайныя сродкі і незвычайныя (асаблівыя), якія называе несуразмернымі. Адначасова Катэхізіс падае крытэрыі, якія адрозніваюць апошнія, залічваючы да іх вялікі кошт, вялікую рызыку і несумернасць з вынікамі, якія спадзяюцца атрымаць. У энцыкліцы гаворыцца таксама аб працэдурах і сродках прапарцыянальных (якія называюцца нармальнымі) і надзвычайных (якія называюцца залішнімі). Да апошніх залічвае тыя медыцынскія паслугі, якія перасталі быць адэкватнымі да рэальнай сітуацыі хворага, таму што яны несуразмерныя адносна вынікаў, якіх можна чакаць, альбо таксама вельмі аслабляюць (прыносяць празмерны цяжар) самога хворага і яго сям’ю. Далей далучае да іх тыя дзеянні, якія непрапарцыянальныя да «папраўлення здароўя, якое можна прадбачыць» і якія «сталі прычынай прадаўжэння няўстойлівага і балеснага жыцця» (Józef Wróbel, Człowiek i Medycyna, с. 408). Сучасная тэалогія акрэслівае сродкі звычайныя як ўсе тыя спецыфічныя медыцынскія метады лячэння і аперацыі, якія даюць аргументаваную надзею на пазітыўны вынік і якія могуць быць здзейснены і прымяняюцца без празмерных выдаткаў, без прычынення цярпенняў альбо іншых непрыемнасцей. Сродкі надзвычайныя — гэта ўсе тыя лекі, спосабы лячэння і аперацыі, якія не могуць быць здзейснены без празмерных выдаткаў, без прычынення болі і іншых нязручнасцяў, а ва ўжыванні не даюць разумна аргументаванай надзеі, што іх вынік будзе пазітыўны (Józef Wróbel, Człowiek i Medycyna, с. 408–409). За звычайныя сродкі прызнаюцца тыя лекі, хірургічнае ўмяшальніцтва, медыцынскае суправаджэнне і дапаможныя сродкі, якія можна дастаць без дадатковых цяжкасцей і прымяняць з разумнай надзеяй на поспех. Гэта сродкі даступныя для пераважнай большасці людзей у дадзеным месцы і часе. У сваю чаргу сродкі надзвычайныя — гэта тыя, якія называюць цяжкімі ў канкрэтным іх прымяненні, якія могуць быць толькі крыніцай маленькай надзеі альбо вельмі дарагія; гэта таксама вельмі складаныя хірургічныя ўмяшальніцтвы, медыцынская практыка высокай спецыялізацыі або якая выклікае непрыемныя пачуцці, а таксама лекі, якія вельмі дорага каштуюць альбо набыць якія вельмі цяжка. Таксама гэта можа быць дарагі кошт падарожжа або такое ўмяшальніцтва, якое вельмі цяжка пераносіць пацыент, напрыклад, пачуццё сораму, страта у выніку якогасьці органа, што было б значным маральным цяжарам і крыніцай пастаяннай ахвяры альбо пазбавіла б магчымасці ўдзелу ў грамадскім жыцці. Прафесар біяэтыкі кс. Войцех Болаз піша аб звычайных і надзвычайных сродках: «Падзел на звычайныя і надзвычайныя сродкі актуальны і сёння. Аднак паняцце сродкаў звычайных і надзвычайных змяняецца з развіццём цывілізацыі. Некаторыя медыцынскія сродкі, якія лічыліся раней надзвычайнымі, на сённяшні дзень ужо звычайныя. Такое паняцце можа змяняцца ў залежнасці ад мясцовых умоваў, ад залежнасці і ўзроўню развіцця дадзенай краіны. Але існуюць аб’ектыўныя крытэрыі залічэння дадзенага сродка да адпаведнага класу. Таму звычайным сродкам лічыцца такі спосаб лячэння, які: 1.    даступны ў фінансавым сэнсе для большасці жыхароў краіны; 2.    не прыводзіць да празмерных і надта доўгіх цярпенняў дадзенай асобы; 3.    дае надзею на вылячэнне. Надзвычайным лічыцца такі сродак, які: 1.    вельмі дарагі, недасягальны для фінансавых магчымасцяў хворага, сям’і і звычайных паслуг, якія прадастаўляе сацыяльная медыцынская служба; 2.    можа пакінуць сур’ёзныя і шкодныя наступствы — арганічныя альбо псіхічныя; 3.    дае меншы шанс на вылячэнне» (Józef Wróbel, Człowiek i Medycyna, с. 409–410). У рэфераце прадстаўлена вучэнне Касцёла аб вартасці жыцця, якое мае дзве часткі — жыццё часовае, зямное, і вечнае. Таксама мы разважалі пра адносіны да пераходу ў вечнасць жыхароў зямлі ў розныя эпохі. Прадстаўлена вучэнне Касцёла адносна забойства чалавека, самазабойства, эўтаназіі, алкагалізму, наркаманіі, стварэння небяспекі для жыцця пры неадказным выкарыстанні транспартных сродкаў, аборту, смяротнага пакарання. На заканчэнне было прадстаўлена вучэнне Касцёла аб межах ратавання чалавечага жыцця. Бібліяграфія 1.    Святое Пісанне 2.    Барбара Сайнок, Пакліканыя да любові, «Про Хрысто», Мінск, 2008 3.    Ян Павел II, Энцыкліка «Евангелле Жыцця», Рым, 25 сакавіка, 1995 4.    Катэхізіс Каталіцкага Касцёла, Pallottinum 1994 5.    Пастырская канстытуцыя пра Касцёл у сучасным свеце «Радасць і надзея», Рым, 7 снежня 1965 6.    Кангрэгацыя Веравучэння, Дэкларацыя аб эўтаназіі «Правы і каштоўнасці» 5 мая 1980 7.    Каталіцкая Энцыклапедыя Том 8, Люблін, 2000 8.    Józef Wróbel, Człowiek i Medycyna, Kraków 1999 9.    Słownik małżeństwa i rodziny, Warszawa — Łomianki 1999 10.     Studia redemptorystowskie nr. 3/2005, Kraków 11.     Душпастырства сем’яў, рэкамендацыі, «Про Хрысто», Мінск, 2005 12.     Статуты Сіноду Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі, Пінскай і Віцебскай дыяцэзій, «Про Хрысто», Мінск, 2002 13.     Маёвыя разважанні, «Про Хрысто», Мінск, 2002 14.     Kodeks prawa kanonicznego.

Адноўлена 02.04.2011 16:56