У пэўным сэнсе можна сказаць, што ад мітрапаліта Ісідара распачынаецца гісторыя уніі на нашых землях, а менавіта гісторыя практычнай спробы адбудавання згубленага царкоўнага адзінства паміж католікамі і праваслаўнымі на Русі (у шырокім значэнні гэтай геаграфічнай назвы).

Аб мітрапаліце Ісідары было ўжо напісана ў адным з папярэдніх артыкулаў (гл. тут), таму абмяжуемся цяпер толькі характарыстыкай яго дзейнасці на ўсходнеславянскіх землях.

Пасля трагічнай смерці мітрапаліта Герасіма ў 1435 годзе, а таксама пасля перамогі ў міжусобнай вайне (1436 г.), маскоўскі князь Васілій ІІ выслаў у Канстанцінополь свайго кандыдата на пасаду Мітрапаліта ўсяе Русі — Іону, епіскапа Разанскага. Аднак, калі Іона прыбыў у візантыйскую сталіцу, то даведаўся, што на гэтую пасаду Патрыярх ужо прызначыў грэчаскага архімандрыта Ісідара, а Іоне паабяцаў толькі, што зробіць яго мітрапалітам пасля Ісідара¹. Амаль усе гісторыкі згодныя ў тым, што прызначэнне Ісідара было непасрэдна звязана з падрыхтоўкай да сабору, на якім планавалася падпісанне уніі паміж католікамі і праваслаўнымі. Ісідар быў гарачым прыхільнікам паяднання, умелым дыпламатам і аўтарытэтным, добра адукаваным тэолагам, шанаваным таксама і ў кансерватыўных царкоўных колах. Нават Марк Еўгенік (Эфескі) у лісце з нагоды прызначэння Ісідара мітрапалітам пісаў: «Чалавек, які сапраўды адлюстроўвае ў сабе Хрыста (…), рэдкае спалучэнне прастаты і праніклівасці з дарам прамовы, якая пераўзыходзіць плынь ракі, да таго шчодры і просты, што аддасць апошнюю адзежу ў выпадку патрэбы»². Праваслаўны гісторык Я. Е. Галубінскі прыводзіць доказы таго, што праваслаўныя бачылі ў Ісідары годнага прадстаўніка на саборы, які б быў надзейным абаронцам прававернасці і не схільным да зманлівых кампрамісаў³. Гэта ўжо пазнейшая антыўнійная палемічная літаратура «прыпячатала» яго стэрэатыпным вобразам здрайцы.

З Канстанцінопаля Мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі Ісідар скіраваўся непасрэдна ў Маскву ў суправаджэнні Іоны і шматлікай світы, не наведваючы ані Кіева, ані іншых гарадоў Літвы і Польшчы⁴. Калі прыбылі ў Маскву вясной 1437 года, то князь Васілій ІІ быў вельмі незадаволены тым, што яго кандыдата Іону адправілі ні з чым. Аднак пасля размовы з высокапастаўленым імператарскім паслом, які спецыяльна прыбыў разам з Ісідарам, і пасля бліжэйшага знаёмства з мітрапалітам Ісідарам, які ведаў славянскую мову і мог гаварыць без перакладчыка, уражаны яго пакораю і ведамі, згадзіўся прыняць новапрызначанага мітрапаліта «яко отца и учителя со многою честию и благим усердием»⁵.

Ісідар правёў у Маскве пяць месяцаў і актыўна займаўся царкоўнымі справамі, а ў верасні выехаў на Ферара-Фларэнтыйскі сабор з вялікай дэлегацыяй (каля 100 чалавек). Многія летапісы і іншыя славянскія крыніцы падкрэсліваюць, што маскоўскі князь быў супраць паездкі мітрапаліта на «лацінскі сабор» і той паехаў нібы самавольна. Аднак усе гэтыя крыніцы былі напісаны ўжо значна пазней, калі рашэнні сабору былі адкінутыя ў паўночна-ўсходняй Русі. Некаторыя праваслаўныя гісторыкі, супастаўляючы ўсе вядомыя факты, прыйшлі да высновы, што ўсё было якраз наадварот. Напрыклад, Б. Н. Флора піша: «Склікаць Сусветны Сабор для абмеркавання спрэчных дагматычных пытанняў было традыцыйным жаданнем таксама і ў Маскве. З 20-х гадоў XV ст. «маскавіты» былі ў курсе вядзення перамоваў паміж Рымам і Канстанцінопалем, таму маглі быць толькі задаволенымі з таго, што лацінскі бок выразіў згоду [на скліканне такога сабору]»⁶. Усе факты — шматлікасць дэлегацыі, яе матэрыяльная забяспечанасць, прысутнасць у ёй Аўрамія, епіскапа Суздальскага, і іншых духоўных, вельмі гасцінны прыём дэлегацыі ў Цверы, Ноўгарадзе і іншых рускіх гарадах — сведчаць аб падтрымцы ідэі міжканфесійнага паяднання маскоўскім князем і рускімі элітамі. Варта, аднак, мець свядомасць, што жаданне царкоўнага паяднання злучалася з моцным перакананнем у правільнасці сваёй веры і спадзяваннем, што грэкі пераканаюць лаціннікаў у саборнай дыскусіі і такім чынам мае адбыцца паяднанне.

А вось адносіны мітрапаліта Ісідара з элітамі Вялікага княства Літоўскага і Польшчы ў гэты час былі даволі халоднымі. Узяць хаця б той факт, што руская дэлегацыя на сабор у Італію ехала навакольнай дарогай праз Рыгу і Германію, а ў яе складзе не было прадстаўнікоў з Літвы і Польшчы. Адной з прычынаў гэтага магло быць тое, што «вялікая схізма» ў Каталіцкім Касцёле не была яшчэ да канца пераадолена і каталіцкая шляхта Польшчы і Літвы ў той час не прызнавалі Папу Яўгенія IV, які абвясціў сабор у Ферары⁷.

Руская праваслаўная дэлегацыя прыбыла на сабор у жніўні 1438 года, а ў ліпені 1439 г. быў урачыста падпісаны і абвешчаны акт царкоўнага паяднання. Ведаем, што мітрапаліт Ісідар з’яўляўся адным з вядучых удзельнікаў сабору. А які быў удзел іншых прадстаўнікоў рускай дэлегацыі? Якую вестку яны панеслі ў родныя землі і як фларэнтыйскае паяднанне было тут прынята? Пра гэта ў наступных артыкулах.

Бр. Яраслаў Крыловіч

1. Гл. напр. пазнейшы Ліст мітр. Іоны ў "Акты исторические, т.1", № 47 (с. 95, 2-я колонка). Пар. Чубатий М. "Історія християнства на Руси-Україні", т.2, ч.1, с. 156.
2. На жаль, не атрымалася знайсці першакрыніцу. Цытата з Н. І. Кочан "Флорентійська унія і Київська митрополія", с. 33 (6), дзе аўтарка спасылаецца на працу J. Gill 'a.
3. Пар. Голубинский Е. Е. «История Русской Церкви», т.2, ч.1, с. 425.
4. Пар. Чубатий М. "Історія християнства на Руси-Україні", т.2, ч.1, с. 157.
5. Гл. пазнейшы Ліст князя Васілія ІІ  ў "Акты исторические, т.1", № 39, с. 73 (93).
6. Флоря Б. Н. "Исследования по истории Церкви", 2007 – Восточная Европа и Флорентийский Cобор; падрабязней гл. Голубинский Е. Е. «История Русской Церкви», т.2, ч.1, с. 432-438.
7. Пар. Чубатий М. "Історія християнства на Руси-Україні", т.2, ч.1, с. 159, 166-167; Флоря Б. Н. "Исследования по истории Церкви", 2007 – Восточная Европа и Флорентийский собор.

tt

Свае каментарыі, а таксама заўвагі і пытанні можна дасылаць на асабістую паштовую скрынку аўтара: bratjaroslav@gmail.com
У наступных артыкулах гэтай рубрыкі аўтар, па магчымасці, будзе старацца адлюстраваць адказы на вашыя лісты.