Гамілія біскупа Антонія Дзям’янкі падчас святой Імшы ў рамках сімпозіума, прысвечанага 150-годдзю заснавання Таварыства святога Францішка Сальскага (салезіянаў)

Мінск, касцёл св. Яна Хрысціцеля, 20 лістапада 2009 г. З моманту заснавання Таварыства святога Францішка Сальскага прайшло шмат гадоў, а супольнасць працягвае існаваць і развівацца. Гэта адбываецца таму, што члены таварыства ва ўсім свеце вельмі актыўна ўключыліся ў выхаванне моладзі да адказнага жыцця ў грамадстве. Якое ж значэнне мы надаем паняццю выхавання? Выхаваны чалавек патрэбны усім групам людзей. Такі чалавек патрэбны грамадству, сям’і, народу. Будучыня гэтых груп у многім залежыць ад таго, якое выхаванне атрымае падрастаючае пакаленне. Прадстаўнікі роду, нацыі, грамадства могуць дасягнуць вышыні чалавечых магчымасцяў, але таксама могуць прынесці чалавецтву нямала праблем сваімі адмоўнымі паводзінамі, якія выхавацелі не змаглі змяніць у працэсе фарміравання асобы. Выхаванне — сістэма працэдур, якія маюць на мэце сфарміраваць чалавека ў фізічным, маральным, духоўным і пачуццёвым сэнсе, а таксама падрыхтаваць яго да жыцця сярод іншых: у сям’і, грамадстве, свеце. Яно з’яўляецца па сутнасці давядзеннем кагосьці да асабовай сталасці, умення шанаваць спадчыну бацькоў, выконваць у асяроддзі людзей адказныя заданні, прымаць рашэнні, займацца творчасцю. Выхаванне адрозніваецца ад гадавання, якое мае на мэце забяспечыць раслінам і жывёлам належны біялагічны рост, а таксама ад дрэсіроўкі, ці прывучэння звяроў да належнага рэагавання на знешнія раздражняльнікі. Выхаванне адносіцца выключна да чалавека і заклікана сфарміраваць у ім разумныя, годныя і амбітныя паводзіны, уменне рабіць жыццёвы выбар, заснаваны на светапоглядзе, маральных нормах, палітычным пункце гледжання. Выхаванне вучыць таксама прытрымлівацца адназначнай і празрыстай паставы, не зважаючы на тое, што прыніжае чалавечую істоту і кампраметуе яе. Хоць выхаванне падобна да адукацыі, аднак не ідэнтычна яму. Адукацыя мае на мэце перадачу ведаў, выпрацоўку прафесійных навыкаў, выхаванне ж ідзе далей і фарміруе цэласную ў адносінах да асяроддзя і свету асобу, якая разумеецца ў шырокім гістарычным сэнсе. Паняцце выхавання ўключае працэс фарміравання і іншага чалавека, і самога сябе, г. зн. свядомы ўплыў на асабістае развіццё. І першае, і другое працягваецца ўсё жыццё. Па меры сталення асобы павялічваецца роля самавыхавання. У Святым Пісанні выхавацелем у поўным значэнні гэтага слова з’яўляецца Бог, які сам або праз сваіх пасярэднікаў, праз павучэнні і іспыты з бацькоўскім клопатам і любоўю вядзе народ Ізраэля да навяртання і духоўнай дасканаласці. Гэта знайшло адлюстраванне ў Кнізе Другазаконня: «І ведай, што ў сэрцы тваім, што Гасподзь, Бог твой, вучыць цябе, як чалавек вучыць сына свайго» (пар. Дрг 8, 5). Гэта адгалосак ранейшых слоў прарока аб любові Бога да сваіх дзяцей: «Калі Ізраіль быў дзіцём, Я палюбіў яго… Я сам вучыў Эфраіма хадзіць, насіў яго на сваіх руках… Я прыцягваў яго повязямі чалавечнасці, повязямі любові… схіляўся над ім і карміў яго» (пар. Ос 11, 1–4). Біблейская педагогіка з’яўляецца сямейнай педагогікай, пабудаванай па прынцыпу «бацька — сын», а яе мэта — мудрасць, якая жывіцца Божай моцай і з’яўляецца люстэркам Усемагутнага, вобразам Яго бачання свету і людзей. Учынкі Езуса адначасова выхоўваюць вучняў і натоўп, які збіраецца вакол Яго, паступова раскрываючы перад імі Божы план збаўлення, пасланніцкую місію Хрыста, уводзіць людзей у новае вымярэнне жыцця згодна з законам любові. Езус як дасканалы выхавацель не абмяжоўваецца павучэннямі, а дае прыклад жыцця, якое раскрывае перад вучнямі ў словах. Ён атаясамлівае сябе з тымі, каго выхоўвае, прымае на сябе іх слабасці і аддае за іх уласнае жыццё. Выхаваўчую справу Бога, якая была рэалізавана у Хрысце, канчаткова рэалізуе Дух Святы Суцяшыцель. З гэтага моманту Права перастае быць педагогам (пар. Гал 3, 19; 4, 2), бо Дух, які знаходзіцца ў чалавеку, робіць так, што той кліча: «Абба, Ойча!» (пар. Гал 4, 6). Касцёл — супольнасць веры — мае на мэце выхаванне сваіх членаў да поўнай адкрытасці на Бога і дарастання да пазнання Хрыста, да таго, каб быць дарослымі сынамі Бога. У рэальнасці парафіі гэта здзяйсняецца праз слуханне Божага слова, удзел у сакрамэнтах і супрацоўніцтва парафіянаў у розных сферах (Słownik teologiczny, 2). Бацькі маюць права і абавязак выхаваць сваіх дзяцей. Яны валодаюць першапачатковым правам, якое не можа быць перададзена нікому, і прыярытэтам у выхаванні сваіх дзяцей, таму яны павінны быць прызнаны першымі і асноўнымі выхавацелямі. Сям’і — згодна з сучасным вучэннем Касцёла — надаецца галоўнае месца, таму што яна забяспечвае дабрабыт кожнай чалавечай супольнасці і ляжыць у іх аснове. З пункту гледжання характару міжчалавечых сувязяў, якія ў ёй рэалізуюцца, сям’я прадстаўляе сабой найбольш поўнае адзінства з найбольш глыбокімі і цэласнымі адносінамі. Як прадпісанні сужэнскага права (пар. кан. 1055 п.1; 1136), так і вучэнне Касцёла аб сужэнстве падкрэсліваюць, што недастаткова нарадзіць патомства, але трэба яго выхаваць, каб яно мела магчымасць развівацца натуральным для чалавека спосабам і ўключыцца ў грамадскае жыццё. Выхаванне мае на мэце сфарміраваць асобу так, каб у ёй маглі гарманічным чынам развіцца прыроджаныя фізічныя, інтэлектуальныя, сацыяльныя, маральныя і духоўныя якасці. Гэтае выхаванне павінна ісці ў кірунку канчатковай мэты чалавека, а таксама мець на ўвазе дабрабыт грамадства і Касцёла. У пераліку правоў сям’і, абвешчаным Апостальскай Сталіцай, гаворыцца аб правах бацькоў у выхаванні сваіх дзяцей. У якасці самых галоўных названы: права выхоўваць дзяцей згодна са сваімі маральнымі і рэлігійнымі перакананнямі, з улікам культурных традыцый сям’і, якія спрыяюць дабрабыту і годнасці дзіцяці; права свабоднага выбару школ і іншых сродкаў, неабходных для выхавання дзяцей згодна з уласнымі перакананнямі. Пры гэтым бацькі не павінны быць змушаны да дадатковых выдаткаў, што было б перашкодай ці абмежаваннем мажлівасці карыстацца гэтым правам; права на тое, каб дзеці не павінны былі наведваць школы, навучанне ў якіх разыходзіцца з іх уласнымі маральнымі і рэлігійнымі перакананнямі; права на належнае сексуальнае выхаванне, якое павінна заўсёды выконвацца пад кіраўніцтвам бацькоў, як дома, так і ў выбраных і кантралюемых імі выхаваўчых цэнтрах; права на рэлігійнае выхаванне: дзяржава не можа навязваць такой сістэмы выхавання, у якой адсутнічала б рэлігійная фармацыя; права на атрыманне дапамогі ў выхаванні дзяцей у выглядзе рознабаковых формаў супрацоўніцтва і сумеснага прыняцця рашэнняў з боку школ і інстытутаў адукацыі; права на тое, каб сродкі масавай інфармацыі служылі пазітыўнай прыладай і дапамогай у падтрымцы асноўных каштоўнасцяў сям’і; права на абарону сваіх самых малодшых членаў ад злоўжыванняў з боку сродкаў інфармацыі. Права бацькоў на выхаванне сваіх дзяцей бярэ пачатак з натуральнага права, якое ўзнікла раней, чым дзяржаўнае, якое ў сваю чаргу павінна дапамагаць сям’і, а не замяшчаць яе пры ўмове, што бацькі жывыя і могуць з адказнасцю апекавацца дзецьмі. Права бацькоў на прыняцце рашэнняў ад імя дзяцей працягваецца да моманту дасягнення дзецьмі жыццёвай і духоўнай самастойнасці. Але гэтае права не можа мець характар дэспатызму і павінна быць падпарадкавана канчатковай мэце чалавечага жыцця, натуральнаму і Божаму праву (Słownik małżeństwa i rodziny). Клопат аб выхаванні датычыць таксама ўсіх людзей. Касцёл імкнецца выканаць місію, якую атрымаў ад Хрыста: навучыць, выхаваць чалавека. Клопат аб выхаванні датычыць у першую чаргу ахрышчаных, ускосна — усіх іншых. Ён ахоплівае чалавека поўнасцю ў індывідуальным і грамадскім жыцці і носіць рэлігійна-маральны характар. Праз навучанне Божай праўдзе і ўмацоўванне волі верных такое выхаванне дапамагае стварыць чалавечую супольнасць паводле Божага закону. Выхаваўчая дзейнасць Касцёла мае на мэце напаўняць жыццё вернікаў духам Хрыста, дапамагаць кожнаму чалавеку імкнуцца да поўнай дасканаласці, а таксама аказваць дапамогу грамадству у справах адзінства і сталасці сям’і, зачацця, нараджэння і выхавання патомства. У цэнтры ўвагі выхаваўчай дзейнасці Касцёла знаходзяцца таксама правы і сістэма грамадства, праца і адпачынак, веды і адкрыцці, справядлівы падзел матэрыяльных і духоўных каштоўнасцяў, пакой і бяспека. Права Касцёла на выхаванне, рэалізацыя гэтага права, ужытыя сродкі, а таксама прадметы права не падлягаюць свецкай уладзе, таму што Касцёл ахоўвае маральнасць і валодае неабходнымі сродкамі ў дастатковай меры для яе ўдасканалення. Таму Касцёл мае абавязак клапаціцца аб выхаванні верных. Ён падтрымлівае ў гэтым бацькоў, якія праз сакрамэнт сужэнства ўдзельнічаюць у выхаваўчай паслузе Касцёла адносна сваіх уласных дзяцей. У веруючых бацькоў, якім дапамагаюць душпастыры, ёсць права і абавязак выбару такіх сродкаў і інстытутаў, пры дапамозе якіх яны маглі б лепш забяспечыць каталіцкае выхаванне сваіх дзяцей (Słownik małżeństwa i rodziny). Шматлікія групы ў Касцёле дапамагаюць маладым людзям сфарміраваць адпаведны рэлігійны светапогляд, здабыць патрэбныя якасці для найлепшага служэння Богу ў Касцёле і чалавеку ў грамадстве. Сёння мы дзякуем Богу за Таварыства святога Францішка Сальскага, якое ўжо 150 год так актыўна і дзейсна дапамагае Касцёлу, бацькам, грамадству ў адпаведнай падрыхтоўцы маладога чалавека да заданняў, якія чакаюць яго ў будучыні, каб ён не быў знішчаны або духоўна надламаны з прычыны адсутнасці патрэбных якасцяў характару і веры. У спадчыне хрысціянскага выхавання св. Ян Боска вылучаўся не толькі як адзін з самых вялікіх педагогаў у гісторыі Касцёла. Гэты святы пакінуў пасля сябе школу пад назвай «сістэма папярэджвання», якая стала сапраўдным пераваротам у тагачасным выхаванні (Ks. Wincenty Zaleski. Święci na każdy dzień. Św. Jan Bosko). Гэтая сістэма застаецца дзейснай і ў наш час. Вельмі карысна прымяняць яе ва ўмовах, калі назіраецца так званы разрыў пакаленняў. Старэйшае пакаленне па прычыне аддаленасці ўнукаў не можа ва ўсёй паўнаце перадаць багаты вопыт веры і маральнасці нашчадкам. Здараецца, што розныя групоўкі і арганізацыі, выкарыстоўваючы ўзроставыя змены асобы маладога чалавека, імкнуцца адарваць яго ад бацькоў і асяроддзя і прывіваюць свае ідэі і паводзіны, часта вельмі чужыя для навукі Касцёла і далёкія ад хрысціянскіх адносінаў. Некаторыя робяць гэта дзеля выкарыстання такога чалавека ў сваіх не заўсёды гуманных мэтах. Сімпозіум з нагоды 150-годдзя заснавання Таварыства святога Францішка Сальскага нагадвае аб важнасці выхавання чалавека, асабліва падрастаючага пакалення, на чым грунтуецца хрысціянскае выхаванне. Гэтае мерапрыемства гаворыць і аб тым, што абавязак выхавання дзяцей ляжыць на бацьках (у аднолькавай ступені на бацьку і маці), якія маюць права выхаваць дзяцей згодна з перакананнямі і традыцыяй продкаў. Дзяржава, школа, грамадства павінны дапамагаць бацькам у такой высакароднай справе, якой з’яўляецца выхаванне дзяцей. Касцёл таксама далучаецца да працэсу выхавання пры дапамозе парафіі, манаскіх супольнасцяў і іншых груп, якія дапамагаюць сям’і, а ў асобных выпадках прымае на сябе большую адказнасць за выхаванне маладога пакалення або поўнасцю займаецца ім. Дзякуем Богу за дзейнасць салезіянаў у нашым горадзе і жадаем, каб іх намаганні выхавацеляў прынеслі выдатны плён для Касцёла, сям’і і грамадства.

Адноўлена 21.11.2009 23:16