ЭНЦЫКЛІКА

LUMEN FIDEI

СВЯТОГА АЙЦА ФРАНЦІШКА

ДА БІСКУПАЎ, ПРЭЗБІТЭРАЎ І ДЫЯКАНАЎ,
ДА КАНСЭКРАВАНЫХ АСОБАЎ
І ДА ЎСІХ СВЕЦКІХ ВЕРНІКАЎ
ПРА ВЕРУ

(пераклад Секцыі па перакладзе літургічных тэкстаў і афіцыйных дакументаў Касцёла
Камісіі Божага Культу і Дысцыпліны Сакрамэнтаў
пры Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў у Беларусі)

Святло веры [1]
Ілюзорнае святло? [2-3]
Святло, якое нанова трэба адкрыць [4-7]

РАЗДЗЕЛ I
МЫ ПАВЕРЫЛІ Ў ЛЮБОЎ (пар. 1 Ян 4, 16)

Абрагам, наш айцец у веры [8-11]
Вера Ізраэля [12-14]
Паўната хрысціянскай веры [15-18]
Збаўленне праз веру [19-21]
Эклезіяльнае вымярэнне веры [22]

РАЗДЗЕЛ II
КАЛІ НЕ ПАВЕРЫЦЕ, НЕ ЗРАЗУМЕЕЦЕ (пар. Іс 7, 9)

Вера і праўда [23-25]
Веданне праўды і любові [26-28]
Вера як слуханне і бачанне [29-31]
Дыялог паміж вераю і розумам [32-34]
Вера і пошукі Бога [35]
Вера і тэалогія [36]

РАЗДЗЕЛ III
ПЕРАДАЮ ВАМ ТОЕ, ШТО ПРЫНЯЎ (пар. 1 Кар 15, 3)

Касцёл, маці нашай веры [37-39]
Сакрамэнты і перадаванне веры [40-45]
Вера, малітва і Дэкалог [46]
Адзінства і цэласнасць веры [47-49]

РАЗДЗЕЛ IV
БОГ ПАДРЫХТАВАЎ ІМ ГОРАД (пар. Гбр 11, 16)

Вера і агульнае дабро [50-51]
Вера і сям’я [52-53]
Святло для жыцця ў грамадстве [54-55]
Суцяшальная моц у цярпенні [56-57]
«Шчаслівая тая, якая паверыла» (Лк 1, 45) [58-60]

1. СВЯТЛО ВЕРЫ (Lumen fidei): гэтым выразам традыцыя Касцёла назвала вялікі дар, які прынёс Езус і які вось так прадстаўлены ў Евангеллі паводле св. Яна: «Я, святло, прыйшоў на свет, каб кожны, хто верыць у Мяне, не заставаўся ў цемры» (12, 46). Св. Павел таксама кажа тымі самымі словамі: «Таму што Бог, які загадаў: “Няхай з цемры заззяе святло”, засвяціў у нашых сэрцах» (2 Кар 4, 6). У язычніцкім свеце, які прагнуў святла, развіўся культ бога Сонца, Sol invictus, якога заклікалі на світанні. Хоць сонца ўзыходзіла штодзённа, было вядома, што яно не можа сваім святлом ахапіць усю экзістэнцыю чалавека. Сонца не асвятляе ўсёй рэчаіснасці; яго промень не можа пранікнуць у змрок смерці, дзе вока чалавека закрываецца на яго святло. Св. Юстын Мучанік сцвярджае: «Ніхто ніколі не сустрэў нікога гатовага памерці за сваю веру ў сонца»¹. Хрысціяне, разумеючы, які вялікі гарызонт адкрывае перад імі вера, называлі Хрыста сапраўдным сонцам, «промні якога даюць жыццё»². Марце, якая аплаквала смерць брата Лазара, Езус кажа: «Ці не казаў Я табе, што, калі будзеш верыць, убачыш славу Божую?» (Ян 11, 40). Хто верыць – бачыць; бачыць дзякуючы святлу, якое асвятляе ўвесь шлях, бо прыходзіць яно да нас ад уваскрослага Хрыста, ранішняй зоркі, якая ніколі не заходзіць.

Ілюзорнае святло?

2. Аднак, калі гаворым пра святло веры, можам сустрэцца з пярэчаннем нашых сучаснікаў. У эпоху новай гісторыі лічылася, што гэтае святло магло задаволіць старажытнае грамадства, але яно непатрэбна ў новыя часы, калі чалавек пасталеў, стаў ганарыцца сваім розумам і жадае па-новаму даследаваць будучыню. Таму вера стала ўяўляцца як ілюзорнае святло, якое перашкаджае чалавеку з адвагай здабываць веды. Малады Ніцшэ заахвочваў сваю сястру Альжбету, каб яна рызыкнула і пайшла «новымі дарогамі […] у няўпэўненасці самастойнага крочання наперад». І дадаваў: «У гэтым пункце разыходзяцца шляхі чалавецтва: калі хочаш дасягнуць спакою душы і шчасця, то вер, а калі хочаш быць вучнем праўды, тады даследуй»³. Быццам бы вера перашкаджае пошуку. Зыходзячы з гэтага, Ніцшэ будзе крытыкаваць хрысціянства за тое, што яно звузіла абсяг чалавечай экзістэнцыі, пазбаўляючы жыццё навізны і прыгоды, што вера нібы ілюзія святла, якая ўскладняе нам, свабодным людзям, шлях да будучыні.

3. У гэтым працэсе вера стала ў выніку асацыіравацца з цемрай. Лічылі, што можна яе захаваць, знайсці для яе прастору, каб яна магла суіснаваць са святлом розуму. Прастора для веры адкрывалася там, дзе розум не мог асвятліць, дзе чалавек ужо не мог мець упэўненасці. Таму веру разумелі як уцёкі, выкліканыя недахопам святла, пад уплывам сляпога пачуцця, або як суб’ектыўнае святло, якое можа распаліць сэрца, прынесці суцяшэнне, але якога нельга прапанаваць іншым як аб’ектыўнае, агульнае святло, што асвятляе шлях. Аднак, паступова заўважалі, што аўтаномнае святло розуму не можа ў поўнай меры растлумачыць будучыню; у выніку яна хаваецца ў змроку і пакідае чалавека ў боязі перад невядомым. І так чалавек адмовіўся ад пошуку вялікага святла, каб задаволіцца малым святлом, якое асвятляе кароткую хвіліну, але не можа адкрыць дарогі. Калі няма святла, усё становіцца няясным, чалавек не можа адрозніць дабра ад зла, дарогі, што вядзе да мэты, ад дарогі, на якой ён блукае без накіравання.

Святло, якое нанова трэба адкрыць

4. Таму неабходна адшукаць святло, якое з’яўляецца характэрнай рысай веры, бо калі гасне яе промень, усе іншыя свяцілы губляюць урэшце свой бляск. Святло веры мае асаблівы характар, бо здольнае асвятліць усё жыццё чалавека. А каб святло было настолькі магутным, яно не можа паходзіць ад нас саміх, павінна паходзіць з самай першай крыніцы, павінна ўрэшце паходзіць ад Бога. Вера нараджаецца ў сустрэчы з жывым Богам, які заклікае нас і паказвае нам сваю любоў, любоў, якая апярэджвае нас, на якую мы можам абаперціся, каб нязломна трываць і будаваць жыццё. Перамененыя гэтай любоўю, мы атрымліваем новыя вочы, адчуваем, што ў ёй змешчана вялікае абяцанне поўні і кіруем позірк у будучыню. Вера, якую прымаем ад Бога як звышпрыродны дар, становіцца святлом на шляху, які ўказвае кірунак нашай вандроўкі ў часе. З аднаго боку паходзіць яна з мінулага, з’яўляецца святлом памяці пра Заснавальніка, пра жыццё Езуса, дзе аб’явілася ў поўні Яго сапраўдная любоў, здольная перамагчы смерць. Аднак, у той жа час, паколькі Хрыстус уваскрос і вядзе нас за парог смерці, вера з’яўляецца святлом, якое прамяніцца з будучыні, якое адкрывае перад намі вялікія гарызонты і кіруе нас па-за нашыя адасобленыя «я» да шырокай камуніі. Таму мы разумеем, што вера не жыве ў змроку; яна з’яўляецца святлом для нашай цемры. Дантэ ў «Боскай камедыі», у Раі, пасля вызнання сваёй веры перад св. Пятром, апісвае яе як «іскру, / якая на світанні распальваецца штораз большым агнём / і з’яўляецца маёй зоркай на зеніце неба»⁴. Менавіта пра гэтае святло веры я хацеў бы сказаць, каб яно павялічвалася, каб асвятляла сучаснасць і стала зоркай, што паказвае гарызонты нашага вандравання ў часы, калі чалавек асабліва патрабуе святла.

5. Перад сваёй мукаю Пан упэўніў Пятра: «Я папрасіў за цябе, каб не знікла твая вера» (Лк 22, 32). Затым наказаў яму ўмацоўваць сваіх братоў менавіта ў гэтай веры. Усведамляючы заданне, даручанае Пятру, Бэнэдыкт ХVІ пажадаў абвясціць гэты Год Веры, час ласкі, які дапамагае нам адчуць вялікую радасць, якую дае вера, ажывіць пазнанне шырокіх гарызонтаў, якія адкрывае вера, каб вызнаваць яе ў еднасці і ў поўні, будучы вернымі памяці Пана, умацаванымі Яго прысутнасцю і дзеяннем Духа Святога. Перакананне веры, якая чыніць жыццё вялікім і поўным, сканцэнтраваным на Хрысце і на моцы Яго ласкі, ажыўляла місію першых хрысціянаў. У Актах мучанікаў чытаем такі дыялог рымскага прэфекта Рустыка з хрысціянінам Гераксам: «Дзе твае бацькі?» – спытаў суддзя ў мучаніка, а той адказаў: «Нашым сапраўдным айцом з’яўляецца Хрыстус, а нашай маці – вера ў Яго»⁵. Для гэтых хрысціянаў вера як сустрэча з жывым Богам, аб’яўленым у Хрысце, была «маці», бо нараджала іх для дзённага святла, нараджала ў іх Божае жыццё, новы досвед, поўнае бляску бачанне жыцця, таму яны былі гатовыя да канца даваць публічнае сведчанне.

6. Год Веры распачаўся ў 50-ую гадавіну адкрыцця Другога Ватыканскага Сабору. Гэтае супадзенне дазваляе нам заўважыць, што Vaticanum II быў Саборам пра веру⁶, бо заклікаў нас ставіць у цэнтры нашага касцёльнага і асабістага жыцця першынство Бога ў Хрысце. Бо Касцёл ніколі не разглядаў веры як відавочнага факту, але разумее, што гэты Божы дар трэба карміць і ўмацоўваць, каб ён надалей указваў дарогу. Другі Ватыканскі Сабор паказаў бляск веры ў чалавечым досведзе, ахопліваючы гэтым самым шляхі сучаснага чалавека. Такім чынам стала зразумелым, што вера ўзбагачае чалавечае існаванне ва ўсіх яго вымярэннях.

7. Гэтыя разважанні на тэму веры – згодна з тым, што Настаўніцкі Інстытут Касцёла сказаў пра гэтую боскую цноту⁷ – жадаю дадаць да таго, што Бэнэдыкт XVI напісаў у энцыкліцы пра любоў і надзею. Ён амаль скончыў працу над першым варыянтам энцыклікі пра веру. Я нязмерна яму за гэта ўдзячны і ў духу Хрыстовага братэрства прымаю яго каштоўную працу, дадаючы да тэксту некалькі разважанняў. Наступнік Пятра, учора, сёння і заўтра, заўсёды пакліканы ўмацоўваць братоў у гэтым нязмерным скарбе, якім з’яўляецца вера, якую Бог дае як святло на шляху кожнага чалавека.

У веры, якая з’яўляецца дарам Бога, звышпрыроднай цнотай, спасланай Ім, мы прызнаём ахвяраваную нам вялікую Любоў, скіраванае да нас добрае Слова, і, калі мы прымаем гэтае Слова, якім ёсць Езус Хрыстус, уцелаўлёнае Слова, Дух Святы перамяняе нас, асвятляе шлях будучыні, і ў нас узрастаюць крылы надзеі, каб мы ішлі гэтай дарогай з радасцю. Вера, надзея і любоў у вартым здзіўлення спалучэнні, накіроўваюць хрысціянскае жыццё да поўнай камуніі з Богам. Якую дарогу адкрывае перад намі вера? Адкуль паходзіць яе магутнае святло, якое дазваляе асвятліць дарогу шчаслівага і плённага жыцця?

РАЗДЗЕЛ І

МЫ ПАВЕРЫЛІ Ў ЛЮБОЎ
(пар. 1 Ян 4, 16)

Абрагам, наш айцец у веры

8. Вера адкрывае нам дарогу i спадарожнічае нам на працягу гісторыі. Калі мы хочам зразумець, чым з’яўляецца вера, мы павінны расказаць пра яе гісторыю, пра дарогу веруючых людзей, аб якой у першую чаргу сведчыць Стары Запавет. Асаблівае месца займае Абрагам, наш айцец у веры. У яго жыцці адбываецца незвычайная рэч: Бог скіроўвае да яго Слова, аб’яўляецца як Бог, які гаворыць і кліча па імені. Вера спалучана са слуханнем. Абрагам не бачыць Бога, але чуе Яго голас. Такім чынам вера набывае асабісты характар. Таму Бог не з’яўляецца Богам нейкага месца і нават не звязаны з нейкім адмысловым святым часам, але з’яўляецца Богам асобы, менавіта Богам Абрагама, Ісаака і Якуба, здольным устанаўліваць кантакт з чалавекам i заключаць з ім запавет. Вера – гэта адказ на Слова, скіраванае да асобы, дадзены канкрэтнаму «Ты», якое кліча нас па імені.

9. Тое, што Слова кажа Абрагаму, складаецца з закліку і абяцання. Перш за ўсё гэта заклік выйсці са сваёй зямлі, гэта запрашэнне нанова адкрыцца на новае жыццё, гэта пачатак выйсця, якое адкрывае дарогу да невядомай будучыні. Бачанне, якое вера дасць Абрагаму, заўсёды будзе звязана з гэтым крокам наперад, які трэба зрабіць: вера «бачыць» настолькі, наколькі развіваецца, наколькі ўваходзіць у адкрытую Божым Словам прастору. Больш за тое, гэтае Слова змяшчае абяцанне: тваё патомства будзе шматлікім, будзеш айцом вялікага народу (пар. Быц 13, 16; 15, 5; 22, 17). Гэта праўда, што як адказ на Слова, якое апярэджавае яе, вера Абрагама заўсёды будзе актам памяці. Аднак гэтая памяць не замыкаецца ў мінулым, але, як памяць пра абяцанне, адкрываецца на будучыню, становіцца здольнай асвятліць шлях. Таму бачна, што вера, як памяць пра будучыню, memoria futuri, цесна звязана з надзеяй.

10. Тое, што павінен зрабіць Абрагам, – гэта даверыцца Слову. Вера разумее, што слова, рэч з выгляду кароткатрывалая i знікомая, калі сказана верным Богам, становіцца найбольш пэўнай з усіх рэчаў i нязменнай, бо робіць магчымай нашую далейшую вандроўку ў часе. Вера прымае гэтае Слова як моцную скалу, на якой можна будаваць як на салідным падмурку. Таму ў Бібліі вера акрэслена габрэйскім словам ‘emûnah, якое паходзіць ад дзеяслова ’amàn, корань якога азначае «падтрымліваць». Паняцце ‘emûnah можа азначаць як вернасць Бога, так і веру чалавека. Чалавек верны атрымлівае сілу, калі даручае сябе ў рукі вернага Бога. Звяртаючыся да абодвух значэнняў гэтага слова – прысутных таксама ў адпаведных ім словах: грэцкім (pistòs) i лацінскім (fidelis) – св. Кірыл Ерузалемскі падкрэслівае годнасць хрысціяніна, які атрымлівае тое ж імя, што і Бог: адзін і другі названыя «вернымі»⁸. Св. Аўгустын тлумачыць гэта так: «Чалавек верыць абяцанням Бога. Верны Бог выконвае тое, што абяцаў чалавеку»⁹.

11. Яшчэ адзін аспект гісторыі Абрагама з’яўляецца істотным для зразумення яго веры. Божае Слова, нават калі нясе ў сабе навізну і нечаканасць, не з’яўляецца чымсьці далёкім ад досведу Патрыярха. У голасе, які звяртаецца да Абрагама, ён распазнае глыбокі заклік, спрадвеку ўпісаны ў яго сэрца. Бог спалучае сваё абяцанне з месцам, дзе жыццё чалавека заўсёды выглядае шматабяцальным: ёсць у ім бацькоўства, нараджэнне новага жыцця: «Сара, жонка твая, народзіць табе сына, і дасі яму імя Ісаак» (Быц 17, 19). Бог Абрагама, які просіць, каб ён цалкам Яму даверыўся, аб’яўляецца як крыніца, з якой паходзіць усялякае жыццё. Такім чынам вера звязана з Божым бацькоўствам, з якога ўзнікае стварэнне: Бог, які кліча Абрагама, ёсць Богам Стварыцелем, тым, які «кліча няіснае да існавання» (Рым 4, 17), тым, які «выбраў нас у Ім перад стварэннем свету, […] прадвызначыў нас для ўсынаўлення» (Эф 1, 4-5). Вера ў Бога асвятляе найглыбейшую сутнасць Абрагама, дазваляе яму распазнаць крыніцу дабрыні, якая з’яўляецца пачаткам усяго, a таксама пераканацца, што яго жыццё не паходзіць з небыцця або з выпадку, але з закліку i любові да асобы. Таямнічы Бог, які паклікаў яго, не з’яўляецца чужым Богам, але тым, які ёсць пачаткам усяго i ўсё падтрымлівае. Вялікае выпрабаванне веры Абрагама, прынясенне ў ахвяру сына Ісаака, паказвае, да якой ступені гэтая першасная любоў здольная гарантаваць жыццё таксама і пасля смерці. Слова, якое было здольнае паклікаць да жыцця сына ў яго «амярцвелым» целе і ў «амярцвелым улонні» бясплоднай Сары (пар. Рым 4, 19), зможа таксама быць гарантыяй абяцання, звязанага з будучым, незалежна ад усялякіх пагрозаў або небяспек (пар. Гбр 11, 19; Быц 4, 21).

Вера Ізраэля

12. Гісторыя ізраэльскага народу ў Кнізе Зыходу працягвае шлях веры Абрагама. Вера зноў нараджаецца з першаснага дару: Ізраэль адкрываецца на дзеянне Бога, які прагне вызваліць яго з нядолі. Вера паклікана да доўгай вандроўкі, каб змагчы адараваць Пана на Сінаі i ўзяць ва ўласнасць абяцаную зямлю. Божая любоў мае рысы айца, які нясе сына падчас усёй дарогі (пар. Дрг 1, 31). Вызнанне веры Ізраэля набывае форму апавядання пра дабрадзействы Бога, пра Яго дзейнасць, каб вызваліць народ i весці яго (пар. Дрг 26, 5-11), і гэтае апавяданне народ пераказвае з пакалення ў пакаленне. Божае Святло свеціць Ізраэлю праз чыны, здзейсненыя Панам, якія згадваюцца і вызнаюцца ў кульце, пераказваюцца бацькамі дзецям. Так мы даведваемся, што святло, якое нясе вера, звязана з канкрэтным апавяданнем пра жыццё, з удзячным успамінам дабрадзействаў, атрыманых ад Бога, i паступовым спаўненнем Яго абяцанняў. Гэта вельмі добра выразіла гатычная архітэктура: у вялікіх катэдрах святло сыходзіць з неба праз вітражы, на якіх прадстаўлена святая гісторыя. Божае Святло даходзіць да нас праз апавяданне пра Яго Аб’яўленне, таму можа асвятліць нашую дарогу ў часе, нагадваючы пра Божыя дабрадзействы, паказваючы, як спаўняюцца Яго абяцанні.

13. Гісторыя Ізраэля паказвае нам таксама спакусу бязвер’я, у якую шматразова трапляў народ. Супрацьлегласцю веры з’яўляецца тут ідалапаклонства. Калі Майсей размаўляе з Богам на Сінаі, народ не можа вытрымаць таямніцы ўкрытага Божага аблічча, не можа знесці часу чакання. Паводле сваёй прыроды вера патрабуе адмаўлення ад жадання мець адразу тое, што як здаецца прапануе зрок, з’яўляецца запрашэннем адкрыцца на крыніцу святла, ушаноўваючы таямніцу Аблічча, якое мае намер аб’явіцца асабіста i ў адпаведны час. Марцін Бубер прыводзіў азначэнне ідалапаклонства, сфармуляванае рабінам з Коцка. З ідалапаклонствам мы сутыкаемся тады, «калі звяртаецца поўнае пашаны аблічча да аблічча, якое не з’яўляецца абліччам»¹⁰. Замест таго, каб верыць у Бога, чалавек жадае ўшаноўваць ідала, аблічча якога можна адлюстраваць i паходжанне якога вядомае, бо ён учынены намі. У выпадку ідала няма небяспекі магчымага паклікання, якое патрабавала б вырачэння ўласнага пачуцця бяспекі, бо ідалы «маюць вусны, але не гавораць» (Пс 115, 5). Таму мы разумеем, што ідал з’яўляецца выдуманай прычынай таго, каб паставіць саміх сябе ў цэнтр рэчаіснасці, пакланяючыся справе ўласных рук. Чалавек, калі губляе асноўны напрамак, які яднае яго жыццё, губляецца ў разнастайнасці сваіх жаданняў. Баронячыся ад чакання часу абяцання, ён распыляецца на тысячы хвілінаў сваёй гісторыі. Таму ідалапаклонства – гэта заўсёды політэізм, рух без мэты ад аднаго гаспадара да другога. Ідалапаклонства не паказвае адной дарогі, але шмат шляхоў, якія не вядуць да выразнай мэты, a хутчэй ствараюць лабірынт. Хто не хоча даверыцца Богу, вымушаны слухаць галасы многіх ідалаў, якія клічуць яго: «Даверся мне». Вера, паколькі звязана з навяртаннем, з’яўляецца супрацьлегласцю ідалапаклонства; гэта аддаленне ад ідалаў дзеля вяртання да жывога Бога праз асабістую сустрэчу. Верыць – значыць даверыцца міласэрнай любові, якая заўсёды прымае i прабачае, падтрымлівае і накіроўвае існаванне, становіцца магутнай у сваёй здольнасці раўняць скрыўленні нашай гісторыі. Вера заключаецца ў гатоўнасці адкрыцца на ўсцяж новую перамену, якую здзяйсняе Божы заклік. Вось парадокс: няспынна звяртаючыся да Пана, чалавек знаходзіць пастаянную дарогу, што вызваляе яго ад хаатычных рухаў, да якіх змушаюць яго ідалы.

14. У веры Ізраэля з’яўляецца таксама постаць Майсея, пасрэдніка. Народ не можа сузіраць аблічча Бога. Гэта Майсей размаўляе з ТЫМ, ЯКІ ЁСЦЬ (YHWH), на гары і перадае ўсім волю Пана. Дзякуючы пасрэдніку Ізраэль навучыўся вандраваць у з’яднанні. Акт веры асобнага чалавека ўпісваецца ў супольнасць, у супольнае «мы» народу, які ў веры ёсць як бы адным чалавекам, «сынам маім першародным», як назаве Бог увесь Ізраэль (пар. Зых 4, 22). Пасрэдніцтва становіцца не перашкодай, але адкрыццём: пры сустрэчы з іншымі мы накіроўваем позірк да праўды, якая нас пераўзыходзіць. Ж. Ж. Русо скардзіўся, што не можа асабіста ўбачыць Бога: «Колькі ж людзей паміж Богам і мною!»¹¹ «Ці гэта так проста і натуральна, што Бог пайшоў да Майсея, каб гаварыць да Жана Жака Русо?»¹². Беручы за пункт выйсця індывідуалістычную i абмежаваную канцэпцыю пазнання, нельга зразумець сэнсу пасрэдніцтва, гэтай здольнасці ўдзельнічаць у візіі іншага чалавека, дзялення пазнаннем, пазнаннем ўласцівым для любові. Вера – бескарыслівы дар Бога, які патрабуе пакоры i адвагі, каб паверыць і даверыцца, i такім чынам заўважыць ясную дарогу сустрэчы паміж Богам i людзьмі, гісторыю збаўлення.

Паўната хрысціянскай веры

15. «Абрагам […] рады быў убачыць дзень Мой; і ўбачыў, і ўзрадаваўся» (Ян 8, 56). Згодна з гэтымі словамі Езуса, вера Абрагама была скіравана да Яго, была ў пэўным сэнсе падрыхтоўкай, каб бачыць Яго таямніцы. Так разумее гэта св. Аўгустын, калі сцвярджае, што Патрыярхі былі збаўленыя ў веры, не ў веры ў Хрыста, які ўжо прыйшоў, але ў веры ў Хрыста, які павінен прыйсці, у веры, скіраванай да будучага, якое звязана з Езусам¹³. Хрысціянская вера сканцэнтравана на Хрысце, з’яўляецца вызнаннем, што Езус ёсць Панам і што Бог уваскрасіў Яго з мёртвых (пар. Рым 10, 9). Усе фрагменты са Старога Запавету сыходзяцца ў Хрысце, Ён становіцца канчатковым «так» для ўсіх абяцанняў, фундаментам нашага канчатковага «Амэн», сказанага Богу (пар. 2 Кар 1, 20). Гісторыя Езуса – гэта поўнае аб’яўленне верагоднасці Бога. Калі Ізраэль успамінаў вялікія справы Божай любові, якія былі цэнтрам яго вызнання i адкрывалі зрок яго веры, сённяшняе жыццё Езуса з’яўляецца нібы месцам канчатковай інтэрвенцыі Бога, найвышэйшым праяўленнем Яго любові да нас. У Езусе Бог не скіроўвае да нас дадатковае слова, сярод многіх іншых, але сваё спрадвечнае Слова (пар. Гбр 1, 1-2). Бог не мог даць нам большай гарантыі, каб нас пераканаць наконт сваёй любові, як нагадвае нам св. Павел (пар. Рым 8, 31-39). Такім чынам хрысціянская вера з’яўляецца верай у поўную Любоў, у яе плённую моц, у яе здольнасць перамяняць свет i тлумачыць час: «І мы пазналі, і паверылі ў любоў, якую мае да нас Бог» (1 Ян 4, 16). У Божай любові, аб’яўленай у Езусе, вера заўважае фундамент, на якім абапіраецца рэчаіснасць i яе канчатковае прызначэнне.

16. Найбольшым доказам верагоднасці любові Хрыста з’яўляецца Яго смерць за чалавека. Калі ахвяраванне жыцця за сяброў з’яўляецца найвышэйшым доказам любові (пар. Ян 15, 13), то Езус ахвяраваў сваё жыццё за ўсіх, таксама за тых, хто быў ворагам, каб такім чынам перамяніць сэрцы. Вось чаму Евангелісты гадзіну Крыжа лічылі кульмінацыйным момантам позірку веры: у гэтай гадзіне яснее бляск велічы i глыбіні Божай любові. Св. Ян змясціў тут сваё ўрачыстае сведчанне, калі разам з Маці Езуса глядзіць на таго, каго прабілі (пар. Ян 19, 37): «А той, хто ўбачыў, засведчыў, і сведчанне яго праўдзівае. І ён ведае, што кажа праўду, каб і вы паверылі» (Ян 19, 35). У сваім творы «Ідыёт» Ф. M. Дастаеўскі ўкладвае ў вусны героя, князя Мышкіна, які глядзіць на вобраз мёртвага Хрыста ў гробе, карціну Ганса Гольбейна Малодшага, наступныя словы: «З прычыны гэтага вобраза хтосьці мог бы страціць веру»¹⁴. Бо карціна паказвае вельмі брутальна знішчальныя вынікі дзеяння смерці на целе Хрыста. Але менавіта праз сузіранне смерці Езуса ўмацоўваецца вера, атрымліваючы яркае святло, калі яна прадстае як вера ў Яго непарушную любоў да нас, здольную ўвайсці ў смерць, каб нас збавіць. Магчыма верыць у гэтую любоў, якая не ўхіляецца ад смерці, каб паказаць, як моцна мяне любіць; яе бязмежнасць перамагае ўсялякія падазрэнні i дазваляе нам у поўні даверыцца Хрысту.

17. Вось жа, смерць Хрыста адкрывае поўную сапраўднасць Божай любові, калі глядзім на яе ў святле Яго ўваскрасення. Уваскрослы Хрыстус з’яўляецца верагодным сведкам (пар. Ап 1, 5; Гбр 2, 17), моцнай падтрымкай для нашай веры. «А калі Хрыстус не ўваскрос, то вера ваша марная» – сцвярджае св. Павел (1 Кар 15, 17). Калі б любоў Айца не ўчыніла таго, што Езус паўстаў з мёртвых, калі б не змагла вярнуць жыццё Яго целу, не была б у поўні сапраўднай любоўю, здольнай асвятліць таксама цемру смерці. Калі св. Павел кажа пра сваё новае жыццё ў Хрысце, мае на ўвазе веру «ў Сына Божага, які палюбіў мяне і аддаў сябе за мяне» (Гал 2, 20). Без сумнення гэтая вера ў Божага Сына ёсць вераю Апостала Народаў у Езуса, але прадугледжвае таксама сапраўднасць Езуса, яна мае сваю падставу ў Яго любові аж да смерці, а таксама ў Яго быцці Сынам Божым. Менавіта таму, што Езус з’яўляецца Сынам, што цалкам укаранёны ў Айцу, Ён мог перамагчы смерць і дазволіць заяснець паўнаце жыцця. Наша культура страціла здольнасць заўважаць канкрэтную прысутнасць Бога, Яго дзеянне ў свеце. Мы думаем, што Бог знаходзіцца дзесьці далёка, на іншым узроўні рэчаіснасці, аддзелены ад нашых канкрэтных адносін. Калі б так было, калі б Бог не быў здольны дзейнічаць у свеце, Яго любоў не была б сапраўды магутнай, сапраўды рэальнай, a значыць не была б нават сапраўднай любоўю, здольнай гарантаваць тое шчасце, якое абяцае. Тады было б абсалютна ўсё роўна, ці вераць у Яго, ці не вераць. Аднак жа хрысціяне вызнаюць канкрэтную і магутную любоў Бога, які сапраўды дзейнічае ў гісторыі і вырашае яе канчатковы лёс. Гэтую любоў можна сустрэць, яна ў поўні аб’явілася праз муку, смерць і ўваскрасенне Хрыста.

18. Паўната, да якой Езус прыводзіць веру, мае яшчэ адзін вырашальны аспект. У веры Хрыстус не з’яўляецца толькі тым, у каго мы верым, найвышэйшым аб’яўленнем Божай любові, але таксама тым, з кім мы яднаемся, каб верыць. Вера не толькі глядзіць на Езуса, але глядзіць з пункту гледжання Езуса, Яго вачыма: з’яўляецца ўдзелам у Яго спосабе глядзець. У многіх сферах жыцця мы давяраем іншым асобам, якія лепш за нас ведаюць справу. Давяраем архітэктару, які будуе наш дом, фармацэўту, які дае нам лекі дзеля нашага выздараўлення, адвакату, які абараняе нас у судзе. Мы таксама патрабуем кагосьці, хто быў бы надзейным экспертам у справах Бога. Езус, Яго Сын, ёсць тым, хто вучыць аб Богу (пар. Ян 1, 18). Жыццё Хрыста, Яго спосаб пазнання Айца, абсалютнае жыццё ў адносінах з Ім, адкрывае перад жыццём чалавека новую прастору, i мы можам у яе ўвайсці. Св. Ян выразіў важнасць асабістых адносін з Езусам для нашай веры, карыстаючыся па-рознаму дзеясловам верыць. Акрамя «веры ў тое, што» праўдай ёсць тое, што кажа Езус (пар. Ян 14, 10; 20, 31), Ян выкарыстоўвае таксама выразы: «верыць» Езусу, а таксама «верыць у» Езуса. «Верым» Езусу, калі прымаем Яго слова, Яго сведчанне, бо Ён праўдзівы (пар. Ян 6, 30). «Верым у» Езуса, калі асабіста Яго прымаем у нашым жыцці, калі далучаемся да Яго ў любові, а таксама калі крочым за Ім на нашым шляху (пар. Ян 2, 11; 6, 47; 12, 44).

Каб мы змаглі пазнаць Яго, прыняць і наследаваць, Сын Божы прыняў нашае цела і праз гэта глядзеў на Айца таксама як чалавек, вандруючы i жывучы ў часе. Хрысціянская вера – гэта вера ва Уцелаўлёнае Слова, а таксама ў Яго ўваскрасенне ў целе; гэта вера ў Бога, які наблізіўся да нас настолькі, што ўвайшоў у нашую гісторыю. Вера ў Божага Сына, які стаў чалавекам у Езусе з Назарэта, не аддаляе нас ад рэчаіснасці, але дазваляе нам зразумець яе глыбінную сутнасць, адкрыць, наколькі Бог любіць гэты свет i надалей накіроўвае яго да сябе; у выніку хрысціянін штораз больш удзельнічае і мацней перажывае сваю вандроўку на зямлі.

Збаўленне праз веру

19. Зыходзячы з гэтага ўдзелу ў спосабе гледжання Езуса, апостал Павел у сваіх пасланнях даў нам апісанне жыцця веруючага чалавека. Веруючы, прымаючы дар веры, перамяняецца ў новае стварэнне. Атрымлівае новае існаванне, існаванне сыноўскае, становіцца сынам у Сыне. «Abba – Ойча» найбольш характэрнае слова з досведу Езуса, якое становіцца цэнтрам хрысціянскага досведу (пар. Рым 8, 15). Жыццё ў веры, як сыноўскае жыццё, ёсць прызнаннем першаснага і радыкальнага дару, які з’яўляецца падставай існавання чалавека, i можна яго выказаць у словах св. Паўла, скіраваных да Карынцянаў: «Што ж маеш ты, чаго б не атрымаў?» (1 Кар 4, 7). Менавіта гэта з’яўляецца кантэкстам палемікі св. Паўла з фарысеямі, дыскусіі на тэму збаўлення праз веру або праз учынкі Закону. Св. Павел адкідвае паставу чалавека, які хоча апраўдацца перад Богам сваімі ўчынкамі. Такі чалавек, нават калі выконвае запаведзі, нават калі здзяйсняе добрыя ўчынкі, ставіць сябе ў цэнтры і не прызнае, што крыніцай дабрыні ёсць Бог. Хто так паступае, хто хоча быць крыніцай уласнай справядлівасці, заўважае, што яна хутка вычэрпваецца, а таксама адкрывае, што не можа нават быць верным Закону. Замыкаецца ў сабе, аддзяляецца ад іншых, і перш-наперш ад Пана, таму яго жыццё становіцца дарэмным, яго ўчынкі бясплоднымі, ён становіцца як дрэва, што стаіць далёка ад вады. Св. Аўгустын так гэта выказвае сваёй канкрэтнай i трапнай мовай: «Ab eo qui fecit te noli deficere nec ad te» – «ад таго, хто цябе ўчыніў, не адыходзь, нават калі ідзеш да сябе»¹⁵. Калі чалавек думае, што адшукае самога сябе, аддаляючыся ад Бога, яго існаванне становіцца паражэннем (пар. Лк 15, 11-24). Пачаткам збаўлення становіцца адкрыццё на штосьці, што папярэднічае, на першасны дар, які пацвярджае і захоўвае жыццё. Толькі праз адкрыццё на гэты пачатак і яго прызнанне мы можам перамяніцца, дазваляючы, каб у нас споўнілася збаўленне, a жыццё стала плённым, поўным добрых пладоў. Збаўленне праз веру заключаецца ў прызнанні першынства Божага дару, як гэта прадстаўляе св. Павел: «Бо ласкаю вы збаўлены праз веру. І гэта не ад вас, гэта Божы дар» (Эф 2, 8).

20. Новая логіка веры сканцэнтравана на Хрысце. Вера ў Хрыста збаўляе нас, бо менавіта ў Ім жыццё радыкальна адкрываецца на Любоў, якая апярэджвае нас і перамяняе нас знутры, дзейнічае ў нас і з намі. Гэта выразна бачна ў прадстаўленай Апосталам Народаў эгзэгезе тэксту з Кнігі Другазаконня, эгзэгезе, якая ўпісваецца ў найглыбейшую дынаміку Старога Запавету. Майсей кажа народу, што загады Бога не празмерна высокія і не празмерна далёкія ад чалавека. Не трэба казаць: «Хто ж [...] узыдзе ў неба і прынясе іх нам?» ці: «Хто ж пойдзе за мора і прынясе іх нам?» (пар. Дрг 30, 11-14). Св. Павел раз’ясняе гэтую блізкасць Божага слова як тое, што звязана з прысутнасцю Хрыста ў хрысціяніне. «Не кажы ў сэрцы тваім: “Хто ўзыдзе на неба?”, каб Хрыста прывесці, або: “Хто сыдзе ў адхлань?”, каб Хрыста ўзняць з мёртвых» (Рым 10, 6-7). Хрыстус зышоў на зямлю i ўваскрос; праз сваё Уцелаўленне і Уваскрасенне Божы Сын прайшоў увесь шлях чалавека i жыве ў нашых сэрцах праз Духа Святога. Вера ведае, што Бог стаў для нас вельмі блізкім, што Хрыстус быў дадзены нам як вялікі дар, які ўнутрана перамяняе нас, які жыве ў нас i праз гэта адорвае нас святлом, якое асвятляе пачатак i канец жыцця, увесь шлях чалавека.

21. Дзякуючы гэтаму можам зразумець навізну, да якой вядзе нас вера. Веруючы чалавек перамяняецца Любоўю, на якую адкрыўся ў веры, a калі адкрываецца на гэтую ахвяраваную яму Любоў, яго існаванне выходзіць па-за яго межы. Таму св. Павел можа сказаць: «І ўжо не я жыву, а жыве ўва мне Хрыстус» (Гал 2, 20) i заклікаць: «…каб праз веру Хрыстус пасяліўся ў сэрцах вашых» (Эф 3, 17). У веры пашыраецца «я» веруючага, каб пасяліўся ў ім хтосьці Іншы, каб ён жыў у кімсьці Іншым, i такім чынам яго жыццё пашыраецца ў Любові. Тут мае месца менавіта дзеянне Духа Святога. Хрысціянін можа мець вочы Езуса, Яго пачуцці, Яго сыноўскую гатоўнасць, бо яму дадзены ўдзел у Яго Любові, якой ёсць Дух. I ў гэтай Любові набываецца пэўным чынам позірк, уласцівы Езусу. Без гэтага прыпадабнення ў Любові, без прысутнасці Духа, які вылівае яе ў нашыя сэрцы (пар. Рым 5, 5), немагчыма вызнаваць Езуса як Пана (пар. 1 Кар 12, 3).

Эклезіяльнае вымярэнне веры

22. Такім чынам жыццё з веры становіцца эклезіяльным жыццём. Калі св. Павел кажа хрысціянам у Рыме пра адно цела, якое ствараюць у Хрысце ўсе веруючыя, заклікае, каб яны не ганарыліся; бо кожны павінен ацэньваць сябе «паводле веры, удзеленай кожнаму Богам» (Рым 12, 3). Веруючы вучыцца глядзець на самога сябе паводле вызнаванай веры. Постаць Хрыста – гэта люстэрка, у якім ён адкрывае свой вобраз. А паколькі Хрыстус заключае ў сабе ўсіх веруючых, якія ўтвараюць Яго цела, хрысціянін разумее сябе ў гэтым целе, у першасных адносінах да Хрыста i да братоў па веры. Вобраз цела не зводзіць веруючага да простай ананімнай часткі цэлага, да звычайнага элемента вялікага механізма, але больш падкрэслівае жыццёвую сувязь Хрыста з веруючымі i ўсіх веруючых паміж сабою (пар. Рым 12, 4-5). Хрысціяне ўтвараюць «адно» (пар. Гал 3, 28), не губляючы сваёй індывідуальнасці, a ў служэнні іншым кожны атрымлівае да канца ўласнае жыццё. Становіцца зразумелым, чаму па-за целам, па-за гэтай еднасцю Касцёла ў Хрысце, па-за Касцёлам, які – згодна са словамі Рамана Гуардзіні – «з’яўляецца гістарычным носьбітам поўнага позірку Хрыста на свет»¹⁶, вера губляе сваю меру, не знаходзіць ужо сваёй раўнавагі, дастатковай прасторы, каб утрымацца. Вера з неабходнасці мае эклезіяльную форму, вызнаецца знутры цела Хрыста як канкрэтная камунія веруючых. Менавіта з гэтай касцёльнай прасторы адкрывае яна кожнага хрысціяніна на ўсіх людзей. Пачутае слова Хрыста моцаю свайго дынамізму перамяняецца ў хрысціяніне ў адказ i становіцца ў сваю чаргу словам сказаным, вызнаннем веры. Св. Павел сцвярджае: «[…] сэрцам вераць для апраўдання, а вуснамі вызнаюць для збаўлення» (Рым 10, 10). Вера – гэта не прыватная справа, не індывідуалісцкае паняцце, не суб’ектыўнае меркаванне, яна нараджаецца са слухання, і прызначана стаць выказваннем, абвяшчэннем. «Як жа будуць заклікаць таго, у каго не паверылі? Як будуць слухаць, калі няма каму абвяшчаць?» (Рым 10, 14). Вера дзейнічае ў хрысціяніне, пачынаючы ад прынятага дару, ад Любові, якая вядзе да Хрыста (пар. Гал 5, 6), i робіць яго ўдзельнікам дарогі Касцёла, які пілігрымуе ў гісторыі да свайго спаўнення. Перамененаму такім чынам чалавеку адкрываецца новы спосаб бачання, вера становіцца святлом для яго вачэй.

РАЗДЗЕЛ ІІ

КАЛІ НЕ ПАВЕРЫЦЕ, НЕ ЗРАЗУМЕЕЦЕ
(пар. Іс 7, 9)

Вера і праўда

23. Калі не паверыце, не зразумееце. Так тлумачацца словы Ісаі, скіраваныя да караля Ахаза ў грэцкай версіі габрэйскай Бібліі, у перакладзе Сэптуагінты, здзейсненым у Александрыі ў Егіпце. Вось так справа пазнання праўды была пастаўлена ў цэнтры веры. Аднак, у габрэйскім тэксце знаходзім штосьці іншае. У ім прарок кажа каралю: «Калі не паверыце, не ўстаіце». Маем тут гульню словаў, з дзвюма формамі дзеяслова ’amàn: «паверыце» (tа’amіnu) і «ўстаіце» (te’amenu). Кароль, напалоханы магутнасцю сваіх ворагаў, шукае бяспекі, якую можа яму гарантаваць дамова з вялікай асірыйскай імперыяй. У гэты час прарок заклікае яго, каб ён спадзяваўся толькі на сапраўдную скалу, якая не вагаецца, – на Бога Ізраэля. Паколькі Бог праўдзівы, разумна будзе верыць у Яго, будаваць сваю бяспеку на Яго слове. Гэтага Бога Ісая крыху пазней назаве два разы «Богам-Амэн» (пар. Іс 65, 16), непарушным фундаментам вернасці запавету. Можна меркаваць, што ў грэцкай версіі Бібліі, перакладаючы «устаяць» як «зразумець», зроблена значная змена тэксту праз адыход ад біблійнага разумення паняцця даверу Богу да грэцкага паняцця разумення. Аднак гэты прыклад, які напэўна дапускае дыялог з грэцкай культурай, не адыходзіць ад глыбокай дынамікі габрэйскага тэксту. Апора, якую Ісая абяцае каралю, звязана са зразуменнем дзеяння Бога і з еднасцю, якую Ён надае жыццю чалавека і гісторыі народу. Прарок заклікае да зразумення шляхоў Пана, каб у вернасці Бога адкрыць мудры намер, які кіруе стагоддзямі. Св. Аўгустын змясціў у сваіх «Вызнаннях» сінтэз слоў «зразумець» i «ўстаяць», калі сказаў аб праўдзе, якой можна паверыць, каб моцна стаяць: «Тады падужэю i ўмацуюся ў Табе, [...] у Твёй праўдзе»¹⁷. З кантэксту ведаем, што св. Аўгустын хоча паказаць, якім чынам гэтая верагодная Божая праўда – як сведчыць пра гэта Біблія – з’яўляецца Яго вернай прысутнасцю ў гісторыі, Яго здольнасцю з’яднаць разам час i сабраць у адно раскіданыя чалавечыя дні¹⁸.

24. Прачытаны ў гэтым святле тэкст Ісаі вядзе да наступнай высновы: чалавек патрабуе пазнання, патрабуе праўды, бо без яе не мае апоры, не ідзе наперад. Вера без праўды не збаўляе, не робіць упэўненымі нашыя крокі. Застаецца прыгожай байкай, праекцыяй нашых жаданняў шчасця, чымсьці, што нас задавольвае толькі ў такой ступені, у якой мы хочам паддавацца ілюзіі, або зводзіцца да прыгожага пачуцця, якое дае суцяшэнне i грэе, але залежыць ад зменлівасці нашага духу, зменлівасці часоў, няздольнае падтрымліваць на пастаяннай дарозе ў жыцці. Калі б такой была вера, кароль Ахаз меў бы прычыну, каб не ставіць у залежнасць свайго жыцця i бяспекі свайго каралеўства ад эмоцыі. Але з увагі на сваю ўнутраную сувязь з праўдай, вера можа даць новае святло, пераўзыходзячы разлікі караля, бо яе позірк сягае далей, бо яна разумее дзеянне Бога, вернага свайму запавету і сваім абяцанням.

25. Нагадванне пра сувязь веры з праўдай сёння найбольш неабходна менавіта з прычыны крызісу праўды. У сучаснай культуры часта назіраецца тэндэнцыя прыняцця за адзіную праўду тую, якая звязана з тэхнікай: праўдзівае тое, што чалавек можа пабудаваць i змерыць дзякуючы сваім ведам; яно праўдзівае, бо функцыянуе, і гэтым робіць жыццё больш выгодным i лёгкім. Сёння толькі гэта здаецца праверанай праўдай, адзінай, якой можна падзяліцца з іншымі, адзінай, аб якой можна дыскутаваць i разам у ёй удзельнічаць. З іншага боку, маглі б існаваць таксама адзінкавыя праўды, якія заключаюцца ў тым, каб быць праўдзівымі ў тым, што кожны адчувае ў сабе, праўды, важныя толькі для канкрэтнай асобы, якіх нельга прапанаваць іншым, каб яны служылі агульнаму дабру. З падазронасцю ўспрымаецца вялікая праўда, тая, якая тлумачыць усё індывідуальнае і грамадскае жыццё. Паўстае пытанне, ці не такой была праўда, якую распаўсюджвалі вялікія таталітарныя сістэмы мінулага стагоддзя, праўда, якая навязвала ўласную глабальную канцэпцыю, каб сцерці канкрэтную гісторыю паасобнага чалавека? Таму застаецца толькі рэлятывізм, які не цікавіцца ўжо пытаннем аб праўдзе ўсяго, пытаннем, якое ў асноўным з’яўляецца таксама пытаннем пра Бога. У такой перспектыве лагічным з’яўляецца жаданне знішчыць сувязь рэлігіі з праўдай, бо гэтая сувязь была б падставай фанатызму, што імкнецца знішчыць чалавека, які не падзяляе веры. У гэтым кантэксце можам гаварыць пра вялікі недахоп памяці сучаснага свету. Бо пытанне аб праўдзе з’яўляецца пытаннем аб памяці, глыбокай памяці, бо адносіцца да таго, што нас апярэджвае, i такім чынам можа з’яднаць нас незалежна ад нашага малога i абмежаванага «я». Гэта пытанне пра пачатак усяго, у святле якога можна заўважыць мэту, a таксама сэнс агульнай дарогі.

Веданне праўды і любові

26. Ці ў гэтай сітуацыі хрысціянская вера можа паслужыць агульнаму дабру ў межах уласцівага разумення праўды? Каб адказаць на гэтае пытанне, трэба задумацца над відам пазнання, якое ўласціва веры. У гэтым нам могуць дапамагчы словы св. Паўла: «Бо сэрцам вераць» (Рым 10, 10). Паводле Бібліі цэнтрам чалавека з’яўляецца сэрца, у якім сустракаюцца ўсе яго вымярэнні: цела i дух; глыбіня асобы і яе адкрыццё на свет і іншых; розум, воля і пачуцці. Вось жа, калі сэрца здольнае яднаць гэтыя вымярэнні, то дзеецца так таму, што яно з’яўляецца месцам, дзе мы адкрываемся на праўду i любоў i дазваляем, каб яны ў глыбіні закранулі нас i перамянілі. Вера перамяняе ўсю асобу, і настолькі, наколькі яна адкрываецца на любоў. Дзякуючы гэтаму з’яднанню веры і любові можна зразумець форму пазнання, якая ўласціва веры, яе сілу пераконвання, яе здольнасць асвятляць нашую дарогу. Вера пазнае настолькі, наколькі звязана з любоўю, бо любоў нясе святло. Разуменне веры нараджаецца тады, калі мы прымаем вялікую Божую любоў, якая перамяняе нас i дае нам новыя вочы, каб мы маглі бачыць рэчаіснасць.

27. Вядома, як філосаф Людвік Вітгенштэйн растлумачыў сувязь паміж верай і ўпэўненасцю. Паводле яго вера падобна да досведу закаханасці, які разумеецца як нешта суб’ектыўнае, чаго нельга прапанаваць як праўдзівае для ўсіх¹⁹. Сучаснаму чалавеку здаецца, што пытанне любові не мае нічога супольнага з праўдай. Любоў сёння разумеецца як досвед, звязаны са светам непастаянных пачуццяў і не звязаны ўжо з праўдай.

Ці гэта сапраўды адэкватнае апісанне любові? Сапраўды, любоў не можа зводзіцца да пачуцця, якое ўзнікае і знікае. Канешне, яна мае сувязь з нашай пачуццёвасцю, але на столькі, каб адкрыць яе на ўмілаваную асобу i такім чынам распачаць дарогу, якая з’яўляецца выйсцем з замкнёнасці ва ўласным «я» i збліжэннем да другой асобы дзеля будавання трывалых адносін; любоў імкнецца да еднасці з умілаванай асобай. Такім чынам бачым, у якім сэнсе любоў патрабуе праўды. Аднак, калі любоў абапіраецца на праўду, яна можа вытрываць у часе, перамагаючы мімалётнасць хвіліны i застаючыся моцнай, каб падтрымліваць супольную дарогу. Калі любоў не суадносіцца з праўдай, то падлягае зменлівасці пачуццяў і не вытрымлівае выпрабаванняў часу. Сапраўдная ж любоў яднае ўсе вымярэнні нашай асобы i становіцца новым святлом на шляху, які вядзе да вялікага і поўнага жыцця. Без праўды любоў не можа даць трывалай сувязі, не можа вывесці нашае «я» з яго адасабнення і вызваліць яго ад недаўгавечнасці, каб будаваць жыццё і прыносіць плён.

Калі любоў патрабуе праўды, то і праўда патрабуе любові. Нельга аддзяляць любові ад праўды. Без любові праўда становіцца зімной, безасабовай, ускладняе жыццё канкрэтнай асобы. Праўда, якую мы шукаем, тая, што надае сэнс нашай дарозе, асвятляе нас, калі мы ахоплены любоўю. Хто любіць, разумее, што любоў – гэта досвед праўды, што гэта яна адкрывае нашыя вочы, каб мы маглі ўбачыць усю рэчаіснасць па-новаму, разам з каханай асобай. У гэтым сэнсе св. Грыгорый Вялікі напісаў, што «amor ipse notitia est» – сама любоў з’яўляецца пазнаннем, нясе з сабою новую логіку²⁰. Маецца на ўвазе дыялогавы спосаб успрымання свету, які становіцца пазнаннем, што ўдзяляецца іншай асобе, позіркам у перспектыве іншага чалавека i супольным поглядам на ўсё. Вільгельм з Сан-Цьеры ў Сярэднявеччы звяртаецца да гэтай традыцыі, калі каментуе верш з «Песні песняў», у якім умілаваны кажа ўмілаванай: вочы твае як галубкі (пар. Пп 1, 15)²¹. Гэтыя двое вачэй – тлумачыць Вільгельм – гэта веруючы розум i любоў, якія становяцца адным вокам, каб сузіраць Бога, калі інтэлект становіцца «інтэлектам асветленай любові»²².

28. Гэтае адкрыццё любові як крыніцы пазнання, якое з’яўляецца першым досведам кожнага чалавека, знаходзіць праўдзівае адлюстраванне ў біблійным разуменні веры. Радуючыся любові, з якой Бог яго выбраў і ўстанавіў як народ, Ізраэль даходзіць да разумення еднасці Божага плану, ад пачатку аж да яго спаўнення. Пазнанне веры, паколькі нараджаецца з Божай любові, якая ўстанаўлівае Запавет, з’яўляецца пазнаннем, якое асвятляе дарогу гісторыі. Таму таксама ў Бібліі праўда i вернасць выступаюць разам: праўдзівы Бог ёсць Богам верным, тым, хто здзяйсняе свае абяцанні і дазваляе ў часе разумець свой намер. Праз досвед прарокаў, у болю выгнання і ў надзеі канчатковага вяртання ў святы горад, Ізраэль зразумеў, што Божая праўда выходзіць па-за межы яго гісторыі, ахопліваючы ўсю гісторыю свету, пачынаючы ад стварэння. Пазнанне веры асвятляе не толькі канкрэтную дарогу аднаго народу, але ўсю гісторыю створанага свету, ад яго пачатку аж да канца.

Вера як слуханне і бачанне

29. Зважаючы на тое, што пазнанне веры звязана з Запаветам з верным Богам, які робіць больш цеснай повязь любові з чалавекам і скіроўвае да яго Слова, Біблія прадстаўляе яго як слуханне; асацыіруе яго з пачуццём слыху. Св. Павел выкарыстаў формулу, якая стала класічнай: fides ex auditu – «вера – ад пачутага» (Рым 10, 17). Пазнанне, звязанае са словам, заўсёды з’яўляецца асабістым пазнаннем, якое распазнае голас, якое дабравольна адкрываецца на яго i паслухмяна ідзе за ім. Таму св. Павел кажа пра «паслухмянасць веры» (пар. Рым 1, 5; 16, 26)²³. Больш за тое, вера – гэта пазнанне, звязанае з хадою часу, якога патрабуе слова, каб быць выказаным: гэта пазнанне, якому вучымся толькі на шляху наследавання. Слуханне дапамагае добра паказаць сувязь паміж пазнаннем і любоўю.

Калі гаварыць пра пазнанне праўды, то слуханне супрацьпастаўляецца часам бачанню, уласціваму быццам бы для грэцкай культуры. Калі з аднаго боку святло дапамагае сузіраць цэласнасць, да якой чалавек заўсёды імкнуўся, то з другога боку, гэта быццам бы не пакідае месца для свабоды, бо зыходзіць з неба і даходзіць непасрэдна да вока, не патрабуючы, каб вока адказвала. Больш за тое, святло быццам бы схіляе да статычнага сузірання, без аднясення да канкрэтнага часу, у якім чалавек цешыцца і церпіць. Паводле гэтай канцэпцыі, біблійны падыход да пазнання як бы супрацьпастаўляецца грэцкаму падыходу, які ў пошуку абсалютнага разумення рэчаіснасці звязаў пазнанне з бачаннем.

Аднак жа ясна, што гэтая ўяўная апазіцыя не адпавядае біблійным фактам. Стары Запавет лучыў абодва віды пазнання, бо слуханне Божага слова звязана з жаданнем сузіраць аблічча Бога. Такім чынам стаў магчымым дыялог з эліністычнай культурай, дыялог, які належыць да істоты Святога Пісання. Слуханне ўказвае на асабістае пакліканне i паслухмянасць, a таксама на факт, што праўда аб’яўляецца ў часе; позірк дае магчымасць поўнасцю ўбачыць усю дарогу і дазваляе ўключыцца ў вялікі Божы план; без гэтага бачання мы мелі б толькі асобныя фрагменты невядомага цэлага.

30. Сувязь паміж бачаннем і слуханнем як прыладамі пазнання веры вельмі выразна бачная ў Евангеллі св. Яна. У чацвёртым Евангеллі верыць значыць слухаць і адначасова бачыць. Слуханне ў веры адбываецца згодна з формай пазнання, уласцівай любові: гэта слуханне асобы, якое адрознівае і распазнае голас Добрага Пастыра (пар. Ян 10, 3-5); гэта слуханне, якое загадвае наследаваць, як у выпадку першых вучняў, якія «пачулі … і пайшлі за Езусам» (Ян 1, 37). З другога боку, вера звязана з бачаннем. Часам бачанне знакаў, якія здзяйсняў Езус, апярэджвае веру, як у выпадку габрэяў, якія пасля ўваскрашэння Лазара, «… бачылі, што ўчыніў Езус, і паверылі ў Яго» (Ян 11, 45). У іншых выпадках менавіта вера вядзе да больш глыбокага бачання: «… Калі будзеш верыць, убачыш славу Божую?» (Ян 11, 40). Урэшце, вера і бачанне пераплятаюцца: «Хто верыць у Мяне, не ў Мяне верыць, а ў таго, хто паслаў Мяне. І хто бачыць Мяне, бачыць таго, хто паслаў Мяне» (Ян 12, 44-45). Дзякуючы гэтай лучнасці са слуханнем, бачанне становіцца следаваннем за Хрыстом, а вера становіцца дарогай бачання, на якой вочы прызвычайваюцца ўглядацца ўглыб. Такім чынам, у велікодны ранак, ад Яна, які, калі было яшчэ цёмна, перад пустым гробам «убачыў і паверыў» (Ян 20, 8), пераходзім да позірку Марыі Магдалены, якая ўжо бачыць Езуса (пар. Ян 20, 14) i хоча Яго затрымаць, але Езус заахвочвае яе сузіраць Яго на Ягоным шляху да Айца, аж да поўнага вызнання самой Магдалены перад вучнямі: «бачыла Пана» (Ян 20, 18).

Як можна дасягнуць гэтай еднасці слухання і бачання? Гэта магчыма тады, калі за пункт выйсця бяром канкрэтную асобу Езуса, якога бачым i слухаем. Ён – Слова, якое сталася целам, хвалу якога мы бачылі (пар. Ян 1, 14). Святло веры – гэта святло Аблічча, у якім мы бачым Айца. Праўда, якую разумее вера, у чацвёртым Евангеллі з’яўляецца аб’яўленнем Айца ў Сыне, у Яго целе, а таксама ў Яго зямных чынах; гэтую праўду можна акрэсліць як «яснеючае жыццё» Езуса²⁴. Гэта азначае, што пазнанне веры не заахвочвае нас да бачання чыста ўнутранай праўды. Праўда, якую перад намі адкрывае вера, з’яўляецца праўдай, сканцэнтраванай на сустрэчы з Хрыстом, на сузіранні Яго жыцця, на заўважанні Яго прысутнасці. У гэтым сэнсе св. Тамаш з Аквіну кажа пра oculata fides Апосталаў – пра веру, якая бачыць! – перад Уваскрослым, якога бачаць у целе²⁵. Убачылі ўваскрослага Езуса на ўласныя вочы і паверылі, гэта значыць змаглі пранікнуць углыб таго, што бачылі, каб вызнаць Божага Сына, які сядзіць праваруч Айца.

31. Толькі так, праз Уцелаўленне, праз удзел у нашай чалавечай натуры, адпаведнае пазнанне любові магло дасягнуць паўнаты. Святло любові нараджаецца тады, калі ўзрушана нашае сэрца, і праз гэта мы прымаем унутраную прысутнасць умілаванага ў нас, якая дазваляе нам пазнаць Яго таямніцу. Таму мы разумеем, чаму разам са слуханнем і сузіраннем для св. Яна вера становіцца дотыкам, як сцвярджае ён у сваім Першым пасланні: «Тое, што […] мы чулі […], што бачылі на свае вочы, на што глядзелі і да чаго дакраналіся нашыя рукі» (1, 1). Праз сваё ўцелаўленне і прыйсце Езус дакрануўся да нас, i дакранаецца таксама і сёння праз сакрамэнты. Такім чынам, перамяняючы нашыя сэрцы, Ён дазволіў i надалей дазваляе нам распазнаваць Яго i вызнаваць як Божага Сына. Праз веру і мы можам дакрануцца да Яго і атрымаць моц Яго ласкі. Св. Аўгустын, каментуючы фрагмент пра жанчыну, якая цярпела ад крывацёку i якая дакранулася да Езуса, каб Ён вылечыў яе, (пар. Лк 8, 45-46), сцвярджае: «Вера – гэта дотык сэрца»²⁶. Натоўп ціснецца да Яго, але не датыкаецца да Яго асабовым дотыкам веры, які прызнае Яго таямніцу, тое, што Ён – Сын, які аб’яўляе Айца. Толькі калі прыпадабняемся да Езуса, мы атрымліваем адпаведныя вочы, каб убачыць Яго.

Дыялог паміж вераю і розумам

32. Паколькі хрысціянская вера абвяшчае праўду пра поўную любоў Бога i адкрывае на моц гэтай любові, яна даходзіць да самых глыбіняў досведу кожнага чалавека, які прыходзіць на свет праз любоў i пакліканы да любові, каб трываць у святле. Кіруючыся жаданнем асвятліць усю рэчаіснасць і зыходзячы з Божай любові, аб’яўленай у Езусе, імкнучыся любіць тую самую любоў, першыя хрысціяне знайшлі ў грэцкім свеце, у яго прагненні праўды, адпаведнага партнёра для дыялогу. Сустрэча евангельскага абвяшчэння з філасофскай думкай старажытнага свету была вырашальным памостам для таго, каб Евангелле дайшло да ўсіх народаў i зрабіла магчымым плённы ўзаемаўплыў веры і розуму, што паглыблялася на працягу стагоддзяў, аж да нашага часу. У сваёй энцыкліцы Fides et ratio благаслаўлёны Ян Павел II паказаў, што вера i розум узаемна ўмацоўваюцца²⁷. Калі мы знаходзім поўнае святло любові Езуса, мы адкрываем, што ў кожнай нашай любові быў прысутны промень таго святла, і разумеем, якой была яго канчатковая мэта. Тое, што нашая любоў нясе з сабою святло, дапамагае нам адначасова заўважыць дарогу любові да паўнаты абсалютнага ахвяравання для нас Божага Сына. У гэтым двухбаковым суаднясенні святло веры асвятляе ўсе нашыя чалавечыя адносіны, якія можам перажываць у еднасці з любоўю і чуласцю Хрыста.

33. У жыцці св. Аўгустына бачым важны прыклад гэтай дарогі, на якой пошукі розуму, з яго прагаю праўды і яснасці, былі ўключаны ў гарызонт веры, дзякуючы якой набылі новае разуменне. З аднаго боку ён прымае грэцкую філасофію святла, якая ставіць націск на бачанні. Праз сустрэчу з неаплатанізмам ён пазнаў парадыгму святла, якое зыходзіць з вышыняў, каб асвятліць рэчы, i таму лічылася яно сімвалам Бога. Св. Аўгустын зразумеў Боскую трансцэндэнцыю i адкрыў, што ўсе рэчы маюць сваю празрыстасць, і таму могуць адлюстроўваць дабрыню Бога, Дабро. Гэтым ён вызваліўся ад маніхейства, у якім трываў раней і пад уплывам якога думаў, што зло і дабро няспынна змагаюцца паміж сабою, змешваючыся i расплываючыся без выразных межаў. Разуменне, што Бог ёсць святлом, дало яго жыццю новы напрамак, здольнасць распазнаць зло, якое ўчыніў, i вярнуцца да дабра.

З іншага боку, у канкрэтным вопыце св. Аўгустына, пра што ён сам расказвае ў сваіх «Вызнаннях», вырашальным момантам на яго шляху веры не было бачанне Бога па-за гэтым святлом, але больш слуханне, калі ў садзе ён пачуў голас, які казаў: «Вазьмі і чытай»; узяў ён у рукі кнігу Пасланняў св. Паўла i затрымаўся на 13 раздзеле Паслання да Рымлянаў²⁸. Так з’явіцца асабовы Бог Бібліі, які можа гаварыць з чалавекам, сысці і жыць з ім, а таксама спадарожнічаць яму на дарогах гісторыі, аб’яўляючыся падчас слухання і адказу.

Аднак, гэтая сустрэча з Богам Слова не прывяла св. Аўгустына да адкідвання святла і бачання. Ён спалучыў абедзве перспектывы, кіруючыся аб’яўленнем любові Бога ў Езусе. Распрацаваў філасофію святла, якая прымае ўласцівую слову ўзаемнасць i дазваляе свабодна глядзець у напрамку святла. I як на слова гучыць свабодны адказ, так і святло знаходзіць у якасці адказу вобраз, які адлюстроўвае яго. Яднаючы слуханне і бачанне, св. Аўгустын можа казаць пра «слова, якое яснее ўнутры чалавека»²⁹. Такім чынам святло становіцца як бы святлом слова, бо з’яўляецца святлом асабовага Аблічча, святлом, якое асвятляе, заклікае нас i прагне адлюстроўвацца на нашым абліччы, каб выпраменьваць з нашага сэрца. Дарэчы, прага поўнага бачання, a не толькі фрагментаў гісторыі, надалей ёсць i заспакоіцца ў канцы, калі чалавек – як кажа святы з Гіпоны – будзе бачыць і любіць³⁰. I гэта не таму, што будзе здольным атрымаць усё святло, якое заўсёды будзе невычарпальным, але таму, што ўвесь увойдзе ў святло.

34. Святло любові, уласцівае веры, можа раз’ясніць пытанні наконт праўды, якія задаюцца ў наш час. Сёння праўда часта зводзіцца да суб’ектыўнай аўтэнтычнасці чалавека, датычыць індывідуальнага жыцця. Агульная праўда абуджае ў нас страх, бо мы атаясамліваем яе з бязлітаснымі загадамі таталітарных сістэм. Аднак, калі праўда з’яўляецца праўдай любові, калі з’яўляецца праўдай, якая адкрываецца ў асабовай сустрэчы з Іншым i з іншымі, яна вызваляецца ад замкнёнасці асобы i можа быць часткай агульнага дабра. Будучы праўдай любові, яна не з’яўляецца праўдай, якая навязваецца сілаю, і не знішчае асобу. Узнікаючы з любові, можа дайсці да сэрца, да асабовага цэнтра кожнага чалавека. Адсюль выразна вынікае, што вера не з’яўляецца бязлітаснай, але ўзрастае ў сумесным жыцці, у пазнанні іншага чалавека. Вернік не мае нахабнасці; наадварот, праўда дае яму пакору, бо ён ведае, што гэта не мы яе маем, але гэта яна атрымлівае нас. Не ствараючы штучных пастаў, упэўненасць веры загадвае нам вырушыць у дарогу i дае магчымасць даваць сведчанне і весці дыялог з усімі.

З іншага боку, для святла веры, паколькі яно звязана з праўдай любові, не чужы матэрыяльны свет, бо любоў заўсёды перажываецца ў целе i душы; святло веры – гэта ўцелаўлёнае святло, крыніца якога ў светлым жыцці Езуса. Яно асвятляе таксама матэрыю, давярае яе ладу, ведае, што ў ёй адкрываецца больш шырокая дарога гармоніі і зразумення.

Праз гэта вера дабратворна ўплывае на погляд навукі: яна запрашае вучонага адкрыцца на рэчаіснасць з усім яе невычарпальным багаццем. Вера абуджае крытычнае разуменне, бо не дазваляе, каб доследы задавольваліся сваімі формуламі, i дапамагае ім зразумець, што прырода заўсёды большая за іх. Заахвочваючы да захаплення таямніцай стварэння, вера пашырае гарызонт розуму, каб лепш асвятліць свет, які адкрываецца перад навуковымі доследамі.

Вера і пошукі Бога

35. Святло веры ў Езуса асвятляе таксама ўсіх, хто шукае Бога, і робіць свой хрысціянскі ўклад у дыялог з вызнаўцамі розных рэлігій. Пасланне да Габрэяў кажа пра сведчанне справядлівых, якія ўжо перад Запаветам з Абрагамам з вераю шукалі Бога. Пра Эноха гаворыцца, што «было засведчана яму, што ён спадабаўся Богу» (Гбр 11, 5), а гэта немагчыма без веры, бо «той, хто падыходзіць да Бога, павінен верыць, што Ён існуе і дае ўзнагароду тым, хто Яго шукае» (Гбр 11, 6). Таму можна зразумець, што шлях пабожнага чалавека вядзе праз вызнанне веры ў Бога, які клапоціцца пра яго i якога можна знайсці. Якую ж іншую ўзнагароду Бог мог бы даць тым, хто шукае Яго, калі не сустрэчу з Ім? Яшчэ раней бачым постаць Абэля. Яго вера таксама ўсхваляецца, i з-за яе Богу спадабаліся яго дары, ахвяра з першароднай жывёлы (пар. Гбр 11, 4). Пабожны чалавек стараецца распазнаць Божыя знакі ў сваім штодзённым жыцці, у змене пораў году, ва ўраджайнасці зямлі i ва ўсім руху космасу. Бог ёсць святлом, і Яго можа сустрэць таксама той, хто Яго шукае шчырым сэрцам.

Вобразам гэтага пошуку з’яўляюцца Мудрацы, якіх вяла зорка аж да Бэтлеема (пар. Мц 2, 1-12). Божае святло паказала ім шлях, як зорка, што свеціць на шляху, які вядзе да адкрыццяў. Таму зорка кажа пра цярплівасць Бога да нашых вачэй, якія павінны прызвычаіцца да Яго бляску. Пабожны чалавек знаходзіцца ў дарозе і павінен быць гатовым дазволіць сябе весці, выйсці па-за свае межы, каб знайсці Бога, які заўсёды здзіўляе. Гэтая павага Бога да вачэй чалавека паказвае нам, што калі чалавек набліжаецца да Яго, чалавечае святло не знікае ў яснеючай бязмежнасці Бога, як зорка, што гасне на світанні, але становіцца тым больш яркай, чым больш збліжаецца да першаснага агню, як люстэрка, якое адбівае святло. Хрысціянскае вызнанне веры ў Езуса, адзінага Збаўцу, сцвярджае, што ўсё Божае святло сканцэнтравана ў Ім, у Яго «яснеючым жыцці», у якім адкрываецца пачатак i канец гісторыі³¹. Няма ніводнага чалавечага досведу, ніводнай дарогі чалавека да Бога, якую не магло б прыняць гэтае святло, асвятліць i ачысціць. Чым больш хрысціянін заглыбляецца ў круг, адкрыты Хрыстовым святлом, тым больш становіцца здольным зразумець i спадарожнічаць кожнаму чалавеку на шляху да Бога.

З увагі на тое, што вера падобна да дарогі, датычыць яна таксама жыцця людзей, якія хоць не вераць, але прагнуць верыць i не перастаюць шукаць. У такой ступені, у якой яны адкрываюцца шчырым сэрцам на любоў i вырушаюць у дарогу з гэтым святлом, якое здольныя заўважыць, ужо жывуць – не ведаючы пра гэта – на шляху да веры. Імкнуцца дзейнічаць так, як бы Бог існаваў, часам таму, што Ён неабходны, каб знайсці трывалае суаднясенне ў супольным жыцці, або таму, што адчуваюць прагу святла сярод змроку, або таксама таму, што, заўважаючы, якім вялікім i прыгожым ёсць жыццё, інтуітыўна адчуваюць, што прысутнасць Бога зрабіла б яго яшчэ большым. Св. Ірэнэй з Ліёна расказвае, што Абрагам, перш чым пачуў голас Бога, ужо шукаў Яго «у гарачым прагненні свайго сэрца» i «перамерваў увесь свет, пытаючыся, дзе ёсць Бог», аж нарэшце «Бог злітаваўся над тым, які сам шукаў Яго ў маўчанні»³². Хто выруше ў дарогу, каб рабіць дабро, ужо збліжаецца да Бога, ужо атрымлівае Яго дапамогу, бо гэта менавіта моц Божага святла асвятляе нашыя вочы, калі мы ідзём да паўнаты любові.

Вера і тэалогія

36. Паколькі вера з’яўляецца святлом, яна заклікае нас паглыбіцца ў яе, штораз больш даследаваць асветлены ёю гарызонт, каб лепш пазнаць тое, што мы любім. З гэтага жадання нараджаецца хрысціянская тэалогія. Таму зразумела, што тэалогія немагчыма без веры i што яна належыць да дынамікі веры, якая імкнецца да больш глыбокага разумення аб’яўлення Бога, кульмінацыяй якога з’яўляецца таямніца Хрыста. Першым вынікам ёсць тое, што ў тэалогіі не ўлічваецца толькі высілак розуму, каб даследаваць i пазнаць, як у эксперыментальных навуках. Бога нельга звесці да прадмету. Ён – Аб’ект, які дазваляе сябе пазнаць i аб’яўляецца ў адносінах асобы з асобай. Сапраўдная вера накіроўвае розум да адкрыцця на святло, якое паходзіць ад Бога, каб, кіруючыся любоўю да праўды, ён мог больш глыбока пазнаваць Бога. Вялікія доктары i тэолагі Сярэднявечча сцвярджалі, што тэалогія як навука пра веру з’яўляецца ўдзелам у пазнанні Бога так, як Ён ведае сябе. Таму тэалогія – гэта не толькі слова пра Бога, але перадусім прыняцце i імкненне да больш глыбокага зразумення таго слова, якое кіруе да нас Бог, слова, якое Бог кажа пра сябе, бо з’яўляецца спрадвечным дыялогам камуніі i дапускае чалавека да гэтага дыялогу³³. Таму рысай тэалогіі з’яўляецца пакора, яна дазваляе «дакрануцца» да Бога, прызнае сваю абмежаванасць перад Таямніцай i стараецца даследаваць невымернае багацце гэтай Таямніцы ўласцівымі розуму спосабамі.

Больш за тое, тэалогія прымае эклезіяльную форму веры; яе святло – гэта святло веруючага аб’екта, якім ёсць Касцёл. З аднаго боку, гэта азначае, што тэалогія павінна служыць веры хрысціянаў, пакорна сцерагчы i паглыбляць веру ўсіх, асабліва самых простых людзей. Больш за тое, паколькі тэалогія жыве вераю, Навучанне Папы i з’яднаных з ім біскупаў не лічыць чымсьці знешнім, абмежаваннем сваёй свабоды, але наадварот, адным са сваіх унутраных элементаў, арганізуючым, бо Навучанне гарантуе кантакт з першаснай крыніцай і дае ўпэўненасць, што чэрпае са Слова Хрыста ў яго поўні.

РАЗДЗЕЛ ІІІ

ПЕРАДАЮ ВАМ ТОЕ, ШТО ПРЫНЯЎ
(пар. 1 Кар 15, 3)

Касцёл, маці нашай веры

37. Той, хто адкрыўся на любоў Бога, пачуў Яго голас і атрымаў Яго святло, не можа затрымаць гэтага дару для сябе. Паколькі вера – гэта слуханне і бачанне, то перадаецца яна таксама як слова i як святло. Прамаўляючы да Карынцянаў, апостал Павел выкарыстаў менавіта гэтыя два вобразы. З аднаго боку, кажа: «Маючы той самы дух веры, як напісана: “Я паверыў, таму прамовіў”, – і мы верым, таму і кажам» (2 Кар 4, 13). Прынятае слова становіцца адказам, вызнаннем i такім чынам гучыць для іншых, заахвочвае іх паверыць. З другога боку, св. Павел кажа таксама пра святло: «А мы ўсе з адкрытым абліччам углядаемся, нібы ў люстра, у славу Пана і перамяняемся ў той самы вобраз ад славы ў славу…» (2 Кар 3, 18). Адлюстраванне гэтага святла пераносіцца з аднаго аблічча на другое, так як Майсей насіў у сабе адлюстраванне Божай хвалы пасля размовы з Ім: «Бог […] засвяціў у нашых сэрцах, каб даць святло пазнання славы Божай у абліччы Езуса Хрыста» (2 Кар 4, 6). Святло Езуса яснее, як у люстэрку, на абліччы хрысціянаў i так разыходзіцца i даходзіць да нас, каб мы таксама мелі ўдзел у гэтым бачанні i неслі іншым Яго святло, так як святло пасхала, якое ў пасхальнай літургіі запальвае столькі іншых свечак. Вера перадаецца, можна сказаць, ад асобы да асобы, так як полымя запальваецца ад іншага агня. Хрысціяне ў сваім убостве сеюць такое ўраджайнае зерне, што яно становіцца вялікім дрэвам, здольным напаўняць свет пладамі.

38. Перадаванне веры, якая яснее для ўсіх людзей у кожным кутку, адбываецца таксама ў часе, з пакалення ў пакаленне. Паколькі вера нараджаецца з сустрэчы, якая адбываецца ў гісторыі, i асвятляе нашую дарогу ў часе, яна павінна перадавацца праз вякі. Менавіта дзякуючы непарыўнаму ланцугу сведчанняў даходзіць да нас аблічча Езуса. Як гэта магчыма? Як мы можам быць упэўненымі, што праз вякі мы даходзім да «праўдзівага Езуса»? Калі б чалавек быў адасобленым, калі б мы ўзялі за пункт выйсця толькі адзінкавае «я», якое прагне ў самім сабе мець перакананне ў сваім пазнанні, то ўпэўненасць была б немагчымай. Я не магу сам убачыць таго, што здарылася ў настолькі аддаленую ад мяне эпоху. Аднак гэта не адзіны спосаб, якім чалавек пазнае. Асоба заўсёды жыве ў суадносінах. Паходзіць ад іншых, належыць іншым, яе жыццё становіцца большым у сустрэчы з іншымі. Таксама самапазнанне, уласнае самаўсведамленне мае характар суадносінаў і звязана з тымі, хто быў перад намі: найперш з нашымі бацькамі, якія далі нам жыццё і імя. Сама мова, словы, якімі мы інтэрпрэтуем нашае жыццё і нашую рэчаіснасць, даходзяць да нас праз іншых, захоўваюцца ў жывой памяці іншых. Самапазнанне магчыма толькі тады, калі мы маем доступ да большай памяці. Дзеецца так і з верай, якая прыводзіць да паўнаты чалавечы спосаб разумення. Будучыня веры, справа любові Езуса, якая распачала ў свеце новае жыццё, даходзіць да нас у памяці іншых, сведкаў, захоўваецца і жыве ў тым адзіным суб’екце памяці, якім з’яўляецца Касцёл. Касцёл – гэта Маці, якая вучыць нас гаварыць моваю веры. Св. Ян падкрэслівае гэты аспект у сваім Евангеллі, яднаючы з сабою веру i памяць, а таксама, звязваючы іх з дзеяннем Духа Святога, які – як кажа Езус – «нагадае вам пра ўсё» (Ян 14, 26). Любоў, якой з’яўляецца Дух i якая трывае ў Касцёле, яднае з сабою ўсе эпохі i робіць нас сучаснікамі Езуса, становячыся праз гэта нашым правадыром на шляху веры.

39. Нельга верыць у самоце. Вера не з’яўляецца толькі індывідуальным выбарам веруючага, гэта не ізаляваныя адносіны паміж «я» верніка i «Ты» Бога, паміж аўтаномным суб’ектам i Богам. Па сваёй натуры яна адкрываецца на «мы», адбываецца заўсёды ў супольнасці Касцёла. Нагадвае нам пра дыялогавую форму Credo у літургіі хросту. Вера выражаецца як адказ на запрашэнне, на слова, якое трэба слухаць i якое не паходзіць ад мяне, i таму ўключаецца ў дыялог, не можа быць толькі вызнаннем, якое выходзіць ад асобы. Можна адказаць у першай асобе «веру» толькі таму, што ёсць прыналежнасць да вялікай супольнасці, толькі таму, што гаворыцца таксама «верым». Гэтая адкрытасць на эклезіяльнае «мы» адбываецца згодна з адкрытасцю, якая характэрна для Божай любові, якая не з’яўляецца толькі адносінамі паміж Айцом i Сынам, паміж «я» i «ты», але таксама ў Духу ёсць «мы», супольнасць асобаў. Таму той, хто верыць, ніколі не з’яўляецца самотным, i таму вера імкнецца да распаўсюджвання, каб запрасіць іншых да сваёй радасці. Чалавек, які атрымлівае веру, бачыць, што пашыраецца яго «я» i ўстанаўліваюцца новыя адносіны, якія ўзбагачаюць жыццё. Тэртуліян гэта добра выразіў, калі сказаў пра катэхумэна, што «пасля абмыцця новага нараджэння» ён прымаецца ў дом Маці, каб выцягнуць рукі і разам з братамі маліцца Ойча наш, будучы прынятым у новай сям’і³⁴.

Сакрамэнты і перадаванне веры

40. Як кожная сям’я, Касцёл перадае сваім дзецям тое, што захоўвае ў сваёй памяці. Што зрабіць, каб нічога не загінула, але – наадварот – усё штораз больш паглыблялася ў спадчыне веры? Менавіта дзякуючы Апостальскай Традыцыі, захаванай у Касцёле пад апекай Духа Святога, мы маем жывы кантакт з першаснай памяццю. Тое, што было перададзена Апосталамі – як сцвярджае Другі Ватыканскі Сабор – «ахоплівае ўсё, што спрыяе жыццю Божага народу ў святасці і ўмацаванню яго веры. Так Касцёл трывае ў сваім вучэнні, жыцці і кульце і перадае ўсім пакаленням тое, чым ёсць сам, і тое, ува што верыць»³⁵. Вера патрабуе асяроддзя, у якім можна пра яе сведчыць i перадаваць яе, і яно павінна быць адпаведным і прапарцыянальным да таго, што перадаецца. Для пераказу чыста дактрынальнага зместу, пэўнай ідэі, быць можа хапіла б кнігі або паўтарэння вуснага абвяшчэння. Але тое, што перадаецца ў Касцёле, тое, што перадаецца ў яго жывой Традыцыі, ёсць новым святлом, якое нараджаецца у выніку сустрэчы з жывым Богам, святлом, якое дасягае цэнтра асобы, яе сэрца, актывізуючы яе розум, яе волю і яе пачуццёвае жыццё, адкрываючы яе на жывыя адносіны ў камуніі з Богам i іншымі людзьмі. Для пераказу такой поўні існуе спецыяльны сродак, які ахоплівае асобу, цела і дух, нутро і адносіны. Гэтым сродкам з’яўляюцца сакрамэнты, якія здзяйсняюцца ў літургіі Касцёла. У іх перадаецца ўцелаўлёная памяць, звязаная з месцамі i перыядамі жыцця, з’яднаная з усімі пачуццямі; асоба ўключана ў іх як член жывога суб’екта, уключана ў тканку супольнасных адносін. Таму, калі праўда, што сакрамэнты з’яўляюцца сакрамэнтамі веры³⁶, то трэба таксама сказаць, што вера мае сакрамэнтальную структуру. Абуджэнне веры лучыцца з абуджэннем новага сакрамэнтальнага сэнсу жыцця чалавека i хрысціянскай экзістэнцыі, паказваючы, што бачны i матэрыяльны пачатак адкрываюцца на таямніцу таго, што вечнае.

41. Перадаванне веры адбываецца найперш праз хрост. Можа здавацца, што хрост з’яўляецца толькі магчымасцю сімвалічнага вызнання веры, педагагічным актам для асобаў, якія патрабуюць вобразаў i жэстаў, якія па сутнасці можна прапусціць. Словы св. Паўла на тэму хросту нагадваюць нам, што гэта не так. Ён сцвярджае, што «праз хрост мы пахаваныя разам з Ім у смерць, каб, як Хрыстус уваскрос з мёртвых дзеля славы Айца, так і нам хадзіць у абноўленым жыцці» (Рым 6, 4). Праз хрост мы становімся новым стварэннем, усыноўленымі Божымі дзецьмі, удзельнікамі Боскай натуры, членамі Хрыстовага цела. Апостал сцвярджае далей, што хрысціянін падпарадкаваны «форме навучання» (typos didachés), якому паслухмяны сэрцам (пар. Рым 6, 17). Чалавек атрымлівае праз хрост таксама вучэнне, якое павінен вызнаваць, а таксама канкрэтную форму жыцця, якая патрабуе ўдзелу ўсёй яго асобы i накіроўвае яго да дабра. Ён пераносіцца ў новае акружэнне, змяшчаецца ў новым асяроддзі, у новым спосабе супольнага дзеяння, у Касцёле. Таму хрост нагадвае нам, што вера не з’яўляецца справаю асобы, якая жыве адасоблена, гэта не акт, які можа здзейсніць чалавек, разлічваючы толькі на ўласныя сілы, але яна павінна быць прынятаю праз уваход у касцёльную супольнасць, якая пераказвае Божы дар: ніхто сам не ўдзяляе сабе хросту, так як ніхто сам не нараджаецца да жыцця. Нас ахрысцілі.

42. Якія элементы хросту ўводзяць нас у гэтую новую «форму навучання»? Над катэхуменам заклікаецца спачатку імя Тройцы: Айца, Сына i Духа Святога. Такім чынам з самага пачатку сцісла паказваецца дарога веры. Бог, які паклікаў Абрагама і хацеў называцца яго Богам; Бог, які аб’явіў сваё імя Майсею; Бог, які даў нам свайго Сына і аб’явіў нам цалкам таямніцу свайго Імя, надзяляе ахрышчанага новай сыноўняй сутнасцю. Так адкрываецца сэнс дзеяння, якое адбываецца падчас хросту, – акунанне ў ваду: вада з’яўляецца адначасова сімвалам смерці, які запрашае нас да навяртання свайго «я», каб яно адкрылася на большае «Я», і сімвалам жыцця, улоння, у якім мы адраджаемся, наследуючы Хрыста ў Яго новай экзістэнцыі. Так, праз акунанне ў ваду, хрост кажа нам пра ўцелаўлёную структуру веры. Дзеянне Хрыста закранае нас у нашай асабовай рэчаіснасці, радыкальна перамяняе нас, і мы становімся ўсыноўленымі Божымі дзецьмі, удзельнікамі Яго Боскай натуры; мадыфікуе такім чынам усе нашыя адносіны, нашую канкрэтную сітуацыю ў свеце і сусвеце, адкрываючы яе на жыццё ў камуніі. Гэтая дынаміка перамены адзначае хрост, дапамагае нам зразумець важнасць катэхуменату, які сёння, таксама ў грамадствах са старажытнымі хрысціянскімі каранямі, дзе ўзрастае лічба дарослых, якія прыступаюць да сакрамэнту хросту, набывае асаблівае значэнне для новай евангелізацыі. Гэта дарога падрыхтоўкі да хросту, да перамены ўсяго жыцця ў Хрысце.

У зразуменні сувязі паміж хростам і вераю можа дапамагчы тэкстпрарока Ісаі, які ў старажытнай хрысціянскай літаратуры быў злучаны з хростам: «яго прыбежышча – непрыступныя скалы; [...] і не будзе недахопу вады» (Іс 33, 16)³⁷. Ахрышчаны, уратаваны з водаў смерці, мог стаць на «непрыступнай скале», бо знайшоў дапамогу, на якую мог абаперціся. I так вада смерці перамянілася ў ваду жыцця. Грэцкі тэкст апісвае яе як ваду pistós, ваду «верную». Вада хросту верная, бо ёй можна даверыцца, бо яе струмень далучае да дынамікі любові Езуса, крыніцы ўпэўненасці для нашай дарогі жыцця.

43. Структура хросту прадстаўляе яго як адраджэнне, у якім мы атрымліваем новае імя і новае жыццё, дапамагае нам зразумець сэнс і важнасць хросту дзяцей. Дзіця няздольнае да свабоднага акту прыняцця веры, не можа яшчэ само вызнаваць яе, таму ад яго імя вызнаюць веру яго бацькі і хросныя. Вера перажываецца ў межах супольнасці Касцёла, яна ўпісана ў супольнае «мы». Таму дзіця можа падтрымлівацца іншымі, бацькамі і хроснымі, і можа быць далучана да іх веры, якая з’яўляецца вераю Касцёла і якую сімвалізуе святло, якое бацька запальвае ад пасхала падчас літургіі хросту. Гэтая структура хросту падкрэслівае важнасць сумеснага дзеяння Касцёла і сям’і ў перадаванні веры. Як сказаў св. Аўгустын, бацькі пакліканы не толькі даваць жыццё дзецям, але таксама весці іх да Бога, каб праз хрост яны адрадзіліся як Божыя дзеці і атрымалі дар веры³⁸. Так разам з жыццём яны адпаведна накіроўваюцца, а таксама атрымліваюць упэўненасць у добрым будучым; і гэтая накіраванасць затым будзе пацверджана ў сакрамэнце канфірмацыі асаблівым знакам Духа Святога.

44. Сакрамэнтальная прырода веры мае сваё найбольшае праяўленне ў Эўхарыстыі. Гэта каштоўны спажытак для веры, гэта сустрэча з Хрыстом, рэальна прысутным праз найвышэйшы акт любові, гэта дар самога сябе, які нараджае жыццё. У Эўхарыстыі перакрыжоўваюцца дзве восі, на якіх трымаецца вера. З аднаго боку – вось гісторыі: Эўхарыстыя – гэта акт памяці, актуалізацыяй таямніцы, у якой мінулае, як факт смерці і ўваскрасення, паказвае сваю здольнасць адкрыцца на будучае, прадугадаць канчатковую паўнату. Літургія нагадвае нам пра гэта ў сваім hodie – «сёння» таямніц збаўлення. З другога боку –вось паміж бачным светам і нябачным. У Эўхарыстыі мы вучымся заўважаць глыбіню рэчаіснасці. Хлеб і віно перамяняюцца ў Цела і Кроў Хрыста, які становіцца прысутным на сваёй пасхальнай дарозе да Айца: гэты дынамізм уводзіць нас з целам і душою ў імкненне ўсяго стварэння да сваёй паўнаты ў Богу.

45. Здзяйсняючы сакрамэнты, Касцёл перадае сваю памяць, асабліва праз вызнанне веры. Маецца тут на ўвазе не столькі прыняцце збору абстракцыйных праўд. Наадварот, у вызнанні веры ўсё жыццё накіроўваецца да поўнай еднасці з жывым Богам. Можна сказаць, што праз Credo веруючы чалавек пакліканы паглыбіцца ў вызнаваную таямніцу і дазволіць, каб яго перамяніла тое, што ён вызнае. Каб зразумець сэнс гэтых слоў, паразважаем найперш пра змест Credo. Яно мае трынітарную структуру: Айцец і Сын яднаюцца ў Духу любові. Такім чынам веруючы сцвярджае, што цэнтрам існавання, найглыбейшай таямніцай усяго з’яўляецца Боская камунія. Больш за тое, Credo змяшчае таксама хрысталагічнае вызнанне: пералічваюцца таямніцы жыцця Езуса аж да Яго Смерці, Уваскрасення і Унебаўшэсця, у чаканні Яго апошняга прыйсця ў хвале. Таму гаворыцца, што гэты Бог-камунія, узаемнае адорванне любоўю Айца і Сына ў Духу, здольны ахапіць гісторыю чалавека, увесці яго ў сваю дынаміку камуніі, якая мае свой пачатак і канчатковую мэту ў Айцу. Вызнаючы веру, заўважае, што ўдзельнічае ў праўдзе, якую вызнае. Ён не можа шчыра вымаўляць словы Credo, калі не будзе пераменены, не ўвойдзе ў гісторыю любові, якая ахоплівае яго, пашырае яго існаванне і робіць яго часткай вялікай супольнасці, канчатковага суб’екта, які вымаўляе Credo і якім з’яўляецца Касцёл. Усе праўды, якія мы вызнаём, гавораць пра таямніцу новага жыцця веры як дарогі камуніі з жывым Богам.

Вера, малітва і Дэкалог

46. Два іншыя элементы з’яўляюцца важнымі для вернага перадавання памяці Касцёла. Першы – гэта Малітва Панская, Ойча наш. У ёй хрысціянін вучыцца падзяляць духоўны вопыт самога Хрыста і пачынае бачыць вачыма Хрыста. Пачынаючы ад Таго, хто з’яўляецца Святлом ад Святла, ад Адзінароднага Сына Айца, таксама і мы пазнаем Бога і можам распальваць у іншых прагу наблізіцца да Яго.

Важнай таксама з’яўляецца сувязь паміж верай і Дэкалогам. Як ужо сказалі, вера – гэта дарога, шлях, які трэба прайсці і які пачынаецца з сустрэчы з жывым Богам. Таму ў святле веры, абсалютнага даверу да Бога, які збаўляе, Дэкалог набывае сваю найглыбейшую праўду, якая змяшчаецца ва ўступных словах дзесяці запаведзяў: «Я – Пан Бог твой, які вывеў цябе з зямлі егіпецкай» (Зых 20, 2). Дэкалог – гэта не збор законаў, ён змяшчае канкрэтныя ўказанні, якія дазваляюць выйсці з пустыні «я», якое з’яўляецца для сябе пунктам суаднясення, замкнёнага ў сабе, і распачаць дыялог з Богам, дазволіць Яго міласэрнасці ахапіць нас, каб несці Яго міласэрнасць. Так вера вызнае любоў Бога, дазваляе гэтай любові весці сябе, бо яна вядзе да поўнай камуніі з Богам. Дэкалог – гэта дарога ўдзячнасці, адказу на любоў, яна магчыма таму, што праз веру мы адкрыліся на Божую любоў да нас, якая перамяняе. Новым святлом на гэтай дарозе становіцца тое, чаму Езус навучае ў Казанні на гары (пар. Mц 5-7).

Я згадаў пра чатыры элементы, у якіх выяўляецца скарб памяці, якую перадае Касцёл: вызнанне веры, цэлебрацыя сакрамэнтаў, дарога Дэкалогу і малітва. Традыцыйна на іх падставе фарміравалася структура катэхезы, уключна з «Катэхізісам Каталіцкага Касцёла», які з’яўляецца асноўнай прыладай непадзельнага дзеяння, праз якое Касцёл пераказвае ўвесь змест веры, «тое, чым ёсць, і тое, ува што верыць»³⁹.

Адзінства i цэласнасць веры

47. Адзінства Касцёла ў часе і прасторы звязана з адзінствам веры: «Адно цела і адзін дух, (...) адна вера» (Эф 4, 4-5). Сёння можа здавацца, што пры супольных намаганнях можна дасягнуць адзінства людзей у любові, ва ўдзеле ў адным тым самым лёсе, у імкненні да агульнай мэты. Але нам вельмі цяжка зразумець адзінства ў той самай праўдзе. Нам здаецца, што гэтае адзінства пярэчыць свабодзе думкі і незалежнасці асобы. Аднак вопыт любові кажа, што менавіта ў любові магчыма супольнае бачанне, што праз яго мы вучымся глядзець на рэчаіснасць вачыма іншай асобы і што гэта не робіць нас беднымі, але ўзбагачае наш спосаб гледжання. Сапраўдная любоў, паводле меры Божай любові, патрабуе праўды, і праз супольнае патрабаванне праўды, якой ёсць Езус Хрыстус, становіцца трывалай і глыбокай. Гэта таксама радасць веры, адзінства бачання з адной мэтай і ў адным духу. У гэтым сэнсе св. Леў Вялікі мог сцвярджаць: «Калі вера не адна, яна не з’яўляецца верай»⁴⁰.

У чым сакрэт гэтага адзінства? Вера перадусім адна з увагі на адзінства Бога, якога яна ведае і вызнае. Усе праўды веры адносяцца да Яго, з’яўляюцца шляхамі пазнання Яго сутнасці і Яго дзейнасці, таму адзначаюцца найбольшым адзінствам, чым што-небудзь іншае, што можа ахапіць нашае мысленне, маюць еднасць, якая ўзбагачае нас, бо перадаецца нам і робіць з нас адно.

Больш за тое, вера адна, бо адносіца да аднаго Пана, да жыцця Езуса, да Яго канкрэтнай гісторыі, якую Ён падзяляе з намі. Св. Ірэнэй з Ліёна растлумачыў гэта праз супрацьпастаўленне з ерэтыкамі-гностыкамі. Яны сцвярджалі, што існуюць два віды веры: прымітыўная вера, вера простых людзей, недасканалая, якая застаецца на ўзроўні цела Хрыста і сузірання Яго таямніц; i іншага віду вера, больш глыбокая і дасканалая, сапраўдная вера, даступная для вузкага кола ўтаямнічаных і якая дзякуючы інтэлекту ўзносіцца па-над цела Езуса, да таямніц невядомага Боства. Адносна гэтага погляду, які надалей захапляе і мае сваіх прыхільнікаў таксама і ў наш час, св. Ірэнэй сцвярджае, што вера адна, бо датычыць заўсёды канкрэтнага факту Уцелаўлення, не адрываючыся ніколі ад цела і гісторыі Хрыста, бо ў іх Бог хацеў аб’явіцца ў поўні. Таму няма розніцы ў веры паміж «тым, хто можа гаварыць пра яе больш доўга» i «тым, хто няшмат гаворыць пра яе», паміж тым, хто вышэйшы, і тым, хто менш здольны: ні першы не можа яе павялічыць, ні другі не можа яе паменшыць⁴¹.

Урэшце, вера адна, бо вызнае яе ўвесь Касцёл, які з’яўляецца адным целам і адным духам. У камуніі аднаго суб’екта, якім ёсць Касцёл, мы прымаем агульны погляд. Праз вызнанне той самай веры мы абапіраемся на тую самую скалу, пераменьваемся тым самым Духам любові, выпраменьваем адно святло і маем адзін погляд, каб ахапіць рэчаіснасць.

48. Улічваючы тое, што вера адна, яна павінна вызнавацца ва ўсёй яе чыстасці і поўні. Менавіта таму, што ўсе праўды веры лучацца ў адно, непрыняцце якой-небудзь з іх, хоць бы нават той з іх, якія могуць здавацца менш важнымі, прыносіць шкоду цэламу. Кожная эпоха можа прызнаваць пэўныя элементы веры за больш лёгкія або больш цяжкія для прыняцця: таму вельмі важна сачыць, каб перадаваўся ўвесь дэпазіт веры (пар. 1 Цім 6, 20), каб належным чынам падкрэсліваліся ўсе аспекты вызнання веры. Паколькі адзінства веры з’яўляецца адзінствам Касцёла, аддыманне чагосьці ад веры азначае аддыманне чагосьці ад праўды камуніі. Айцы Касцёла апісвалі веру як адно цела, цела праўды з рознымі членамі, аналагічна да цела Хрыста і да яго працягу ў Касцёле⁴². Інтэгральнасць веры звязвалася таксама з вобразам Касцёла-дзевы, з яго вернасцю ў абранніцкай любові да Хрыста; знішчэнне веры азначае знішчэнне камуніі з Панам⁴³. Еднасць веры з’яўляецца еднасцю жывога арганізма, як трапна заўважыў бл. Джон Генры Ньюман, калі сярод характэрных рыс, што ўказваюць на працягласць дактрыны ў часе, называў яе здольнасць яднаць у сабе ўсё, што знаходзіць у розных асяродках, у якіх прысутнічае, у розных культурах, з якімі сустракаецца⁴⁴, ачышчаючы ўсё і знаходзячы для гэтага найлепшае выражэнне. Такім чынам вера выяўляецца як універсальная, каталіцкая, бо яе святло ўзмацняецца, каб асвятліць увесь сусвет і ўсю гісторыю.

49. Дзеля служэння адзінству веры і яе інтэгральнаму перадаванню, Пан даў Касцёлу дар апостальскай сукцэсіі. Дзякуючы яе пасрэдніцтву існуе гарантыя працягласці памяці Касцёла і становіцца магчымым бяспечнае чэрпанне з чыстай крыніцы, з якой нараджаецца вера. Гарантыю лучнасці з крыніцай даюць жывыя асобы, і гэта адпавядае жывой веры, якую перадае Касцёл. Яна абапіраецца на вернасці сведкаў, выбраных Панам для гэтага задання. Таму Настаўніцкі Інстытут Касцёла заўсёды выказвае паслухмянасць першаснаму Слову, на якім абапіраецца вера, і з’яўляецца верагодным, бо давярае Слову, якое слухае, сцеражэ і выкладае⁴⁵. У развітальнай прамове, скіраванай да старэйшых з Эфеза ў Мілеце, якую св. Лука перадае ў Дзеях Апосталаў, св. Павел сведчыць, што выканаў даручанае яму Панам заданне «абвяшчэння […] усёй волі Божай» (20, 27). Менавіта дзякуючы Настаўніцкаму Інстытуту Касцёла да нас можа дайсці непарушнай гэтая воля, a разам з ёй радасць, што мы можам яе ажыццявіць у поўні.

РАЗДЗЕЛ ІV

БОГ ПАДРЫХТАВАЎ ІМ ГОРАД
(пар. Гбр 11, 16)

Вера і агульнае дабро

50. Прадстаўляючы гісторыю патрыярхаў і справядлівых Старога Запавету, Пасланне да Габрэяў падкрэслівае галоўны аспект іх веры. Яна паказана не толькі як дарога, але таксама як будаванне, падрыхтоўка месца, у якім чалавек можа пасяліцца разам з іншымі. Першым будаўніком з’яўляецца Ной, які ў каўчэгу змог уратаваць сваю сям’ю (пар. Гбр 11, 7). Затым Абрагам, пра якога сказана, што з увагі на веру жыў у шатрах, чакаючы горада, пабудаванага на моцным фундаменце (пар. Гбр 11, 9-10). Таму адносна веры з’яўляецца новы давер, новая ўпэўненасць, якую можа даць толькі Бог. Калі чалавек веры абапіраецца на Бога-Амэн, на Бога вернага (пар. Іс 65, 16) i праз гэта сам становіцца моцным, то можам дадаць, што непарушнасць веры адносіцца таксама да горада, які Бог рыхтуе для чалавека. Вера паказвае, якімі трывалымі могуць быць сувязі паміж людзьмі, калі Бог прысутнічае сярод іх. Гэта не датычыць толькі ўнутранай трываласці, нязменнага пераканання веруючага. Вера асвятляе таксама адносіны паміж людзьмі, бо нараджаецца з любові і кіруецца дынамікай Божай любові. Варты даверу Бог дае людзям варты даверу горад.

51. Менавіта праз сувязь з любоўю (пар. Гал 5, 6) святло веры канкрэтна служыць справядлівасці, шанаванню правоў і спакою. Вера нараджаецца з сустрэчы з першаснай Божай любоўю, з якой выяўляецца сэнс і дабро нашага жыцця. Яна асвятляецца ў такой ступені, у якой уключаецца ў дынаміку, пачатак якой у гэтай любові, гэта значыць, калі становіцца дарогай, якая вядзе да паўнаты любові і да яе практыкавання. Святло веры можа падкрэсліць багацце чалавечых адносін, тое, што яны могуць трываць, быць магчымымі, абагачаць супольнае жыццё. Вера не аддаляе ад свету і не з’яўляецца чымсьці адарваным ад канкрэтнага ўдзелу сучасных людзей. Без сапраўднай любові не было б нічога, што сапраўды яднае людзей. Еднасць паміж імі была б магчымай толькі тады, калі б абапіралася на карыслівасць, агульныя інтарэсы, боязь, але не на агульнае дабро жыцця ці на радасць, якую можа абуджаць звычайная прысутнасць іншага чалавека. Вера дазваляе зразумець архітэктуру чалавечых адносін, бо бачыць іх глыбокі фундамент і канчатковае прызначэнне ў Богу і ў Яго любові і праз гэта асвятляе майстэрства будавання і служыць агульнаму дабру. Так, вера з’яўляецца дабром для ўсіх, з’яўляецца агульным дабром, яе святло асвятляе не толькі Касцёл, і яна служыць не толькі будаванню вечнага горада ў тым свеце. Яна дапамагае нам будаваць нашыя грамадствы, каб яны імкнуліся да будучыні, якая дае надзею. Пасланне да Габрэяў дае прыклад гэтага, калі сярод людзей веры пералічвае Самуэля і Давіда, якія праз веру «здзяйснялі справядлівасць» (11, 33). Гэтыя словы датычаць іх справядлівасці ў кіраванні, той мудрасці, якая прыносіць народу спакой (пар. 1 Сам 12, 3-5; 2 Сам 8, 15). Рукі веры ўзносяцца да неба, але робяць гэта падчас будавання горада ў любові на адносінах, асноваю якіх з’яўляецца Божая любоў.

Вера і сям’я

52. Пасланне да Габрэяў, калі кажа пра вандроўку Абрагама да будучага горада, згадвае пра благаслаўленне, якое перадавалася ад бацькоў дзецям (пар. 11, 20-21). Першым асяродкам, у якім вера асвятляе горад людзей, з’яўляецца сям’я. Асабліва маю на ўвазе трывалы саюз мужчыны і жанчыны ў сужэнстве. Узнікае ён з іх любові, якая ёсць знакам і прысутнасцю Божай любові, з прызнання і прыняцця дабра сэксуальнай розніцы, праз што сужэнцы могуць стаць адным целам (пар. Быц 2, 24) i нарадзіць новае жыццё, што з’яўляецца праяўленнем дабрыні Стварыцеля, Яго мудрасці і Яго плану любові. Абапіраючыся на гэтую любоў, мужчына і жанчына могуць абяцаць сабе ўзаемную любоў у жэсце, які ахоплівае ўсё жыццё і нагадвае вельмі шмат рыс веры. Абяцанне любові назаўсёды становіцца магчымым, калі мы адкрываем большы за нашыя праекты план, які нас падтрымлівае i дазваляе нам ахвяраваць каханай асобе ўсю будучыню. Вера дапамагае таксама зразумець усю глыбіню і багацце нараджэння дзяцей і дапамагае нам прызнаць у ім стваральную любоў, якая дае і даручае нам таямніцу новай асобы. Сара менавіта дзякуючы сваёй веры стала маці, разлічваючы на вернасць Бога Яго абяцанню (пар. Гбр 11, 11).

53. У сям’і вера суправаджае ўсе перыяды жыцця, пачынаючы з дзяцінства: дзеці вучацца спадзявацца на любоў сваіх бацькоў. Таму важна, каб бацькі клапаціліся пра супольнае практыкаванне веры ў сям’і, спадарожнічалі дзецям на шляху сталення веры. Асабліва моладзь, якая перажывае такі складаны, насычаны і важны для веры перыяд жыцця, павінна адчуваць блізкасць і клопат сям’і і касцёльнай супольнасці на сваім шляху сталення ў веры. Мы ўсе бачылі, што падчас Сусветных Дзён моладзі маладыя людзі выказваюць радасць веры, абавязваюцца жыць паводле веры штораз больш трывала і больш велікадушна. Моладзь прагне вялікага жыцця. Сустрэча з Хрыстом, дазвол, каб нас падхапіла і вяла Яго любоў, пашырае гарызонт жыцця, дае моцную надзею, якая не падмане. Вера – гэта не ўцёкі для малаадважных людзей, але пашырэнне прасторы жыцця. Яна дазваляе адкрыць вялікі заклік, пакліканне да любові, і дае ўпэўненасць, што гэтая любоў вартая даверу, што варта ёй даверыцца, бо яе фундаментам з’яўляецца вернасць Бога, якая мацней за ўсе нашыя слабасці.

Святло для жыцця ў грамадстве

54. Вера, прынятая і паглыбленая ў сям’і, становіцца святлом, якое асвятляе ўсе грамадскія адносіны. Як вопыт Божага айцоўства і міласэрнасці Бога, развіваецца таксама на шляху братэрства. У «мадэрнізме» імкнуліся будаваць паўсюднае братэрства паміж людзьмі, грунтуючыся на іх роўнасці. Аднак паступова мы пачыналі разумець, што гэтае братэрства, пазбаўленае суаднясення з супольным Айцом як сваім канчатковым фундаментам, не можа ўтрымацца. Таму трэба вярнуцца да сапраўднай крыніцы братэрства. З самага пачатку гісторыі веры была гісторыя братэрства, хоць і не была яна пазбаўлена канфліктаў. Бог кліча Абрагама, каб ён выйшаў з роднай зямлі, і абяцае яму, што ўчыніць з яго адзін вялікі народ, які атрымае Божае благаслаўленне (пар. Быц 12, 1-3). У развіцці гісторыі збаўлення чалавек адкрывае, што Бог прагне, каб усе як браты ўдзельнічалі ў адным благаслаўленні, якое мае сваю паўнату ў Езусе, каб усе былі адно. Невычарпальная любоў Айца перадаецца нам у Езусе таксама праз прысутнасць брата. Вера вучыць нас заўважаць, што ў кожным чалавеку ёсць благаслаўленне для мяне, што святло Божага аблічча асвятляе мяне праз аблічча брата.

Колькі ж дабрадзействаў прынёс позірк хрысціянскай веры гораду людзей, іх сумеснаму жыццю! Дзякуючы веры мы зразумелі непаўторную годнасць кожнай асобы, якая не была настолькі відавочнай у старажытным свеце. У ІІ стагоддзі язычнік Цэльсій абвінавачваў хрысціянаў у тым, што здавалася яму ілюзіяй і ашуканствам: меркаванне, што Бог стварыў свет для чалавека і паставіў яго на вяршыні ўсяго космасу. Таму пытаў: «Чаму сцвярджаеш, што […] травы […] растуць больш для людзей, чым для дзікіх жывёлаў, пазбаўленых розуму?»⁴⁶. «Калі б хто глядзеў з неба на зямлю, ці мог бы заўважыць, што нашыя чыны адрозніваюцца чым-небудзь ад дзеянняў мурашак і пчол?»⁴⁷. У цэнтры біблійнай веры знаходзіцца любоў Бога, Яго канкрэтны клопат пра кожную асобу, Яго план збаўлення, які ахоплівае ўсё чалавецтва і ўсё стварэнне і які дасягае кульмінацыі ва Уцелаўленні, Смерці і Уваскрасенні Езуса Хрыста. Калі гэтая рэчаіснасць зацямняецца, тады нестае крытэрыя, які дазволіў бы адрозніць тое, што робіць жыццё чалавека каштоўным і непаўторным. Ён губляе сваё месца ў сусвеце, губляецца ў прыродзе, адмаўляецца ад сваёй маральнай адказнасці або прыпісвае сабе права абсалютнага валадара і ўладу маніпуляваць без абмежаванняў.

55. Больш за тое, вера паказвае нам любоў Бога Стварыцеля, схіляе нас да большага шанавання прыроды, так што мы прызнаём у ёй запісаную Ім «граматыку» i даручанае нам жыллё, каб мы яго ахоўвалі і даглядалі; дапамагае нам адшукаць прыклады развіцця, не кіруючыся толькі прыдатнасцю і карыслівасцю, але зважаючы на тое, што стварэнне – гэта дар, якога мы ўсе даўжнікі; вучыць нас шукаць справядлівыя формы кіравання, прызнаваць, што ўлада паходзіць ад Бога дзеля служэння агульнаму дабру. Вера пацвярджае таксама магчымасць прабачэння, якое вельмі часта патрабуе часу, намаганняў, цярплівасці і ўдзелу; прабачэнне магчыма, калі мы адкрываем, што дабро заўсёды першаснае і мацнейшае за зло, што слова, якім Бог пацвярджае нашае жыццё, глыбейшае за ўсялякія нашыя формы адмаўлення. Дарэчы, таксама з чыста антрапалагічнага пункту гледжання, еднасць пераўзыходзіць канфлікт; мы таксама павінны супрацьстаяць канфліктам, але яго перажыванне павінна весці нас да яго вырашэння, пераадолення, перамянення яго ў звяно пэўнага ланцуга, у развіццё дзеля еднасці.

Калі знікае вера, з’яўляецца небяспека, што знікнуць таксама фундаменты жыцця, як асцерагае паэт T. С. Эліот: «Можа патрабуеце, каб вам сказалі, што нават гэтыя сціплыя дасягненні, / якія абуджаюць у вас гонар за ўстроенае грамадства, / з цяжкасцю перажывуць веру, якой удзячны за сваё значэнне?»⁴⁸. Калі выключым Бога з нашых гарадоў, аслабне давер паміж намі, мы будзем разам толькі са страху, і стабільнасць будзе пад пагрозай. Пасланне да Габрэяў сцвярджае: «Бог не саромеецца, каб яны называлі Яго сваім Богам, бо Ён падрыхтаваў ім горад» (11, 16). Выраз «не саромеецца» звязаны з публічным прызнаннем. Хоча гэтым сказаць, што Бог сваім канкрэтным дзеяннем публічна вызнае сваю прысутнасць паміж намі, сваё жаданне ўмацоўваць сувязь паміж людзьмі. Ці ж гэта мы будзем саромецца называць Бога нашым Богам? Гэта мы, у нашым публічным жыцці, не будзем вызнаваць, што Ён Ім з’яўляецца, і мы не будзем абвяшчаць веліч супольнага жыцця, якое магчыма дзякуючы Яму? Вера асвятляе грамадскае жыццё. Яна мае ў сабе творчае святло для кожнай новай хвіліны гісторыі, бо суадносіць усе падзеі да іх пачатку і паказвае прызначэнне ўсяго ў Айцу, які нас любіць.

Суцяшальная моц у цярпенні

56. Калі св. Павел піша хрысціянам у Карынце пра свае пакуты і цярпенні, лучыць сваю веру з абвяшчэннем Евангелля. Па сутнасці кажа, што ў ім спаўняецца фрагмент Пісання: «Паверыў, таму прамовіў» (2 Кар 4, 13). Апостал прыгадвае тут словы псальма 116, у якім псальміст кліча: «Я верыў нават тады, калі казаў: “Я моцна прыгнечаны”» (в. 10). Мова пра веру часта звязана з мовай пра балесныя выпрабаванні, але св. Павел менавіта гэта лічыць найбольш пераканаўчым абвяшчэннем Евангелля, бо ў слабасці і цярпенні аб’яўляецца і адкрываецца Божая моц, якая пераўзыходзіць нашыя слабасці і цярпенні. Сам Апостал стаіць перад абліччам блізкай смерці, якая стане жыццём для хрысціянаў (пар. 2 Кар 4, 7-12). Вера асвятляе нас у час выпрабавання і менавіта ў слабасці і цярпенні становіцца зразумелым, што «мы не сябе абвяшчаем, але Езуса Хрыста, Пана» (2 Кар 4, 5). Адзінаццаты раздзел Паслання да Габрэяў заканчваецца ўспамінам тых, хто цярпеў за веру (пар. вв. 35-38), сярод іх асаблівае месца адводзіцца Майсею, які цярпеў знявагі дзеля Хрыста (пар. в. 26). Хрысціянін ведае, што нельга пазбегнуць цярпення, але яно можа набыць сэнс, можа стаць актам любові, адданнем сябе ў рукі Бога, які не пакідае нас, можа стаць праз гэта этапам узрастання веры і любові. Сузіраючы з’яднанне Хрыста з Айцом, таксама ў хвіліну найбольшага цярпення на крыжы (пар. Mк 15, 34), хрысціянін вучыцца ўдзельнічаць у позірку самога Езуса. Нават смерць становіцца асветленай і можа перажывацца як апошняе вызнанне веры, апошняе «выйдзі з тваёй зямлі», апошняе «прыйдзі!», сказанае Айцом, якому давяраемся з надзеяй, што Ён нас умацуе таксама падчас апошняга прыйсця.

57. Святло веры не вядзе да таго, што мы забываем пра цярпенні свету. Для якой жа колькасці людзей веры церпячыя сталі пасрэднікамі святла! Для св. Францішка з Асізі пракажоны, а для бл. Маці Тэрэзы з Калькуты яе ўбогія. Яны зразумелі таямніцу, заключаную ў іх. Набліжаючыся да іх, напэўна не вызвалілі іх ад усіх цярпенняў і не маглі растлумачыць кожнага зла. Вера не з’яўляецца святлом, якое рассейвае ўсю нашую цемру, але лямпай, якая ўначы кіруе нашымі крокамі, а гэтага дастаткова, каб ісці. Чалавеку, які церпіць, Бог не дае аргументацыі, якая ўсё раз’ясняе, але свой адказ дае ў форме прысутнасці, якая спадарожнічае гісторыі дабра, што лучыцца з кожнай гісторыяй цярпення, каб асвятліў яе прамень святла. У Хрысце Бог пажадаў дзяліць з намі тую дарогу і ахвяраваць нам свой позірк, каб мы ўбачылі на гэтай дарозе святло. Хрыстус з’яўляецца тым, хто цярпеў боль, i таму Ён пачынальнік і завяршальнік веры (пар. Гбр 12, 2).

Цярпенне нагадвае нам, што служэнне веры агульнаму дабру заўсёды з’яўляецца паслугай надзеі, якая глядзіць перад сабой, што толькі ў Богу, у будучыні, ахвяраванай уваскрослым Езусам, нашае грамадства можа знайсці моцны і трывалы фундамент. У гэтым сэнсе вера яднаецца з надзеяй, бо нават калі бяднее святыня нашага зямнога жылля, існуе вечнае жыллё, якое Бог ужо адкрыў у Хрысце, у Яго целе (пар. 2 Кар 4, 16 – 5, 5). Дынаміка веры, надзеі і любові (пар. 1 Тэс 1, 3; 1 Кар 13, 13) робіць блізкімі нам клопаты ўсіх людзей на нашай дарозе, якая вядзе да гэтага горада, «будаўніком якога ёсць Бог» (Гбр 11, 10), бо «надзея не асароміць» (Рым 5, 5).

У еднасці з верай і любоўю надзея кіруе нас да пэўнай будучыні ў іншай перспетыве, адрознай ад ілюзорных прапаноў ідалаў гэтага свету, якая дае нам новы запал і новую сілу да штодзённага жыцця. Не дазволім, каб у нас скралі надзею, не дазволім, каб яе знішчылі раптоўныя рашэнні і прапановы, якія спыняюць нас на шляху, «рассейваюць» час, перамяняючы яго ў прастору. Час заўсёды пераўзыходзіць прастору. У прасторы крысталізуюцца праекты, а час заўсёды мкне ў будучыню і пабуджае крочыць з надзеяй.

«Шчаслівая тая, якая паверыла» (Лк 1, 45)

58. У прыпавесці пра сейбіта св. Лука прыводзіць наступныя словы, у якіх Езус тлумачыць сэнс «ураджайнай зямлі», што азначае тых, «хто, пaчуўшы слoвa, захоўвае яго ў дoбрым i чыстым сэрцы i прынoсіць у цярплівaсцi плён» (Лк 8, 15). У кантэксце Евангелля паводле Лукі зварот да шляхетнага і добрага сэрца, да пачутага і захаванага Слова, з’яўляецца ўкрытым вобразам веры Дзевы Марыі. Той самы Евангеліст кажа нам пра памяць Марыі, пра тое, што Яна захавала ў сваім сэрцы ўсё, што чула і бачыла, каб Слова прыносіла плён у Яе жыцці. Маці Пана – гэта дасканалая ікона веры, як скажа св. Альжбета: «Шчаслівая тая, якая паверыла» (Лк 1, 45).

У Марыі, Дачцы Сіёна, спаўняецца доўгая гісторыя веры Старога Запавету, якая расказвае пра многіх верных жанчын, пачынаючы ад Сары, пра жынчын, у якіх, побач з Патрыярхамі, здзяйснялася Божае абяцанне i кветнела новае жыццё. Калі настала паўната часоў, Слова Божае звярнулася да Марыі, а Яна прыняла Яго ўсёй сваёй сутнасцю, каб Яно сталася ў Ёй целам і нарадзілася як святло для людзей. Св. Юстын Мучанік у сваім «Дыялогу з Трыфанам» прыгожа сказаў, што Марыя, прымаючы вестку анёла, зачала «веру і радасць»⁴⁹. Вера Маці Езуса была плённай, а калі нашае духоўнае жыццё прыносіць плён, яно напаўняе нас радасцю, якая з’яўляецца найбольш выразным знакам велічы веры. У сваім жыцці Марыя здзейсніла пілігрымку веры, ідучы за сваім Сынам⁵⁰. У Марыі дарога веры Старога Запавету ўключаецца ў следаванне за Хрыстом і перамяняецца Ім, бо атрымлівае позірк уцелаўлёнага Божага Сына.

59. Можам сказаць, што ў Найсвяцейшай Панне Марыі ажыццяўляецца тое, што я ўжо падкрэсліў, гэта значыць тое, што веруючы цалкам ахоплены сваім вызнаннем веры. З увагі на сваю сувязь з Езусам Марыя ўключана ў тое, у што мы верым. У дзявочым зачацці праз Марыю мы маем выразны знак Боскага сыноўства Хрыста. Спрадвечны пачатак Хрыста – у Айцу, Ён з’яўляецца Сынам у поўным і непаўторным сэнсе, i таму нараджаецца ў часе без удзелу мужчыны. Будучы Сынам, Езус можа прынесці свету новы пачатак і новае святло, паўнату вернай любові Бога, які ахвяруецца людзям. З другога боку, сапраўднае мацярынства Марыі запэўніла Божаму Сыну сапраўдную чалавечую гісторыю, сапраўднае цела, у якім Ён памрэ на крыжы і паўстане з мёртвых. Марыя будзе спадарожнічаць Яму аж да крыжа (пар. Ян 19, 25), адкуль Яе мацярынства пашырылася пасля ўваскрасення і ўнебаўшэсця Езуса на кожнага вучня Яе Сына (пар. Ян 19, 26-27). Яна будзе таксама ў Вячэрніку, каб разам з Апосталамі выпрошваць дар Духа Святога (пар. Дз 1, 14). Такім чынам дынаміка любові паміж Айцом і Сынам у Духу напоўніла нашую гісторыю; Хрыстус прыцягвае нас да сябе, каб нас збавіць (пар. Ян 12, 32). У цэнтры веры знаходзіцца Езус, Божы Сын, народжаны з жанчыны, які вядзе нас праз дар Духа Святога да ўсынаўлення (пар. Гал 4, 4-6).

60. Мы звяртаемся ў малітве да Марыі, Маці Касцёла і Маці нашай веры:

О Маці, падтрымлівай нашую веру!

Адкрый нас на слуханне Слова, каб мы распазналі голас Бога і Яго заклік.

Абудзі ў нас жаданне ісці за Ім, выходзячы з нашай зямлі і прымаючы Яго абяцанне.

Дапамажы нам, каб мы дазволілі Яго любові дакрануцца да нас, каб мы маглі дакрануцца да Яго праз веру.

Дапамажы нам цалкам даверыцца Яму, верыць у Яго любоў, асабліва ў хвіліны засмучэння i крыжа, калі нашая вера паклікана да сталення.

Сей у нашай веры радасць Уваскрослага.

Нагадвай нам, што той, хто верыць, ніколі не будзе самотным.

Навучы нас глядзець вачыма Езуса, каб Ён быў святлом на нашай дарозе. Няхай гэтае святло веры ўзрастае ў нас штораз больш, пакуль не настане той дзень без захаду, якім ёсць сам Хрыстус, Твой Сын, наш Пан!

Дадзена ў Рыме, у святога Пятра, 29 чэрвеня 2013 года, ва ўрачыстасць святых апосталаў Пятра і Паўла, у першы год Нашага Пантыфікату.

ФРАНЦІШАК

1. Dialogus cum Tryphone Iudaeo, 121, 2: PG 6, 758.
2. СВ. КЛЕМЕНС АЛЕКСАНДРЫЙСКІ, Protrepticus, IX: PG 8, 195.
3. Brief an Elisabeth Nietzsche (11 чэрвеня 1865), у: Werke in drei Bänden, München 1954, 953s.
4. Paradisus, XXIV, 145-147.
5. Acta Sanctorum, Iunii, I, 21.
6. «Нават калі Сабор непасрэдна не выказваецца пра веру, ён кажа пра яе на кожнай старонцы, прызнае яе жыватворны і звышпрыродны характар, засноўвае яе ўсю і моцную і будуе на ёй сваё вучэнне. Дастатковым было б прывесці саборныя выказванні […], каб зразумець істотнае значэнне, якое Сабор, згодна з дактрынальнай традыцыяй Касцёла, прыпісвае веры, сапраўднай веры, якая мае моц у Хрысце, а канал пераказу ў Настаўніцкім Інстытуце Касцёла» (ПАВЕЛ VI, Генеральная аудыенцыя [8 сакавіка 1967]: Insegnamenti, V [1967], 705).
7. Пар. напр., І ВАТ. САБОР, Дагмат. канст. пра каталіцкую веру Dei Filius, раздз. III: DS 3008-3020; II ВАТ. САБОР, Дагмат. канст. пра Божае Аб’яўленне Dei Verbum, 5; Катэхізіс Каталіцкага Касцёла, 153-165.
8. Пар. Катэхезы V, 1: PG 33, 505A.
9. In Psal. 32, II, s. I, 9: PL 36, 284.
10. M. BUBER, Die Erzählungen der Chassidim, Zürich 1949, 793.
11. Émile, Paris 1966, 387.
12. Lettre à Christophe de Beaumont, Lausanne 1993, 110.
13. Пар. In Ioh. Evang., 45, 9: PL 35, 1722-1723.
14. Частка II, IV.
15. De continentia, 4, 11: PL 40, 356.
16. Vom Wesen katholischer Weltanschauung (1923), у: Unterscheidung des Christlichen. Gesammelte Studien 1923-1963, Mainz 1963, 24.
17. XI, 30, 40: PL 32, 825.
18. Пар. тамсама, 825-826.
19. Пар. Vermischte Bemerkungen / Culture and Value, G.H. von Wright (рэд.), Oxford 1991, 32-33; 61-64.
20. Homiliae in Evangelia, II, 27, 4: PL 76, 1207.
21. Пар. Expositio super Cantica Canticorum, XVIII, 88: CCL, Continuatio Mediaevalis 87, 67.
22. Тамсама, XIX, 90: CCL, Continuatio Mediaevalis 87, 69.
23. «Перад Богам, які аб’яўляецца, трэба захоўваць паслухмянасць веры (пар. Рым 16, 26; пар. Рым 1, 5; 2 Кар 10, 5-6), праз якую чалавек цалкам дабравольна даручае сябе Яму, выказваючы “поўнае падпарадкаванне розуму і волі Богу, які аб’яўляецца”, і добраахвотна прымае дадзенае Ім Аб’яўленне. Каб дасягнуць такой веры, неабходна апераджальная і падмацавальная Божая ласка і ўнутраная падтрымка Духа Святога, які ўзрушвае і скіроўвае сэрца да Бога, адкрывае вочы розуму і дае “асалоду ўсім, хто прымае праўду і верыць у яе”. Каб паглыбіць разуменне Аб’яўлення, той жа Дух Святы няспынна ўдасканальвае веру з дапамогай сваіх дароў» (II ВАТ. САБОР, Дагмат. канст. пра Божае Аб’яўленне Dei Verbum, 5).
24. Пар. H. SCHLIER, Meditationen über den Johanneischen Begriff der Wahrheit, у: Besinnung auf das Neue Testament. Exegetische Aufsätze und Vorträge 2, Freiburg, Basel, Wien 1959, 272.
25. Пар. S. Th. III, q. 55, a. 2, ad 1.
26. Sermo 229/L, 2: PLS 2, 576: «Tangere autem corde, hoc est credere».
27. Пар. Энц. Fides et ratio (14 верасян 1998), 73: AAS (1999), 61-62.
28. Пар. Confessiones, VIII, 12, 29: PL 32, 762.
29. De Trinitate, XV, 11, 20: PL 42, 1071: «verbum quod intus lucet».
30. Пар. De civitate Dei, XXII, 30, 5: PL 41, 804.
31. Пар. КАНГРЭГАЦЫЯ ВЕРАВУЧЭННЯ, Дэкл. Dominus Iesus (6 жніўня 2000), 15: AAS 92 (2000), 756.
32. Demonstratio apostolicae praedicationis, 24: SC 406, 117.
33. Пар. СВ. БОНАВЭНТУРА, Breviloquium, Prol.: Opera omnia, V, Quaracchi 1891, 201; In I Sent., proem., q. 1, resp.: Opera Omnia, I, Quaracchi 1891, 7; СВ. ТАМАШ З АКВІНУ, S. Th., I, q. 1.
34. Пар. De Baptismo, 20, 5: CCL 1, 295.
35. Дагмат. канст. пра Божае Аб’яўленне Dei Verbum, 8.
36. Пар. II ВАТ. САБОР, Канст. пра Літургію Sacrosanctum Concilium, 59.
37. Пар. Epistula Barnabae, 11, 5: SC 172, 162.
38. Пар. De nuptiis et concupiscentia, I, 4, 5: PL 44, 413: «Habent quippe intentionem generandi regenerandos, ut qui ex eis saeculi filii nascuntur in Dei filios renascantur».
39. II ВАТ. САБОР, Дагмат. канст. пра Божае Аб’яўленне Dei Verbum, 8.
40. In nativitate Domini sermo 4, 6: SC 22, 110.
41. Пар. СВ. ІРЭНЫЙ, Adversus haereses, I, 10, 2: SC 264, 160.
42. Пар. тамсама, II, 27, 1: SC 294, 264.
43. Пар. СВ. АЎГУСТЫН, De sancta virginitate, 48, 48: PL 40, 424-425: «Servatur et in fide inviolata quaedam castitas virginalis, qua Ecclesia uni viro virgo casta cooptatur».
44. Пар. An Essay on the Development of Christian Doctrine, Uniform Edition: Longmans, Green and Company, London, 1868-1881, 185-189.
45. Пар. II ВАТ. САБОР, Дагмат. канст. пра Божае Аб’яўленне Dei Verbum, 10.
46. АРЫГЕН, Contra Celsum, IV, 75: SC 136, 372.
47. Тамсама, 85: SC 136, 394.
48. «Choruses from The Rock», у: The Collected Poems and Plays 1909-1950, New York 1980, 106.
49. Пар. Dialogus cum Tryphone Iudaeo, 100, 5: PG 6,710.
50. Пар. II ВАТ. САБОР, Дагм. канст. пра Касцёл Lumen gentium, 58.

© Канферэнцыя Каталіцкіх Біскупаў у Беларусі

1. Публічная і супольная малітва Божага народу заслужана лічыцца адным з першасных абавязкаў Касцёла. Таму ад пачатку тыя, хто быў ахрышчаны, «заставаліся вернымі вучэнню Апосталаў і супольнасці, ламанню хлеба і малітвам» (Дз 2, 42). Дзеі Апосталаў шмат разоў сведчаць, што хрысціянская супольнасць аднадушна малілася¹.

Сведчанні старажытнага Касцёла паказваюць таксама, што верныя прысвячалі малітве пэўныя гадзіны. Пазней у розных рэгіёнах дастаткова хутка ўсталяваўся звычай прызначаць для супольнай малітвы пэўныя поры, напрыклад, апошнюю гадзіну дня, калі вечарэе і запальваецца святло, або першую гадзіну, калі пры з’яўленні дзённага святла, заканчваецца ноч.

З цягам часу агульнай малітвай сталі асвячацца таксама іншыя гадзіны, пра якія Айцы чыталі ў Дзеях Апосталаў. Яны паказваюць нам вучняў, якія збіраліся а трэцяй гадзіне². Першы з Апосталаў «падняўся на верх дома памаліцца каля шостай гадзіны» (10, 9); «Пётр і Ян ішлі ў святыню на малітву а дзевятай гадзіне» (3, 1); «Каля поўначы Павел і Сіла маліліся, спяваючы гімны Богу» (16, 25).

2. Малітвы такога кшталту, якія ўзносіліся супольна, паступова ператварыліся ў цалкам акрэсленую паслядоўнасць гадзінаў. Гэтая Літургія гадзінаў, або Божы Афіцый, узбагачаная таксама чытаннямі, з’яўляецца асаблівай малітвай і просьбай, малітвай Касцёла разам з Хрыстом і да Хрыста.

І. Малітва Хрыста

Хрыстус моліцца да Айца

3. Прыходзячы даць людзям Божае жыццё, Слова, якое паходзіць ад Айца як святло Ягонай хвалы, «Найвышэйшы Святар Новага і вечнага Запавету, Езус Хрыстус, прымаючы чалавечую натуру, прынёс у гэта зямное выгнанне той гімн, які ва ўсе вякі гучыць у нябесных святынях»³. З таго часу ў сэрцы Хрыста хвала Богу ўзносіцца праз словы людскога пакланення, уміласціўлення і заступніцтва. Усё гэта ў імя людзей і для іхняга дабра прадстаўляе перад Богам Валадар новага чалавецтва і Пасрэднік паміж Богам і людзьмі.

4. Сам Сын Божы ў еднасці са сваім Айцом (пар. Ян 10, 30), прыходзячы у свет, сказаў: «Вось Я іду, каб выканаць волю Тваю, Божа» (Гбр 10, 9; пар. Ян 6, 38), ласкава пакінуў нам таксама сведчанні сваёй малітвы. Сапраўды, вельмі часта Евангелле паказвае Яго ў малітве: калі Айцец адкрывае Яго місію⁴, перад пакліканнем Апосталаў⁵, пры благаслаўленні Бога пад­час размнажэння хлябоў⁶, пры перамяненні на гары⁷, пры аздараўленні глуханямога⁸ і ўваскрашэнні Лазара⁹, перад месіянскім вызнаннем веры Пятра¹⁰, падчас навучання вучняў малітве¹¹, пры вяртанні вучняў з місіі¹², пры благаслаўленні дзяцей¹³ і малітве за Пятра¹⁴.

Яго штодзённая дзейнасць была цесна звязаная з малітвай, больш за тое, яна нібы вынікала з малітвы, калі, напрыклад, Ён маліўся на пустыні¹⁵ ці падымаўся на гару для малітвы¹⁶, калі ўставаў вельмі рана¹⁷ або маліўся да чацвёртай начной варты¹⁸, праводзячы ноч у малітве да Бога.

Як справядліва мяркуюць, Ён удзельнічаў і ў публічных малітвах у сінагогах, куды хадзіў па суботах паводле свайго звычаю¹⁹, у малітвах у святыні, якую называў домам сваёй малітвы²⁰, а таксама ў малітвах, якія зазвычай прыватна ўзносіліся пабожнымі ізраэльцянамі штодня. Нам выразна расказваецца, як Ён узносіў таксама традыцыйныя Божыя благаслаўленні пры спажыванні ежы: падчас размнажэння хлябоў²¹, падчас сваёй Апошняй Вячэры²², вячэры ў Эмаус²³. Падобным чынам Ён спяваў з вучнямі і гімны перад тым, як пайсці ў Аліўны сад ²⁴.

Да самага канца жыцця, калі мука ўжо набліжалася²⁵, падчас Апошняй Вячэры²⁶, падчас скону²⁷ і на крыжы²⁸ боскі Настаўнік паказаў малітву, якая жывіла Яго месіянскі абавязак і пасхальны зыход. Бо Ён сам «у дні цела свайго гучна і са слязьмі ўзнёс малітвы і просьбы да таго, хто мог уратаваць Яго ад смерці, і быў выслуханы за сваю пакорлівасць» (Гбр 5, 7); прынёсшы ахвяру на алтары крыжа, «назаўсёды зрабіў дасканалымі тых, каго асвячаюць» (Гбр 10, 14); уваскросшы, нарэшце, навекі жыве і моліцца за нас²⁹.

ІІ. Малітва Касцёла

Наказ малітвы

5. Езус наказваў нам рабіць тое, што рабіў сам. Ён часта казаў: «Маліцеся», «прасіце», «выпрошвайце»³⁰, «у імя Маё»;³¹ у малітве Панскай Ён перадаў таксама форму малітвы³² і вучыў пра неабходнасць малітвы³³ пакорлівай³⁴, чуйнай³⁵, няспыннай і поўнай веры ў дабрыню Айца³⁶, з чыстым намерам, адпаведнай натуры Божай³⁷. Апосталы ж, якія ў розных месцах сваіх пасланняў перадаюць нам малітвы, а асабліва хвалы і падзякі, навучаюць нас наконт настойлівай і няспыннай малітвы³⁸, якая ўзносіцца ў Духу Святым³⁹ праз Хрыста⁴⁰ да Бога⁴¹, і наконт яе дзейснасці для асвячэння⁴². Заахвочваюць нас таксама да малітвы хвалы⁴³, падзякі⁴⁴, просьбы⁴⁵ і заступніцтва за ўсіх⁴⁶.

Малітву Хрыста працягвае Касцёл

6. Паколькі чалавек створаны Богам, ён павінен прызнаваць і вызнаваць гэтае панаванне свайго Стварыцеля, што пабожныя людзі ўсіх часоў сапраўды рабілі праз малітву.

Аднак малітва, якая скіроўваецца да Бога, павінна быць звязанай з Хрыстом, Панам усіх людзей, адзіным Пасрэднікам⁴⁷, бо толькі праз Яго мы маем доступ да Бога⁴⁸. Ён так яднае з сабою⁴⁹ ўсё чалавецтва, што паміж малітвай Хрыста і малітвай усіх людзей існуе глыбокая сувязь. У Хрысце і ў Ім адным рэлігійнасць чалавека знаходзіць сваю збаўчую каштоўнасць і дасягае мэты.

7. Аднак асаблівая і найглыбейшая сувязь узнікае паміж Хрыстом і тымі людзьмі, якіх Ён пры­няў у сваё цела, гэта значыць Касцёл, праз сакрамэнт адраджэння. Так ад Галавы па ўсім целе разыходзяцца ўсе багацці, якія належаць Сыну, а менавіта, еднасць з Духам Святым, праўда, жыццё і ўдзел у боскім сыноўстве Хрыста, што праяўлялася ва ўсіх Яго малітвах, калі Ён быў сярод нас.

Усё цела Касцёла таксама ўдзельнічае ў святарстве Хрыста, так што «ахрышчаныя асвячаюцца праз адраджэнне і намашчэнне Духам Святым як духоўны дом і святое святарства»⁵⁰ і становяцца здольнымі да культу Новага Запавету. Гэты культ не з’яўляецца плёнам нашых высілкаў, але заслуг і дару Хрыста.

«Бог не змог бы даць людзям большага дару, чым сваё Слова, праз якое Ён заснаваў усё і якое зрабіў для іх Галавою. Ён далучыў людзей да Яго як часткі цела, каб Сын Божы быў і Сынам Чалавечым, Богам адзіным з Айцом, чалавекам адзіным з людзьмі; каб мы, калі звяртаемся з малітвамі да Бога, не аддзялялі ад Яго Сына; каб цела Сына не аддзяляла падчас малітвы ад сябе Галавы і каб Ён, наш Пан Езус Хрыстус, Сын Божы, які моліцца за нас, моліцца ў нас і да якога молімся мы, быў адзіным Збаўцам свайго цела»⁵¹. Ён моліцца за нас як Святар, у нас — як наша Галава, а мы молімся да Яго, бо Ён — наш Бог. Распазнаем нашы галасы ў Хрысце, а Ягоны голас — у нас.

У тым і заключаецца годнасць хрысціянскай малітвы, каб удзельнічаць у самой любові Адзінароднага да Айца і ў той малітве, якую Сын выказваў словамі падчас зямнога жыцця і якая цяпер у імя ўсяго чалавецтва і дзеля яго збаўлення няспынна працягваецца ва ўсім Касцёле і ва ўсіх ягоных частках.

Дзеянне Духа Святога

8. Еднасць Касцёла, які моліцца, — гэта дзеянне Духа Святога, які ёсць у Хрысце⁵², ва ўсім Касцёле і ў кожным ахрышчаным. Сам «Дух дапамагае ў слабасцях нашых» і «заступаецца за нас стагнаннямі невымоўнымі» (Рым 8, 26). Ён як Дух Сына дае нам «Духа ўсынаўлення, у якім мы клічам: Абба, Ойча» (Рым 8, 15; пар. Гал 4, 6; 1 Кар 12, 3; Эф 5, 18; Юд 20). Таму не можа быць ніякай хрысціянскай малітвы без дзеяння Духа Святога, які, яднаючы ўвесь Касцёл, праз Сына вядзе яго да Айца.

Супольны характар малітвы

9. Прыклад і наказ Пана і Апосталаў маліцца заўсёды і няспынна не павінны ўспрымацца проста як прадпісанне закону, бо гэта датычыць найглыбейшай сутнасці самога Касцёла, які ёсць супольнасцю, што павінна праяўляць свой супольны характар таксама праз малітву. Таму, калі ў Дзеях Апосталаў першы раз ідзе гаворка пра супольнасць вернікаў, яна паўстае перад намі сабранай падчас малітвы «разам з жанчынамі і Марыяй, маці Езуса, і з братамі Ягонымі» (Дз 1, 14). «Усе тыя, хто паверыў, былі адзіныя сэрцам і душою» (Дз 4, 32), а іх аднадушнасць абапіралася на Божым слове, братэрскай супольнасці, малітве і Эўхарыстыі⁵³.

Хоць малітва на самоце пры зачыненых дзвярах⁵⁴ заўсёды патрэбная і пажаданая⁵⁵, бо яна праводзіцца членамі Касцёла праз Хрыста ў Духу Святым, аднак малітва супольнасці мае асаблівую годнасць, паколькі сам Хрыстус сказаў: «Дзе двое ці трое сабраліся ў імя Маё, там Я ёсць сярод іх» (Мц 18, 20).

ІІІ. Літургія гадзінаў

Асвячэнне часу

10. Паколькі Хрыстус наказаў: «Трэба заўсёды маліцца і не падаць духам» (Лк 18, 1), то Касцёл, верна слухаючыся гэтага наказу, ніколі не перастае ўзносіць малітвы і заахвочвае нас такімі словамі: «Праз Езуса будзем няспынна прыносіць ахвяру хвалы Богу» (Гбр 13, 15). Гэты наказ выконваецца не толькі праз цэлебраванне Эўхарыстыі, але таксама іншымі спосабамі, асабліва праз Літургію гадзінаў, якой, у параўнанні з іншымі літургічнымі дзеяннямі, уласціва паводле старажытнай хрысціянскай традыцыі асвячаць увесь бег дня і ночы⁵⁶.

11. Паколькі асвячэнне дня і ўсёй чалавечай працы — адна з мэтаў Літургіі гадзінаў, яе парадак быў адноўлены такім чынам, каб надаць Гадзінам, наколькі магчыма, адпаведнасць сапраўднаму часу і таксама ўлічыць умовы сучаснага жыцця⁵⁷.

Таму «для сапраўднага асвячэння дня і чытання Гадзінаў з духоўнай карысцю рэкамендуецца захоўваць час, найбольш набліжаны да пары, уласцівай кожнай кананічнай Гадзіне»⁵⁸.

Сувязь паміж Літургіяй гадзінаў і Эўхарыстыяй

12. Літургія гадзінаў пашырае⁵⁹ на ўсе поры дня хвалу і падзяку, а таксама ўспамін пра таямніцы збаўлення, прашэнне і прадчуванне нябеснай славы, што даецца ў таямніцы Эўхарыстыі, якая ёсць «цэнтрам і вяршыняй усяго жыцця хрысціянскай супольнасці»⁶⁰.

Найлепшай падрыхтоўкай для самой цэлебрацыі Эўхарыстыі з’яўляецца Літургія гадзінаў, паколькі яна адпаведным чынам абуджае і падтрымлівае неабходную для плённай цэлебрацыі Эўхарыстыі гатоўнасць, што праяўляецца ў веры, надзеі, любові, пабожнасці і імкненні да самаадданасці.

Выкананне святарскага абавязку Хрыста ў Літургіі гадзінаў

13. «Справу адкуплення людзей і дасканалага праслаўлення Бога»⁶¹ Хрыстус у Духу Святым выконвае праз свой Касцёл не толькі падчас цэлебрацыі Эўхарыстыі і сакрамэнтаў, але, асаблівым чынам, падчас здзяйснення Літургіі гадзінаў⁶². Езус асабіста прысутнічае ў ёй, калі збіраецца супольнасць, калі абвяшчаецца Божае слова, «калі Касцёл моліцца і спявае»⁶³.

Асвячэнне чалавека

14. Асвячэнне чалавека⁶⁴ і Божы культ ажыццяўляецца ў Літургіі гадзінаў праз абмен, або дыялог, паміж Богам і людзьмі, падчас якога «Бог звяртаецца да свайго народу, <…> а народ Божы адказвае песнямі і малітвай»⁶⁵.

Удзельнікі Літургіі гадзінаў могуць, дзякуючы збаўчаму Божаму слову, якое займае ў ёй важнае месца, атрымаць багаты плён асвячэння. Бо чытанні бяруцца са Святога Пісання; словы Бога, перададзеныя ў псальмах, спяваюцца перад Яго абліччам, а іншыя просьбы, малітвы і песні напаўняюцца духам і натхненнем Пісання⁶⁶.

Таму вера ўдзельнікаў жывіцца не толькі тады, калі чытаецца тое, «што напісана было раней, напісана дзеля нашага павучэння» (Рым 15, 4), але таксама калі Касцёл моліцца або спявае, а душы накіроўваюцца да Бога, каб аддаць Яму духоўнае пакланенне і атрымаць ад Яго яшчэ больш шчодрую ласку⁶⁷.

Аддаванне хвалы Богу ў еднасці з нябесным Касцёлам

15. Падчас Літургіі гадзінаў Касцёл, здзяйсняючы святарскі абавязак сваёй Галавы, «няспынна»⁶⁸ прыносіць Богу ахвяру хвалы, гэта значыць плён вуснаў, што вызнаюць Ягонае імя⁶⁹. Гэтая малітва – «голас абранніцы, якая гаворыць з Абраннікам. Больш за тое, гэта малітва Хрыста і Яго цела, скіраваная да Айца» . «Таму кожны, хто прысвячае сябе гэтай малітве, выконвае абавязак Касцёла і ў той жа час удзельнічае ў найвышэйшым гонары абранніцы Хрыста, паколькі, аддаючы Богу хвалу, стаіць перад Божым тронам у імя Маці-Касцёла»⁷¹.

16. Аддаючы хвалу Богу праз Літургію гадзінаў, Касцёл далучаецца да таго спеву хвалебнай песні, якая спрадвеку спяваецца ў нябесных сядзібах⁷². Адначасова ён прадчувае тую нябесную хвалу, апісаную Янам у Апакаліпсісе, якая няспынна гучыць перад тронам Бога і Баранка. Наша цесная еднасць з нябесным Касцёлам здзяйсняецца тады, калі «разам з ім у радасным захапленні мы праслаўляем веліч Бога і калі ўсе мы, з кожнага пакалення, мовы, племені і народу, адкупленыя ў крыві Хрыста (пар. Ап 5, 9) і сабраныя ў адзін Касцёл, адной песняй хвалы праслаўляем Бога, Адзінага ў Тройцы»⁷³.

Гэтую нябесную Літургію прарокі прадбачылі ў пераможным дні без ночы, у святле без цемры: «Сонца больш не будзе табе служыць як дзённае святло, як і бляск месяца не будзе свяціць табе, але Пан будзе для цябе вечным святлом» (Іс 60, 19; пар. Ап 21, 23. 25). «Будзе адзіны дзень, які ведае Пан, і гэта не будзе ні дзень, ні ноч, і надвячоркам будзе светла» (Зах 14, 7). «Ужо прыйшоў да нас канец вякоў (пар. 1 Кар 10, 11), і незваротна ўстаноўлена аднаўленне свету, якое пэўным рэальным чынам прадчуваецца ўжо ў гэты час»⁷⁴. Так навучае нас вера наконт сэнсу і нашага часовага жыцця, каб разам з усім стварэннем мы чакалі аб’яўлення сыноў Божых⁷⁵. У Літургіі гадзінаў мы абвяшчаем гэтую веру, выказваем і жывім гэтую надзею і пэўным чынам удзельнічаем у радасці вечнай хвалы і дня, які не ведае захаду.

Прашэнне і заступніцтва

17. Акрамя хвалы Богу ў Літургіі гадзінаў Касцёл прыносіць просьбы і жаданні ўсіх вернікаў, а таксама просіць у Хрыста, а праз Яго і ў Айца аб збаўленні ўсяго свету⁷⁶. Гэта голас не толькі Касцёла, але і голас Хрыста, паколькі малітвы ўзносяцца ў імя Хрыста, гэта значыць «праз нашага Пана Езуса Хрыста». Так Касцёл працягвае ўзносіць малітвы і просьбы, якія Хрыстус узносіў у дні цела свайго⁷⁷ і якія, дзякуючы гэтаму, асабліва дзейсныя. Таму не толькі праз любоў, прыклад і справы пакаяння, але таксама праз малітву касцёльная супольнасць выконвае сапраўды матчын абавязак у дачыненні да душаў, якіх вядзе да Хрыста⁷⁸.

Гэта датычыць асабліва тых, хто праз спецыяльнае даручэнне быў пакліканы да здзяйснення Літургіі гадзінаў, а менавіта біскупы, прэзбітэры і дыяканы, якія з абавязку моляцца за свой народ і за ўвесь народ Божы⁷⁹, а таксама законніцы і законнікі⁸⁰.

Вяршыня і крыніца пастырскай дзейнасці

18. Тыя, хто ўдзельнічае ў Літургіі гадзінаў, з нязвыклай апостальскай плённасцю павялічваюць народ Пана⁸¹, бо мэта апостальскай працы ў тым, «каб усе, стаўшы Божымі дзецьмі праз веру і хрост, збіраліся разам, праслаўлялі Бога сярод Касцёла, удзельнічалі ў Ахвяры і спажывалі Вячэру Пана»⁸².

Так вернікі выяўляюць і паказваюць іншым «таямніцу Хрыста і сапраўдную сутнасць праўдзівага Касцёла. Ён адначасова чалавечы і боскі, бачны і адораны нябачнымі дабротамі, руплівы ў дзеянні і адданы кантэмпляцыі, прысутны ў свеце і ў той жа час пілігрымуючы»⁸³.

У сваю чаргу чытанні і малітвы Літургіі гадзінаў з’яўляюцца крыніцай хрысціянскага жыцця, бо са стала Святога Пісання і словамі святых сілкуецца гэтае жыццё, а малітвы яго ўмацоўваюць. Толькі Пан, без якога мы нічога не можам зрабіць⁸⁴, можа даць нашым высілкам, калі мы Яго папросім, плённасць і поспех⁸⁵, каб мы ў Духу⁸⁶ штодня будаваліся ў святыню Божую да меры сталасці паводле Хрыстовай паўнаты⁸⁷ і каб падмацаваліся сілы нашы для абвяшчэння Евангелля ўсім, хто па-за Касцёлам⁸⁸.

Сугучнасць духу і слова

19. Для таго, каб малітва стала асабістай для кожнага яе ўдзельніка, крыніцай пабожнасці і разнастайных Божых ласкаў, спажыткам для індывідуальнай малітвы і апостальскай дзейнасці, дух павінен быць сугучным голасу пры яе годным, уважлівым і адданым выкананні⁸⁹. Няхай усе старанна супрацоўнічаюць са звышпрыроднай ласкай, каб не атрымліваць яе дарэмна. Шукаючы Хрыста і ўсё глыбей пранікаючы праз малітву ў Яго таямніцу⁹⁰, няхай усе хваляць Бога і ўзносяць просьбы з тым самым духам, з якім маліўся сам Божы Адкупіцель.

IV. Асобы, якія цэлебруюць Літургію гадзінаў

а) Супольная цэлебрацыя Літургіі гадзінаў

20. Літургія гадзінаў, як і іншыя літургічныя дзеянні, не з’яўляецца прыватным дзеяннем, але датычыць усяго цела Касцёла, робіць яго бачным і ўздзейнічае на яго⁹¹. Яе касцёльная цэлебрацыя найлепш праяўляецца (і таму найбольш рэкамендуецца) тады, калі разам са сваім біскупам у суправаджэнні прэзбітэраў і прыслугоўваючых⁹² яе праводзіць мясцовы Касцёл, «у якім праўдзіва прысутнічае і дзейнічае адзіны, святы, каталіцкі і апостальскі Хрыстовы Касцёл»⁹³. Нават калі гэтая цэлебрацыя праводзіцца ў адсутнасці біскупа, канонікі капітула ці іншыя прэзбітэры заўсёды павінны прытрымлівацца прадпісанага часу і, наколькі магчыма, праводзіць яе з удзелам народу. Тое самае трэба сказаць і ў дачыненні калегіяльных капітулаў.

21. Па магчымасці, павінны супольна цэлебраваць галоўныя Гадзіны ў святыні і іншыя сходы вернікаў. Сярод іх трэба падкрэсліць парафіі як мясцовыя ячэйкі дыяцэзій пад кіраўніцтвам пастыра, які з’яўляецца намеснікам біскупа. Яны «такім чынам прадстаўляюць бачны Касцёл, устаноўлены на ўсёй зямлі»⁹⁴.

22. Таму, калі вернікаў склікаюць на Літургію гадзінаў і яны збіраюцца разам, яднаючы сэрцы і галасы, яны ўвасабляюць Касцёл, які цэлебруе таямніцу Хрыста⁹⁵.

23. Да абавязку тых, хто прыняў сакрамэнт пасвячэння або надзелены асаблівай кананічнай місіяй⁹⁶, належыць арганізацыя і кіраванне малітвай супольнасці. «Няхай прыкладваюць намаганні, каб усе давераныя іх апецы ядналіся ў малітве»⁹⁷. Таму яны павінны запрашаць вернікаў і з дапамогай належнай катэхезы рыхтаваць іх да супольнай цэлебрацыі больш важных частак Літургіі гадзінаў, асабліва ў нядзелі і святы⁹⁸. Яны павінны навучыць іх чэрпаць з яе шчырую малітву⁹⁹ і таксама праз адпаведную падрыхтоўку павінны накіроўваць іх да хрысціянскага разумення псальмаў, каб паступова адкрыць ім глыбейшы смак і магчымасці выкарыстання малітвы Касцёла¹⁰⁰.

24. Супольнасці канонікаў, манахаў і манашак, а таксама іншыя законнікі і законніцы, якія на падставе рэгулы ці канстытуцыі цалкам або часткова цэлебруюць Літургію гадзінаў паводле агульнага ці ўласнага абраду, асаблівым чынам увасабляюць Касцёл, які моліцца, бо яны паўней выяўляюць вобраз Касцёла, які няспынна хваліць Пана згодным голасам. Яны выконваюць абавязак «супрацоўніцтва», перш за ўсё праз малітву «дзеля будавання і ўмацавання Містычнага цела Хрыста і дзеля дабра мясцовых Касцёлаў»¹⁰¹. Гэта трэба сказаць перадусім у дачыненні да тых, хто вядзе кантэмпляцыйнае жыццё.

25. Святары і ўсё духавенства, якое з іншых прычынаў не абавязана супольна цэлебраваць Літургію гадзінаў, калі разам жывуць ці збіраюцца, павінны старацца чытаць разам хоць нейкую частку Літургіі гадзінаў, асабліва Ютрань раніцай і Нешпары ўвечары¹⁰².

26. Законнікам і законніцам, якія не абавязаны супольна чытаць Літургію гадзінаў, а таксама членам якога небудзь інстытута кансэкраванага жыцця, настойліва рэкамендуецца збірацца разам, ва ўласнай супольнасці або з народам, для цэлебрацыі Літургіі гадзінаў або яе часткі.

27. Сходы свецкіх, якія збіраюцца ў розных мес­цах з рознай нагоды: малітоўнай, апостальскай ці іншай, таксама заахвочваюцца да выканання абавязку Касцёла¹⁰³ праз цэлебрацыю частак Літургіі гадзінаў. Перш за ўсё яны павінны навучыцца падчас літургічнага дзеяння пакланяцца Богу Айцу ў Духу і праўдзе¹⁰⁴, памятаючы, што праз публічны культ і малітвы яны могуць ахапіць усіх людзей і значна паспрыяць збаўленню ўсяго свету¹⁰⁵.

Нарэшце, выпадае, каб сям’я як хатні Касцёл не толькі ўзносіла супольныя малітвы да Бога, але таксама чытала пры магчымасці пэўныя часткі Літургіі гадзінаў і, дзякуючы гэтаму, яшчэ больш злучалася з Касцёлам¹⁰⁶.

б) Абавязак цэлебрацыі Літургіі гадзінаў

28. Літургія гадзінаў асаблівым чынам даручана тым, хто прыняў пасвячэнне (біскупам, прэзбітэрам і дыяканам), таму кожны з іх абавязаны чытаць яе нават пры адсутнасці народу, зрабіўшы неабходныя дастасаванні. Касцёл даручае ім Літургію гадзінаў, каб абавязак усёй супольнасці сапраўды выконваўся пастаянна, а малітва Хрыста няспынна працягвалася ў Касцёле¹⁰⁷.

Біскуп выразным і бачным чынам увасабляе Хрыста і з’яўляецца вялікім святаром свайго статку, ад якога ў пэўнай ступені паходзіць і залежыць жыццё ягоных вернікаў у Хрысце¹⁰⁸. Таму сярод іншых членаў свайго Касцёла ён павінен быць першым у малітве, якая падчас чытання Літургіі гадзінаў заўсёды ўзносіцца ў імя Касцёла, а таксама за Касцёл, што даручаны яму¹⁰⁹.

Прэзбітэры, з’яднаныя з біскупам і ўсім прэзбітэрыем, таксама асаблівым чынам увасабляюць Хрыста Святара¹¹⁰ і ўдзельнічаюць у тым жа абавязку, молячы Бога за даручаны ім народ і нават за ўвесь свет¹¹¹.

Усе вышэйзгаданыя асобы выконваюць абавязак добрага Пастыра, які моліцца за сваіх, каб яны мелі жыццё і злучыліся ў адно¹¹². У Літургіі гадзінаў, якую Касцёл даручыў ім, яны павінны не толькі знайсці крыніцу пабожнасці і спажытак для асабістай малітвы¹¹³, але і з багацця кантэмпляцыі ажыўляць і падтрымліваць пастырскую і місійную дзейнасць на радасць усяго Божага Касцёла ¹¹⁴.

29. Таму біскупам, прэзбітэрам і дыяканам, якія атрымалі ад Касцёла даручэнне (пар. № 17) цэлебраваць Літургію гадзінаў, трэба штодзённа чытаць яе поўны цыкл¹¹⁵, захоўваючы, наколькі магчыма, прадпісаны час.

Перш за ўсё, трэба звярнуць найбольшую ўвагу на тыя Гадзіны, якія з’яўляюцца як бы стрыжнем гэтай Літургіі, а менавіта, на Ютрань і Нешпары, якія не павінны прапускацца без сур’ёзнай прычыны.

Яны таксама павінны верна праводзіць Гадзіну чытанняў, якая, несумненна, з’яўляецца літургічнай цэлебрацыяй Божага слова. Штодзённа павінны так выконваць уласцівы ім абавязак прыняцця Божага слова, каб станавіцца больш дасканалымі вучнямі Пана і глыбей спасцігаць невычэрпнае багацце Хрыста¹¹⁶.

Больш за тое, каб лепш асвяціць увесь дзень, няхай са шчырым сэрцам чытаюць Малітву на працягу дня і Камплету, дзякуючы чаму цалкам завершаць Божую справу і даручаць сябе Богу перад сном.

30. Надзвычай пажадана, каб пастаянныя дыяканы штодня чыталі па меншай меры пэўную частку Літургіі гадзінаў, якую ім вызначыць Канферэнцыя Біскупаў¹¹⁷.

31. а) Катэдральныя і калегіяльныя капітулы павін­ны чытаць у хоры тыя часткі Літургіі гадзінаў, да якіх яны абавязаны агульным ці ўласным правам.

Аднак асобныя прадстаўнікі гэтых капітулаў акрамя Гадзінаў, якія трэба чытаць усім духоўным, павінны чытаць самастойна тыя Гадзіны, якія чытаюцца ў іх капітуле¹¹⁸.

б) Законныя супольнасці, абавязаныя цэлебраваць Літургію гадзінаў, а таксама іх члены павінны цэлебраваць Гадзіны паводле нормаў свайго ўласнага права з захаваннем прадпісання № 29 у дачыненні да тых, хто прыняў сакрамэнт пасвячэння.

Супольнасці, абавязаныя цэлебраваць Літургію гадзінаў у хоры, павінны штодзённа чытаць у хоры ўвесь цыкл Літургіі гадзінаў¹¹⁹. Па­за хорам члены гэтых супольнасцяў павінны чытаць Гадзіны паводле нормаў свайго ўласнага права з захаваннем прадпісанняў № 29.

32. Іншыя законныя супольнасці і іх члены няхай у залежнасці ад абставін, у якіх знаходзяцца, чытаюць асобныя часткі Літургіі гадзінаў, якая, будучы малітвай Касцёла, робіць з усіх вернікаў, рассеяных паўсюль, адно сэрца і адну душу¹²⁰.

Гэтае ж заахвочанне датычыць таксама свецкіх¹²¹.

в) Структура цэлебрацыі

33. Літургія гадзінаў падпарадкоўваецца ўласным законам, асаблівым чынам змяшчаючы тыя элементы, якія прысутнічаюць у іншых хрысціянскіх цэлебрацыях. Яна пабудаваная так, каб заўсёды былі спачатку гімн, потым псальмодыя, пасля доўгае ці кароткае чытанне Святога Пісання і, нарэшце, малітвы.

Ці пры супольнай цэлебрацыі, ці падчас індывідуальнага чытання асноўная структура гэтай Літургіі застаецца нязменнай — гэта дыялог паміж Богам і чалавекам. Аднак супольная цэлебрацыя яскравей выяўляе сутнасць Літургіі гадзінаў, спрыяе актыўнаму ўдзелу ў ёй усіх, у залежнасці ад ролі кожнага, праз акламацыю, дыялог, харавы спеў псальмаў і г. д. і больш спрыяе выкарыстанню розных спосабаў выяўлення¹²². Таму заўсёды, калі можа адбыцца супольная цэлебрацыя з прысутнасцю і актыўным удзелам вернікаў, ёй трэба аддаць перавагу над індывідуальнай і прыватнай малітвай¹²³. Акрамя таго, калі Літургія гадзінаў цэлебруецца ў хоры і ў супольнасці, пры магчымасці лепш выконваць яе са спевам з улікам характару асобных частак.

Нарэшце, так споўніцца павучэнне Апостала: «Слова Хрыста няхай жыве ў вас ва ўсёй паўнаце, з усёй мудрасцю навучайце і настаўляйце адзін аднаго псальмамі, гімнамі і духоўнымі песнямі, з удзячнасцю спяваючы ў сэрцах вашых Богу» (Клс 3, 16; пар. Эф 5, 19-20).

Раздзел ІІ

АСВЯЧЭННЕ ДНЯ АБО РОЗНЫЯ ЛІТУРГІЧНЫЯ ГАДЗІНЫ

І. Уводзіны да ўсяго Афіцыя

34. Звычайна ўвесь Афіцый распачынаецца Заклікам, які складаецца з верша Пане, адкрый мае вусны, і вусны мае будуць абвяшчаць Тваю хвалу і псальма 95 (94), які штодзённа заклікае вернікаў спяваць хвалу Богу, слухаць Ягоны голас і заахвочвае іх чакаць «адпачынку Пана»¹²⁴.

Аднак пры неабходнасці замест псальма 95 (94) можна таксама выкарыстаць псальм 100 (99), 67 (66) або 24 (23).

Псальм Закліку пажадана чытаць, як адзначана ў адпаведным месцы, папераменна, гэта значыць з яго антыфонай, якая падаецца на пачатку і адразу ж паўтараецца, а затым паўтараецца зноў пасля кожнай страфы.

35. Заклік змяшчаецца на пачатку ўсяго цыкла штодзённай малітвы, гэта значыць папярэднічае Ютрані або Гадзіне чытанняў, у залежнасці ад таго, якое з гэтых літургічных дзеянняў пачынае дзень. Аднак пры неабходнасці псальм са сваёй антыфонай можа прапускацца, калі ён павінен папярэднічаць Ютрані.

36. Спосаб чаргавання антыфоны да Закліку ў залежнасці ад розных літургічных дзён указваецца для кожнага выпадку ў адпаведным месцы.

ІІ. Ютрань і Нешпары

37. «Згодна з шанаванай традыцыяй усяго Касцёла галоўнымі гадзінамі штодзённага Афіцыя трэба лічыць Ютрань (ранішнюю малітву) і Нешпары (вечаровую малітву) і адпаведна іх цэлебраваць»¹²⁵.

38. Ютрань прызначана і пабудавана для асвячэння ранішняй пары, як гэта бачна з многіх яе элементаў. Яе ранішні характар найлепш адлюстроўваюць словы св. Базыля Вялікага: «Ютрань прызначана для таго, каб першыя рухі нашай душы і розуму былі прысвечаны Богу і каб мы не аб чым не пачыналі клапаціцца, перш чым не ўзрадуемся, разважаючы пра Бога, як напісана: “Я ўспомніў пра Бога і ўзрадаваўся” (Пс 77 [76], 4), і не распачыналі працу, перш чым не споўнім сказанае: “Пане, выслухай раніцай мой голас, раніцай звяртаюся да Цябе і чакаю” (Пс 5, 4-5)»¹²⁶.

Акрамя таго, Ютрань, якая чытаецца на самым світанні новага дня, нагадвае пра ўваскрасенне Пана Езуса, які ёсць праўдзівым святлом, якое асвятляе ўсіх людзей (пар. Ян 1, 9), і «Сонцам справядлівасці» (Мал 4, 2), «Усходам з вышыні» (Лк 1, 78). Таму добра зразумелае павучэнне св. Кіпрыяна: «Трэба маліцца раніцай, каб ранішняю малітваю святкаваць уваскрасенне Пана»¹²⁷.

39. Калі вечарэе і заканчваецца дзень, цэлебруюцца Нешпары, каб «падзякаваць за тое, што нам было дадзена або за дабро, якое зрабілі»¹²⁸. Мы ўшаноўваем адкупленне таксама праз малітву, якую ўзносім «як кадзіла перад абліччам Пана» і ў якой «узнясенне рук нашых» становіцца «вечаровай ахвярай»¹²⁹. Гэта можа быць аднесена «ў глыбейшым сакральным сэнсе і да той сапраўднай вечаровай ахвяры, якую боскі Збаўца прынёс падчас Апошняй Вячэры з Апосталамі, калі даў пачатак святым сакрамэнтам Касцёла. Гэта таксама можна аднесці да вечаровай ахвяры наступнага дня, гэта значыць канца вякоў, якую Ён, распасцёршы рукі свае, прынёс Айцу за збаўленне ўсяго свету»¹³⁰. Таму, каб скіраваць сваю надзею да святла, якое не ведае цемры, «будзем маліцца і прасіць аб тым, каб святло зноў сышло на нас, аб прыйсці Хрыста, які адорыць нас ласкай вечнага святла»¹³¹. Нарэшце, у гэту вечаровую пару мы злучаем нашы галасы з усходнімі Касцёламі, заклікаючы «радаснае святло святой славы спрадвечнага нябеснага Айца, благаслаўлёнага Езуса Хрыста. Дачакаўшыся заходу сонца і гледзячы на вечаровае святло, мы ўсхваляем Айца і Сына, і Духа Святога – Бога…».

40. Найбольшае значэнне трэба надаваць Ютрані і Нешпарам як малітве хрысціянскай супольнасці. Яе публічная або супольная цэлебрацыя павінна падтрымлівацца асабліва сярод тых, хто жыве ў супольнасці. Больш за тое, іх індывідуальнае чытанне рэкамендуецца нават вернікам, якія не могуць удзельнічаць у супольнай цэлебрацыі.

41. Ютрань і Нешпары пачынаюцца з уводнага верша Божа, прыйдзі мне на дапамогу. Пане, паспяшы да мяне на паратунак. Пасля чытаецца Хвала Айцу і Аллелюя, якое прапускаецца ў перыяд Вялікага посту. Аднак усё гэта прапускаецца, калі Заклік непасрэдна папярэднічае Ютрані.

42. Потым адразу чытаецца адпаведны гімн. Гімн складзены так, каб надаць кожнай Гадзіне або святу сваю адметнасць і, асабліва калі цэлебрацыя адбываецца з народам, зрабіць больш лёгкім і радасным пачатак малітвы.

43. Пасля гімна чытаецца псальмодыя паводле №№ 121-125. Паводле касцёльнай традыцыі псальмодыя Ютрані складаецца з аднаго ранішняга псальма, песні са Старога Запавету і другога хвалебнага псальма.

Псальмодыя Нешпараў складаецца з двух псальмаў або з дзвюх частак даўжэйшага псальма, якія адпавядаюць гэтай Гадзіне і цэлебрацыі з народам, і адной песні з Пасланняў Апосталаў ці Апакаліпсіса.

44. Пасля выканання псальмодыі адбываецца кароткае або даўжэйшае чытанне.

45. Кароткае чытанне адпавядае дню, літургічнаму перыяду ці святу. Яго трэба чытаць і слухаць як праўдзівае абвяшчэнне Божага слова, якое моцна падкрэслівае пэўную натхнёную думку, а таксама дапамагае выдзеліць пэўныя кароткія выказванні, на якія пры працяглым чытанні Святога Пісання, магчыма, не звяртаецца належная ўвага.

Кароткія чытанні змяняюцца ў залежнасці ад дзён цыкла псальмодыі.

46. Можна выбіраць, асабліва пры цэлебрацыі з народам, даўжэйшае чытанне з Гадзіны чытанняў або з імшальных чытанняў, галоўным чынам з тых тэкстаў, якія не былі прачытаныя з розных прычын. Акрамя таго, нішто не перашкаджае выбраць часам іншае, больш адпаведнае чытанне, паводле №№ 248-249, 251.

47. Пры цэлебрацыі з народам пры неабходнасці можна дадаць кароткую гамілію для тлумачэння вышэйзгаданага чытання.

48. Пасля чытання або гаміліі пры неабходнасці можна захоўваць некаторы час маўчанне.

49. Для адказу на Божае слова падаецца рэспансарыйны спеў або кароткі рэспансорый, які пры неабходнасці можна прапусціць.

Замест рэспансорыя можна спяваць іншыя адпаведныя песні, аднак яны павінны быць належным чынам зацверджаныя Канферэнцыяй Біскупаў.

50. Потым урачыста выконваецца разам са сваёй антыфонай песня з Евангелля, а менавіта: у Ютрані – песня Захарыі Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля, у Нешпарах – песня Марыі Велічае душа Мая Пана. Абездве гэтыя песні, захаваныя шматвяковай і паўсюднай традыцыяй Рымска­га Касцёла, выказваюць хвалу і падзяку за адкупленне. Антыфоны да песні Захарыі і пес­ні Марыі змяняюцца ў залежнасці ад дня, літургічнага перыяду ці свята.

51. Пасля выканання песні ў Ютрані чытаюцца просьбы аб асвячэнні дня і працы Богам, а ў Нешпарах – просьбы аб заступніцтве (пар. №№ 179-193).

52. Пасля вышэйзгаданых просьбаў або заступніцтваў усе чытаюць Ойча наш.

53. Адразу пасля Ойча наш чытаецца заключ­ная малітва, якая для звычайных будняў знаходзіцца ў псалтыры, а для іншых дзён – ва ўласных тэкстах.

54. У канцы, калі малітвай кіруе святар або дыякан, ён распускае народ словамі Пан з вамі і благаслаўленнем, як падчас Імшы, пасля чаго ідзе заклік Ідзіце ў супакоі Хрыста, на што прысутныя адказваюць: Дзякуем Пану Богу. У іншых выпадках цэлебрацыя завяршаецца словамі Няхай Пан благаславіць нас, і г. д.

ІІІ. Гадзіна чытанняў

55. Гадзіна чытанняў прапаноўвае народу Божаму, перш за ўсё тым, хто асаблівым чынам прысвяціў сябе Богу, багатую скарбніцу Святога Пісання і найпрыгажэйшыя старонкі духоўных твораў. Хоць штодня на Імшы чытаецца больш шырокі цыкл чытанняў са Святога Пісання, скарб Аб’яўлення і Традыцыі, змешчаны ў Гадзіне чытанняў, можа паспрыяць глыбокаму духоўнаму развіццю. Гэтыя багацці ў першую чаргу павінны шукаць святары, каб слова Божае, якое прынялі, яны неслі ўсім і «кармілі ім Божы народ»¹³².

56. Паколькі малітва павінна спадарожнічаць «чытанню Святога Пісання павінна спадарожнічаць малітва, каб адбывалася размова паміж Богам і чалавекам; бо “з Ім гаворым, калі молімся; Яго слухаем, калі чытаем Божыя словы”»¹³³, таму Гадзіна чытанняў складаецца таксама з псальмаў, гімна, малітвы і іншых формулаў, што надае ёй характар сапраўднай малітвы.

57. Паводле канстытуцыі Sacrosanctum Consilium Гадзіну чытанняў, хоць яна «захоўвае ў хоры характар начной малітвы, <...> трэба перапрацаваць так, каб яна магла чытацца ў любую пару дня; яна павінна змяшчаць меншую колькасць псальмаў і даўжэйшыя чытанні»¹³⁴.

58. Тыя, хто паводле ўласнага права павінен, і тыя, хто пахвальным чынам хоча захаваць для гэтага Афіцыя характар начной хвалы, у Звычайны перыяд бяруць гімн з прызначанага для гэтага цыкла незалежна ад таго, ці чытаюць гэту Гадзіну ўначы, ці таксама на самым світанні і адразу перад Ютранню. Акрамя таго, на нядзелі, урачыстасці і ўсялякія святы трэба ўзяць пад увагу сказанае ў №№ 70-73 наконт вігілій.

59. Пры захаванні гэтага прадпісання Гадзіна чытанняў можа рэцытавацца ў любую гадзіну дня, нават у начныя гадзіны папярэдняга дня пасля Нешпараў.

60. Гадзіна чытанняў пачынаецца Заклікам, калі яна чытаецца перад Ютранню, як было сказана вышэй у № 34-36. У іншым выпадку яна пачынаецца з верша Божа, прыйдзі мне на дапамогу разам з Хвала Айцу і, па-за перыядам Вялікага посту, Аллелюя.

61. Потым чытаецца гімн, які ў Звычайны перыяд выбіраецца або з начнога цыкла, як указана вышэй у № 58, або з дзённага, у залежнасці ад таго, чаго патрабуе пара сутак.

62. Пасля ідзе псальмодыя, якая складаецца з трох псальмаў (або частак, калі сустракаюцца даўжэйшыя псальмы). У Пасхальны Трыдуум, дні актавы Пасхі і Нараджэння Пана, а таксама ва ўрачыстасці і святы выкарыстоўваюцца ўласныя псальмы з уласнымі антыфонамі.

У нядзелю і будні псальмы і антыфоны бяруцца з бягучага парадку псалтыра. Тое ж датычыць успамінаў святых, за выключэннем тых, якія маюць уласныя псальмы і антыфоны (пар. №№ 218 і наст.)

63. Паміж псальмодыяй і чытаннямі звычайна чытаецца верш, пры дапамозе якога малітва павінна пераходзіць ад псальмодыі да слухання чытанняў.

64. Выкарыстоўваюцца два чытанні, першае з якіх – біблійнае, другое – з твораў Айцоў або кас­цёльных аўтараў ці агіяграфічнае.

65. Пасля кожнага чытання прамаўляецца рэспансорый (пар. №№ 169-172).

66. Звычайна трэба браць тое біблійнае чытанне, якое пададзена ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года, паводле нормаў, пададзеных ніжэй у №№ 140-155. Ва ўрачыстасці і святы біблійнае чытанне бярэцца з уласных тэкстаў ці з агульных.

67. Другое чытанне са сваім рэспансорыем бярэцца на выбар або з кнігі Літургіі гадзінаў, або з Лекцыянарыя, пра які гаворыцца ніжэй у № 161. Звычайна гэта чытанне, якое падаецца ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года.

Аднак ва ўрачыстасці і святы святых выкарыстоўваецца ўласнае агіяграфічнае чытанне, а калі яно адсутнічае, трэба падабраць яго з агульных тэкстаў пра святых. У дні, на якія прыпадаюць успаміны святых і іх цэлебрацыя не адмяняецца, замест другога чытання бягучага дня таксама бярэцца агіяграфічнае чытанне (пар. №№ 166, 235).

68. У нядзелі, акрамя Вялікага посту, у час актавы Пасхі і Нараджэння Пана, ва ўрачыстасці і святы пасля другога чытання з яго рэспансорыем чытаецца гімн Цябе, Бога, праслаўляем, які, аднак, прапускаецца ва ўспамінах і буднях. Апошняя частка гімна, а менавіта ад верша Шляхам нас вядзі бяспечным да самага канца пры жаданні можа быць прапушчана.

69. Гадзіна чытанняў звычайна завяршаецца ўласнай малітвай дня і, прынамсі пры супольным чытанні, акламацыяй Благаславім Пана, на што ўсе прысутныя адказваюць: Дзякуем Пану Богу.

IV. Вігіліі

70. Пасхальная вігілія святкуецца ўсім Касцёлам, як апісана ў адпаведных літургічных кнігах. «Вігілія гэтай ночы настолькі важная, – кажа св. Аўгустын, – што, хоць яе назва агульная з іншымі, аднак толькі ёй адной належыць як імя ўласнае»¹³⁵; «мы праводзім у чуваванні тую ноч, у якую Пан уваскрос і ў сваім целе даў пачатак таму жыццю, што не ведае ні смерці, ні сну; таму той, чыё ўваскрасенне мы славім падчас больш працяглага чування, дазволіць нам панаваць разам з Ім у бясконцым жыцці»¹³⁶.

71. На ўзор Пасхальнай вігіліі ў розных Касцёлах усталяваўся звычай пачынаць вігіліяй роз­ныя ўрачыстасці, сярод якіх найбольш важныя Нараджэнне Пана і Спасланне Духа Святога. Гэты звычай павінен захоўвацца і падтрымлівацца паводле ўласнай традыцыі кожнага Касцёла. Аднак, калі выпадае аздобіць вігіліяй урачыстасці ці пілігрымкі, трэба захоўваць агульныя нормы, якія датычаць цэлебрацый Божага слова.

72. Айцы Касцёла, а таксама аўтары духоўных твораў вельмі часта заахвочвалі вернікаў, асабліва тых, якія вядуць кантэмпляцыйнае жыццё, да начной малітвы, якая выяўляе і абу­джае чаканне Пана, які прыйдзе паўторна: «Сярод ночы ўзняўся крык: “Вось жаніх! Выходзьце яму насустрач”» (Мц 25, 6); «Таму чувайце і вы, бо не ведаеце, калі прыйдзе гаспадар дому: увечары, ці апоўначы, ці пры спеве пеўняў, ці раніцай, каб не застаў вас спячымі, калі вернецца неспадзявана» (Мк 13, 35-36). Таму годныя пахвалы ўсе тыя, хто захоўвае начны характар Гадзіны чытанняў.

73. Акрамя таго, Гадзіна чытанняў у Рымскім абрадзе заўсёды была дастаткова кароткай, асабліва ўлічваючы патрэбы тых, хто прысвячае сябе апостальскай працы. Таму тыя, хто хоча паводле традыцыі падоўжыць цэлебрацыю вігіліі нядзелі, урачыстасцяў ці святаў, павінны захоўваць наступны парадак.

Спачатку цэлебруецца Гадзіна чытанняў, як пададзена ў кнізе Літургіі гадзінаў да чытанняў уключна. Пасля абодвух чытанняў і перад гімнам Цябе, Бога, праслаўляем дадаюцца песні, указаныя для гэтага ў Дадатку гэтай жа кнігі; пасля павінна чытацца Евангелле, на тэму якога пры неабходнасці можа быць сказана гамілія, пасля спяваецца гімн Цябе, Бога, праслаўляем і чытаецца малітва.

Аднак ва ўрачыстасці і святы Евангелле бярэцца з Лекцыянарыя, у нядзелі – з цыкла пра Пасхальную таямніцу, які пададзены ў Дадатку да кнігі Літургіі гадзінаў.

V. Малітва перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня,
або Малітва на працягу дня

74. Згодна з вельмі старажытнай традыцыяй хрысціяне маюць звычай пабожна маліцца ў розныя поры дня, нават падчас працы, каб наследаваць апостальскі Касцёл. З цягам часу гэтая традыцыя набыла розныя формы ў літургічных цэлебрацыях.

75. Літургічны звычай як Усходу, так і Захаду захоўвае Малітву перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, бо менавіта з гэтымі Гадзінамі звязана памяць пра падзеі Мукі Пана і пачатку распаўсюджвання Евангелля.

76. Другі Ватыканскі Сабор вырашыў захаваць у харавым Афіцыі меншыя Гадзіны: Малітву перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня¹³⁷.

Літургічны звычай чытаць гэтыя тры Гадзіны павінен захоўвацца тымі, хто вядзе кантэмпляцыйнае жыццё, калі гэта не супярэчыць іх уласнаму праву. Гэта рэкамендуецца таксама ўсім, асабліва тым, хто ўдзельнічае ў духоўных практыкаваннях ці пастырскіх сустрэчах.

77. Па­за хорам, з захаваннем уласнага права, можна выбраць адну з трох Гадзінаў, якая больш адпавядае пары, каб захоўвалася традыцыя маліцца на працягу дня падчас працы.

78. Таму парадак чытання Малітвы перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня скампанаваны такім чынам, каб адначасова ўлічваліся і тыя, хто чытае толькі адну Гадзіну, або Малітву на працягу дня, і тыя, хто хоча ці абавязаны прачытаць усе тры Гадзіны.

79. Малітву перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, або Малітву на працягу дня, распачынае ўводны верш Божа, прыйдзі мне на дапамогу разам з Хвала Айцу і Аллелюя, якое прапускаецца ў перыяд Вялікага посту. Далей чытаецца адпаведны Гадзіне гімн. Пасля ідзе псальмодыя, потым – кароткае чытанне, за ім – верш. Гадзіна завяршаецца малітвай і, прынамсі пры супольнай рэцытацыі, акламацыяй Благаславім Пана, на што ўсе прысутныя адказваюць: Дзякуем Пану Богу.

80. Для асобных Гадзінаў падаюцца розныя гімны і малітвы, якія, згодна з прынятай традыцыяй, адпавядаюць характару пары, а таксама забяспечваюць лепшае асвячэнне Гадзінаў. Таму той, хто чытае толькі адну Гадзіну, павінен выбраць тыя элементы, якія ёй адпавядаюць.

Акрамя таго, кароткія чытанні і малітвы змяняюцца ў залежнасці ад дня, літургічнага перыяду ці свята.

81. Падаецца падвойная псальмодыя: бягучая і дадатковая. Той, хто чытае толькі адну Гадзіну, павінен выкарыстоўваць бягучую псальмодыю. А той, хто чытае больш Гадзінаў, да адной Гадзіны павінен браць бягучую псальмодыю, да іншых – дадатковую.

82. Бягучая псальмодыя складаецца з трох псальмаў (або частак, калі выкарыстоўваецца даўжэйшы псальм), пададзеных у Псалтыры, са сваімі антыфонамі, калі ў адпаведным месцы не адзначана інакш.

Ва ўрачыстасці, Пасхальны Трыдуум і ў дні актавы Пасхі чытаюцца ўласныя антыфоны з трыма псальмамі, якія трэба ўзяць з дадатковай псальмодыі, калі не ўказаны ўласныя. Калі ўрачыстасць прыпадае на нядзелю, то псальмы бяруцца з нядзелі І тыдня.

83. Дадатковая псальмодыя складаецца з трох псальмаў, якія звычайна выбіраюцца з так званых градуальных псальмаў.

VI. Камплета

84. Камплета – гэта апошняя малітва дня, якую трэба прачытаць перад начным адпачынкам, і нават, калі так здарыцца, пасля поўначы.

85. Камплета пачынаецца, як і іншыя Гадзіны, з верша Божа, прыйдзі мне на дапамогу разам з Хвала Айцу і Аллелюя, якое прапускаецца ў перыяд Вялікага посту.

86. Потым пажадана зрабіць рахунак сумлення, які пры супольнай цэлебрацыі адбываецца ў маўчанні або далучаецца да чыну пакаяння паводле формулаў Рымскага Імшала.

87. Потым чытаецца адпаведны гімн.

88. Псальмодыя складаецца: у нядзелю пасля І Нешпараў – з псальмаў 4 і 134 (133), а пасля ІІ Нешпараў – з псальма 91 (90).

На іншыя дні падабраны такія псальмы, які асаблівым чынам абуджаюць спадзяванне на Па­на; аднак дазваляецца замяняць іх нядзельнымі псальмамі, асабліва для зручнасці тых, хто хацеў бы прачытаць Камплету на памяць.

89. Пасля псальмодыі ідзе кароткае чытанне, за ім – рэспансорый У рукі Твае, потым – з уласнай антыфонай песня з Евангелля Цяпер адпускаеш слугу Твайго, якая з’яўляецца своеасаблівай вяршыняй усёй Гадзіны.

90. Заключная малітва чытаецца, як у псалтыры.

91. Пасля малітвы, нават індывідуальнай, прамаўляецца благаслаўленне Ноч спакойную і смерць шчаслівую.

92. У канцы чытаецца адна з антыфонаў да Найсвяцейшай Панны Марыі. У Велікодны перыяд гэта заўсёды будзе Уладарка неба. Акрамя антыфонаў, пададзеных у Літургіі гадзінаў, Канферэнцыі Біскупаў могуць зацвердзіць іншыя¹³⁸.

VII. Спалучэнне Гадзінаў Афіцыя з Імшой або паміж сабою

93. У асаблівых выпадках, калі гэтага патрабуюць абставіны, пры публічнай ці супольнай цэлебрацыі можна спалучаць Імшу і Гадзіну Афіцыя паводле пададзеных далей нормаў. Імша і Гадзіна павінны адпавядаць таму самаму Афіцыю. Аднак трэба асцерагацца, каб гэта не перашкаджала пастырскай працы, асабліва ў нядзелю.

94. Калі Ютрань цэлебруецца ў хоры або супольна непасрэдна перад Імшой, літургію можна пачаць або з уводнага верша і гімна Ютрані, асабліва ў будні, або песняй на ўваход і працэсіяй, а затым прывітаннем цэлебранта, асабліва ў святочныя дні. У такім выпадку прапускаецца адзін з уступных абрадаў.

Затым звычайным парадкам працягваецца псальмодыя Ютрані да кароткага чытання выключна. Пасля псальмодыі, прапускаючы чын пакаяння і, пры неабходнасці Пане, змілуйся прамаўляецца, калі прадпісана, Хвала на вышынях, і цэлебрант чытае малітву з Імшы. Затым звычайным парадкам адбываецца літургія слова.

Агульная малітва чытаецца, як звычайна на Імшы. Аднак у будні, падчас ранішняй Імшы, замест фармуляра штодзённай агульнай малітвы можна выкарыстаць ранішнія малітвы з Ютрані.

Пасля Камуніі, якая суправаджаецца спевам, спяваецца Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля разам з уласнай антыфонай з Ютрані; у канцы чытаецца малітва пасля Камуніі і Імша заканчваецца як звычайна.

95. Калі публічна цэлебраваная Малітва на працягу дня (г. зн. Малітва перад поўднем, апоўдні, пасля поўдня ў залежнасці ад пары дня) непасрэдна папярэднічае Імшы, тады літургію таксама можна пачаць або з уводнага верша і гімна дадзенай Гадзіны, асабліва ў будні, або з песні на ўваход і працэсіяй, а затым прывітаннем цэлебранта, асабліва ў святочныя дні. У такім выпадку прапускаецца адзін з уступных абрадаў.

Затым як звычайна чытаецца псальмодыя Гадзіны да кароткага чытання выключна. Пасля псальмодыі, прапускаючы чын пакаяння і, пры неабходнасці Пане, змілуйся прамаўляецца, калі прадпісана, Хвала на вышынях, і цэлебрант чытае малітву з Імшы.

96. Нешпары, якія непасрэдна папярэднічаюць Імшы, спалучаюцца з ёй гэтак жа, як Ютрань. Аднак І Нешпары ўрачыстасцяў, нядзеляў ці святаў Пана, якія прыпадаюць на нядзелю, можна цэлебраваць толькі пасля заканчэння Імшы папярэдняга дня або суботы.

97. Калі ж Малітва на працягу дня (г. зн. Малітва перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня) або Нешпары чытаюцца пасля Імшы, тады Імша цэлебруецца як звычайна да малітвы пасля Камуніі ўключна.

Па заканчэнні малітвы пасля Камуніі адразу ж пачынаецца псальмодыя гэтай Гадзіны. У Малітве на працягу дня пасля заканчэння псальмодыі адразу ж, прапускаючы кароткае чытанне, прамаўляецца малітва і рассыланне. У Нешпарах пасля заканчэння псальмодыі, прапускаючы чытанне, адразу прамаўляецца песня Велічае душа Мая Пана разам з яе антыфонай і, прапускаючы просьбы і малітву Панскую, чытаецца заключная малітва і благаслаўленне народу.

98. За выключэннем ночы Нараджэння Пана, звычайна не дапускаецца спалучэнне Імшы з Гадзінай чытанняў, бо Імша ўжо мае ўласны цыкл чытанняў, які трэба адрозніваць ад цыкла Гадзіны чытанняў. Калі, аднак, у выключным выпадку так трэба было б зрабіць, то пасля другога чытання Афіцыя разам з яго рэспансорыем, прапускаючы астатняе, Імша пачынаецца гімнам Хвала на вышынях, калі гэта прадпісана, у іншым выпадку – малітвай.

99. Калі Гадзіна чытанняў адбываецца непасрэдна перад іншай Гадзінай Афіцыя, тады на пачатку Гадзіны чытання можна аддаць перавагу гімну, які адпавядае гэтай Гадзіне; нарэшце, у канцы Гадзіны чытанняў прапускаецца малітва і заканчэнне, а таксама ў наступнай Гадзіне прапускаецца ўводны верш разам з Хвала Айцу.

Раздзел ІІІ

РОЗНЫЯ ЭЛЕМЕНТЫ ЛІТУРГІІ ГАДзІНАЎ

І. Псальмы і іх сувязь з хрысціянскай малітвай

100. У Літургіі гадзінаў Касцёл моліцца ў большасці тымі цудоўнымі песнямі, якія пад натхненнем Божага Духа склалі святыя аўтары Старога Запавету. Паводле свайго паходжання псальмы маюць моц узносіць людскі розум да Бога, абуджаць у чалавеку пабожныя і святыя пачуцці, у спрыяльны час цудоўным чынам заахвочваць яго да ўдзячнасці, а ў неспрыяльны – даваць суцяшэнне і загартоўваць дух.

101. Аднак псальмы – гэта толькі цень той паўнаты часоў, якая выявілася ў Хрысце Пану і з якой чэрпае сваю моц Касцёл. Хоць усе хрысціяне згодна прызнаюць высокую каштоўнасць псальмаў, аднак часам можа ўзнікаць цяжкасць, калі яны спрабуюць засвоіць падчас малітвы гэтыя вельмі шанаваныя песні.

102. Дух Святы, пад натхненнем якога спявалі псальмісты, заўсёды падтрымлівае сваёю лас­каю тых, хто з добрай воляй і верай спявае гэтыя песні. Больш за тое, неабходна, каб кожны па меры сваіх магчымасцяў імкнуўся «да глыбейшага пазнання Літургіі і Святога Пісання, асабліва псальмаў»¹³⁹, і дзякуючы гэтаму разумеў, якім чынам зможа правільна маліцца, рэцытуючы псальмы.

103. Псальмы – гэта не чытанні і не малітвы, складзеныя ў прозе, але хвалебныя паэмы. Хоць яны і маглі калісьці абвяшчацца ў форме чытанняў, аднак паводле свайго літаратурнага жанру яны слушна называюцца па-габрэйску «tehilim», г. зн. «песні хвалы», а па-грэцку – «psalmoi», г. зн. «песні, якія выконваюцца пад гукі псалтыры». Сапраўды, усе псальмы маюць пэўны музычны характар, які вызначае адпаведны спосаб іх выканання. Таму псальмы павінны захоўваць свой музычны характар нават тады, калі рэцытуюцца без спеву ці адной асобай пра сябе. Псальмы, несумненна, даюць матэрыял для роздуму вернікаў, але ў большай ступені яны накіраваныя на тое, каб узрушыць сэрцы тых, хто спявае і слухае псальмы, а таксама тых, хто «грае на псалтыры і гуслях».

104. Той, хто чытае псальмы ўмела, разважаючы над кожным вершам, заўсёды падрыхтаваны сэрцам адказаць, як хоча Дух, які натхняў псальміста і падтрымліваў пабожных людзей, гатовых прыняць Яго ласку. Хоць чытанне псальмаў патрабуе павагі, якой патрабуе Божая веліч, яно павінна адбывацца з радасцю душы і слодыччу любові, што ўласціва сакральнай паэзіі і Божым хваласпевам, а найбольш – свабодзе дзяцей Божых.

105. Мы сапраўды можам лягчэй і гарачэй маліц­ца словамі псальма, калі аддаём падзяку і праслаўляем Бога ў радасці або калі молімся да Яго з глыбіні смутку. Аднак часам, асабліва калі псальм не звяртаецца непасрэдна да Бога, можа ўзнікнуць пэўная цяжкасць. Псальміст, будучы паэтам, часта звяртаецца да народу, прыгадваючы гісторыю Ізраэля, часам укладае свае словы ў вусны іншых, не выключаючы нават істотаў, пазбаўленых пазнавальных здольнасцяў. Больш за тое, ён укладае словы ў вусны Бога і людзей, а нават, як у псальме 2, непрыяцеляў Бога. Таму відавочна, што псальм – гэта не тая самая малітва, як просьба ці калекта, складзеныя Касцёлам. Акрамя таго, праз свой паэтычны і музычны характар, псальмы не павінны абавязкова звяртацца непасрэдна да Бога, але могуць спявацца перад Богам, як навучае св. Бэнэдыкт: «Паразважаем, якімі нам трэба быць перад абліччам Бога і анёлаў Ягоных, каб наш дух быў сугучны нашаму голасу»¹⁴⁰.

106. Той, хто выконвае псальмы, адкрывае сваё сэрца на тыя пачуцці, якія натхняюць псальмы ў залежнасці ад асаблівасцяў іх літаратурнага жанру, ці гэта псальм плачу, даверу, падзякі ці іншага жанру, якія справядліва вылучаюць экзэгеты.

107. Трымаючыся сэнсу словаў, той, хто выконвае псальм, спасцігае значэнне тэксту для жыцця вернікаў.

Вядома, што кожны псальм быў складзены ў асаблівых абставінах, пра якія нагадваюць загалоўкі, змешчаныя ў габрэйскім псалтыры перад кожным творам. Аднак, якое б ні было яго гістарычнае паходжанне, кожны псальм мае ўласны сэнс, які мы павінны заўважаць нават у сённяшні час. Хоць гэтыя песні нарадзіліся шмат стагоддзяў таму на Усходзе, яны добра выказваюць пакуты і надзею, няшчасце і давер людзей кожнага ўзросту і паходжання. Асабліва яны апяваюць веру ў Бога, Яго аб’яўленне і адкупленне.

108. Той, хто выконвае псальмы падчас Літургіі гадзінаў, спявае іх не столькі ад свайго імя, колькі ад імя ўсяго цела Хрыстовага і нават ад імя самога Хрыста. Калі мы будзем памятаць пра гэта, знікнуць цяжкасці, што ўзнікаюць, калі, магчыма, нашыя ўнутраныя перажыванні разыходзяцца з пачуццямі, якія выказвае псальм. Напрыклад, засмучанаму і агорнутаму тугою сустракаецца псальм радасці, а шчасліваму – псальм плачу. Пры індывідуальнай малітве гэтага лёгка пазбегнуць, паколькі можна выбраць псальм, які адпавядае ўласным пачуццям. Аднак пры чытанні Божага Афіцыя ад імя ўсяго Касцёла публічны цыкл псальмаў выкарыстоўваецца і тым, хто, магчыма, чытае Гадзіну самастойна. Той, хто выконвае псальм ад імя Касцёла, заўсёды можа сустрэць прычыну радасці або смутку, бо і тут пацвярджаюцца словы Апостала: «Радуйцеся з тымі, хто радуецца, плачце з тымі, хто плача» (Рым 12, 15). Праз гэта вылечваецца зраненая самалюбствам чалавечая слабасць, дасягаючы той ступені любові, калі дух сугучны голасу таго, хто выконвае псальм¹⁴¹.

109. Той, хто моліцца ад імя Касцёла, павінен мець на ўвазе поўны сэнс псальмаў, асабліва сэнс месіянскі, дзеля якога Касцёл прыняў псалтыр. Гэты месіянскі сэнс стаў у Новым Запавеце цалкам відавочным і нават быў абвешчаны самім Хрыстом Панам, калі Ён гаварыў Апосталам: «Павінна збыцца ўсё напісанае пра Мяне ў Законе Майсея і ў прарокаў, і ў псальмах» (Лк 24, 44). Найбольш вядомым прыкладам гэтага з’яўляецца вядомы дыялог у Евангеллі св. Мацвея наконт Месіі, Сына Давіда і Ягонага Пана¹⁴², дзе псальм 110 гаворыць аб Месіі.

Ідучы гэтым шляхам, Айцы Касцёла прынялі ўвесь псалтыр і растлумачылі яго як прароцтва пра Хрыста і Касцёл. З гэтай жа прычыны псальмы былі выбраныя для святой Літургіі. Хоць часам прапаноўваліся не дакладныя інтэрпрэтацыі, аднак наогул як Айцы, так і Літургія слушна чулі ў псальмах Хрыста, які моліцца да Айца, або Айца, які гаворыць з Сынам, і нават пазнавалі голас Касцёла, Апосталаў або мучанікаў. Такі метад тлумачэння квітнеў таксама ў Сярэднявеччы, бо ў многіх кодэксах псалтыра, напісаных у той перыяд, перад назвамі асобных псальмаў для іх выканаўцаў падаваўся хрысталагічны сэнс. Хрысталагічнае тлумачэнне адносіцца не толькі да тых псальмаў, якія лічацца месіянскімі, але пашыраецца і на шмат іншых. У некаторых выпадках гэта, несумненна, дастасаванні, якія, аднак, былі прынятыя традыцыяй Касцёла.

Перш за ўсё ў псальмодыі святаў псальмы былі падабраныя з хрысталагічнага пункту гледжання. Для таго, каб падкрэсліць яго, часта падаюцца антыфоны з саміх гэтых псальмаў.

ІІ. Антыфоны і іншыя элементы, якія дапамагаюць маліцца псальмамі

110. У лацінскай традыцыі ёсць тры элементы, якія найбольш паспрыялі разуменню псальмаў і ператварэнню іх у хрысціянскую малітву, а менавіта: загалоўкі, малітвы псальмаў і, асабліва, антыфоны.

111. У псалтыры Літургіі гадзінаў пры кожным псальме падаецца загаловак пра яго сэнс і значэнне для жыцця верніка. Гэтыя загалоўкі падаюцца ў кнізе Літургіі гадзінаў толькі для карысці тых, хто выконвае псальм. Для таго, каб падтрымаць малітву ў святле новага Аб’яўлення, дадаецца выслоўе з Новага Запавету або Айцоў Касцёла, якое заахвочвае маліцца ў хрысталагічным сэнсе.

112. Малітвы для кожнага псальма, якія дапамагаюць разумець іх у хрысціянскім духу, падаюцца ў дадатку кнігі Літургіі гадзінаў і могуць на выбар выкарыстоўвацца паводле нормы даўняй традыцыі: пасля выканання псальма і захавання пэўнай хвіліны маўчання малітва яднае і выказвае пачуцці тых, хто чытае псальм.

113. Нават калі Літургія гадзінаў цэлебруецца без спеву, кожны псальм мае сваю антыфону, якую трэба чытаць і пры індывідуальнай цэлебрацыі. Антыфоны дапамагаюць выявіць літаратурны жанр псальма; яны ператвараюць псальм у асабістую малітву; выразней падкрэсліваюць годнае ўвагі выказванне, якое можна не заўважыць; надаюць пэўную асаблівую афарбоўку кожнаму псальму ў розных абставінах; больш за тое, калі выключыць нязвыклыя дастасаванні, вельмі дапамагаюць у тыпалагічным ці святочным тлумачэнні; уносяць у рэцытацыю псальмаў прыемнасць і разнастайнасць.

114. Антыфоны ў псалтыры скампанаваныя так, каб іх можна было перакласці на сучасныя мовы, а таксама паўтараць пасля кожнай страфы, згодна са сказаным у № 125. У Афіцыі без спеву, які здзяйсняецца ў Звычайны перыяд, пры неабходнасці можна замест гэтых антыфонаў выкарыстоўваць далучаныя да псальмаў выказванні (пар. № 111).

115. Калі доўгі псальм можна падзяліць на некалькі частак падчас адной і той жа Гадзіны, да кожнай часткі ставіцца ўласная антыфона, каб увесці разнастайнасць, асабліва пры цэлебрацыі са спевам, а таксама для лепшага ўспрыняцця псальмаў. Аднак можна выканаць і ўвесь псальм без перапынку, выкарыстоўваючы толькі першую антыфону.

116. Уласныя антыфоны павінны быць для Ютрані і Нешпараў падчас Пасхальнага Трыдуума, актавы Пасхі і Нараджэння Пана, для нядзеляў Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Вялікадня, а таксама ў будні Вялікага тыдня і ў дні ад 17 да 24 снежня.

117. Ва ўрачыстасці ў Гадзіне чытанняў, Ютрані, Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, а таксама ў Нешпарах падаюцца ўласныя антыфоны; у іншым выпадку яны бяруцца з агульных тэкстаў. На святы гэта ж трэба захоўваць у дачыненні да Гадзіны чытанняў, Ютрані і Нешпараў.

118. Калі пэўныя ўспаміны святых маюць уласныя антыфоны, іх трэба захаваць (пар. № 235).

119. Антыфоны да песні Захарыі і песні Марыі бяруцца з Тэкстаў на розныя перыяды літургічнага года, калі яны там ёсць, у іншым выпадку – з бягучага псалтыра; на ўрачыстасці і святы пададзены ўласныя антыфоны, калі не, то трэба выкарыстоўваць антыфоны з агульных тэкстаў; ва ўспамінах, якія не маюць уласнай антыфоны, на выбар чытаецца антыфона або з агульных тэкстаў, або з бягучага дня.

120. У Велікодны перыяд да ўсіх антыфон дадаецца Аллелюя, калі толькі гэта не супярэчыць зместу антыфоны.

ІІІ. Спосаб выканання псальмаў

121. Можна прапанаваць розныя спосабы выканання псальма. Гэта будзе залежаць ад літаратурнага жанру або даўжыні кожнага псальма; ад таго, чытаецца псальм на лацінскай ці на нацыянальнай мове; і асабліва, ці чытаецца ён адным чалавекам, ці многімі, ці цэлебрацыя адбываецца пры сходзе народу. Правільны выбар павінен паспрыяць лягчэйшаму ўспрыняццю своеасаблівага духоўнага водару і красы псальма. Бо псальмы не выкарыстоўваюцца як малітва пэўнага аб’ёму, але з улікам разнастайнасці і ўласнага характару кожнага твора.

122. Паводле розных традыцый ці выпрабаванага досведам ужытку, псальмы спяваюцца ці чытаюцца працягла (або «in directum»), або з чаргаваннем вершаў ці строфаў паміж двума хорамі ці часткамі сходу, або рэспансарыйным чынам.

123. На пачатку кожнага псальма заўсёды прамаўляецца антыфона, як было сказана вышэй у №№ 113-120; у канцы ўсяго псальма павінен захоўвацца звычай завяршаць яго словамі Хвала Айцу і г. д. Словы Хвала Айцу – гэта належнае завяршэнне, якое рэкамендуе традыцыя і якое надае малітве Старога Запавету хвалебны, хрысталагічны і трынітарны сэнс. Пасля псальма пры неабходнасці паўтараецца антыфона.

124. Калі выкарыстоўваюцца даўжэйшыя псальмы, то ў псалтыры яны падзелены, што адлюстроўвае патройны характар Гадзіны і захоўвае адначасова аб’ектыўны сэнс гэтых псальмаў.

Гэты падзел трэба захоўваць асабліва пры цэлебрацыі ў хоры і на лацінскай мове. У канцы кожнай часткі дадаецца Хвала Айцу.

Аднак дазваляецца або захаваць гэты традыцыйны спосаб, або зрабіць паўзу паміж рознымі часткамі аднаго псальма, або працягла выканаць увесь псальм разам з яго антыфонай.

125. Акрамя таго, калі гэтаму адпавядае літаратурны жанр псальма, дазволены яго падзел на строфы, каб, асабліва калі псальм спяваецца на сучаснай мове, можна было ўставіць аныфону пасля кожнай страфы. У такім выпадку будзе дастаткова дадаць Хвала Айцу ў канцы ўсяго псальма.

IV. Размеркаванне псальмаў у Афіцыі

126. Псальмы размеркаваны на чатырохтыднёвы цыкл. Некаторыя з іх прапушчаны. Іншыя, асабліва вылучаныя традыцыяй, паўтараюцца часцей. Ютрань, Нешпары і Камплета маюць псальмы, якія адпавядаюць гэтым Гадзінам¹⁴³.

127. Для Ютрані і Нешпараў, якія асабліва прызначаны для цэлебрацыі з народам, падабраны тыя псальмы, якія больш адпавядаюць такому спосабу цэлебрацыі.

128. У Камплеце трэба захоўваць норму, апісаную ў № 88.

129. Для нядзелі, уключаючы Гадзіну чытанняў і Малітву на працягу дня, падабраны тыя псальмы, якія традыцыя асабліва вылучыла для выяўлення Пасхальнай таямніцы. Для пятніцы было выбрана некалькі псальмаў, якія носяць характар пакаяння або звязаны з Мукай Пана.

130. На перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікодны перыяд прызначаны тры псальмы, а менавіта 78 (77), 105 (104) і 106 (105), якія асабліва выразна паказваюць гісторыю збаўлення ў Старым Запавеце і прадказваюць тое, што павінна споўніцца ў Новым.

131. Тры псальмы: 58 (57), 83 (82) і 109 (108), у якіх пераважае характар зласлоўя, прапушчаны ў бягучым псалтыры. Зноў жа, прапушчаны некаторыя вершы ў пэўных псальмах, што пазначаецца на іх пачатку. Пропуск дадзеных тэкстаў тлумачыцца пэўнай псіхалагічнай цяжкасцю: хоць самі зласлівыя псальмы сустракаюцца ў пабожнасці Новага Запавету, напрыклад, у кнізе Апакаліпсіса (6, 10), яны ні ў якім разе не заклікаюць да праклёну кагосьці.

132. Псальмы, якія занадта доўгія, каб змясціцца ў адной Гадзіне, размеркаваны на розныя дні ў той самай Гадзіне, каб іх маглі прачытаць цалкам тыя, хто звычайна не чытае іншых Гадзінаў. Так псальм 119 (118) паводле свайго ўласнага падзелу размеркаваны на 22 дні ў Малітве на працягу дня, паколькі традыцыя прыпісвае яго менавіта на дзённыя Гадзіны.

133. Цыкл чатырох тыдняў псалтыра звязаны з літургічным годам. З першага тыдня псалтыра, нават калі пры гэтым прапускаюцца іншыя тыдні, распачынаецца: першая нядзеля Адвэнту, першая нядзеля Звычайнага перыяду, першая нядзеля Вялікага посту, першая нядзеля Велікоднага перыяду.

Пасля Спаслання Духа Святога, паколькі цыкл псалтыра ў Звычайны перыяд адпавядае парадку тыдняў, пачынаецца той тыдзень, які адзначаны ў Тэкстах на розныя перыяды лі¬тур­гіч­нага года на пачатку адпаведнага звычайнага тыдня.

134. Ва ўрачыстасці і святы, Пасхальны Трыдуум, у дні актавы Пасхі і Нараджэння Пана для Гадзіны чытанняў прызначаны ўласныя псальмы з ліку тых, якія перададзены традыцыяй, а іх адпаведнасць звычайна ілюструецца антыфонай. Тое ж адносіцца да Малітвы на працягу дня ў некаторыя ўрачыстасці Пана і падчас актавы Пасхі. Для Ютрані бяруцца псальмы і песня з першай нядзелі псалтыра. Для І Нешпараў урачыстасцяў псальмы бяруцца з цыкла Laudate паводле даўняга звычаю. Псальмы і песня для ІІ Нешпараў урачыстасцяў і Нешпараў святаў з’яўляюцца ўласнымі. Псальмы для Малітвы на працягу дня, за выключэннем тых, пра якія было сказана вышэй, і калі яны не прыпадаюць на нядзелі, бяруцца з цыкла градуальных; для Малітвы на працягу дня ў святы чытаюцца псальмы з бягучага дня.

135. У іншых выпадках псальмы бяруцца з бягучага псалтыра, калі толькі няма ўласных антыфон ці ўласных псальмаў.

V. Песні са Старога і Новага Запавету

136. Паводле звычаю ў Ютрані паміж першым і другім псальмамі змешчана песня са Старога Запавету. Акрамя шэрагу песняў, прынятых старажытнай рымскай традыцыяй, і іншых, уве­дзе­ных у Брэвіярый св. Піем Х, у Псалтыр было дададзена так шмат песень са Старога Запавету, што ўсе будні чатырох тыдняў маюць уласныя песні. У нядзелі паўтараюцца папераменна дзве часткі песні Трох юнакоў.

137. У Нешпарах пасля двух псальмаў змешчана песня з Новага Запавету, узятая з Пасланняў ці Апакаліпсіса. Прадугледжана сем песень на асобныя дні кожнага тыдня. Аднак у нядзелі Вялікага посту замест песні з паўторам аллелюя з Апакаліпсіса чытаецца песня з Першага паслання св. апостала Пятра. Акрамя таго, ва ўрачыстасць Аб’яўлення Пана і ў свята Перамянення Пана чытаецца ўказаная ў адпаведным месцы песня з Першага паслання да Цімафея.

138. Песні з Евангелля: Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля, Велічае душа Мая Пана, а таксама Цяпер адпускаеш слугу Твайго павінны ўшаноўвацца з такой жа павагай, з якой звычайна слухаюцца словы Евангелля.

139. Паводле традыцыі псальмодыя і чытанні скампанаваныя так, што спачатку абвяшчаецца Стары Запавет, потым – Апостал, а ў канцы – Евангелле.

VI. Чытанне Святога Пісання

а) Агульныя заўвагі

140. Чытанне Святога Пісання, якое паводле даўняй традыцыі адбываецца публічна на літургіі не толькі падчас эўхарыстычнай цэлебрацыі, але і ў Афіцыі, павінна высока цаніцца ўсімі хрысціянамі, бо яго прапаноўвае сам Касцёл, не паводле асабістага выбару ці схільнасці душы, але ў парадку, неабходным для зразумення таямніцы, якую Касцёл як абранніца Хрыста на працягу «адкрывае ўсю таямніцу Хрыста, пачынаючы з Уцелаўлення і Нараджэння да самага Унебаўшэсця, да дня Спаслання Духа Святога і да чакання благаслаўлёнай надзеі і прыйсця Пана»¹⁴⁴. Акрамя таго, пры цэлебрацыі Літургіі гадзінаў чытанню Святога Пісання заўсёды спадарожнічае малітва, каб чытанне прынесла большы плён, а малітва, асабліва пры дапамозе псальмаў, разумелася глыбей і дасягала большай пабожнасці.

141. У Літургіі гадзінаў падаецца як кароткае, так і доўгае чытанне са Святога Пісання.

142. Доўгае чытанне, якое можна выбраць па жаданні падчас Ютрані ці Нешпараў, апісваецца вышэй у № 46.

б) Цыкл чытанняў Святога Пісання ў Гадзіне чытанняў

143. У цыкле чытанняў Святога Пісання ў Гадзіне чытанняў улічваюцца як літургічныя перыяды, у якія паводле годнай пашаны традыцыі павінны чытацца пэўныя кнігі, так і цыкл імшальных чытанняў. Таму Літургія гадзінаў так звязана з Імшой, каб чытанне Святога Пісання ў Афіцыі дапаўняла чытанне, якое адбываецца падчас Імшы, і каб ствараўся поўны вобраз усёй гісторыі збаўлення.

144. За выключэннем выпадку, пра які ідзе гаворка ў № 73, Евангелле ў Літургіі гадзінаў не чытаецца, паколькі яно штогод чытаецца цалкам падчас Імшы.

145. Біблійнае чытанне мае два цыклы: адзін, пададзены ў кнізе Літургіі гадзінаў, ахоплівае толькі год; другі, які выкарыстоўваецца на выбар і прадстаўлены ў дадатку, з’яўляецца двухгадовым, як і цыкл імшальных чытанняў на будні Звычайнага перыяду.

146. Двухгадовы цыкл чытанняў скампанаваны такім чынам, каб у Літургіі гадзінаў штогод чыталіся амаль усе кнігі Святога Пісання, а таксама даўжэйшыя і больш складаныя тэксты, якія немагчыма прачытаць на Імшы. У той час, як Новы Запавет штогод чытаецца цалкам (часткова на Імшы, часткова ў Літургіі гадзінаў), то з кніг Старога Запавету выбраны тыя часткі, якія маюць большае значэнне для разумення гісторыі збаўлення і для ўзрастання пабожнасці.

Аднак дапасаванне паміж чытаннямі Літургіі гадзінаў і імшальнымі чытаннямі абавязкова патрабуе, каб адна і тая ж кніга чыталася кожныя два гады на Імшы і на Літургіі гадзінаў або па меншай меры, калі яна чытаецца ў той самы год, каб гэта адбывалася з пэўным прамежкам часу. Гэта неабходна, каб тыя самыя тэксты не падаваліся для чытання ў адзін дзень і каб тыя самыя кнігі не чыталіся ў адны і тыя ж перыяды, што пакінула б Літургіі гадзінаў толькі найменш важныя фрагменты і парушыла б цыкл чытанняў.

147. Паводле даўняй традыцыі ў перыяд Адвэнту чытаюцца фрагменты з кнігі прарока Ісаі напаўпрацяглым спосабам з папераменным чаргаваннем кожныя два гады. Дададзена кніга Рут і пэўныя прароцтвы з кнігі прарока Міхея. Паколькі з 17 да 24 снежня выкарыстоўваюцца чытанні, спецыяльна прызначаныя для гэтых дзён, прапускаюцца тыя чытанні ІІІ тыдня Адвэнту, якім не застаецца месца.

148. З 29 снежня да 5 студзеня чытаецца ў год І Пасланне да Каласянаў, у якім уцелаўленне Пана разглядаецца ў межах усёй гісторыі збаўлення, а ў год ІІ – Песня песняў, у якой прадказваецца еднасць Бога і людзей у Хрысце: «Бог Айцец справіў Богу Сыну вяселле, калі злучыў Яго з чалавечай натурай ва ўлонні Дзевы, калі спрадвечны Бог пажадаў стаць Чалавекам напрыканцы вякоў»¹⁴⁵.

149. Ад 7 студзеня да суботы пасля Аб’яўлення Пана чытаюцца эсхаталагічныя тэксты з кнігі прарока Ісаі (раздз. 60-66) і Баруха; чытанні ж, якім не засталося месца, у гэты год прапускаюцца.

150. Падчас Вялікага посту ў год I чытаюцца ўрыўкі з кнігі Другазаконня і Паслання да Габрэяў. У год II падаецца выклад гісторыі збаўлення на падставе кніг Зыходу, Левіта і Лічбаў. Пасланне да Габрэяў тлумачыць Стары Запавет у святле Пасхальнай таямніцы Хрыста. З гэтага ж Паслання чытаецца ў Вялікую пятніцу Мукі Пана ўрывак пра ахвяру Хрыста (9, 11-28), і ў Вялікую суботу – урывак пра спакой Пана (4, 1-16). А ў іншыя дні Вялікага тыдня ў год I чытаюцца з кнігі прарока Ісаі трэцяя і чацвёртая песні Слугі Пана і фрагменты з кнігі Плачу; у год II чытаецца прарок Ерамія, які ёсць вобразам церпячага Хрыста.

151. У Велікодны перыяд, за выключэннем першай і другой нядзеляў Вялікадня і ўрачыстасцяў Унебаўшэсця і Спаслання Духа Святога, паводле традыцыі чытаюцца ў год I Першае пасланне св. Пятра, кніга Апакаліпсіса і Пасланні св. Яна, у год II – Дзеі Апосталаў.

152. Ад панядзелка пасля нядзелі Хросту Пана да Спаслання Духа Святога і ад панядзелка пасля Спаслання Духа Святога ажно да Адвэнту ідзе працяглы цыкл трыццаці чатырох звычайных тыдняў.

Гэты цыкл перарываецца ад Папяльцовай серады да дня Спаслання Духа Святога. У панядзелак пасля нядзелі Спаслання Духа Святога бярэцца чытанне са Звычайнага перыяду з тыдня, які ідзе пасля таго, што быў перарваны Вялікім постам, а чытанні, прызначаныя на нядзелю, прапускаюцца.

У гады, у якія налічваецца толькі 33 тыдні Звычайнага перыяду, прапускаецца тыдзень, які прыпадае адразу пасля Спаслання Духа Святога, так, каб заўсёды чыталіся чытанні апошніх тыдняў, якія маюць эсхаталагічны характар.

Кнігі Старога Запавету размеркаваны паводле гісторыі збаўлення: Бог адкрывае сябе на пра­цягу жыцця народу, які Ён паступова вядзе і прасвятляе. Таму прарокі чытаюцца папераменна з гістарычнымі кнігамі з улікам перыяду, калі яны жылі і навучалі. З гэтай прычыны ў год I цыкл чытання Старога Запавету падае разам гістарычныя кнігі і словы прарокаў ад кнігі Езуса Навіна да перыяду выгнання ўключна; у год II пасля чытанняў кнігі Быцця, якія трэба правесці перад Вялікім постам, бярэцца гісторыя збаўлення пасля выгнання ажно да перыяду Макабэяў. У той жа год уключаюцца пазнейшыя прарокі, кнігі Мудрасці і апавяданні кніг Эстэр, Тобія і Юдыты.

Пасланні Апосталаў, якія не чытаюцца ў асаблівыя перыяды, размеркаваны з улікам як імшальных чытанняў, так і храналагічнага парадку, у якім былі напісаныя.

153. Цыкл аднаго года быў скарочаны такім чынам, што кожны год чыталіся выбраныя ўрыўкі са Святога Пісання, з улікам абодвух цыклаў імшальных чытанняў, каб тыя яго дапаўнялі.

154. На ўрачыстасці і святы прызначаецца ўлас­нае чытанне; у іншым выпадку чытанні бяруцца з агульных тэкстаў пра святых.

155. Асобныя ўрыўкі, наколькі магчыма, павінны захоўваць пэўную еднасць. Таму, каб не перавышаць аптымальную даўжыню, хоць яна можа адрознівацца ў залежнасці ад літаратурнага жанру розных кніг, часам прапускаюцца некаторыя вершы, што заўсёды пазначаецца. Аднак пахвальна будзе чытаць і цэлы фрагмент на падставе зацверджанага тэксту.

в) Кароткія чытанні

156. Кароткія чытанні, або «главы», пра значэнне якіх у Літургіі гадзінаў было напісана ў № 45, падабраныя такім чынам, каб сцісла і выразна выказаць думку або павучэнне. Акрамя таго, была прынята пад увагу іх разнастайнасць.

157. Былі скампанаваныя чатыры тыднёвыя цык­лы кароткіх чытанняў для Звычайнага перыяду, якія ўключаны ў псалтыр такім чынам, каб чытанне змянялася штодня на працягу чатырох тыдняў. Больш за тое, маюцца тыднёвыя цыклы на перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікодны перыяд. Акрамя гэтага ёсць яшчэ ўласныя кароткія чытанні для ўрачыстасцяў, святаў і некаторых успамінаў, а таксама цыкл кожнага тыдня для Камплеты.

158. Пры выбары кароткіх чытанняў было захавана наступнае:

а) паводле традыцыі з іх былі выключаны Евангеллі;

б) наколькі магчыма, была захаваная спецыфіка нядзелі, пятніцы і саміх Гадзінаў;

в) чытанні Нешпараў былі выбраны выключна з Новага Запавету, паколькі за імі змешчана песня з Новага Запавету.

VII. Чытанні Айцоў Касцёла і касцёльных аўтараў

159. Паводле традыцыі Рымскага Касцёла ў Гадзіне чытанняў пасля біблійнага чытання змешчана чытанне Айцоў Касцёла або касцёльных аўтараў са сваім рэспансорыем, калі не прадпісваецца агіяграфічнае чытанне (пар. №№ 228-239).

160. У гэтым чытанні падаюцца тэксты з твораў святых Айцоў і доктараў Касцёла і іншых касцёльных аўтараў, як Усходняга, так і Заходняга Касцёлаў. Перавага аддадзена Айцам, якія маюць у Касцёле асаблівы аўтарытэт.

161. Акрамя чытанняў з кнігі Літургіі гадзінаў, пры­значанай на кожны дзень, ёсць Лекцыянарый, дзе пададзена на выбар большае багацце чытанняў, каб скарб касцёльнай традыцыі быў больш даступны для тых, хто цэлебруе Божы Афіцый. Кожнаму даецца магчымасць выбіраць чытанне або з кнігі Літургіі гадзінаў, або на выбар з Лекцыянарыя.

162. Акрамя таго, Канферэнцыі Біскупаў могуць падрыхтаваць таксама іншыя тэксты, адпаведныя традыцыям і характару свайго рэгіёну¹⁴⁶, якія павінны быць уключаны ў Лекцыянарый у якасці дадатку. Гэтыя тэксты павінны брацца з твораў касцёльных аўтараў, якія праславіліся вучэннем ці святасцю жыцця.

163. Мэта такога чытання – гэта ў першую чаргу разважанне над Божым словам, як яго прымае Касцёл у сваёй традыцыі. Касцёл заўсёды лічыў неабходным праўдзіва абвяшчаць вернікам Божае слова, каб «лінія прароцкага і апостальскага тлумачэння працягвалася згодна з касцёльным і каталіцкім разуменнем»¹⁴⁷.

164. Дзякуючы вывучэнню дакументаў, якія прапаноўвае агульная касцёльная традыцыя, чытачы могуць глыбей паразважаць над Святым Пісаннем і ажывіць сваю любоў да яго. Творы святых Айцоў – гэта цудоўныя сведчанні знакамітых разважанняў над Божым словам, якія працягваліся вякамі і праз якія абранніца Уцелаўлёнага Слова, а менавіта Касцёл, «верны задуме і духу свайго Абранніка і Бога»¹⁴⁸, імкнецца дайсці да больш глыбокага разумення Святога Пісання.

165. Патрыстычнае чытанне таксама вядзе хрысціянаў да разумення літургічных перыядаў і святаў. Больш за тое, яно адкрывае ім доступ да каштоўнага духоўнага багацця, якое складае выдатную спадчыну Касцёла, і ў той жа час дае ім аснову духоўнага жыцця і плённа падмацоўвае іх пабожнасць. А вестуны Божага слова штодня маюць цудоўныя прыклады святога прапаведвання.

VIII. Агіяграфічныя чытанні

166. Агіяграфічным называецца чытанне тэксту якога¬небудзь Айца Касцёла або касцёльнага аўтара пра святога, які ўзгадваецца, ці непасрэдна датычыць яго, або ўрывак з твораў самога святога ці апісанне ягонага жыцця.

167. Пры кампанаванні ўласных тэкстаў пра святых трэба клапаціцца аб гістарычнай праўдзе¹⁴⁹ і духоўнай карысці тых, хто чытае ці слухае агіяграфічнае чытанне. Трэба пільна асцерагацца таго, што выклікае толькі здзіўленне, але старацца паказаць асаблівы духоўны характар святога, а таксама яго значэнне ў жыцці і пабожнасці Касцёла.

168. Перад чытаннем змешчана кароткая біяграфія, якая змяшчае некаторыя гістарычныя звесткі і коратка апісвае жыццё святога. Усё гэта падаецца толькі ў якасці даведкі і не чытаецца пры цэлебрацыі.

ІХ. Рэспансорыі

169. У Гадзіне чытанняў пасля біблійнага чытання змешчаны ўласны рэспансорый, тэкст якога быў узяты з захаванага скарбу ці скампанаваны нанова так, каб праліваць новае святло на разуменне толькі што завершанага чытання і ўключаць гэтае чытанне ў гісторыю збаўлення, ведучы нас ад Старога Запавету да Новага, або ператвараючы чытанне ў малітву і разважанне, або, нарэшце, ствараючы прыемную разнастайнасць сваёй паэтычнай красой.

170. Падобным чынам да другога чытання дадаецца адпаведны рэспансорый, аднак ён можа быць не так цесна звязаны з тэкстам чытання і таму спрыяе больш свабоднаму разважанню.

171. Рэспансорыі разам з іх часткамі, якія трэба паўтараць нават пры самастойным чытанні, захоўваюць сваю каштоўнасць. Аднак частка, якая звычайна паўтараецца ў рэспансорыі, пры рэцытацыі без спеву можа быць прапушчана, калі толькі паўтарэння не патрабуе сам змест.

172. Падобным чынам, толькі больш проста, кароткі рэспансорый у Ютрані, Нешпарах і Камплеце, пра які гаварылася вышэй у №№ 49 і 89, а таксама верш у Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня адказвае на кароткае чытанне пэўным воклічам, дзякуючы якому Божае слова пранікае глыбей у душу слухача або чытача.

Х. Гімны і іншыя небіблійныя песні

173. Гімны, якія ўжо з вельмі даўняй традыцыі займаюць сваё месца ў Афіцыі, цяпер таксама захоўваюць сваё значэнне¹⁵⁰. Насамрэч, яны не толькі праз свой лірычны характар былі прызначаны для праслаўлення Бога, але таксама ўвасабляюць ролю супольнасці. Як правіла, яны больш, чым іншыя часткі Афіцыя, адразу выяўляюць асаблівы характар асобных святаў, абуджаюць і заахвочваюць людзей да пабожнай цэлебрацыі. Такую эфектыўнасць часта павялічвае іх літаратурная прыгажосць. Акрамя таго, у Афіцыі гімны з’яўляюцца галоўным паэтычным элементам, які паходзіць з творчасці Касцёла.

174. Паводле традыцыі гімн завяршаецца даксалогіяй, якая звычайна скіравана да той Божай Асобы, да якой адносіцца гімн.

175. Для разнастайнасці ў Афіцыі Звычайнага перыяду ўстаноўлены двайны цыкл гімнаў на ўсе Гадзіны, які трэба выкарыстоўваць папераменна кожны другі тыдзень.

176. Акрамя таго, у Гадзіну чытанняў Звычайнага перыяду ўведзены двайны цыкл гімнаў, у за¬леж­насці ад таго, чытаюцца гімны ўначы ці ўдзень.

178. Гімны, уведзеныя нанова, могуць выконвацца на той жа рытм і памер, што і традыцыйныя.

178. Што датычыць цэлебрацыі на нацыянальнай мове, то Канферэнцыям Біскупаў даецца магчымасць дастасоўваць лацінскія гімны да адметнасцяў мовы, а таксама ўводзіць у якасці гімнаў новыя кампазіцыі¹⁵¹, так каб яны цалкам адпавядалі духу Гадзіны, перыяду, дню або святу. Акрамя таго, трэба старанна пазбягаць увядзення тых песень, якія не маюць ніякай мастацкай каштоўнасці і не адпавядаюць па-сапраўднаму годнасці літургіі.

ХІ. Просьбы, малітва Панская, заключная малітва

а) Просьбы ў Ютрані і Нешпарах

179. Літургія гадзінаў сапраўды ўзносіць хвалу Богу. Аднак ні юдэйская, ні хрысціянская традыцыі не аддзяляюць малітвы прашэння ад хвалы Божай, просьбы часта пэўным чынам з яе і паходзяць. Апостал Павел заахвочвае, «каб прашэнні, малітвы, просьбы аб заступніцтве і падзякі ўзносіліся за ўсіх людзей, за каралёў і за ўсіх, хто мае ўладу, каб мы маглі весці спакойнае і ціхае жыццё ва ўсёй пабожнасці і годнасці. Гэта добра і прыемна ў вачах Збаўцы нашага, Бога, які хоча, каб усе людзі былі збаўлены і дайшлі да пазнання праўды» (1 Цім 2, 1-4). Гэтае настаўленне Айцы Касцёла часта тлумачылі ў тым сэнсе, што трэба ўзносіць просьбы раніцай і вечарам¹⁵².

180. Заступніцтвы, якія былі адноўлены ў Імшы рымскага абраду, узносяцца таксама ў Нешпарах, хоць і па-іншаму, як апісана ніжэй.

181. Паколькі ў дадатак да гэтага заўсёды існавала традыцыя даручаць Богу раніцай увесь дзень, то і ў Ютранях узносяцца просьбы аб даручэнні Богу дня ці аб яго асвячэнні.

182. Просьбамі называюцца як малітвы аб заступніцтве, якія чытаюцца ў Нешпарах, так і заклікі аб прысвячэнні Богу дня, якія чытаюцца ў Ютрані.

183. Дзеля разнастайнасці, а асабліва, каб лепш выказаць шматлікія патрэбы Касцёла і людзей рознага стану, супольнасцяў, асобаў, умоваў жыцця і часу, прапаноўваюцца розныя формулы просьбаў для кожнага дня цыкла псалтыра на Звычайны перыяд і для асаблівых перыядаў літургічнага года, а таксама на пэўныя святочныя цэлебрацыі.

184. Акрамя таго, Канферэнцыі Біскупаў маюць права як дастасоўваць формулы, пададзеныя ў кнізе Літургіі гадзінаў, так і зацвярджаць новыя¹⁵³, захоўваючы, аднак, ніжэйпададзеныя нормы.

185. Як і ў малітве Панскай, просьбы трэба звязваць з праслаўленнем Бога, вызнаннем Яго хвалы або ўспамінам аб гісторыі збаўлення.

186. Апошняя просьба ў Нешпарах – заўсёды за памерлых.

187. Паколькі Літургія гадзінаў – гэта, галоўным чынам, малітва ўсяго Касцёла і за ўвесь Касцёл, а нават аб збаўленні ўсяго свету¹⁵⁴, трэба, каб галоўнае месца ў просьбах абавязкова займалі агульныя інтэнцыі, г. зн. каб узносіліся малітвы за Касцёл і яго іерархію, за свецкія ўлады, за тых, хто церпіць ад нястачы, хваробы ці смутку, аб патрэбах усяго свету, а менавіта, за спакой і іншыя рэчы такога кшталту.

188. Тым не менш, дазваляецца дадаваць у Ютрані ці Нешпарах і іншыя асаблівыя інтэнцыі.

189. Просьбы ў Афіцыі пабудаваны такім чынам, каб іх можна было дастасаваць і да цэлебрацыі з народам, і да цэлебрацыі ў малой супольнасці, і да індывідуальнай цэлебрацыі.

190. Пры рэцытацыі з народам ці супольнай рэцытацыі просьбы ўводзяцца кароткім запрашэннем, якое павінен зрабіць святар ці іншы кіраўнік. Пры гэтым ён падае прыклад адказу, які ў нязменнай форме павінна паўтараць супольнасць.

191. Акрамя таго, інтэнцыі абвяшчаюцца як словы, скіраваныя да Бога, таму іх можна ўжываць як пры супольнай, так і пры індывідуальнай цэлебрацыі.

192. Любая формула інтэнцыяў складаецца з дзвюх частак, з якіх другая можа выкарыстоўвацца як адказ.

193. Таму можна выкарыстоўваць розныя спосабы, а менавіта, святар ці кіраўнік чытае абедзве часткі, а ўдзельнікі аднастайна адказваюць ці захоўваюць маўчанне, або святар ці кіраўнік чытае толькі першую частку, а ўдзельнікі – другую.

б) Малітва Панская

194. У Ютрані і Нешпарах як Гадзінах, што найбольш прызначаныя для цэлебрацыі з народам, пасля просьбаў чытаецца паводле традыцыі малітва Панская.

195. Такім чынам малітва Панская надалей будзе ўрачыста ўзносіцца тройчы у дзень, г. зн. на Імшы, Ютрані і Нешпарах.

196. Ойча наш прамаўляецца ўсімі. Пры неабходнасці можна яе папярэдзіць кароткім уступам.

в) Заключная малітва

197. Завяршаецца ўся Гадзіна заключнай малітвай, якая пры публічнай цэлебрацыі і цэлебрацыі з народам, паводле традыцыі, прамаўляецца святаром або дыяканам¹⁵⁵.

198. Гэтая малітва ў Гадзіне чытанняў звычайна з’яўляецца ўласнай. Для Камплеты яна заўсёды бярэцца з псалтыра.

199. Для Ютрані і Нешпараў малітва бярэцца з уласных тэкстаў на нядзелі, дні перыяду Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікоднага перыяду, а таксама на ўрачыстасці, святы і ўспаміны. У будні Звычайнага перыяду чытаецца ўказаная ў цыкле псалтыра малітва, каб паказаць уласны характар гэтых Гадзінаў.

200. У Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, або ў Малітве на працягу дня, малітва бярэцца з уласных тэкстаў на нядзелі і дні перыяду Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Велікоднага перыяду, а таксама на ўрачыстасці і святы. У іншыя дні чытаюцца тыя малітвы, якія выяўляюць характар кожнай Гадзіны і знаходзяцца ў псалтыры.

ХІІ. Святое маўчанне

201. Паколькі наогул у літургічных дзеяннях «у адпаведны час трэба захоўваць <...> поўнае пашаны маўчанне»¹⁵⁶, у цэлебрацыі Літургіі гадзінаў яно таксама прадбачана.

202. Таму, захоўваючы разважлівасць, пры неабходнасці можна перарваць Афіцый хвілінай маўчання, каб дазволіць Духу Святому загучаць у сэрцах і каб цясней злучыць асабістую малітву са словам Божым і з агульным голасам Касцёла. Паводле звычаю можна зрабіць гэта пасля кожнага псальма і паўтарэння яго антыфоны, а асабліва тады, калі пасля хвіліны маўчання чытаецца малітва псальма (пар. № 112). Можна таксама захаваць гэтае маўчанне пасля кароткіх ці доўгіх чытанняў, перад рэспансорыем або пасля яго.

Аднак трэба асцерагацца, каб не ўводзілася такое маўчанне, якое б скажала структуру Афіцыя, перашкаджала ўдзельнікам або стамляла іх.

203. Пры індывідуальнай цэлебрацыі ёсць большая магчымасць зрабіць паўзу пры разважанні над якой­небудзь фразай, якая абуджае духоўнае пачуццё, а сам Афіцый не страчвае з­за гэтага свайго публічнага характару.

Раздзел IV

РОЗНЫЯ ЦЭЛЕБРАЦЫІ НА ПРАЦЯГУ ЛІТУРГІЧНАГА ГОДА

І. Цэлебрацыя таямніц Пана

а) Нядзеля

204. Нядзельны Афіцый пачынаецца ад І Нешпараў, у якіх усё бярэцца з псалтыра, за выключэннем таго, што пазначана як уласнае.

205. Калі свята Пана цэлебруецца ў нядзелю, то яно мае ўласныя І Нешпары.

206. Спосаб цэлебрацыі нядзельных вігілій, калі гэта неабходна, указаны ў № 73.

207. Найбольш пажадана, паводле вельмі даўняй традыцыі, хаця б Нешпары целебраваць, дзе гэта магчыма, з народам¹⁵⁷.

б) Пасхальны Трыдуум

208. Падчас Пасхальнага Трыдуума Афіцый цэлебруецца, як апісана ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года.

209. Удзельнікі вечаровай Імшы Вячэры Пана або цэлебрацыі Мукі Пана ў пятніцу не чытаюць Нешпараў адпаведнага дня.

210. У пятніцу Мукі Пана і Вялікую суботу перад Ютранню і Нешпарамі цэлебрацыя Гадзіны чытанняў праводзіцца, наколькі гэта магчыма, публічна і з народам.

211. Камплету ў Вялікую суботу чытае толькі той, хто не ўдзельнічаў у Пасхальнай вігіліі.

212. Пасхальная вігілія замяняе Гадзіну чытан­няў, таму тыя, хто не ўдзельнічае ва ўрачыстай Пасхальнай вігіліі, павінны прачытаць з яе па меншай меры чатыры чытанні з псальмамі і малітвамі. Дастаткова выбраць чытанні Зыходу, Эзэхіэля, Апостала і Евангелля. Далей ідзе гімн Цябе, Бога, праслаўляем і малітва дня.

213. Ютрань нядзелі Уваскрасення Пана чытаюць усе. Нешпары пажадана цэлебраваць урачыста для ўшанавання вечару такога святога дня і ўспаміну аб’яўленняў Пана вучням. Вельмі старанна трэба захоўваць там, дзе яна ёсць, мясцовую традыцыю цэлебраваць на Вялікдзень Нешпары хросту, у якіх падчас спеву псальмаў адбываецца працэсія да купелі хросту.

в) Велікодны перыяд

214. Літургія гадзінаў набывае пасхальны характар дзякуючы акламацыі Аллелюя, якой завяршаецца большасць антыфонаў (пар. № 120), а таксама спецыяльным гімнам, антыфонам, просьбам і ўласным чытанням, прызначаным для кожнай Гадзіны.

г) Нараджэнне Пана

215. У ноч Нараджэння Пана пажадана перад Імшой правесці цэлебрацыю ўрачыстай вігіліі з выкарыстаннем Гадзіны чытанняў. Удзельнікі гэтай вігіліі не чытаюць Камплету.

216. Ютрань у дзень Нараджэння Пана звычайна чытаецца перад Імшой на світанні.

д) Іншыя ўрачыстасці і святы Пана

217. Для ўпарадкавання Афіцыя ва ўрачыстасці і святы Пана павінна захоўвацца тое, што будзе сказана ніжэй у №№ 225-233, з унясеннем адпаведных змен.

ІІ. Цэлебрацыя ў гонар святых

218. Цэлебрацыі ў гонар святых складзены такім чынам, каб яны не пераважалі над святочнымі днямі, сакральнымі перыядамі і самімі таямніцамі збаўлення¹⁵⁸, а таксама, каб не перарывалі ў розных месцах цыкл псальмодыі і чытанняў Божага слова і не выклікалі непатрэбных паўтораў. У той жа час павінна адпаведным чынам падтрымлівацца належная пашана кожнага са святых. На гэтых прынцыпах абапіраецца як рэформа календара, праведзеная на загад Другога Ватыканскага Сабору, так і спосаб цэлебрацыі ў гонар святых у Літургіі гадзінаў, які апісаны ў наступных нумарах.

219. Цэлебрацыі ў гонар святых могуць быць урачыстасцямі, святамі ці ўспамінамі.

220. Успаміны ў сваю чаргу падзяляюцца на абавязковыя або, калі нічога не адзначана, на неабавязковыя. Каб вызначыць неабходнасць цэлебрацыі такога неабавязковага ўспаміну пры чытанні Афіцыя з народам ці ў супольнасці, трэба ўлічваць агульную карысць ці праўдзівую пабожнасць усёй супольнасці, а не толькі аднаго цэлебранта.

221. Калі на адзін і той жа дзень прыпадае шмат неабавязковых успамінаў, можна цэлебраваць толькі адзін, прапусціўшы астатнія.

222. Урачыстасці, і толькі яны, пераносяцца ў адпаведнасці з нормай рубрык.

223. Наступныя нормы датычаць як святых, запісаных у агульным Рымскім Календары, так і тых, якія пералічаны ва ўласных календарах.

224. Пры адсутнасці ўласных тэкстаў трэба выкарыстоўваць адпаведныя тэксты з агульных тэк­стаў пра святых.

1. Парадак Афіцыя ва ўрачыстасці

225. Урачыстасці маюць І Нешпары ў папярэдні дзень.

226. У І і ІІ Нешпарах гімн, антыфоны, кароткае чытанне разам са сваім рэспансорыем, заключная малітва з’яўляюцца ўласнымі; калі адсутнічаюць уласныя, іх трэба ўзяць з агульных тэкстаў.

Абодва псальмы ў І Нешпарах звычайна бяруцца, згодна з даўняй традыцыяй, з цыкла хвалебных псальмаў Laudate (113 [112], 117 [116], 135 [134], 146 [145], 147, 1-11 [146], 147). Песня з Новага Запавету падаецца ў адпаведным месцы. У ІІ Нешпарах псальмы і песня з’яўляюцца ўласнымі, просьбы ўласныя або з агульных тэкстаў.

227. У Ютрані гімн, антыфоны, кароткае чытанне разам са сваім рэспансорыем, заключная малітва з’яўляюцца ўласнымі; калі адсутнічаюць уласныя, іх трэба ўзяць з агульных тэкстаў. Аднак псальмы трэба ўзяць з І нядзелі псалтыра; просьбы ўласныя або з агульных тэкстаў.

228. У Гадзіне чытанняў усё ўласнае: гімн, антыфоны, псальмы, чытанні і рэспансорыі. Першае чытанне – біблійнае, другое – агіяграфічнае. Аднак, калі гаворка ідзе пра святога, які мае толькі рэгіянальны культ і не мае ўласных тэкстаў у Афіцыі, то ўсё бярэцца з агульных тэкстаў.

У канцы Гадзіны чытанняў прамаўляецца гімн Цябе, Бога, праслаўляем і ўласная малітва.

229. У Малітве на працягу дня, г. зн. у Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, чытаецца штодзённы гімн, калі не ўказана інакш; псальмы бяруцца з дадатковай псальмодыі разам з уласнай антыфонай, аднак у нядзелю псальмы бяруцца з І нядзелі псалтыра, кароткае чытанне і заключная малітва – уласныя. Некаторыя ўрачыстасці Пана маюць уласныя псальмы.

230. У Камплеце выкарыстоўваецца ўсё з нядзе­лі, як пасля І ці ІІ Нешпараў.

2. Парадак Афіцыя на святы

231. Святы не маюць І Нешпараў, калі толькі гэта не святы Пана, якія прыпадаюць на нядзелю. Гадзіна чытанняў, Ютрань і Нешпары адбываюцца як ва ўрачыстасці.

232. У Малітве на працягу дня, г. зн. у Малітве перад поўднем, апоўдні і пасля поўдня, чытаецца штодзённы гімн; псальмы са сваімі антыфонамі бяруцца з дня, калі асаблівая прычына ці традыцыя не патрабуе, каб была выкарыстана ўласная антыфона, што адзначаецца ў адпаведным месцы. Кароткае чытанне і заключная малітва – уласныя.

233. Камплета чытаецца як у звычайныя дні.

3. Парадак Афіцыя ва ўспамінах святых

234. Паміж успамінам абавязковым і неабавязковым, калі яны цэлебруюцца, няма ніякай розніцы ў структуры Афіцыя, за выключэннем неабавязковых успамінаў, якія прыпадаюць на асаблівыя перыяды.

а) Успаміны, якія прыпадаюць на звычайныя дні

235. У Гадзіне чытанняў, Ютрані і Нешпарах:

а) псальмы са сваімі антыфонамі бяруцца з бягучага дня, калі толькі няма ўласных антыфонаў ці ўласных псальмаў, што адзначаецца ў адпаведным месцы;

б) калі антыфона да Закліку, гімн, кароткае чытанне, антыфоны да песні Захарыі і да песні Марыі, просьбы – уласныя, то іх трэба выкарыстоўваць; у адваротным выпадку яны бяруцца з агульных тэкстаў або з бягучага дня;

в) заключная малітва – пра святога;

г) у Гадзіне чытанняў біблійнае чытанне разам са сваім рэспансорыем бярэцца з бягучага дня. Другое чытанне, агіяграфічае, падаецца разам з уласным рэспансорыем. Калі яго няма, яно бярэцца з агульных тэкстаў або з патрыстычных тэкстаў бягучага дня.

Не чытаецца Цябе, Бога, праслаўляем.

236. У Малітве на працягу дня, г. зн. у Малітве перад поўднем, апоўдні пасля поўдня, і ў Камплеце ўсё бярэцца з бягучага дня.

б) Успаміны, якія прыпадаюць на асаблівы перыяд

237. У нядзелі, урачыстасці і святы, а таксама ў Папяльцовую сераду, у Вялікі тыдзень і актаву Пасхі не выкарыстоўваецца нічога з успамінаў, якія прыпадаюць на гэтыя дні.

238. У будні ад 17 да 24 снежня, а таксама ў актаве Нараджэння Пана і будні Вялікага посту не цэлебруюцца абавязковыя ўспаміны, нават паводле ўласных календароў. Калі гэтыя ўспаміны прыпадаюць на перыяд Вялікага посту, то іх трэба лічыць неабавязковымі ўспамінамі.

239. Калі нехта пажадае ўшанаваць святога, успамін якога прыпадае на гэтыя перыяды, то:

а) у Гадзіне чытанняў пасля патрыстычнага чытання разам са сваім рэспансорыем, што падаецца ў Тэкстах на розныя перыяды літургічнага года, дадаецца ўласнае агіяграфічнае чытанне са сваім рэспансорыем і завяршаецца малітвай пра святога;

б) акрамя таго, у Ютрані і Нешпарах пасля заключнай малітвы, прапусціўшы заканчэнне, можна дадаць антыфону (уласную або з агульных тэкстаў) і малітву пра святога.

в) Успамін Найсвяцейшай Панны Марыі ў суботу

240. У суботы Звычайнага перыяду, калі дазволены неабавязковыя ўспаміны, можна цэлебраваць тым самым спосабам неабавязковы ўспамін пра Найсвяцейшую Панну Марыю са сваім уласным чытаннем.

ІІІ. Выкарыстанне календара і магчымасць выбіраць пэўны Афіцый ці пэўную частку

а) Выкарыстанне календара

241. Пры цэлебрацыі Афіцыя ў хоры ці пры супольнай цэлебрацыі трэба прытрымлівацца ўласнага календара, г. зн. дыяцэзіі, законнай супольнасці ці канкрэтнага касцёла¹⁵⁹. Члены законных супольнасцяў яднаюцца з дыяцэзіяй у цэлебрацыі пасвячэння катэдры і галоўнага апекуна месца ці тэрыторыі, на якой знаходзяцца¹⁶⁰.

242. Кожны духоўны або законнік ці законніца абавязаны цэлебраваць Літургію гадзінаў, калі ўдзельнічае ў агульнай цэлебрацыі Афіцыя паводле календара і абраду, якія адрозніваюцца ад яго ўласнага, выконвае свой абавязак.

243. Пры цэлебрацыі, якая праводзіцца індывідуальна, можна трымацца або мясцовага календара, або ўласнага календара, акрамя ўласных урачыстасцяў і святаў¹⁶¹.

б) Магчымасць выбіраць пэўны Афіцый

244. У будні, якія дапускаюць цэлебрацыю неабавязковага ўспаміну, можна па слушнай прычыне цэлебраваць тым жа спосабам (пар. №№ 234-239) Афіцый святога, які запісаны пад гэтым днём у Рымскім Мартыралогу або ў зацверджаным дадатку да яго.

245. Акрамя ўрачыстасцяў, нядзеляў Адвэнту, Вялікага посту і Вялікадня, Папяльцовай серады, Вялікага тыдня, актавы Пасхі і 2 лістапада можна дзеля агульнай карысці або дзеля пабожнасці цэлебраваць цалкам або часткова пэўны ватыўны Афіцый. Гэта можа быць, напрыклад, з прычыны пілігрымкі, мясцовага свята, знешняй урачыстасці нейкага святога.

с) Магчымасць выбіраць розныя фармуляры

246. У пэўных асаблівых выпадках у Афіцыі мож­на выбіраць фармуляры, адрозныя ад бягучых, так, каб не парушаўся агульны парадак кожнай Гадзіны і захоўваліся наступныя правілы.

247. У Афіцыі нядзеляў, урачыстасцяў, святаў Пана, якія запісаны ў агульным календары, буд­няў Вялікага посту і Вялікага тыдня, дзён актавы Пасхі і Нараджэння Пана, а таксама ў буд­ні ад 17 да 24 снежня ўключна ніколі нельга змяняць тых фармуляраў, якія з’яўляюцца ўласнымі або дастасаваныя да гэтай цэлебрацыі; сюды ўваходзяць антыфоны, гімны, чытанні, рэспансорыі, малітвы і вельмі часта таксама псальмы.

Аднак замест нядзельных псальмаў бягучага тыдня пры неабходнасці могуць выкарыстоўвацца нядзельныя псальмы іншага тыдня. Больш за тое, калі гаворка ідзе пра цэлебрацыю Афіцыя з народам, можна выкарыстоўваць псальмы, падабраныя так, каб народ паступова ўсё лепш разумеў іх.

248. У Гадзіне чытанняў бягучаму чытанню са Святога Пісання заўсёды трэба аддаваць перавагу. Літургіі гадзінаў таксама датычыць пажаданне Касцёла, «каб у адпаведны адрэзак гадоў народу чыталася важнейшая частка Святога Пісання»¹⁶².

Прыняўшы гэта пад увагу, у перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Вялікадня цыкл чытанняў са Святога Пісання, які падаецца ў Гадзіне чытанняў, не павінен прапускацца; у Звычайны перыяд па слушнай прычыне на працягу аднаго або некалькіх дзён запар можна выбіраць чытанні з ліку тых, што пададзены на іншыя дні, або таксама з іншых біблійных чытанняў, напрыклад, калі адбываюцца духоўныя практыкі, пастырскія сустрэчы або малітвы за еднасць Касцёла ці іншыя рэчы такога кшталту.

249. Калі працяглае чытанне перарываецца нейкай урачыстасцю, святам ці асаблівай цэлебрацыяй, дазваляецца ў той жа тыдзень, маючы перад вачыма парадак усяго тыдня, або аб’яднаць прапушчаныя часткі з іншымі, або вырашыць, якім тэкстам трэба аддаць перавагу над іншымі.

250. У адной і той жа Гадзіне чытанняў замест другога чытання, прызначанага на пэўны дзень, можна выбраць па слушнай прычыне іншае чытанне з гэтага ж перыяду, узятае або з кнігі Літургіі гадзінаў, або на выбар з Лекцыянарыя (№ 161). Акрамя таго, у будні Звычайнага перыяду і, калі будзе мэтазгодным, таксама ў перыяды Адвэнту, Нараджэння Пана, Вялікага посту і Вялікадня можна здзяйсняць амаль паслядоўнае чытанне нейкага патрыстычнага твору, сугучнага з біблійным і літургічным духам.

251. Кароткія чытанні, а таксама малітвы, песні і просьбы, пададзеныя на пэўныя будні дадзенага перыяду, могуць выкарыстоўвацца ў іншыя будні гэтага ж перыяду.

252. Хоць кожны павінен з павагай ставіцца да захавання ўсяго цыкла псалтыра, размеркаванага па тыднях¹⁶³, аднак пры духоўнай ці пастырскай патрэбе замест псальмаў, прызначаных на пэўны дзень, можна выкарыстоўваць псальмы гэтай жа Гадзіны, прызначаныя на іншы дзень. Бываюць таксама абставіны, пры якіх дазваляецца выбіраць адпаведныя псальмы і іншыя часткі на ўзор ватыўнага Афіцыя.

Раздзел V

ЗАХАВАННЕ ПРАДПІСАННЯЎ ПАДЧАС СУПОЛЬНАЙ ЦЭЛЕБРАЦЫІ

І. Выкананне розных абавязкаў

253. Падчас цэлебрацыі Літургіі гадзінаў, як і іншых літургічных дзеянняў, «кожны, духоўны ці свецкі, выконваючы свой абавязак, павінен рабіць выключна і цалкам тое, што датычыць яго паводле самой прыроды прадмета і літургічных нормаў»¹⁶⁴.

254. Калі цэлебрацыяй Літургіі гадзінаў кіруе біскуп, асабліва ў катэдральным касцёле, яго павінны суправаджаць духавенства і прыслугоўваючыя, пры поўным і актыўным удзеле народу. Аднак звычайна цэлебрацыяй з народам павінен кіраваць святар або дыякан у прысутнасці таксама іншых прыслугоўваючых.

255. Прэзбітэр або дыякан, які кіруе цэлебрацыяй, надзявае стулу паверх альбы або комжы. Прэзбітэр можа апрануць таксама капу. У вялікія ўрачыстасці нічога не перашкаджае, каб некалькі прэзбітэраў былі апранутыя ў капу, а дыяканы – у далматыку.

256. Святар або дыякан, які кіруе Афіцыем, павінен: пачаць яго са свайго месца ўступным вершам, распачаць малітву Панскую, узнесці заключную малітву, прывітаць народ, благаславіць яго і разаслаць.

257. Просьбы можа ўзносіць як святар, так і прыслугоўваючы.

258. Пры адсутнасці прэзбітэра або дыякана кіраўнік Афіцыя з’яўляецца толькі першым сярод роўных; ён не ўваходзіць у прэзбітэрый, не вітае і не благаслаўляе народ.

259. Той, хто выконвае абавязак лектара, дэкламуе кароткія і доўгія чытанні, стоячы ў адпавед­ным месцы.

260. Антыфоны, псальмы ці іншыя спевы павінен распачынаць кантар або кантары. Што датычыць псальмодыі, то павінна захоўвацца сказанае вышэй у №№ 121-125.

261. Падчас выканання песні з Евангелля ў Ютрані або Нешпарах можна акадзіць алтар, а пасля таксама святара і народ.

262. Абвязак чытання Літургіі гадзінаў у хоры датычыць дадзенай супольнасці, а не месца цэлебрацыі, якім не абавязкова павінен быць касцёл, асабліва калі гаворка ідзе пра Гадзіны, якія не чытаюцца ўрачыста.

263. Усе ўдзельнікі стаяць падчас:

а) Закліку і ўступнага верша кожнай Гадзіны;

б) гімна;

в) песні з Евангелля;

г) просьбы, малітвы Панскай і заключнай малітвы.

264. Чытанні, акрамя евангельскіх, усе слухаюць седзячы.

265. Падчас выканання псальма і іншых песень са сваімі антыфонамі супольнасць сядзіць або ста­іць паводле звычаю.

266. Усе пазначаюць сябе знакам крыжа, датыкаючыся чала, грудзей, левага і правага пляча:

а) на пачатку Гадзіны, калі прамаўляецца Божа, прыйдзі мне на дапамогу;

б) на пачатку песняў з Евангелля: песні Захарыі, песні Марыі і песні Сімяона.

Знакам крыжа пазначаюць сабе вусны на пачатку Закліку падчас слоў Пане, адкрый мае вусны.

ІІ. Спеў у Афіцыі

267. У рубрыках і нормах гэтых уводзінаў словы «чытаць» або «ўзносіць» павінны разумецца ў сэнсе або спеву, або рэцытацыі, паводле пададзеных ніжэй прынцыпаў.

268. «Усім, хто выконвае Божы Афіцый у хоры ці супольна, настойліва рэкамендуецца выкарыстоўваць пры цэлебрацыі спеў, бо ён найлепш адпавядае натуры гэтай малітвы, а таксама з’яўляецца знакам большай урачыстасці і глыбейшай еднасці сэрцаў, якія ўзносяць хвалу Богу»¹⁶⁵.

269. Кожнага літургічнага дзеяння, асабліва Літургіі гадзінаў, датычыць тое, што было сказана пра літургічны спеў на Другім Ватыканскім Саборы¹⁶⁶. Хоць усе часткі разам і паасобку пабудаваныя такім чынам, што іх можна рэцытаваць індывідуальна, аднак многія з іх паводле свайго жанру лірычныя, і таму яны выяўляюць свой паўнейшы сэнс толькі ў спеве. Асабліва гэта датычыць псальмаў, песень, гімнаў і рэспансорыяў.

270. Таму спеў у Літургіі гадзінаў павінен успрымацца не як пэўнае вонкавае ўпрыгожанне, але, хутчэй, як тое, што выходзіць з глыбіні душы, якая моліцца і праслаўляе Бога, як тое, што цалкам і дасканала выяўляе супольнасны характар хрысціянскага культу.

Заслугоўваюць пахвалы розныя хрысціянскія супольнасці, якія стараюцца як мага часцей выкарыстоўваць гэтую форму малітвы. Таму трэба клапаціц­ца аб належнай катэхезе і падрыхтоўцы як духавенства, законнікаў і законніц, так і свецкіх вернікаў, каб асабліва ў святочныя дні яны маглі з радасцю спяваць Гадзіны. Спяваць увесь Афіцый складана, а праслаўленне Бога Касцёлам ні па сваім паходжанні, ні па сваёй сутнасці не павінна лічыцца ўласнасцю духавенства, законнікаў і законніцаў, але ўсёй хрысціянскай супольнасці. Таму трэба браць пад увагу адначасова шмат прынцыпаў, каб цэлебрацыя Літургіі гадзінаў са спевам адбывалася правільна і адзначалася праўдзівасцю і прыгажосцю.

271. У першую чаргу пажадана выкарыстоўваць спеў па меншай меры ў нядзелі і святы, каб ён адлюстроўваў розныя ступені ўрачыстасці.

272. Паколькі не ўсе Гадзіны маюць аднолькавае значэнне, трэба вылучаць спевам тыя Гадзіны, якія сапраўды з’яўляюцца стрыжнем Літургіі гадзінаў, а менавіта Ютрань і Нешпары.

273. Спяваная цэлебрацыя ўсяго Афіцыя рэкамендуецца, асабліва калі спеў адзначаецца мастацкасцю і духоўнасцю. Аднак больш карысным будзе прынцып «градацыі» ўрачыстасці, які можна час ад часу выкарыстоўваць як з практычных меркаванняў, так і з­за таго, што розныя элементы літургічнай цэлебрацыі не зусім раўнацэнныя, але кожны з іх павінен набыць свой натуральны сэнс і адпаведную функцыю. Такім чынам Літургія гадзінаў будзе не толькі прыгожым помнікам мінуўшчыны, захаваным у нязменным выглядзе, каб выклікаць здзіўленне, але, наадварот, зможа ажыць па-новаму і пачаць развівацца, каб зноў стаць цудоўным сведчаннем пэўнай супольнасці, адоранай паўнатой жыцця.

Прынцып «градацыі» ўрачыстасці дапускае прамежкавыя ступені паміж цалкам спяваным Афіцыем і простай рэцытацыяй частак. Гэты спосаб дае вялікую і прыемную разнастайнасць. Меру яго выкарыстання трэба ацэньваць паводле значэння дня або цэлебраванай Гадзіны, сутнасці кожных складовых элементаў Літургіі гадзінаў, нарэшце, паводле колькасці і характару супольнасці, а таксама колькасці прысутных кантараў.

Дзякуючы выкарыстанню гэтага багацця варыянтаў, публічнае праслаўленне Бога можа адбывацца са спевам часцей, чым раней, і парознаму можа быць прыстасавана да самых розных абставінаў. Таму ёсць вялікая надзея, што для нашага часу знойдуцца новыя шляхі, новыя формы, як заўсёды было ў жыцці Касцёла.

274. У літургічных дзеяннях, якія цэлебруюцца са спевам на лацінскай мове, галоўнае месца па¬ві¬нен займаць нароўні з іншымі грыгарыянскі спеў як уласцівы рымскай літургіі¹⁶⁷. Аднак «Касцёл не выключае з літургічных дзеянняў ніякага жанру сакральнай музыкі, калі толькі ён адпавядае духу літургічнага дзеяння і сутнасці кожнай з яе частак і не перашкаджае належнаму і актыўнаму ўдзелу народу»¹⁶⁸. У спяваным Афіцыі, калі няма мелодыі да пададзенай антыфоны, павінна брацца іншая антыфона, якая ёсць у рэпертуары, калі толькі яна дастасаваная паводле нормы №№ 113, 121-125.

275. Паколькі Літургія гадзінаў можа цэлебравацца на нацыянальнай мове, «трэба старанна рыхтаваць мелодыі, якія выкарыстоўваюцца пры спяваным выкананні Божага Афіцыя на гэтай мове»¹⁶⁹.

276. Аднак нічога не перашкаджае, каб падчас адной і той жа цэлебрацыі адна частка спявалася на адной мове, іншая – на іншай¹⁷⁰.

277. Выбар элементаў для спеву абумоўлены парадкам літургічнай цэлебрацыі, які патрабуе, каб сэнс і натура кожнай часткі спеву былі добра захаваныя. Ёсць такія часткі, якія самі па сабе патрабуюць спеву¹⁷¹. Да іх у першую чаргу належаць акламацыі, адказы пасля прывітання святара і прыслугоўваючых, адказы на літанійныя заклікі, акрамя таго, антыфоны, псальмы і іх рэфрэны, гімны і песні¹⁷².

278. Як вядома, псальмы (пар. №№ 103-120) цесна звязаны з музыкай, што пацвярджаецца як юдэйскай, так і хрысціянскай традыцыяй. Сапраўды, для поўнага разумення многіх псальмаў пажадана іх спяваць ці па меншай меры заўсёды разглядаць іх у паэтычным і музычным святле. Калі магчыма, то музычнай форме трэба аддаваць перавагу прынамсі ў асаблівыя дні і Гадзіны, а таксама згодна з іх першапачатковым значэннем.

279. Розныя спосабы спеву псальмаў апісваюцца вышэй у №№ 121-123. Гэтая разнастайнасць выклікана не столькі знешнімі абставінамі, колькі розным жанрам саміх псальмаў, якія сустракаюцца ў адной цэлебрацыі. Таму, магчыма, лепш будзе паслухаць псальмы мудрасці і гістарычныя, у той час як псальмы­гімны і псальмы падзякі, наадварот, самі па сабе патрабуюць супольнага спеву. Аднак важна, каб цэлебрацыя не станавілася жорсткай нормай, абмежаванай фармальнымі прадпісаннямі, але каб адпавядала духу літургічнага дзеяння. Таму трэба найперш клапаціцца, каб у душах фарміравалася імкненне да праўдзівай малітвы Касцёла і каб прыемна было ўзносіць хвалу Богу (пар. Пс 147, 1-11 [146]).

280. Гімны таксама могуць жывіць малітву таго, хто цэлебруе Гадзіну, калі яны вылучаюцца высокай тэалагічнай і мастацкай каштоўнасцю. Аднак самі па сабе яны прызначаны для спеву, і таму рэкамендуецца, каб па магчымасці яны ўзносіліся ў гэтай форме падчас цэлебрацыі ў супольнасці.

281. Кароткі рэспансорый пасля чытання ў Ютрані і Нешпарах, пра які ішла гаворка ў № 49, сам па сабе прызначаны для спеву, і пры гэтым спеву з народам.

282. Таксама рэспансорыі, якія ідуць за чытаннямі ў Гадзіне чытанняў, па сваім характары і функцыі патрабуюць спеву. Аднак у цыкле Афіцыя яны скампанаваныя так, што захоўваюць сваю сілу і пры індывідуальнай рэцытацыі. Да спеву больш прыдатныя рэспансорыі з простай і лёгкай мелодыяй, чым тыя, што паходзяць з літургічных крыніц.

283. Кароткія і доўгія чытанні самі па сабе не прызначаны для спеву. Падчас іх выканання трэба старанна зважаць на тое, каб яны чыталіся годна, выразна і разборліва, каб усе маглі сапраўды добра чуць і разумець. У чытанні можна прыняць толькі такі спосаб музычнага выканання, пры якім палепшыцца ўспрыманне словаў і разуменне тэксту.

284. Тэксты, якія чытаюцца толькі кіраўніком Літургіі гадзінаў, напрыклад, малітвы, можна прыгожа заспяваць адпаведным чынам, асабліва на лацінскай мове. Аднак гэта будзе цяжэй зрабіць на некаторых сучасных мовах, калі толькі словы тэксту праз спеў не будуць успрымацца ўсімі больш выразна.

____________________

У выданні «Літургіі гадзінаў» на беларускай мове нумарацыя псальмаў пададзена паводле Новай Вульгаты: на першым месцы нумар, які падае габрэйскі тэкст, на другім, у дужках, нумар, які падаюць грэцка­лацінскія пераклады.

1. Пар. Дз 1, 14; 4, 24; 12, 5. 12; пар. Эф 5, 19-21.
2. Пар. Дз 2, 1-15.
3. Conc. Vat. II, Const. de sacra Lilurgia, Sacrosanctum Concilium, n. 83.
4. Лк 3, 21-22.
5. Лк 6, 12.
6. Мц 14, 19; 15, 36; Мк 6, 41; 8, 7; Лк 9, 16; Ян 6, 11.
7. Лк 9, 28-29.
8. Мк 7, 34.
9. Ян 11, 41 і наст.
10. Лк 9, 18.
11. Лк 11, 1.
12. Мц 11, 25 і наст.; Лк 10, 21 і наст.
13. Мц 19, 13.
14. Лк 22, 32.
15. Мк 1, 35; 6, 46; Лк 5, 16; пар. Мц 4, 1 і парал.; Мц 14, 23.
16. Мк 1, 35.
17. Мц 14, 23. 25; Мк 6, 46. 48.
18. Лк 6, 12.
19. Лк 4, 16.
20. Мц 21, 13 і парал.
21. Мц 14, 19 і парал.; Мц 15, 36 і парал.
22. Мц 26, 26 і парал.
23. Лк 24, 30.
24. Лк 24, 30.
25. Ян 12, 27 і наст.
26. Ян 17, 1-26.
27. Мц 26, 36-44 і парал.
28. Лк 23, 34. 46; Мц 27, 46; Мк 15, 34.
29. Пар. Гбр 7, 25.
30. Мц 5, 44; 7, 7; 26, 41; Мк 13, 33; 14, 38; Лк 6, 28; 10, 2;11, 9; 22, 40. 46.
31. Ян 14, 13 і наст.; 15, 16; 16, 23 і наст. 26.
32. Мц 6, 9-13; Лк 11, 2-4.
33. Лк 18, 1.
34. Лк 18, 9-14.
35. Лк 21, 36; Мк 13, 33.
36. Лк 11, 5-13; 18, 1-8; Ян 14, 13; 16, 23.
37. Мц 6, 5-8; 23, 14; Лк 20, 47; Ян 4, 23.
38. Рым 8, 15. 26; 1 Кар 12, 3; Гал 4, 6; Юд 20.
39. Рым 12, 12; 1 Кар 7, 5; Эф 6, 18; Клс 4, 2; 1 Тэс 5, 17; 1 Цім 5, 5; 1 П 4, 7.
40. Гбр 13, 15.
41. 2 Кар 1, 20; Клс 3, 17.
42. 1 Цім 4, 5; Як 5, 15 і наст.; 1 Ян 3, 22; 5, 14 і наст.
43. Эф 5, 19 і наст.; Гбр 13, 15; Ап 19, 5.
44. Клс 3, 17; Флп 4, 6; 1 Тэс 5, 17; 1 Цім 2, 1.
45. Рым 8, 26; Флп 4, 6.
46. Рым 15, 30; 1 Цім 2, 1 і наст.; Эф 6, 18; 1 Тэс 5, 25; Як 5, 14. 16.
47. 1 Цім 2, 5; Гбр 8, 6; 9, 15; 12, 24.
48. Рым 5, 2; Эф 2, 18; 3, 12.
49. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 83.
50. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 10.
51. S. Augustinus, Enarrat. in psalm. 85, 1: CCL 39, 1176.
52. Пар. Лк 10, 21, калі Езус «узрадаваўся ў духу і сказаў: “Праслаўляю Цябе, Ойча ...”».
53. Пар. Дз 2, 42.
54. Пар. Мц 6, 6.
55. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 12.
56. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 8384.
57. Пар. тамсама, n. 88.
58. Тамсама, n. 94.
59. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 5.
60. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 30.
61. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 5.
62. Пар. тамсама, nn. 83 et 98.
63. Тамсама, n. 7.
64. Пар. тамсама, n. 10.
65. Тамсама, n. 33.
66. Пар. тамсама, n. 24.
67. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 33.
68. 1 Тэс 5, 17.
69. Пар. Гбр 13, 15.
70. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 84.
71. Тамсама, n. 85.
72. Пар. тамсама, n. 83.
73. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 50; пар. Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 8 et 104.
74. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 48.
75. Пар. Рым 8, 19.
76. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 83.
77. Пар. Гбр 5, 7.
78. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 6.
79. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 41.
80. Пар. тамсама, n. 24.
81. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae caritatis, n. 7.
82. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 10.
83. Тамсама, n. 2.
84. Пар. Ян 15, 5.
85. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 86.
86. Пар. Эф 2, 2122.
87. Пар. Эф 4, 13.
88. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 2.
89. Пар. тамсама, n. 90; S. Benedictus, Regula monasteriorum, c. 19.
90. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 14; Decr. de Institutione sacerdotali, Optatam totius, n. 8.
91. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 26
92. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 41.
93. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 11.
94. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 42; пар. Decr. de apostolatu laicorum, Apostolicam actuositatem, n. 10.
95. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 26 et 84.
96. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de activitate missionali Ecclesias, Ad gentes, n. 17.
97. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 15.
98. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
99. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 5.
100. Пар. ніжэй, nn. 100-109.
101. Conc. Vat. II, Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 33; пар. Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectаe caritatis, nn. 6. 7, 15; пар. Decr. de activitate missionali Ecclesise, Ad gentes, n. 15.
102. Пар. Conc. Vat II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 99.
103. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
104. Пар. Ян 4, 23.
105. Пар. Conc. Vat. II, Declar. de educatione christiana, Gravissimum educationis, n. 2; Decr. de apostolatu laicorum, Apostolicam actuositatem, n. 16.
106. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de apostolatu laicorum, Apostolicam actuositatem, n. 11.
107. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 13.
108. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 41; Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 21.
109. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 26; Decr. de pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 15.
110. Пар. Conc. Vat. II, Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 13.
111. Пар. тамжа, n. 5.
112. Пар. Ян 10, 11; 17, 20, 23.
113. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 90.
114. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 41.
115. Пар. C.I.C., cann. 276 § 2, 3° et 1174 § 1.
116. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de divina revelatione, Dei verbum, n. 25; Decr. de presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, n. 13.
117. Пар. C.I.C., can. 276 § 2, 3°; Paulus VI, Motu proprio, Sacrum Diaconatus ordinem, 18 iunii 1967, n. 27: A.A.S. 59 (1967), p. 703.
118. Пар. S. Congr. Rituum, Instructio Inter Oecumenici, 26 sept. 1964, n. 78b: A.A.S. 56 (1964), p. 895.
119. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 95.
120. Пар. Дз 4, 32.
121. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
122. Пар. тамсама, nn. 26. 28-30.
123. Пар. тамсама, n. 27.
124. Пар. Гбр 3, 7 – 4, 16.
125. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 89a; пар. тамсама, n. 100.
126. S. Basilius M., Regulae fusius tractatae, Resp. 37, 3: PG 31, 1014.
127. S. Cyprianus, De oratione dominica 35: PL 4, 561.
128. S. Basilius M., op. cit.: PG 31, 1015.
129. Пар. Пс 141 (140), 2.
130. Cassianus, De institutione coenob., lib. 3, c. 3: PL 49, 124. 125.
131. S. Cyprianus, De oratione dominica, 35: PL 4, 560.
132. Pontificale Romanum, De ordinatione presbyterorum, n. 14.
133. S. Ambrosius, De officiis ministrorum I, 20, 88: PL 16, 50; Conc. Vat. II, Const. dogm. de divina revelatione, Dei verbum, n. 25.
134. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 89c.
135. Sermo Guelferbytanus 5: PLS 2, 550.
136. Тамсама: PLS 2, 552.
137. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Conсіlium, n. 89 і наст.
138. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
139. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 90.
140. Regula monasteriorum, s. 19.
141. Пар. S. Benedictus, Regula monasteriorum, s. 19.
142. Мц 22, 44 і наст.
143. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 91.
144. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 102.
145. S. Gregorius Magnus, Homilia 38 in Evangelia: PL 76, 1282.
146. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
147. S. Vincentius Lirinensis, Commonitorium, 2: PL 50, 640.
148. S. Bernardus, Sermo 3 in vigilia Nativitatis 1: PL 183 (edit. 1879), 94.
149. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 92c.
150. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 93.
151. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
152. Sic ex. gr. S. Ioannes Chrysostomus, In Epist. ad Tim. I, Homilia 6: PG 62, 530.
153. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 38.
154. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 83 et 89.
155. Пар. ніжэй, n. 256.
156. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 30.
157. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 100.
158. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 111.
159. Пар. Normas universales de anno liturgico et de calendario, n. 52.
160. Пар. тамсама, n. 52 c.
161. Пар. Tabula dierum liturgicorum, nn. 4 et 8: ніжэй, pp. 93¬94.
162. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 51.
163. Пар. вышэй, nn. 100-109.
164. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 28.
165. S. Congr. Rituum, Instructio Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 37: A.A.S. 59 (1967), p. 310; пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 99.
166. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 113.
167. Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 116.
168. S. Congr. Rituum, Instr. Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 9: A.A.S. 59 (1967), p. 303; пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 116.
169. S. Congr. Rituum, Instr. Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 41; пар. nn. 54-61: A.A.S. 59 (1967), pp. 312, 316-317.
170. Congr. Rituum, Instr. Musicam sacram, 5 martii 1967, n. 51: A.A.S. 59 (1967), p. 315.
171. Пар. тамсама, n. 6: p. 302.
172. Пар. тамсама, nn. 16 a, 38: pp. 305, 311.

УВОДЗІНЫ

1. Касцёл цэлебруе Пасхальную таямніцу Хрыста ў пахаванні сваіх дзяцей, каб тыя, хто праз хрост далучыўся да памерлага і ўваскрослага Хрыста, перайшлі разам з Ім да жыцця. Іх душы павінны ачысціцца, каб дасягнуць супольнасці выбраных у небе, а іх цела павінна чакаць шчаснай надзеі прыйсця Хрыста і ўваскрашэння памерлых.

Таму Касцёл прыносіць за памерлых эўхарыстычную Ахвяру Пасхі Хрыстовай, узносіць за іх малітоўныя просьбы. Гэтак Касцёл жадае выпрасіць для памерлых духоўную дапамогу, а для жывых — суцяшальную надзею, паколькі ўсе члены Хрыста злучаны паміж сабой.

2. Пры пахаванні сваіх братоў хрысціяне павінны старацца пацвердзіць сваю надзею на вечнае жыццё, аднак пры гэтым павінны ўлічваць пахавальныя звычаі дадзенага часу і пэўнага рэгіёну. Усё добрае, што ёсць у сямейных традыцыях, мясцовых звычаях або грамадскіх прадпісаннях наконт пахавання, павінна ахвотна падтрымлівацца. Аднак тое, што будзе супярэчыць Евангеллю, трэба перапрацаваць так, каб хрысціянскае пахаванне ўказвала на пасхальны характар веры і па-сапраўднаму выяўляла евангельскі дух.

3. Целы памерлых, якія з’яўляюцца святыняй Духа Святога, трэба ўшаноўваць, адкінуўшы марную пышнасць пахавання. Таму ў важнейшыя моманты паміж смерцю і пахаваннем трэба ўмацоўваць веру ў вечнае жыццё і ўзносіць малітоўныя просьбы.

Да важнейшых момантаў, абумоўленых мясцовымі звычаямі, належаць: вігілія ў доме памерлага; момант, калі цела кладуць у труну, і перанясенне цела да магілы. Усяму гэтаму папярэднічае сход блізкіх і, калі магчыма, усёй супольнасці для таго, каб удзельнічаць у літургіі слова, якая дае суцяшэнне, што вынікае з надзеі, у эўхарыстычнай Ахвяры і ў апошнім развітанні з памерлым.

4. Каб у пэўнай ступені ўлічыць асаблівасці ўсіх рэгіёнаў, гэты Парадак пахавання дарослых прапануе тры формы пахавання:

а) першая форма прадугледжвае тры стацыі: у доме памерлага, у касцёле і на могілках;
б) другая форма складаецца з дзвюх стацый: у капліцы на могілках і каля магілы;
в) трэцяя форма мае адну стацыю: у доме памерлага.

5. Першая форма пахавання цалкам адпавядае той, што раней знаходзілася ў Рымскім Рытуале. Гэтая форма звычайна, ва ўсякім разе на вёсцы, мае тры стацыі: у доме памерлага, у касцёле і на могілках, з дзвюма пасярэднімі працэсіямі. Аднак працэсіі, асабліва ў вялікіх гарадах, адбываюцца рэдка, бо з розных меркаванняў яны нязручныя. З іншага боку, з прычыны недахопу духоўных і аддаленасці могілак ад касцёла святары часам не могуць праводзіць стацыі ў доме памерлага і на могілках. З улікам гэтага вернікам рэкамендуецца, пры адсутнасці святара ці дыякана, самастойна прачытаць адпаведныя малітвы і псальмы. Калі гэта немагчыма, стацыі ў доме памерлага і на могілках прапускаюцца.

6. Паводле першай формы стацыя ў касцёле зазвычай складаецца з цэлебрацыі пахавальнай Імшы, якая забаронена толькі ў Пасхальны Трыдуум, у прадпісаныя ўрачыстасці і нядзелі Адвэнту, Вялікага посту і Велікоднага перыяду. Аднак, з пастырскіх меркаванняў, пахаванне можа цэлебравацца без Імшы (якую пры магчымасці ўсё ж трэба цэлебраваць у іншы, зручны дзень). Стацыя ў касцёле заўсёды павінна суправаджацца літургіяй слова з эўхарыстычнай Ахвярай ці без яе. Абрад, які раней называўся «абсалюцыяй» памерлага, у далейшым павінен называцца «апошнім даручэннем і развітаннем».

7. Другая форма пахавання мае дзве стацыі: на могілках, г. зн. у капліцы на могілках, і каля магілы. Для гэтай формы не прадугледжана эўхарыстычная цэлебрацыя. Аднак яна павінна адбыцца без цела памерлага перад або пасля самога пахавання.

8. Пахавальны абрад паводле трэцяй формы павінен праводзіцца ў доме памерлага. Магчыма, у некаторых месцах гэтую форму палічаць непатрэбнай, аднак у некаторых рэгіёнах яна будзе неабходнай. З увагі на розныя акалічнасці тут спецыяльна не агаворваюцца дэталі, аднак падаюцца пэўныя ўказанні, каб і ў гэтым выпадку былі элементы, агульныя з іншымі формамі, напр., у літургіі слова і ў абрадзе апошняга даручэння або развітання. Астатняе могуць вырашыць Канферэнцыі Біскупаў.

9. Калі паводле новага Рымскага Рытуала будуць падрыхтаваныя мясцовыя Рытуалы, Канферэнцыя Біскупаў павінна будзе або захаваць тры формы пахавання, або змяніць іх парадак, або прапусціць тую ці іншую форму. Можа быць, што ў пэўных краінах выкарыстоўваецца выключна адна форма, напр., першая, з трыма стацыямі, якая так і павінна застацца, а астатнія трэба выключыць; у іншых краінах могуць быць неабходнымі ўсе тры формы. Таму Канферэнцыя Біскупаў, улічыўшы асаблівыя абставіны, павінна прыняць адпаведнае рашэнне.

10. Пасля пахавальнай Імшы павінен адбыцца абрад апошняга даручэння і развітання.

Гэты абрад не трэба разумець як нейкае ачышчэнне памерлага (што здзяйсняецца хутчэй праз эўхарыстычную Ахвяру). Падчас яго адбываецца апошняе развітанне, калі хрысціянская супольнасць развітваецца са сваім членам перад вынясеннем яго цела ці яго пахаваннем. Хоць смерць — гэта заўсёды пэўнае разлучэнне, аднак хрысціяне як члены Хрыста складаюць адно ў Хрысце, таму нават смерць не можа іх разлучыць¹.

Святар, распачынаючы абрад, спачатку прамаўляе і тлумачыць яго. Пасля захоўвання на працягу пэўнай хвіліны цішыні, адбываецца акрапленне і акаджванне, а таксама спеў на развітанне. Гэты спеў, з належным тэкстам і адпаведнай мелодыяй, усе павінны не толькі спяваць, але і перажываць як кульмінацыю ўсяго абраду.

Абрад апошняга даручэння і развітання можа праводзіцца толькі падчас самога пахавання, г. зн. каля цела памерлага.

11. Падчас усякай цэлебрацыі за памерлых, як пахавальнай, так і агульнай, вялікае значэнне ў абрадзе павінна надавацца чытанням Божага слова, бо яно абвяшчае Пасхальную таямніцу, прыносіць надзею на будучую сустрэчу ў Божым Валадарстве, вучыць поўнай пашане да памерлых і заахвочвае паўсюль даваць сведчанне хрысціянскага жыцця.

12. У Афіцыі за памерлых Касцёл пераважна выкарыстоўвае малітву псальмаў, каб выказаць жалобу і дзейсна падмацаваць веру. Таму пастыры павінны паклапаціцца, каб іх супольнасці прайшлі адпаведную катэхезу прынамсі для больш выразнага і глыбейшага разумення тых псальмаў, якія пададзены для пахавальнай літургіі. Таксама іншыя песні, ужыванне якіх з пастырскіх меркаванняў часта рэкамендуецца ў абрадзе, у першую чаргу павінны быць прасякнуты салодкай і жывой любоўю да Святога Пісання² і духам літургіі.

13. Таксама ў малітвах хрысціянская супольнасць павінна вызнаваць сваю веру і з пабожнасцю заступацца за памерлых дарослых, каб яны атрымалі ў Богу шчасце. Што датычыць памерлых дзяцей, якія праз хрост атрымалі ўсынаўленне, то мы верым, што яны ўжо дасягнулі гэтага шчасця. За бацькоў гэтых дзяцей і за ўсіх родных гэтых памерлых трэба маліцца, каб у сваёй жалобе яны знайшлі суцяшэнне ў веры.

14. Там, дзе згодна з мясцовым правам, фундацыяй або звычаем Афіцый за памерых зазвычай праводзіцца як падчас пахавання, так і пасля яго, гэты Афіцый можна захаваць, але праводзіць яго трэба годна і пабожна. З улікам умоваў сучаснага жыцця і пастырства замест Афіцыя за памерлых можна праводзіць вігілію або цэлебрацыю Божага слова (№№ 27-29).

14*. Цэлебрацыя пахавання павінна адбывацца для катэхумэнаў, а таксама, згодна з кан. 1183 ККП:

а) для дзяцей, якія памерлі перад хростам і якіх хацелі пахрысціць бацькі;
б) для ахрышчаных, якія належаць да іншага Касцёла ці касцёльнай некаталіцкай супольнасці, паводле разважлівага рашэння мясцовага ардынарыя, калі толькі гэта не супярэчыць іх волі і калі адсутнічае іх цэлебрант.

15. Для тых, хто дазволіў крэмацыю свайго цела, трэба правесці абрад хрысціянскага пахавання, калі толькі не будзе вядома, што яны дазволілі крэмацыю пад уплывам супярэчных з хрысціянскімі поглядамі меркаванняў.

Пахаванне адбываецца паводле той формы, якая выкарыстоўваецца ў рэгіёне, аднак трэба ведаць, што Касцёл аддае перавагу звычаю пахавання цела ў зямлі, бо і Пан сам пажадаў быць пахаваным. Пры гэтым трэба пазбягаць небяспекі зняверання і неразумення з боку вернікаў.

Абрады, якія праводзяцца ў капліцы або каля магілы ў гэтым выпадку могуць адбывацца ў самім будынку крэматорыя, а пры адсутнасці іншага прыстасаванага месца нават у зале крэматорыя. Пры гэтым трэба з развагаю пазбягаць небяспекі зняверання і рэлігійнай абыякавасці.

АБАВЯЗКІ І ПАСЛУГІ ПРЫ ПАХАВАННІ

16. Трэба памятаць, што пры цэлебрацыі пахавання пэўны абавязак і паслуга даручаны ўсім, хто належыць да Божага народу: бацькам і родным; тым, хто займаецца пахаваннем; самой хрысціянскай супольнасці і, нарэшце, святару, які як настаўнік веры і слуга суцяшэння ўзначальвае літургічнае дзеянне і цэлебруе Эўхарыстыю.

17. Усе, асабліва святары, павінны памятаць, што, даручаючы памерлых Богу ў пахавальнай літургіі, яны абавязаны падтрымліваць надзею прысутных і ўмацоўваць іх веру ў Пасхальную таямніцу і ўваскрашэнне памерлых так, каб, даючы сведчанне пра адданую любоў Маці Касцёла і несучы суцяшэнне, што вынікае з веры, падтрымліваць вернікаў і не крыўдзіць тых, хто знаходзіцца ў жалобе.

18. Пры падрыхтоўцы і правядзенні пахавання святары павінны з вялікай далікатнасцю ставіцца не толькі да асобы кожнага памерлага і абставін ягонай смерці, але таксама да жалобы яго родных і патрэбаў іх хрысціянскага жыцця. Святары з’яўляюцца для ўсіх слугамі Хрыстовага Евангелля, таму павінны асабліва ўлічваць тое, што на літургічнай цэлебрацыі пахавання могуць прысутнічаць або слухаць Евангелле і некатолікі, а таксама католікі, якія ніколі не прымалі Эўхарыстыі і рэдка ўдзельнічалі ў Імшы, а таксама тыя, хто страціў веру.

19. Пахаванне, за выключэннем Імшы, можа праводзіць дыякан. Калі ёсць пастырская неабходнасць, Канферэнцыя Біскупаў з дазволу Апостальскай Сталіцы можа даручыць гэта і свецкай асобе.

Пры адсутнасці святара ці дыякана рэкамендуецца, каб пры пахаванні паводле першай формы стацыі ў доме памерлага і на могілках, а таксама вігілія пры памерлым праводзіліся свецкімі.

20. Акрамя адрознення ў літургічным абавязку і ў ступені пасвячэння, а таксама пашаны, якая згодна з літургічнымі нормамі належыць грамадзянскім уладам, пры правядзенні пахавання не павінна быць ніякіх прывілеяў у дачыненні да прыватных асоб ні ва ўмовах правядзення пахавання, ні ў цырымоніях, ні ў вонкавай пышнасці³.

ДАСТАСАВАННІ, ЯКІЯ ЎВОДЗЯЦЦА КАНФЕРЭНЦЫЯМІ БІСКУПАЎ

21. Згодна з Канстытуцыяй пра святую Літургію (арт. 63b), Канферэнцыям Біскупаў трэба падрыхтаваць у мясцовых Рытуалах раздзел, які будзе адпавядаць гэтаму раздзелу Рымскага Рытуала, і дастасаваць яго да патрэбаў паасобных рэгіёнаў, каб пасля зацвярджэння Апостальскай Сталіцай яны выкарыстоўваліся ў адпаведных рэгіёнах.
Канферэнцыі Біскупаў павінны:

1) акрэсліць дастасаванні, вызначаныя ў гэтым раздзеле;
2) старанна і мудра разважыць, што з традыцый і характару асобных народаў неабходна захаваць, а таксама павінны вызначыць іншыя карысныя і неабходныя на іх думку дастасаванні, каб прапанаваць іх Апостальскай Сталіцы і ўвесці з яе згоды;
3) захаваць ужо існуючыя ўласныя элементы мясцовых Рытуалаў, калі яны адпавядаюць Канстытуцыі пра святую Літургію, або дастасаваць іх;
4) падрыхтаваць пераклады тэкстаў, каб яны па-сапраўднаму адпавядалі характару розных моваў і культур, і дадаць паўсюль, дзе будзе неабходна, адпаведныя мелодыі да спеву;
5) пашырыць і дапоўніць уступ, змешчаны ў Рымскім Рытуале, каб цэлебранты цалкам разумелі значэнне абрадаў і належна іх праводзілі;
6) у выданнях літургічных кніг, падрыхтаваных намаганнямі Канферэнцый Біскупаў, размясціць матэрыял такім чынам, каб ён найбольш адпавядаў пастырскім патрэбам, аднак з таго, што змешчана ў гэтым узорным выданні, нічога нельга прапусціць.

Калі будзе неабходным дадаць рубрыкі або тэксты, то яны павінны адрознівацца ад рубрык і тэкстаў Рымскага Рытуала адпаведнымі тыпаграфскімі знакамі або шрыфтам.

22. Пры падрыхтоўцы мясцовых Рытуалаў Канферэнцыі Біскупаў могуць:

1) упарадкаваць абрад паводле адной або некалькіх формаў, як указана вышэй у № 9;
2) калі будзе неабходным, замяніць формулы, пададзеныя ў галоўным абрадзе, іншымі з ліку змешчаных у раздзеле VІ;
3) усюды, дзе Рымскі Рытуал падае некалькі формул на выбар, дадаць таксама іншыя формулы (паводле нормы № 21. 6);
4) вырашыць, ці даручаць свецкім цэлебрацыю пахавання (пар. вышэй, № 19);
5) вырашыць ці прапускаць акрапленне і акаджванне, ці замяніць іншым абрадам там, дзе ёсць пастырская неабходнасць;
6) вызначыць для абраду пахавання той літургічны колер, які будзе адпавядаць традыцыі дадзенага народу і які не будзе абражаць чалавечага болю, але паказваць хрысціянскую надзею, асветленую Пасхальнай таямніцай.

АБАВЯЗАК СВЯТАРОЎ У ПАДРЫХТОЎЦЫ І ПРАВЯДЗЕННІ ЦЭЛЕБРАЦЫІ

23. Святар, з увагі на розныя абставіны і выслухаўшы просьбы сям’і і супольнасці, павінен ахвотна выкарыстоўваць прапанаваныя ў абрадзе магчымасці.

24. Абрад, пададзены для кожнай формы, апісваецца так, каб яго было проста праводзіць; аднак шмат тэкстаў падаецца на выбар. Напрыклад:

1) у залежнасці ад абставін кожнай цэлебрацыі ўсе тэксты наогул можна замяняць іншымі ў паразуменні з супольнасцю і сям’ёй, каб яны сапраўды былі карыснымі;
2) некаторыя элементы не з’яўляюцца абавязковымі, але могуць дадавацца на выбар, як, напрыклад, малітвы за засмучаных у доме памерлага;
3) згодна з літургічнай традыцыяй даецца вялікая свабода выбару тэкстаў, пададзеных для працэсій;
4) калі псальм, які пададзены або рэкамендаваны з літургічных меркаванняў, можа стварыць пэўную пастырскую складанасць, падаецца на выбар іншы, якім трэба замяніць папярэдні. Акрамя таго, можна прапусціць той ці іншы верш у псальме, які з пастырскіх меркаванняў будзе здавацца менш адпаведным;
5) тэксты малітваў заўсёды падаюцца ў адзіночным ліку, г. зн. за аднаго памерлага. Таму ў асобных выпадках трэба будзе змяніць род і лік. Так, напрыклад, словы слуга Твой пры неабходнасці трэба замяніць на слуга Твая або слугі Твае і г. д.;
6) у малітвах радкі, узятыя ў дужкі, можна прапусціць.

25. Належнае і годнае правядзенне пахавання, як і ўсё святарскае служэнне ў дачыненні да памерлых, прадугледжвае арганічнае разуменне хрысціянскай таямніцы і пастырскага абавязку.

Між іншым, абавязкам святара з’яўляецца:

1) падтрымліваць хворых і паміраючых, як указана ў адпаведным раздзеле Рымскага Рытуала;
2) праводзіць катэхезу пра значэнне хрысціянскай смерці;
3) шчыра суцяшаць родных памерлага, дапамагаючы ў балючым смутку і, наколькі магчыма, з дабрынёй падтрымліваць іх і разам з імі падрыхтаваць годную цэлебрацыю пахавання, выкарыстаўшы дазволеныя магчымасці, пададзеныя ў абрадзе;
4) адпаведна сумяшчаць літургію за памерлых з усім літургічным жыццём парафіі і пастырскім служэннем.

__________________________

1 Пар. Simeon Thessalonic, De ordine sepulturae: P. G. 155, 685 B.
2 Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, 24.
3 Пар. Conc. Vat. II, Const. de sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, 32.

А) АГУЛЬНЫЯ МАЛІТВЫ
Б) ПРАЎДЫ КАТАЛІЦКАГА ВЕРАВУЧЭННЯ


Знак крыжа

У імя Айца
і Сына,
і Духа Святога. Амэн.

Хвала Айцу

Хвала Айцу
і Сыну,
і Духу Святому.
Як была спрадвеку,
цяпер і заўсёды,
і на векі вечныя. Амэн.

Вітай, Марыя

Вітай, Марыя, поўная ласкі,
Пан з Табою,
благаслаўлёная Ты між жанчынамі
і благаслаўлёны плод
улоння Твайго, Езус.
Святая Марыя, Маці Божая,
маліся за нас, грэшных,
цяпер і ў хвіліну смерці нашай. Амэн.

Анёле Божы
(паэтычная форма)

Анёле Божы, дружа мой,
Ты заўсёды будзь са мной.
Рана, увечар і ўначы
Будзь ласкаў мне памагчы
Змагаць духа злога,
Верна служыць Богу.
Душу, цела сцеражы,
Да жыцця вечнага давядзі. Амэн.

Вечны адпачынак

Вечны адпачынак дай ім, Пане,
а святло вечнае няхай ім свеціць.
Няхай адпачываюць у супакоі. Амэн.

Анёл Панскі

Анёл Панскі
звеставаў Панне Марыі.
І зачала ад Духа Святога.
Вітай, Марыя...

Вось я, слуга Панская.
Няхай мне станецца паводле Твайго слова.
Вітай, Марыя...

А Слова сталася целам.
І пасялілася між намі.
Вітай, Марыя...

Маліся за нас,
Святая Багародзіца.
Каб сталіся мы годнымі 
абяцанняў Хрыстовых.

Молімся.
Божа, просім Цябе,
улі ў нашыя сэрцы Тваю ласку,
каб мы, пазнаўшы
праз анёльскае звеставанне
ўцелаўленне Хрыста, Твайго Сына,
праз муку Яго і крыж
былі даведзеныя
да хвалы ўваскрашэння.
Праз Хрыста,
Пана нашага. Амэн.
Хвала Айцу...

Уладарка неба

Уладарка неба, усцешся,
аллелюя.
Бо той, каго пад сэрцам насіла, 
аллелюя,

Уваскрос Ён, як прадказваў,
аллелюя.
Богу за нас маліся,
аллелюя.

Весяліся і радуйся, Панна Марыя,
аллелюя.
Бо ўваскрос Пан праўдзіва,
аллелюя.

Молімся.
Божа, Ты праз уваскрасенне
Твайго Сына,
Пана нашага Езуса Хрыста,
напоўніў свет радасцю,
учыні, просім,
каб праз заступніцтва Яго Маці, Панны Марыі,
мы атрымалі радасць
вечнага жыцця.
Праз Хрыста, Пана нашага.
Амэн.

Вітай, Каралева

Вітай, Каралева,
Маці міласэрнасці,
жыццё, асалода і надзея наша, вітай!
Да Цябе звяртаемся мы,
выгнаннікі, дзеці Евы.
Да Цябе ўздыхаем,
стогнучы і плачучы
ў гэтай слёз даліне.
Дык звярні на нас,
Заступніца наша,
Твае міласэрныя вочы.
І Езуса, благаслаўлёны
плод улоння Твайго,
з’яві нам пасля выгнання гэтага.
О ласкавая, о літасцівая,
о салодкая Панна Марыя.

Велічае душа мая

Велічае душа мая Пана,
і ўзрадаваўся дух мой у Богу,
маім Збаўцу,
бо глянуў Бог на пакору
сваёй слугі.
І цяпер благаслаўляць мяне будуць
усе пакаленні.
Бо вялікае ўчыніў мне Усемагутны,
а імя Яго святое.
І міласэрнасць Яго
з пакалення ў пакаленне
над тымі, хто Яго баіцца.
Паказаў моц сваёй правіцы,
рассеяў тых, хто пыхлівы сэрцам.
Скінуў магутных з трона
і ўзвысіў пакорных.
Дабром галодных насыціў,
а багатых ні з чым адправіў.
Прыняў свайго слугу Ізраэля,
памятаючы пра сваю міласэрнасць,
як абяцаў бацькам нашым,
Абрагаму і яго патомству навекі.
Хвала Айцу і Сыну,
і Духу Святому.
Як была спрадвеку,
цяпер і заўсёды,
і на векі вечныя. Амэн.

Тваёй абароне аддаёмся

Тваёй абароне аддаёмся,
Святая Багародзіца,
у нашых патрэбах
не пагарджай маленнем нашым.
І ад усялякай злой прыгоды
выбаўляй нас заўсёды.
Панна хвалебная і благаслаўлёная.

Благаслаўлёны Пан

Благаслаўлёны Пан, Бог Ізраэля,
бо наведаў
і адкупіў народ свой,
і ўзняў моц збаўлення для нас
у доме Давіда, слугі свайго.
Як абвясціў спрадвеку
вуснамі сваіх святых прарокаў,
што збавіць нас ад ворагаў нашых
і ад рук усіх, хто нас ненавідзіць.
Каб праявіць міласэрнасць
да айцоў нашых
і нагадаць пра святы запавет свой.
Прысягу, якую даў Абрагаму,
айцу нашаму, дасць нам.
Каб, выбаўленыя з рук ворагаў,
мы без страху служылі Яму
ў святасці і справядлівасці перад Ім
ва ўсе дні нашыя.
А ты, дзіцятка,
прарокам Найвышэйшага
будзеш названа,
бо пойдзеш прад абліччам Пана
падрыхтаваць шляхі Яму,
каб даць народу Ягонаму
пазнаць збаўленне
праз адпушчэнне яго грахоў,
дзякуючы сардэчнай міласэрнасці
нашага Бога,
у якой наведаў нас Усход з вышыні,
каб асвятліць тых,
хто сядзіць у цемры
і ў цені смяротным,
каб накіраваць ногі нашыя
на шлях спакою.
Хвала Айцу і Сыну,
і Духу Святому.
Як была спрадвеку,
цяпер і заўсёды,
і на векі вечныя. Амэн.

Цябе, Бога, праслаўляем
(паэтычная форма)

Цябе, Бога, праслаўляем,
Табе, Пане, хвала вечна,
Неба і зямля спявае
Табе, Ойча векавечны.
Табе, Божа, ўсе анёлы,
З імі Моцы і Нябёсы,
Херубімы, cерафімы
Гімн хвалы адвечны ўзносяць.
Святы, Святы над святымі
Бог магутны і ласкавы,
Над зямлёй і небам слыне
Неабсяжнасць Тваёй славы.
I Апосталы, і вучні,
Хор прарокаў, поўны хвалы,
З імі мучанікаў лучнасць
Аддаюць Табе пашану.
У сугучным хоры льецца
Па усёй зямлі наўкола
Табе хвала з нашых сэрцаў,
Спеў святы Твайго Касцёла.
Сына з Духам суцяшэння,
Велічы Айца прамністай
Праслаўляе ўсё стварэнне, —
Валадар хвалы Ты, Хрыстэ.
Праз вякі гучыць няспынна
Спеў, што славіць Твае справы.
Пане, ад усіх правінаў
Захаваць нас будзь ласкавы.
Каб жа выбавіць свет цэлы
Праз свае святыя раны,
Сын Айца спрадвечны, цела
Ты прыняў ва ўлонні Панны.
Зруйнаваў Ты брамы смерці,
На крыжы ёй вырваў джала,
Каб для ўсіх, хто ў Цябе верыць,
Радасць вечная заззяла.
Праваруч Айца, у славе
Трон Твой, Збаўца наш адзіны,
Прыйдзеш зноў адтуль у яве,
Каб судзіць людскія чыны.
Грэшным Ты не дай загінуць, —
Будзь нам Збаўцам, не Суддзёю
I абмый нас ад правінаў
Дарагой сваёй крывёю.
Са святымі, ў бляску моцы
Захавай Тваіх абраных,
Пане, збаў народ Твой, просім,
Благаслаў Тваіх падданых.
Шляхам нас вядзі бяспечным
У нябесны Ерузалем.
Цябе, Валадар адвечны,
Мы штодзённа праслаўляем.
Не пакінь жа свайго люду,
Божа, без Тваёй апекі.
Пану веру, дык не буду
Асаромлены навекі.

Гімн Духу Святому
(паэтычная форма)

Прыйдзі, Стварыцель Дух Святы,
Наведай вернікаў сваіх,
Напоўні ласкай з вышыні
Сэрцы, што створаны Табой.
Названы Суцяшыцелем,
Ты — найвышэйшы Бога дар,
Жыцця крыніца і любоў,
І узмацненне нашых душ.
Ты спасылаеш сем дароў,
Бо маеш сілу ад Айца.
Праз Сына абяцаны нам,
Ты мноствам моваў прамаўляў.
Сваёю ласкай асвяці
Сэрцы і розум нашыя,
І сэрцы нам аздараві,
І нашы цноты узмацняй.
Ты злога духа адгані
І супакоем адары,
Заўсёды за сабой вядзі
І прабачэнне грэшным дай.
Дай праз Цябе Айца пазнаць
І шлях да Сына пакажы.
Ты — Дух любові іх дваіх,
Верым Табе ва ўсе часы.
Богу Айцу хвала заўжды
І Сыну ўваскрэсламу.
Суцяшыцелю, Табе
Хвала на вечныя вякі. Амэн.

Божа, Дух Святы, прыйдзі
(паэтычная форма)

Божа, Дух Святы, прыйдзі
І з нябёсаў нам спашлі
Ты святла свайго струмень.
Добры Ойча ўбогіх,
Даўца дароў многіх
І святло ўсіх сэрцаў.
Суцяшыцель, паспяшы,
Наймілейшы госць душы,
Прахалода стомленых.
Адпачынак ў працы,
Цень у дзень гарачы,
Ў плачы суцяшэнне.
О, святло шчаслівае,
Ў сэрцаў глыб ўніклівае,
Ласкай верных напаўняй.
Без Тваёй апекі
Згуба чалавеку,
Поўна небяспекі.
Ўсё, што бруднае, абмый;
Што засохла, ажыві;
Што паранена, злячы.
Нахілі, што цвёрда;
Разагрэй, што горда;
Выпрастай крывое.
Дай Тваім жа верным,
Божай ласкі пэўным,
Сем дароў Тваіх святых.
Дай жыццё цнатліва,
Дай зыход шчаслівы,
Вечную дай радасць. Амэн.

О Душа Хрыстова

О Душа Хрыстова, асвяці мяне.
Цела Хрыстова, захавай мяне.
Кроў Хрыстова, напаі мяне.
О вада з боку Хрыстова, абмый мяне.
Мука Хрыстова, умацуй мяне.
О добры Езу, пачуй мяне.
У сваіх ранах укрый мяне.
Не дазволь мне Цябе пакінуць.
Ад ворага злога барані мяне.
У гадзіну смерці пакліч мяне.
І дазволь да Цябе прыйсці,
Каб са святымі хваліць Цябе
На векі вечныя. Амэн.

Малітва св. Бэрнарда

Памятай, о Найсвяцейшая
Панна Марыя, што нiколi
не здаралася, каб пакiнула таго,
хто да Цябе ўцякае,
Цябе на дапамогу клiча,
Тваёй апекi просiць.
Гэтым даверам натхнёны, да Цябе,
о Панна над паннамi i Мацi наша, iмкнуся, да Цябе прыходжу,
перад Табою грэшны, плачучы, стаю.
О Мацi Слова,
не пагарджай словамi маiмi,
але пачуй iх ласкава
i выслухай.
Амэн.

Ружанец

Радасныя таямніцы
(у панядзелак і суботу)

Звеставанне
Найсвяцейшай Панне Марыі.
Аведзіны Паннай Марыяй св. Альжбеты.
Нараджэнне Езуса Хрыста.
Ахвяраванне Хрыста ў святыні.
Езуса знаходзяць
у Ерузалемскай святыні.

Таямніцы святла
(у чацвер)

Хрост Езуса ў Ярдане.
Езус аб’яўляе сябе на вяселлі ў Кане.
Абвяшчэнне Божага Валадарства і заклік да навяртання.
Перамяненне Езуса на гары Табор.
Устанаўленне Эўхарыстыі.

Балесныя таямніцы
(у аўторак і пятніцу)

Малітва Езуса ў cадзе Аліўным.
Бічаванне Езуса.
Укаранаванне Езуса цернем.
Езус нясе крыж на гару Кальварыйскую.
Укрыжаванне і смерць Езуса.

Хвалебныя таямніцы
(у сераду і нядзелю)

Уваскрасенне Хрыста.
Унебаўшэсце Хрыста.
Спасланне Духа Святога.
Унебаўзяцце Найсвяцейшай Панны Марыі.
Укаранаванне Найсвяцейшай Панны Марыі.
Малітва на заканчэнне Ружанца

Малiся за нас, Святая Багародзіца.
Каб сталiся мы годнымi абяцанняў Хрыстовых.

Молiмся.
Божа, Твой Адзінародны Сын 
праз сваё жыццё, смерць
і ўваскрасенне здабыў
нам узнагароду вечнага
збаўлення, учыні, просім,
каб разважаючы над гэтымі
таямніцамі Ружанца
Найсвяцейшай Панны Марыі,
мы паводле іх жылі
і атрымалі змешчаныя ў іх абяцанні.
Праз Хрыста, Пана нашага.
Амэн.

Малітва аб заступніцтве
(Копцкая традыцыя)

Валадар спакою,
адары нас сваім спакоем
і даруй нам нашыя грахі.
Аддалі непрыяцеляў ад Касцёла
і захавай яго, каб ён узрастаў.
Эммануэль, наш Божа,
Ты прысутнічаеш сярод нас
у хвале Айца і Духа Святога.
Благаславі і ачысці нашыя сэрцы,
вылечы хваробы душы і цела.
Праслаўляем Цябе, Хрыстэ,
разам з Тваім добрым Айцом
і Духам Святым,
бо Ты прыйшоў і збавіў нас.

Малітва «развітання
з алтаром» перад выйсцем
з касцёла пасля літургіі
(Сірыйска-Мараніцкая традыцыя)

Трывай у спакоі, алтар Божы.
Няхай ахвяра,
якая на табе была здзейснена,
праз абмыццё віны
і адпушчэнне грахоў,
дазволіць мне стаць
перад Хрыстовым судом
і захавае мяне ад асуджэння
і сораму.
Я не ведаю, ці мне будзе дадзена вярнуцца
і прынесці табе наступную ахвяру.
Апякуйся мною, Пане,
і захоўвай свой святы Касцёл
як дарогу праўды і збаўлення. Амэн.

Малітва за памерлых
(Візантыйская традыцыя)

Божа духаў і ўсялякага цела,
Ты знішчыў смерць
і перамог д’ябла,
і праз гэта даў жыццё свайму свету.
Дай, Пане, Твайму памерламу слугу N.
адпачынак у месцы святла, жыцця і прахалоды,
дзе цярпенне, смутак і плач
не маюць моцы.
О добры і ласкавы Божа,
прабач яму ўсе правіны,
якія ён учыніў думкаю,
словам і ўчынкам,
бо няма чалавека,
які б жыў і не грашыў.
Толькі над Табою грэх
не мае ўлады,
Твая справядлівасць —
справядлівасць вечная,
а Тваё слова — праўда.
Хрыстэ, наш Божа,
Ты — уваскрашэнне,
і жыццё, і спакой
Твайго памерлага слугі N.,
мы праслаўляем Цябе
разам са спрадвечным
Айцом Тваім
і са Святым, добрым
і жыццядайным
Духам Тваім цяпер і заўсёды,
і на векі вечныя.
Няхай адпачывае ў супакоі.
Амэн.

Акт веры
(паэтычная форма)

Веру ў Цябе, Божа вечны,
у Тройцы адзіны, спрадвечны.
Веру ў тое, што аб’явіў Ты, Божа,
Тваё слова памыляцца не можа.

Акт надзеі
(паэтычная форма)

Давяраю, бо Ты верны,
Усемагутны і міласэрны.
Дай грахоў мне адпушчэнне,
Ласку й вечнае збаўленне.

Акт любові
(паэтычная форма)
Божа, хоць Цябе не разумею,
Ды найбольш любіць умею,
За ўсё, што створана Табою,
Тваёй бязмежнай дабрынёю.

Акт жалю
(паэтычная форма)

Шкадую за злосць маю,
Бо цаню любоў Тваю.
Май літасць да грэшнага мяне
Бліжнім прабачаю дзеля Цябе.


Signum Crucis

In nómine Patris et Filii
et Spíritus Sancii. Amen.

Gloria Patri
Glória Patri et Fílio
et Spirítui Sancto.
Sicut erat in princípio,
et nunc et simper
et in sǽcula sæculórum. Amen.

Ave, Maria

Ave, Maria, grátia plena,
Dóminus tecum.
Benedícta tu in muliéribus,
et benedíctus fructus ventris tui, Iesus.
Sancta María, Mater Dei,
ora pro nobis peccatóribus, nunc et in hora mortis nostræ.
Amen.

Angele Dei

Ángele Dei,
qui custos es mei,
me, tibi commíssum pietáte supérna,
illúmina, custódi,
rege et gubérna.
Amen.

Requiem Æternam

Réquiem ætérnam dona eis, Dómine,
et lux perpétua lúceat eis.
Requiéscant in pace. Amen.

Angelus Domini

Ángelus Dómini
nuntiávit Mariæ.
Et concépit
de Spíritu Sancto.
Ave, María...

Ecce ancílla Dómini.
Fiat mihi secúndum
verbum tuum.
Ave, María...

Et Verbum caro factum est.
Et habitávit in nobis.
Ave, Maria...

Ora pro nobis, sancta Dei génetrix.
Ut digni efficiámur
promissiónibus Christi.

Orémus.
Grátiam tuam, quǽsumus,
Dómine, méntibus nostris infunde;
ut qui, Ángelo nuntiánte,
Christi Fílii tui incarnatiónem
cognóvimus,
per passiónem eius et crucem,
ad resurrectiónis glóriam perducámur.
Per eúndem Christum
Dóminum nostrum. Amen.
Glória Patri...

Regina Cæli

Regína cæli lætáre,
allelúia.
Quia quelli merúisti portáre,
allelúia.
Resurréxit, sicut dixit,
allelúia.
Ora pro nobis Deum,
allelúia.
Gaude et lætáre, Virgo María,
allelúia.
Quia surréxit Dominus vere,
allelúia.

Orémus.
Deus, qui per resurrectiónem Filii tui Dómini nostri Iesu Christi mundum lætificáre dignátus es, præsta, quǽsumus, ut per eius Genetrícem Virginem Maríam perpétuæ capiámus gáudia vitæ. Per Christum Dóminum nostrum. Amen.

Salve, Regina

Salve, Regína,
Mater misericórdiæ,
vita, dulcédo et spes nostra, salve.
Ad te clamámus,
éxsules filii Evæ.
Ad te suspirámus geméntes et flentes
in hac lacrimárum valle.
Eia ergo, advocáta nostra,
illos tuos misericórdes óculos
ad nos convérte.
Et Iesum benedíctum fructum
ventris tui,
nobis, posi hoc exsílium, osténde.
O clemens, o pia, o dulcis Virgo María!

Magnificat

Magníficat ánima mea Dóminum,
et exsultávit spíritus meus
in Deo salvatóre meo,
quia respéxit humilitátem
ancíllæ suæ.
Ecce enim ex hoc beátam
me dicent omnes generatiónes,
quia fecit mihi magna,
qui potens est,
et sanctum nomen eius,
et misericórdia eius in progénies
et progénies timéntibus eum.
Fecit poténtiam in bráchio suo,
dispérsit supérbos mente cordis sui;
depósuit poténtes de sede
et exaltávit húmiles.
Esuriéntes implévit bonis
et divites dimisit inanes.
Suscépit Ísrael púerum suum,
recordátus misericórdiæ,
sicut locútus est ad patres nostros,
Àbraham et sémini eius in sǽcula.
Glória Patri et Fílio
et Spirítui Sancto.
Sicut erat in princípio,
et nunc et semper,
et in sǽcula sæculórum.
Amen.

Sub tuum præsidium

Sub tuum præsídium confúgimus,
sancta Dei Génetrix;
nostras deprecatiónes ne despícias
in necessitátibus;
sed a perículis cunctis
líbera nos semper,
Virgo gloriósa et benedícta.

Benedictus

Benedíctus Dóminus, Deus Ísrael,
quia visitávit
et fecit redemptiónem plebi suæ,
et eréxit cornu salútis nobis
in domo David púeri sui,
sieut locútus est per os sanctórum,
qui a sæculo sunt, prophetárum eius,
salútem ex inimícis nostris
et de manu ómnium,
qui odérunt nos;
ad faciéndam misericórdiam
eum pátribus nostris
et memorári testaménti sui sancti,
iusiurándum, quod iurávit
ad Ábraham patrem nostrum,
datúrum se nobis,
ut sine timóre,
de manu inimicórum liberáti,
serviámus illi
in sanetitáte et iustítia coram ipso
omnibus diébus nostris.
Et tu, puer,
prophéta Altíssimi vocáberis:
præíbis enim ante fáciem Dómini
paráre vias eius,
ad dandam sciéntiam salútis
plebi eius
in remissiònem peccatòrum eòrum,
per víscera misericòrdiæ Dei nostri,
in quibus visitábit nos óriens ex alto,
illumináre his, qui in ténebris
et in umbra mortis sedent,
ad dirigéndos pedes nostros
in viam pacis.
Glória Patri et Fílio
et Spirítui Sancto.
Sicut erat in princípio,
et nunc
et semper,
et in sǽcula sæculòrum. Amen.

Te Deum

Te Deum laudámus:
te Dóminum confitémur.
Te ætérnum Patrem,
omnis terra venerátur.
tibi omnes ángeli,
tibi cæli
et univérsæ potestátes:
tibi chérubim et séraphim
incessábili voce proclámant:
Sanctus, Sanctus, Sanctus,
Dòminus Deus Sábaoth.
Pleni sunt cæli et terra
maiestátis glóriæ tuæ.
Te gloriòsus
apostolòrum chorus,
te prophetárum
laudábilis númerus,
te mártyrum candidátus
laudat exércitus.
Te per orbem terrarium
sancta confitétur Ecclésia,
Patrem imménsæ maiestátis;
venerándum tuum verum
et únicum Filium;
Sanctum quoque
Paráclitum Spíritum.
Tu rex glòriæ, Christe.
Tu Patris sempitérnus es Filius.
Tu, ad liberándum susceptúrus
hóminem,
non horrúisti Virginis úterum.
Tu, devícto mortis acúleo,
aperuísti credéntibus regna cælórum.
Tu ad déxteram Dei sedes,
in glória Patris.
Iudex créderis esse ventúrus.
Te ergo quǽsumus,
tuis famulis súbveni,
quos pretiòso sanguine redemísti.
Ætérna fac curo sanctis tuis
in glória numerári.
Salvum fac pópulum tuum, Dómine,
et bénedic hereditáti tuæ.
Et rege eos, et extólle illos
usque in ætérnum.
Per síngulos dies benedícimus te;
et laudámus nomen tuum
in sǽculum, et in sǽculum sǽculi.
Dignáre, Dòmine,
die isto sine peccáto nos custodíre.
Miserére nostri, Dómine, miserére nostri.
Fiat misericórdia tua,
Dómine, super nos,
quemádmodum sperávimus in te.
In te, Dómine, sperávi:
non confúndar in ætérnum.

Veni, Creator Spiritus

Veni, creátor Spíritus,
mentes tuòrum vísita,
imple supérna grátia,
quæ tu creásti péctora.

Qui díceris Paráclitus,
altíssimi donum Dei,
fons vivus, ignis, cáritas,
et spiritális únctio.

Tu septifòrmis múnere,
dígitus patérnæ déxteræ,
tu rite promíssum Patris,
sermóne ditans gúttura.

Accénde lumen sénsibus,
infúnde amórem córdibus,
infírma nostri córporis
virtúte firmans pérpeti.

Hostem repéllas lóngius
pacémque dones prótinus;
ductóre sic te prævio
vitémus omne nóxium.

Per Te sciámus da Patrem
noscámus atque Fílium,
teque utriúsque Spíritum
credámus omni témpore.

Deo Patri sit glória,
et Fílio, qui a mórtuis
surréxit, ac Parác1ito,
in sæculórum sǽcula. Amen.

Veni, Sancte Spiritus

Veni, Sancte Spíritus,
et emítte cǽlitus
lucis tuæ rádium.

Veni, pater páuperum,
veni, dator múnerum,
veni, lumen córdium.

Consolátor óptime,
dulcis hospes ánimæ,
dulce refrigérium.

In labóre réquies,
in æstu tempéries,
in fletu solácium.

O lux beatíssima,
reple cordis íntima
tuórum fidélium.

Sine tuo númine,
nihil est in hómine
nihil est innóxium.

Lava quod est sórdidum,
riga quod est áridum,
sana quod est sáueium.

Flecte quod est rígidum,
fove quod est frígidum,
rege quod est dévium.

Da tuis fidélibus,
in te confidéntibus,
sacrum septenárium.

Da virtútis méritum,
da salútis éxitum,
da perénne gáudium.
Amen.

Anima Christi

Ánima Christi, sanctífica me.
Corpus Christi, salva me.
Sanguis Christi, inébria me,
Aqua láteris Christi, lava me.
Pássio Christi, confórta me,
O bone Iesu, exáudi me.
Intra tua vúlnera abscónde me.
Ne permíttas me separári a te.
Ab hoste malígno defénde me.
In hora mortis meæ voca me.
Et iube me veníre ad te,
ut cum Sanctis tuis laudem te
in sǽcula sæculórum.
Amen.

Memorare

Memoráre, o piíssima Virgo María, non esse auditum a sǽculo, quemquam ad tua curréntem præsidia, tua implorántem auxilia, tua peténtem suffrágia, esse derelíctum. Ego tali animátus confidéntia, ad te, Virgo Virginum, Mater, curro, ad te vénio, coram te gemens peccator assisto. Noli, Mater Verbi, verba mea despícere; sed áudi propitia et exáudi. Amen.

Rosarium

Mystéria gaudiosa
(in feria secunda et sabbato) 

Annuntiátio.
Visitátio.
Natívitas.
Præsentátio.
Invéntio in Tempio.

Mysteéria luminósa
(in feria quinta)

Baptísma apud Iordánem.
Autorevelátio apud Cananénse
matrimónium.
Regni Dei proclamátio
coniúcta cum invitaménto
ad conversiónem.
Transfigurátio.
Eucharístiæ Institútio.

Mystéria dolorósa
(in feria tertia et feria sexta)

Agonía in Hortu.
Flagellátio.
Coronátio Spinis.
Baiulátio Crucis.
Crucifíxio et Mors.

Mystéria gloriósa
(in feria quarta et Dorninica)

Resurréctio.
Ascénsio.
Descénsus Spíritus Sancti.
Assúmptio.
Coronátio in Cælo.

Oratio ad finem Rosarii dicenda

Ora pro nobis, sancta Dei génetrix.
Ut digni efficiámur
promissiónibus Christi.

Orémus.

Deus, cuius Unigénitus per vitam, mortem et resurrectiónem suam nobis salútis ætérnæ prǽmia comparávit, concéde, quǽsumus: ut hæc mystéria sacratíssimo beátæ Maríæ Virginis Rosário recoléntes, et imitémur quod cóntinent, et quod promíttunt assequámur. Per Christum Dóminum nostrum. Amen.

Actus fidei

Dómine Deus, firma fide credo et confíteor ómnia et síngula quæ sancta Ecclésia Cathólica propónit, quia tu, Deus, ea ómnia revelásti, qui es ætérna véritas et sapiéntia quæ nec fállere nec falli potest. In hac fíde vívere et mori státuo. Amen.

Actus spei

Dómine Deus, spero per grátiam tuam remissiónem ómnium peccatórum, et post hanc vitam ætérnam felicitátem me esse consecutúrum: quia tu promisísti, qui es infiníte potens, fidélis, benígnus, et miséricors. In hac spe vívere et mori státuo. Amen.

Actus caritatis

Dómine Deus, amo te super ómnia et próximum meum propter te, quia tu es summum, infinítum, et perfectíssimum bonum, omni dilectióne dignum. In hac caritáte vívere et mori státuo. Amen.

Actus contritionis

Deus meus, ex toto corde pǽnitet me ómnium meórum peccatórum, éaque detéstor, quia peccándo, non solum pœnas a te iuste statútas proméritus sum, sed præsértim quia offéndi te, summum bonum, ac dignum qui super ómnia diligáris. Ideo fírmiter propóno, adiuvánte grátia tua, de cétero me non peccatúrum peccandíque occasiónes próximas fugitúrum. Amen.

Б) ПРАЎДЫ КАТАЛІЦКАГА ВЕРАВУЧЭННЯ

Дзве запаведзі любові
1. Любі Пана Бога твайго
ўсім сэрцам тваім,
і ўсёю душою тваёю,
і ўсім розумам тваім.
2. Любі бліжняга твайго,
як самога сябе.

Залатое правіла (Mц 7, 12)
Усё, што хочаце, каб вам рабілі людзі, і вы ім рабіце.

Благаслаўленні (Mц 5, 3-12)
Шчаслівыя ўбогія духам,
бо іх ёсць Валадарства Нябеснае.
Шчаслівыя засмучаныя,
бо яны суцешаныя будуць.
Шчаслівыя лагодныя,
бо яны зямлю атрымаюць у спадчыну.

Шчаслівыя галодныя
і прагнучыя справядлівасці,
бо яны насычаныя будуць.
Шчаслівыя міласэрныя,
бо яны міласэрнасць спазнаюць.
Шчаслівыя чыстыя сэрцам,
бо яны Бога ўбачаць.
Шчаслівыя міратворцы,
бо яны сынамі Божымі
названыя будуць.
Шчаслівыя, каго пераследуюць
за справядлівасць,
бо іх ёсць Валадарства Нябеснае.
Шчаслівыя вы, калі будуць вас зневажаць і пераследаваць,
і ўсяляк зласловіць несправядліва з-за Мяне.
Радуйцеся і весяліцеся,
бо вялікая ўзнагарода вашая ў нябёсах.

Тэалагальныя цноты
1. Вера.
2. Надзея.
3. Любоў.

Кардынальныя цноты
1. Разважлівасць.
2. Справядлівасць.
3. Мужнасць.
4. Устрыманасць.

Плады Духа Святога
1. Любоў.
2. Радасць.
3. Спакой.
4. Доўгацярплівасць.
5. Спагадлівасць.
6. Дабрыня.
7. Велікадушнасць.
8. Вернасць.
9. Лагоднасць.
10. Сціпласць.
11. Умеркаванасць.
12. Чыстасць.

Дары Духа Святога
1. Мудрасць.
2. Розум.
3. Рада.
4. Мужнасць.
5. Умеласць.
6. Пабожнасць.
7. Боязь Божая.

Пяць касцёльных наказаў
1. У нядзелі і прадпісаныя святы ўдзельнічаць у св. Імшы і не рабіць неабавязковай працы.
2. Прынамсі раз у год прыступіць да сакрамэнту пакаяння.
3. Прынамсі раз у год, у Велікодны перыяд, прыняць св. Камунію.
4. Захоўваць ва ўстаноўленыя дні пост і ўстрыманне ад мясных страў, а ў перыяды пакаяння не ўдзельнічаць у забавах.
5. Дапамагаць у патрэбах супольнасці Касцёла.

Учынкі міласэрнасці для душы бліжняга
1. Настаўляць грэшнікаў.
2. Вучыць тых, хто не ведае.
3. Раіць тым, хто сумняваецца.
4. Суцяшаць засмучаных.
5. Зносіць цярпліва знявагу.
6. Дараваць ахвотна крыўду.
7. Маліцца за жывых і памерлых.

Учынкі міласэрнасці для цела бліжняга
1. Накарміць галодных.
2. Напаіць сасмаглых.
3. Адзець нагіх.
4. Прыняць у дом падарожных.
5. Адведваць хворых.
6. Суцяшаць вязняў.
7. Пахаваць памерлых.

Сем галоўных грахоў
1. Пыха.
2. Хцівасць.
3. Зайздрасць.
4. Гнеў.
5. Распуста.
6. Неўмеркаванасць у ежы і піцці.
7. Лянота.

Чатыры апошнія рэчы
1. Смерць.
2. Суд.
3. Пекла.
4. Рай.

-----------------------------------------------------------

СКАРАЧЭННІ І НАЗВЫ КНІГ СВЯТОГА ПІСАННЯ

СТАРЫ ЗАПАВЕТ

Абк Кніга прарока Абакума
Аг Кніга прарока Агея
Ам Кніга прарока Амоса
Аўдз Кніга прарока Аўдзіі
Бар Кніга прарока Баруха
Быц Кніга Быцця
1 Вал 1 Кніга Валадарстваў
2 Вал 2 Кніга Валадарстваў
Дан Кніга прарока Даніэля
Дрг Кніга Другазаконня
Езд Кніга Ездры
Ер Кніга прарока Ераміі
Ёв Кніга Ёва
Ён Кніга прарока Ёны
Ёэл Кніга прарока Ёэля
Зах Кніга прарока Захарыі
Зых Кніга Зыходу
Іс Кніга прарока Ісаі
1 Кр 1 Кніга Кронікаў
2 Кр 2 Кніга Кронікаў
Лев Кніга Левіта
Ліч Кніга Лічбаў
1 Мак 1 Кніга Макабэяў
2 Мак 2 Кніга Макабэяў
Мал Кніга прарока Малахія
Мдр Кніга Мудрасці Саламона
Міх Кніга прарока Міхея
Нав Кніга Езуса Навіна
Нвм Кніга прарока Навума
Нм Кніга Нээміі
Ос Кніга прарока Осіі
Пл Плач Ераміі
Пп Песня песняў Саламона
Прып Прыпавесці Саламона
Пс Кніга Псальмаў
Рут Кніга Руты
1 Сам 1 Кніга Самуэля
2 Сам 2 Кніга Самуэля
Cаф Кніга прарока Сафоніі
Сір Кніга Мудрасці Сіраха
Суд Кніга Суддзяў
Тоб Кніга Тобія
Эзх Кніга прарока Эзэхіэля
Экл Кніга Эклезіяста
Эст Кніга Эстэры
Юдт Кніга Юдыты


НОВЫ ЗАПАВЕТ

Ап Апакаліпсіс св. Яна
Дз Дзеі Апосталаў
Гал Пасланне да Галатаў
Гбр Пасланне да Габрэяў
1 Кар Першае Пасланне да Карынцянаў
2 Кар Другое Пасланне да Карынцянаў
Клс Пасланне да Каласянаў
Лк Евангелле паводле св. Лукі
Мк Евангелле паводле св. Марка
Мц Евангелле паводле св. Мацвея
1 П Першае Пасланне св. Пятра
2 П Другое Пасланне св. Пятра
Рым Пасланне да Рымлянаў
1 Тэс Першае Пасланне да Тэсаланікійцаў
2 Тэс Другое Пасланне да Тэсаланікійцаў
1 Цім Першае Пасланне да Цімафея
2 Цім Другое Пасланне да Цімафея
Ціт Пасланне да Ціта
Флм Пасланне да Філімона
Флп Пасланне да Філіпянаў
Эф Пасланне да Эфесцаў
Юд Пасланне св. Юды
Як Пасланне св. Якуба
Ян Евангелле паводле св. Яна
1 Ян Першае Пасланне св. Яна
2 Ян Другое Пасланне св. Яна
3 Ян Трэцяе Пасланне св. Яна

Літургія — справа Найсвяцейшай Тройцы
Пасхальная таямніца ў сакрамэнтах Касцёла

Цэлебрацыя літургіі Касцёла
Хто цэлебруе?
Як цэлебраваць?
Калі цэлебраваць?
Дзе целебраваць?
Літургічная разнастайнасць і адзінства таямніцы

Сакрамэнт хросту
Сакрамэнт канфірмацыі
Сакрамэнт Эўхарыстыі

Сакрамэнт пакаяння і паяднання
Сакрамэнт намашчэння хворых

Сакрамэнт пасвячэння
Сакрамэнт сужэнства

Сакрамэнталіі
Хрысціянскае пахаванне

1. Сужэнскі саюз, праз які мужчына і жанчына ўтвараюць паміж сабою супольнасць на ўсё жыццё¹, набывае сэнс і моц ад акту стварэння, але, будучы сакрамэнтам Новага Запавету, ён уздымаецца дзеля хрысціянаў да вышэйшай годнасці.

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДАГМАТЫЧНАЯ КАНСТЫТУЦЫЯ
ПРА КАСЦЁЛ
«LUMEN GENTIUM»

РАЗДЗЕЛ І - ТАЯМНІЦА КАСЦЁЛА
РАЗДЗЕЛ ІІ - НАРОД БОЖЫ
РАЗДЗЕЛ ІІІ - ІЕРАРХІЧНЫ ЛАД КАСЦЁЛА. ЕПІСКАПАТ
РАЗДЗЕЛ IV - СВЕЦКІЯ ВЕРНІКІ
РАЗДЗЕЛ V - ПАЎСЮДНАЕ ПАКЛІКАННЕ ДА СВЯТАСЦІ Ў КАСЦЁЛЕ
РАЗДЗЕЛ VI - КАНСЭКРАВАНЫЯ АСОБЫ
РАЗДЗЕЛ VII - ЭСХАТАЛАГІЧНЫ ХАРАКТАР ПІЛІГРЫМУЮЧАГА КАСЦЁЛА І ЯГО ЕДНАСЦЬ З НЯБЕСНЫМ КАСЦЁЛАМ
РАЗДЗЕЛ VIII - БЛАГАСЛАЎЛЁНАЯ БАГАРОДЗІЦА ДЗЕВА МАРЫЯ Ў ТАЯМНІЦЫ ХРЫСТА І КАСЦЁЛА

РАЗДЗЕЛ І
ТАЯМНІЦА КАСЦЁЛА

Рым, у св. Пятра, 21 лістапада 1964г.