Фота Аўдыё Відэа  
be  ru  pl  en  de info@catholic.by
.
.
Гэта архіў старой версіі сайта. Новая версія знаходзіцца па адрасе catholic.by
Секцыя па перакладзе

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКРЭТ
ПРА УСХОДНІЯ КАТАЛІЦКІЯ КАСЦЁЛЫ
«ORIENTALIUM ECCLESIARUM»

УСТУП
МЯСЦОВЫЯ КАСЦЁЛЫ, ЦІ АБРАДЫ
ЗАХАВАННЕ ДУХОЎНАЙ СПАДЧЫНЫ УСХОДНІХ КАСЦЁЛАЎ
УСХОДНІЯ ПАТРЫЯРХІ
ДЫСЦЫПЛІНА САКРАМЭНТАЎ
БОЖЫ КУЛЬТ
АДНОСІНЫ З БРАТАМІ АДЛУЧАНЫХ КАСЦЁЛАЎ
ЗАКАНЧЭННЕ


УСТУП

1. Каталіцкі Касцёл высока цэніць інстытуты, літургічныя абрады, касцёльныя традыцыі і дысцыпліну хрысціянскага жыцця Усходніх Касцёлаў, бо ў іх, слаўных сваёй старажытнасцю, выяўляецца традыцыя1, якая паходзіць ад Апосталаў праз айцоў і якая з’яўляецца часткай аб’яўленай Богам i непадзельнай спадчыны ўсяго Касцёла. Таму ў клопаце пра Усходнія Касцёлы, якія з’яўляюцца жывымі сведкамі гэтай традыцыі, Сусветны Святы Сабор, жадаючы, каб яны квітнелі i з новым апостальскім запалам выконвалі даручаныя ім заданні, вырашыў устанавіць некаторыя асноўныя пункты вучэння — акрамя тых, што датычаць усяго Касцёла, пакідаючы астатняе на разгляд усходнім Сінодам i Апостальскай Сталіцы.

МЯСЦОВЫЯ КАСЦЁЛЫ, ЦІ АБРАДЫ

2. Святы і каталіцкі Касцёл, Містычнае цела Хрыста, складаецца з вернікаў, арганічна з’яднаных у Духу Святым адной верай, тымі самымі сакрамэнтамі i тым самым кіраўніцтвам. Яднаючыся ў розныя супольнасці, замацаваныя іерархіяй, яны ўтвараюць мясцовыя Касцёлы, або абрады. Паміж імі існуе цудоўная еднасць, таму гэтая разнастайнасць у Касцёле не толькі не перашкаджае яго еднасці, але наадварот выяўляе яе. Каталіцкі Касцёл жадае, каб традыцыі кожнага мясцовага Касцёла, ці абраду, засталіся цэлымі і непарушнымі. Акрамя гэтага, ён прагне таксама дастасаваць свой спосаб жыцця да зменлівых умоў часу i месца2.

3. Хоць гэтыя мясцовыя Касцёлы, як Усходнія, так і Заходнія, часткова адрозніваюцца паміж сабою гэтак званымі абрадамі, а менавіта літургіяй, касцёльнай дысцыплінай i духоўнай спадчынай, аднак яны аднолькава падпарадкаваны пастырскай уладзе Рымскага Пантыфіка, які з Божай волі з’яўляецца наступнікам св. Пятра ў першынстве над усім Касцёлам. Таму гэтыя Касцёлы маюць аднолькавую годнасць, i ніводзін з іх паводле абраду не пераўзыходзіць іншыя. Яны таксама маюць аднолькавыя правы i тыя самыя абавязкі, у тым ліку абавязак абвяшчаць Евангелле па ўсім свеце (пар. Мк 16, 15) пад кіраўніцтвам Рымскага Пантыфіка.

4. Таму ва ўсім свеце трэба клапаціцца пра захаванне і развіццё ўсіх мясцовых Касцёлаў, а для гэтага трэба ствараць парафіі i ўласную іерархію там, дзе гэтага патрабуе духоўная карысць вернікаў. Іерархі розных мясцовых Касцёлаў, атрымліваючы юрыдычныя правы на адной і той жа тэрыторыі, павінны, раячыся на перыядычных сходах, клапаціцца пра адзінства дзеяння i супольнымі намаганнямі падтрымліваць агульную справу дзеля больш плённага распаўсюджвання рэлігіі i больш эфектыўнага захавання духавенствам дысцыпліны3. Усіх духоўных асоб i тых, хто рыхтуецца да святых пасвячэнняў, трэба старанна вучыць абрадам, асабліва практычным нормам, якія рэгулююць міжабрадавыя пытанні. Акрамя гэтага, нават свецкіх трэба належна вучыць падчас катэхізацыі пра абрады i іх нормы. Нарэшце, усе католікі, i кожны з іх па-асобку, а таксама ахрышчаныя ў любым некаталіцкім Касцёле ці супольнасці, якія далучаюцца да поўнай каталіцкай еднасці, павінны ўсюды трымацца свайго абраду, шанаваць яго і паводле магчымасцяў захоўваць4. Пры гэтым у асаблівых выпадках, якія датычаць асоб, супольнасцяў або тэрыторый, павінна захоўвацца права звяртацца да Апостальскай Сталіцы, якая, як найвышэйшы суддзя ў адносінах паміж Касцёламі, у духу экуменізму паклапоціцца аб задавальненні патрэб сама або праз пасрэдніцтва іншых улад, выдаючы адпаведныя нормы, дэкрэты ці прадпісанні.

ЗАХАВАННЕ ДУХОЎНАЙ СПАДЧЫНЫ УСХОДНІХ КАСЦЁЛАЎ

5. Гісторыя, традыцыі i шматлікія касцёльныя інстытуты выразна сведчаць пра вялікія заслугі Усходніх Касцёлаў адносна паўсюднага Касцёла5. Таму Святы Сабор не толькі ўшаноўвае і справядліва ацэньвае іх эклезіяльную і духоўную спадчыну, але таксама моцна перакананы, што яна з’яўляецца спадчынай усяго Хрыстовага Касцёла. З гэтай прычыны ён урачыста сцвярджае, што Касцёлы, як Усходнія, так i Заходнія, маюць права i абавязак кіравацца ўласнымі спецыяльнымі нормамі, бо яны маюць старажытнае паходжанне, а таксама больш адпавядаюць мясцовым звычаям вернікаў i здаюцца больш прыдатнымі ў клопаце пра дабро душ.

6. Няхай усе ўсходнія хрысціяне ведаюць і будуць цвёрда перакананы, што заўсёды могуць і павінны захоўваць свае законныя літургічныя абрады i дысцыплінарныя нормы і не змяняць іх, калі толькі гэта не будзе карысным для іх асабістага арганічнага развіцця. Усё гэта павінна з найбольшай дакладнасцю захоўвацца самімі ўсходнімі хрысціянамі, якія павінны глыбей пазнаваць гэтыя рэчы і больш дасканала іх выкарыстоўваць. Калі з-за акалічнасцяў часу або асоб яны нейкім чынам адыдуць ад гэтага, то няхай імкнуцца вярнуцца да традыцыі продкаў. Тыя, хто з прычыны пасады ці апостальскай паслугі падтрымлівае частыя адносіны з Усходнімі Касцёламі або з іх вернікамі, павінны падрабязна пазнаёміцца з ведамі i практыкай абрадаў, дысцыплінай, дактрынай, гісторыяй і характарам усходняга хрысціянства адпаведна значнасці сваёй пасады6. Манаскім супольнасцям і таварыствам лацінскага абраду, якія працуюць ва ўсходніх краінах або сярод усходніх вернікаў, дзеля большай плённасці іх апостальскай працы рэкамендуецца ствараць дамы або нават правінцыі ўсходняга абраду, наколькі гэта магчыма7.

УСХОДНІЯ ПАТРЫЯРХІ

7. З даўніх часоў у Касцёле існуе інстытут патрыярхату, прызнаны ўжо першымі Сусветнымі Саборамі8.

Усходні патрыярх — гэта біскуп, які мае ўладу над усімі біскупамі, уключаючы мітрапалітаў, над духавенствам i народам падуладнай яму тэрыторыі або абраду, згодна з нормамі права i з захаваннем першынства Рымскага Пантыфіка9.

Усюды, дзе іерарх якога-небудзь абраду ўстанаўліваецца па-за межамі тэрыторыі патрыярхату, ён залічваецца да членаў іерархіі патрыярхату дадзенага абраду згодна з нормамі права.

8. Патрыярхі Усходніх Касцёлаў, хоць і адрозніваюцца часам устанаўлення сваёй паслугі, з прычыны патрыярхальнай годнасці роўныя паміж сабою. Паміж імі захоўваецца толькі законна ўстаноўленае ганаровае першынство10.

9. Згодна са старажытнай традыцыяй Касцёла, асаблівая пашана належыць патрыярхам Усходніх Касцёлаў, бо кожны з іх узначальвае свой патрыярхат як айцец і галава. Таму Святы Сабор пастанаўляе, каб іх правы і прывілеі былі адноўлены паводле старажытных традыцый кожнага Касцёла i пастаноў Сусветных Сабораў11.

Гэтыя правы і прывілеі супадаюць з тымі, якія існавалі ў эпоху еднасці Усходу і Захаду, хоць у нейкай ступені іх трэба дастасаваць да сённяшніх умоў. Патрыярхі са сваімі Сінодамі ствараюць найвышэйшую інстанцыю для ўсіх спраў патрыярхату, не выключаючы права ўстанаўліваць новыя епархіі і менаваць біскупаў свайго абраду ў межах тэрыторыі патрыярхату, з захаваннем неад’емнага права Рымскага Пантыфіка вырашаць справы ў асобных выпадках.

10. Сказанае пра патрыярхаў адносіцца таксама, паводле права, да вышэйшых арцыбіскупаў, якія ўзначальваюць увесь мясцовы Касцёл або ўвесь абрад12.

11. Паколькі інстытут патрыярхату — гэта традыцыйная форма кіравання ва Усходніх Касцёлах, Сусветны Святы Сабор жадае, каб там, дзе гэта неабходна, узнікалі новыя патрыярхаты, ствараць якія можа толькі Сусветны Сабор або Рымскі Пантыфік 13.

ДЫСЦЫПЛІНА САКРАМЭНТАЎ

12. Сусветны Святы Сабор пацвярджае і хваліць старажытную дысцыпліну сакрамэнтаў, якая існавала ва Усходніх Касцёлах, а таксама практыку іх цэлебрацыі i ўдзялення, і жадае, каб там, дзе гэта неабходна, яна была адноўлена.

13. Указанні пра цэлебранта сакрамэнту канфірмацыі, якія з даўніх часоў існавалі на Усходзе, павінны быць цалкам адноўлены. Таму прэзбітэры могуць удзяляць гэты сакрамэнт, выкарыстоўваючы хрызма, асвячанае патрыярхам або біскупам14.

14. Усе ўсходнія прэзбітэры могуць сапраўдна ўдзяляць гэты сакрамэнт, або разам з хростам, або асобна, усім вернікам розных абрадаў, у тым ліку і лацінскага, захоўваючы дзеля правамоцтва прадпісанні агульнага і мясцовага права15. Таксама прэзбітэры лацінскага абраду на падставе паўнамоцтваў для здзяйснення гэтага сакрамэнту могуць удзяляць яго таксама вернікам Усходніх Касцёлаў, незалежна ад прыналежнасці да таго ці іншага абраду, захоўваючы дзеля правамоцнасці прадпісанні агульнага і мясцовага права16.

15. У нядзелю і святы вернікі абавязаны ўдзельнічаць у боскай Літургіі або, згодна з прадпісаннямі ці звычаем уласнага абраду, у цэлебрацыі Божай Хвалы17. Каб вернікі змаглі без перашкод выканаць гэты абавязак, пастанаўляецца, што адпаведным часам для выканання гэтага наказу з’яўляецца час ад Нешпараў вігіліі аж да канца нядзелі або свята18. Вернікам настойліва рэкамендуецца прымаць св. Эўхарыстыю ў гэтыя дні, або яшчэ часцей ці нават штодзённа19.

16. З прычыны пастаяннага сумеснага пражывання вернікаў розных мясцовых Касцёлаў у тым самым рэгіёне або на той самай усходняй тэрыторыі, паўнамоцтвы прэзбітэраў кожнага абраду выслухоўваць споведзь, дадзеныя адпаведным чынам і без абмежаванняў іх іерархамі, пашыраюцца на ўсе тэрыторыі таго, хто даў такія паўнамоцтвы, а таксама на месцы i на вернікаў кожнага абраду на той самай тэрыторыі, калі толькі які-небудзь мясцовы іерарх выразна не адмовіць у гэтым для мясцовасці свайго абраду20.

17. Каб старажытны парадак сакрамэнту пасвячэння зноў набыў сваё значэнне ва Усходніх Касцёлах, Святы Сабор жадае ўзнавіць сталы дыяканат там, дзе ён ужо выйшаў са звычаю21. Што датычыць субдыяканату i ніжэйшых пасвячэнняў, а таксама іх правоў і абавязкаў, то пра гэта павінна паклапаціцца заканадаўчая ўлада кожнага мясцовага Касцёла22.

18. Каб пазбегнуць несапраўднасці сужэнства тады, калі ўсходнія католікі заключаюць сужэнскі саюз з усходнімі ахрышчанымі некатолікамі, і дзеля трываласці i святасці сужэнскага саюзу, а таксама дзеля спакою ў сям’і Святы Сабор пастанаўляе, што кананічная форма заключэння такога сужэнства з’яўляецца абавязковай толькі для яго годнасці. Для сапраўднасці дастаткова прысутнасці святара, пры ўмове, што будуць захаваныя іншыя абавязковыя прававыя нормы23.

БОЖЫ КУЛЬТ

19. Супольныя святы для ўсіх Усходніх Касцёлаў у будучыні можа ўстанаўліваць, пераносіць або ліквідаваць толькі Сусветны Сабор ці Апостальская Сталіца. Святы, абавязковыя ў паасобных мясцовых Касцёлах, акрамя Апостальскай Сталіцы маюць права ўстанаўліваць, пераносіць або ліквідаваць таксама Сіноды патрыярхатаў або архідыяцэзій. Аднак пры гэтым трэба лічыцца з усім рэгіёнам і іншымі мясцовымі Касцёламі24.

20. Пакуль паміж усімі хрысціянамі няма жаданай згоды наконт устанаўлення дня, калі ўсе разам адзначалі б урачыстаць Пасхі, то патрыярхам або вышэйшым мясцовым касцёльным уладам для падтрымання еднасці сярод хрысціянаў, што жывуць у тым самым рэгіёне або ў той самай краіне, рэкамендуецца пасля абмеркавання гэтай справы з усімі зацікаўленымі бакамі дайсці да згоды ў тым, што датычыць святкавання Пасхі ў адзін і той жа нядзельны дзень25.

21. Асобныя вернікі, што знаходзяцца па-за межамі рэгіёна ці тэрыторыі свайго абраду, адносна прадпісання пра пасты і святы цалкам могуць дастасоўвацца да парадку, які дзейнічае на той ці іншай тэрыторыі, на якой яны цяпер знаходзяцца. У змешаных сем’ях гэты закон можна захоўваць паводле аднаго і таго ж абраду26.

22. Усходняе духавенства, манахі i манашкі павінны цэлебраваць Божыя Хвалы, якія са старажытных часоў былі ў вялікай пашане ва ўсіх Усходніх Касцёлах27, паводле ўласных прадпісанняў i традыцыі. Таксама вернікі па прыкладзе продкаў няхай, паводле магчымасцяў, пабожна ўдзельнічаюць у Божых Хвалах.

23. Патрыярх са сваім Сінодам або найвышэйшыя ўлады кожнага Касцёла разам з Радай іерархаў маюць права сачыць за выкарыстаннем розных моў у святых літургічных дзеяннях, а таксама, паведаміўшы Апостальскай Сталіцы, зацвярджаць пераклады тэкстаў на нацыянальную мову28.

АДНОСІНЫ З БРАТАМІ АДЛУЧАНЫХ КАСЦЁЛАЎ

24. Усходнія Касцёлы, якія застаюцца ў лучнасці з Рымскай Апостальскай Сталіцай, маюць асаблівы абавязак падтрымліваць еднасць усіх хрысціянаў, асабліва ўсходніх, згодна з прынцыпамі Дэкрэту «Пра экуменізм» гэтага ж Святога Сабору, найперш праз малітву, прыкладнае жыццё, пабожную вернасць старажытным усходнім традыцыям, глыбейшае ўзаемапазнанне, супрацоўніцтва i братэрскую павагу да ўсяго і ўсіх29.

25. Ад адлучаных усходніх хрысціянаў, якія пад натхненнем ласкі Духа Святога прыходзяць да каталіцкай еднасці, нельга патрабаваць нічога больш, акрамя звычайнага вызнання каталіцкай веры. A паколькі святарства ў іх засталося сапраўдным, то духоўныя ўсходняга абраду, якія згаджаюцца на каталіцкую еднасць, могуць выконваць сваю святарскую паслугу згодна з нормамі, устаноўленымі кампетэнтнай уладай30.

26. Сумесны ўдзел у сакральных дзеяннях (communicatio in sacris), які перашкаджае еднасці Касцёла або вядзе да фармальнай прыхільнасці да памылак ці небяспекі адыходу ад веры, зняверання i абыякавасці, забаронены Божым законам31. Аднак пастырская практыка паказвае, што калі размова ідзе пра ўсходніх братоў, то можна і трэба ўлічваць розныя сітуацыі кожнай асобы, калі еднасць Касцёла не стаіць пад пагрозай і калі няма небяспек, якіх трэба пазбягаць, а таксама калі да гэтага змушае неабходнасць збаўлення і дабро душ. Таму каталіцкі Касцёл адпаведна акалічнасцям часу, месца i асоб часта дзейнічаў і дзейнічае больш памяркоўна, даючы ўсім сродкі збаўлення i сведчанне любові паміж хрысціянамі праз удзел у сакрамэнтах i іншых сакральных рэчах. Дзеля таго, каб «з прычыны суровых прысудаў мы не сталі перашкодай у збаўленні тых, хто збаўляецца»32, а таксама дзеля большай падтрымкі еднасці з адлучанымі ад нас Усходнімі Касцёламі Святы Сабор устанаўлівае наступны парадак дзеянняў.

27. Згодна з пералічанымі вышэй прынцыпамі ўсходнім хрысціянам, адлучаным ад каталіцкага Касцёла не па іх уласнай злой волі, можна ўдзяляць сакрамэнты пакаяння, Эўхарыстыі i намашчэння хворых, калі яны самі аб гэтым просяць i будуць належна да іх падрыхтаваныя. Больш за тое, католікі таксама могуць прасіць аб гэтых сакрамэнтах некаталіцкіх духоўных, у Касцёлах якіх ёсць гэтыя сапраўдныя сакрамэнты, наколькі гэтага будзе патрабаваць неабходнасць або сапраўдная духоўная карысць і калі доступ да каталіцкага святара будзе фізічна або маральна немагчымым33.

28. Паводле тых самых прынцыпаў дазваляецца сумесны ўдзел католікаў і ўсходніх адлучаных братоў у сакральных дзеяннях (communicatio in sacris), рэчах і месцах паводле слушнай прычыны34.

29. Гэты больш памяркоўны парадак сумеснага ўдзелу ў сакральных дзеяннях (communicatio in sacris) з братамі адлучаных Усходніх Касцёлаў даручаецца чуйнаму клопату i кіраўніцтву мясцовых іерархаў, каб пасля супольнай нарады і, калі абставіны патрабуюць, выслухаўшы іерархаў адлучаных Касцёлаў, яны маглі рэгуляваць адносіны паміж хрысціянамі з дапамогай адпаведных i дзейсных прадпісанняў і норм.

ЗАКАНЧЭННЕ

30. Святы Сабор вельмі радуецца плённаму і актыўнаму супрацоўніцтву Усходніх i Заходніх каталіцкіх Касцёлаў, a таксама сцвярджае, што ўсе юрыдычныя нормы ўстанаўліваюцца для сучасных умоў, пакуль каталіцкі Касцёл i Усходнія адлучаныя Касцёлы не дойдуць да поўнай еднасці.

Аднак у той жа час усіх усходніх і заходніх хрысціянаў ён настойліва просіць горача і шчыра маліцца, нават штодзённа, да Бога, каб праз заступніцтва Найсвяцейшай Багародзіцы ўсе сталі адно. Няхай моляцца таксама, каб на ўсіх хрысціянаў кожнага Касцёла, якія мужна вызнаюць імя Хрыста, церпяць і зносяць уціск, сышла паўната дапамогі i суцяшэння ад Духа Святога Суцяшыцеля.

Усе мы павінны любіць адзін аднаго братняю любоўю, апярэджваць адзін аднаго ў зычлівасці35.

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.


Рым, у св. Пятра, 21 лістапада 1964г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)
 
АБВЯШЧЭННЕ

Для Дэкрэта «Пра Усходнія каталіцкія Касцёлы» Найвышэйшы Пантыфік устанавіў тэрмін увядзення ў жыццё — два месяцы. Аднак патрыярхам даецца права па слушнай прычыне зменшыць або прадоўжыць гэты тэрмін.
† ПЕРЫКЛЕС ФЕЛІЧЫ
Тытулярны Арцыбіскуп Самасаты
Генеральны Сакратар Другога Ватыканскага
Сусветнага Святога Сабору
 
Дакумент пра Усходнія каталіцкія Касцёлы быў прадстаўлены на другой сесіі. Ён быў сур’ёзна перапрацаваны паміж другой і трэцяй сесіяй згодна з саборнымі распрацоўкамі вучэння пра Касцёл. Абмеркаванне дакумента на трэцяй сесіі Сабору прайшло без асаблівых складанасцяў. Канчатковы дакумент, натхнёны ў значнай ступені эклезіяльнымі прынцыпамі Канстытуцыі пра Касцёл, прызнае і сцвярджае каштоўнасць усходняй традыцыі, яе значэнне ў супольнасці Касцёлаў, асаблівую місію Усходніх каталіцкіх Касцёлаў быць мастом еднасці для праваслаўных Касцёлаў, якія не знаходзяцца ў еднасці з Рымам, аднолькавую годнасць абрадаў. Тэкст падкрэслівае неабходнасць аднавіць прывілеі ўсходніх патрыярхатаў згодна са старажытнымі традыцыямі, узнавіць старажытны парадак супольнага ўдзелу ў сакрамэнтах і ў святых абрадах з усходнімі некатолікамі. Дэкрэт быў абнародаваны 21 лістапада 1964 года.

q

  1. Пар. LEO XIII, Litt. Ap. Orientalium dignitas, 30 nov. 1894, in Leonis XIII Acta, vol. XIV, pp. 201-202.
  2. Пар. S. LEO IX, Litt. In terra pax, an. 1053: «Ut enim». INNOCENTIUS III, Synodus Lateranensis IV, an. 1215, cap. IV: «Licet Graecos»; Litt. Inter quatuor, 2 aug. 1206: «Postulasti postmodum». INNOCENTIUS IV, Ep. Cum de cetero, 27 aug. 1247; Ep. Sub catholicae, 6 mart. 1254, prooem.: Magnum Bullarium Romanum III, pp. 340. NICOLAUS III, Instructio Istud est memoriale, 9 oct. 1278. LEO X, Litt. Ap. Accepimus nuper, 18 maii 1521. PAULUS III, Litt. Ap. Dudum, 23 dec. 1534; PIUS IV, Const. Romanus Pontifex, 16 febr. 1564, § 5. CLEMENS VIII, Const. Magnus Dominus, 23 dec. 1595, § 10. PAULUS V, Const. Solet circumspecta, 10 dec. 1615, § 3. BENEDICTUS XIV, Ep. Enc. Demandatam, 24 dec. 1743, § 3; Ep. Encycl. Allatae sunt, 26 iun. 1755, §§ 3, 6-19, 32. PIUS VI, Litt. Encycl. Catholicae communionis, 24 maii 1787. PIUS IX, Litt. In suprema, 6 ian. 1848, § 3; Litt. Ap. Ecclesiam Christi, 26 nov. 1853; Const. Romani Pontificis, 6 ian. 1862. LEO XIII, Litt. Ap. Praeclara, 20 iun. 1894, n. 7; Litt. Ap. Orientalium dignitas, 30 nov. 1894, prooem.; etc.
  3. Пар. PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, 2 iun. 1957, can. 4.
  4. PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, 2 iun. 1957, can. 8: «sine licentia Sedis Apostolicae» (без дазволу Апостальскай Сталіцы), паводле практыкі папярэдніх стагоддзяў. Тое ж, адносна ахрышчаных некатолікаў, змешчана ў кан. 11: «ritum quem maluerint amplecti possunt» (яны могуць выбраць той абрад, які пажадаюць). У дадзеным тэксце непасрэдна прапануецца ўсім і па ўсёй зямлі захоўваць свой абрад.
  5. Пар. LEO XIII, Litt. Ap. Orientalium dignitas, 30 nov. 1894; Ep. Ap. Praeclara gratulationis, 20 iun. 1894, а таксама дакументы, названыя ў спасылцы 2.
  6. Пар. BENEDICTUS XV, Motu proprio Orientis catholici, 15 oct. 1917; PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum orientalium, 8 sept. 1928, etc.
  7. Практыка каталіцкага Касцёла ў часы Пія XI, Пія XII, Яна XXIII дае шмат такіх прыкладаў.
  8. Пар. SYN. NIC. I, can. 6; CONSTANTINOP. I, can. 2 et 3; CHALCED., can. 28; can. 9; CONSTANTINOP. IV, can. 17; can. 21; LATERAN. IV, can. 5; can. 30; FLORENT., Decr. pro Graecis; etc.
  9. Пар. SYN. NIC. I, can. 6; CONSTANTINOP. I, can. 3; CONSTANTINOP. IV, can. 17; PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, can. 216, § 2, 11.
  10. In SYN. OECUM.: NIC. I, can. 6; CONSTANTINOP. I, can. 3; CONSTANTINOP. IV, can. 21; LATERAN. IV, can. 5; FLORENT., Decr. pro Graecis, 6 iul. 1439, § 9. Пар. PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, 2 iun. 1957, can. 219, etc.
  11. Пар. вышэй, спасылка 8.
  12. Пар. SYN. EPHES., can. 8. CLEMENS VII, Decet Romanum Pontificem, 23 febr. 1956. PIUS VII, Litt. Ap. In universalis Ecclesiae, 22 febr. 1807; PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, 2 iun 1957, can. 324-339; SYN. CARTHAGIN., an. 419, can. 17.
  13. Пар. SYN. CARTHAGIN., an. 419, can. 17 et 57; CHALCED., an. 451, can. 12; S. INNOCENTIUS I, Litt. Et onus et honor, a. c. 415: «Nam quid sciscitaris»; S. NICOLAUS I, Litt. Ad consulta vestra, 13 nov. 866: «A quo autem»; INNOCENTIUS III, Litt. Rex regum, 25 febr. 1204; LEO XII, Const. Ap. Petrus Apostolorum Princeps, 15 aug. 1824; LEO XIII, Litt. Ap. Christi Domini, an. 1895; PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, 2 iun. 1957, can. 159.
  14. Пар. INNOCENTIUS IV, Ep. Sub catholicae, 6 mart. 1254, § 3, n. 4; SYN. LUGD. II, an. 1274 (professio fidei Michaelis Palaeologi Gregorio X oblata); EUGENIUS IV, in Syn. Florentina, Const. Exsultate Deo, 22 nov. 1439, § 11; CLEMENS VIII, Instr. Sanctissimus, 31 aug. 1595; BENEDICTUS XIV, Const. Etsi pastoralis, 26 maii 1742, § II, n. I, § III, n. 1, etc.; SYN. LAODIC., an. 347-381, can. 48; SYN. SISEN. ARMENORUM, an. 1342; SYN. LIBANEN. MARONITARUM, an. 1736, P. II, Cap. III, n. 2, et aliae Synodi particulares.
  15. Пар. S. C. S. OFFICII, Instr. (ad Ep. Scepusien.), an. 1783; S. C. DE PROP. FIDE (pro Coptis), 15 mart. 1790, n. XIII; Decr. 6 oct. 1863, C, a; S. C. PRO ECCL. ORIENT., 1 maii 1948; S. C. S. OFFICII, resp. 22 apr. 1896 Cum litt. 19 maii 1896.
  16. CIC, can. 782, § 4; S. C. PRO ECCL. ORIENT., Decr. De Sacramento Confirmationis administrando etiam fidelibus orientalibus a presbyteris latini ritus, qui hoc indulto gaudent pro fidelibus sui ritus, 1 maii 1948.
  17. Пар. SYN. LAODICEN., an. 347-381, can. 29; S. NICEPHORUS CP., cap. 14; SYN. DUINEN. ARMENORUM, an. 719, can. 31; S. THEODORUS STUDITA, Sermo 21; S. NICOLAUS I, Litt. Ad consulta vestra, 13 nov. 866: «In quorum Apostolorum»; «Nosse cupitis»; «Quod interrogatis»; «Praeterea consulitis»; «Si die Dominico»; et Synodi particulares.
  18. Гэта штосьці новае, прынамсі там, дзе дзейнічае абавязак удзельнічаць у боскай Літургіі; дарэчы, гэта супадае з літургічным днём хрысціянаў усходняга абраду.
  19. Пар. CANONES APOSTOLORUM, 8 et 9; SYN. ANTIOCH., an. 341, can. 2; TIMOTHEUS ALEXANDRINUS, interrogat. 3; INNOCENTIUS III, Const. Quia divinae, 4 ian. 1215; et plurimae Synodi particulares Ecclesiarum Orientalium recentiores.
  20. Пры захаванні тэрытарыяльнай юрысдыкцыі канон імкнецца дзеля дабра душ забяспечыць больш юрысдыкцыі на адной і той жа тэрыторыі.
  21. Пар. SYN. NIC. I, can. 18; SYN. NEOCAESARIEN., an. 314-325, can. 12; SYN. SARDICEN., an. 343, can. 8; S. LEO M., Litt. Omnium quidem, 13 ian. 444; SYN. CHALCED., can. 6; SYN. CONSTANTINOP. IV, can. 23, 26; etc.
  22. Субдыяканат лічыцца ў многіх Усходніх Касцёлах ніжэйшай ступенню, аднак Motu proprio Пія XII, Cleri sanctitati, прадпісвае яму абавязкі вышэйшых пасвячэнняў. Канон прапануе вярнуцца да старажытнай дысцыпліны некаторых Касцёлаў адносна абавязкаў субдыяканаў, абмежаваўшы дзеянне агульнага права, змешчанага ў Motu proprio Cleri sanctitati.
  23. Пар. PIUS XII, Motu proprio Crebrae allatae, 22 febr. 1949, can. 32, § 2, n. 5 (паўнамоцтвы патрыярхаў даваць дыспенсу ад формы); PIUS XII, Motu proprio Cleri sanctitati, 2 iun. 1957, can. 267 (паўнамоцтвы патрыярхаў здзяйсняць аздараўленне ў корані); S. C. S. OFFICII et S. C. PRO ECCL. ORIENT., an. 1957, дае паўнамоцтвы ўдзяляць дыспенсу ад формы і здзяйсняць аздараўленне ў корані паводле недахопу формы (на пяць гадоў): «extra patriarchatus, Metropolitis, ceterisque Ordinariis locorum... qui nullum habent Superiorem infra Sanctam Sedem» (акрамя патрыярхаў, таксама мітрапалітам і іншым мясцовым ардынарыям... у якіх няма кіраўніка ніжэй Святой Сталіцы).
  24. Пар. S. LEO M., Litt. Quod saepissime, 15 apr. 454: «Petitionem autem»; S. NICEPHORUS CP., cap. 13; Syn. Sergii Patriarchae, 18 sept. 1596, can. 17; PIUS VI, Litt. Ap. Assueto paterne, 8 apr. 1775; etc.
  25. Пар. SYN. VAT. II, Const. De Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, 4 dec. 1963: AAS 56 (1964), pp. 133 Appendix.
  26. Пар. CLEMENS VIII, Instr. Sanctissimus, 31 aug. 1595, § 6: «Si ipsi graeci»; S. C. S. OFFICII, 7 iun. 1673, ad 1 et 3; 13 mart. 1727, ad 1; S. C. DE PROP. FIDE, Decr. 18 aug. 1913, art. 33; Decret. 14 aug. 1914, art. 27; Decr. 27 mart. 1916, art. 14; S. C. PRO ECCL. ORIENT., Decr. 1 mart. 1929, art. 36; Decr. 4 maii 1930, art. 41.
  27. Пар. SYN. LAODICEN., 347-381, can. 18; Syn. Mar Issaci Chaldaeorum, an. 410, can. 15; S. NERSES GLAIEN. ARMENORUM, an. 1166; INNOCENTIUS IV, Ep. Sub catholicae, 6 mart. 1254, § 8; BENEDICTUS XIV, Const. Etsi pastoralis, 26 maii 1742, § 7, n. 5; Instr. Eo quamvis tempore, 4 maii 1745, §§ 42ss.; і зусім нядаўнія мясцовыя Сіноды: армянаў (1911), коптаў (1898), маранітаў (1736), румынаў (1872), русінаў (1891), сірыйцаў (1888).
  28. З усходняй традыцыі.
  29. Са зместу бул пра еднасць усіх каталіцкіх Усходніх Касцёлаў.
  30. Наказ Сіноду адносна асобных усходніх братоў і адносна ўсіх пасвячэнняў любой ступені, як боскага, так і касцёльнага права.
  31. Гэтае вучэнне надалей трывае ў адлучаных Касцёлах.
  32. S. BASILIUS M., Epistula canonica ad Amphilochium, PG 32, 669B.
  33. Падставай для гэтага выключэння з’яўляецца: 1) сапраўднасць сакрамэнтаў; 2) добрая вера і падрыхтаванасць; 3) неабходнасць вечнага збаўлення; 4) адсутнасць уласнага святара; 5) адсутнасць небяспек, якіх трэба пазбягаць, а таксама фармальнай прыхільнасці да памылак.
  34. Маецца на ўвазе «communicatione in sacris extrasacramentali» (па-за сакрамэнтальны ўдзел у сакральных дзеяннях). Сабор робіць такое выключэнне, з умовай захавання неабходнага.
  35. Пар. Рым 12, 10.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКРЭТ
ПРА ФАРМАЦЫЮ СВЯТАРОЎ
«OPTATAM TOTIUS»



УСТУП

Добра разумеючы, што жаданае абнаўленне ўсяго Касцёла ў значнай ступені залежыць ад ажыўленай духам Хрыста1 паслугі святароў, Святы Сабор падкрэслівае вельмі важнае значэнне святарскай фармацыі. Ён падае таксама яе некаторыя асноўныя прынцыпы, якія пацвярджаюць законы, выпрабаваныя шматвяковай практыкай, і дапаўняе іх згодна з Канстытуцыямі і Дэкрэтамі гэтага Сабору і паводле зменлівых умоў часу. З увагі на саму еднасць каталіцкага святарства гэтая святарская фармацыя неабходна ўсяму духавенству, як дыяцэзіяльнаму, так і манаскаму, незалежна ад прыналежнасці да таго ці іншага абраду. Таму дадзеныя прадпісанні, якія непасрэдна датычаць дыяцэзіяльнага святарства, з адпаведнымі зменамі трэба дастасаваць да ўсіх.

I. УСТАНАЎЛЕННЕ ПРАГРАМЫ ФАРМАЦЫІ СВЯТАРОЎ ДЛЯ ПААСОБНЫХ НАРОДАЎ

1. Паколькі ў такой вялікай разнастайнасці народаў і рэгіёнаў можна выдаваць толькі агульныя законы, для кожнай краіны і для кожнага абраду трэба распрацаваць спецыяльную «Праграму фармацыі святароў». Яна ўстанаўліваецца Канферэнцыямі Біскупаў2, на працягу некаторага часу пераглядаецца i зацвярджаецца Апостальскай Сталіцай. У ёй агульныя законы павінны быць дастасаваны да канкрэтных умоў часу і месца, каб фармацыя святароў заўсёды адпавядала пастырскім патрэбам тых рэгіёнаў, дзе будзе здзяйсняцца іх паслуга.

II. РУПЛІВАЯ ПАДТРЫМКА ПАКЛІКАННЯЎ ДА СВЯТАРСТВА

2. Абавязак падтрымліваць пакліканні3 мае ўся хрысціянская супольнасць, якая павінна выконваць яго перш за ўсё праз поўнае хрысціянскае жыццё. У найбольшай ступені гэтаму садзейнічаюць сем’і, прасякнутыя духам веры, любові і пабожнасці, якія становяцца як бы першай семінарыяй, а таксама парафіі, у актыўным жыцці якіх удзельнічаюць юнакі. Настаўнікі і ўсе, хто нейкім чынам займаецца выхаваннем дзяцей і моладзі, асабліва ў каталіцкіх аб’яднаннях, павінны старацца так выхоўваць даручаную ім моладзь, каб яна магла распазнаць у сабе Божае пакліканне і ахвотна адказаць на яго. Усе святары павінны прыкладваць найбольшую апостальскую руплівасць у справе падтрымкі пакліканняў, а сваім пакорным, працавітым жыццём, напоўненым радасцю, узаемнай святарскай любоўю i братнім супрацоўніцтвам прыцягваюць душы юнакоў да святарства.

Біскупы павінны заахвочваць сваю аўчарню падтрымліваць пакліканні і клапаціцца пра з’яднанне ўсіх намаганняў і прац у гэтым кірунку. Няхай, не зважаючы ні на якія ахвяры, па-айцоўску падтрымліваюць тых, каго прызнаюць пакліканымі да служэння Пану.

Гэтае актыўнае супрацоўніцтва ўсяго Божага народу ў справе падтрымкі пакліканняў адпавядае дзеянню Божага Провіду, які ўдзяляе адпаведныя дары асобам, выбраным Богам для ўдзелу ў іерархічным святарстве Хрыста, i дапамагае ім сваёй ласкай, і ў сваю чаргу правамоцным распарадчыкам Касцёла даручае абавязак клікаць адпаведных кандыдатаў, якія шчыра і цалкам дабравольна імкнуцца да такога вялікага задання, каб, пераканаўшыся ў іх здольнасці, яны кансэкравалі іх пячаццю Духа Святога для Божага культу i служэння Касцёлу4.

Святы Сабор рэкамендуе найперш традыцыйныя сродкі супрацоўніцтва ўсёй супольнасці, якімі з’яўляюцца трывалая малітва, хрысціянскае пакаянне, а таксама ўсё больш грунтоўнае навучанне вернікаў праз казанні і катэхезу, ці таксама праз розныя сродкі масавай камунікацыі пра неабходнасць, сутнасць i ўзнёсласць паклікання да святарства. Акрамя гэтага, Таварыствам падтрымкі пакліканняў, якія ўжо існуюць ці будуць створаны на тэрыторыі кожнай дыяцэзіі, краіны ці рэгіёна, Сабор даручае метадычнае і сістэматычнае кіраванне паводле папскіх дакументаў усёй пастырскай дзейнасцю па падтрымцы пакліканняў, не занядбоўваючы ніякіх карысных дадатковых сродкаў, прапанаваных сучаснай псіхалогіяй і сацыялогіяй, каб яны развівалі гэтую дзейнасць з адпаведнай развагай і стараннасцю5.

Справа падтрымкі пакліканняў павінна пашырацца і выходзіць за межы паасобных дыяцэзій, краін, манаскіх супольнасцяў ці абрадаў, каб, беручы пад увагу патрэбы паўсюднага Касцёла, дапамагаць асабліва тым рэгіёнам, дзе асабліва востра адчуваецца неабходнасць у працаўніках Панскага вінаградніка.

3. Выхаванцаў ніжэйшых семінарый, заснаваных для развіцця ўзнікаючых пакліканняў, праз спецыяльнае рэлігійнае выхаванне, асабліва праз адпаведнае духоўнае кіраўніцтва, трэба рыхтаваць да таго, каб яны маглі велікадушна i з чыстым сэрцам пайсці за Хрыстом Адкупіцелем. Пад айцоўскім кіраўніцтвам настаяцеляў і пры належным супрацоўніцтве бацькоў ім трэба весці жыццё, якое адпавядае іх узросту, духу і развіццю падлеткаў і цалкам згоднае са здаровымі псіхалагічнымі нормамі. Яно не павінна таксама перашкаджаць набыццю адпаведнага досведу ў чалавечых справах і адносінам са сваёй сям’ёй6. Акрамя гэтага, нормы, устаноўленыя ў далейшым для вышэйшых семінарый, павінны быць дастасаваныя да мэты i сутнасці ніжэйшай семінарыі. Заняткі для семінарыстаў трэба арганізаваць так, каб яны без перашкод маглі працягваць вучобу ў іншых месцах, калі ў будучым яны пажадаюць выбраць іншы жыццёвы статус.

З аднолькавым клопатам трэба ўзрошчваць парасткі паклікання ў падлеткаў і юнакоў, якія вучацца ў спецыяльных інстытутах, што з прычыны мясцовых умоў таксама служаць мэтам ніжэйшых семінарый, а таксама ў тых, хто вучыцца ў іншых школах або выхаваўчых установах. Трэба таксама старанна падтрымліваць навучальныя ўстановы i іншыя пачынанні для тых, хто ідзе за Божым пакліканнем, будучы ў больш сталым узросце.

III. АРГАНІЗАЦЫЯ ВЫШЭЙШЫХ СЕМІНАРЫЙ

4. Вышэйшыя семінарыі для фармацыі святароў неабходныя. Інтэгральнае выхаванне ў іх павінна быць скіравана на тое, каб па прыкладзе нашага Пана Езуса Хрыста, Настаўніка, Святара i Пастыра, семінарысты сталі сапраўднымі пастырамі душ7. Таму іх трэба рыхтаваць: да паслугі слова, каб яны ўсё больш спасцігалі аб’яўленае Божае слова, засвойвалі яго праз разважанне і выяўлялі словам і паводзінамі; да культавага служэння і асвячэння, каб, молячыся і цэлебруючы сакральныя літургічныя дзеянні, яны здзяйснялі справу збаўлення праз эўхарыстычную Ахвяру i сакрамэнты; да пастырскага служэння, каб яны ўмелі паказаць людзям Хрыста, які «не прыйшоў, каб Яму служылі, але каб служыць і аддаць жыццё сваё для адкуплення многіх» (Mк 10, 45, пар. Ян 13, 12-17), i каб, стаўшы слугамі ўсіх, яны многіх знайшлі (пар. 1 Кар 9, 19).

Таму ўсе аспекты духоўнай, інтэлектуальнай і дысцыплінарнай фармацыі павінны быць гарманічна скіраваныя да той пастырскай мэты, дзеля якой усе кіраўнікі і выкладчыкі павінны старанна і аднадушна супрацоўнічаць у вернай паслухмянасці ўладзе біскупа.

5. Паколькі фармацыя семінарыстаў залежыць таксама ад мудрых законаў, а ў большай ступені ад адпаведных выхаваўцаў, то кіраўнікоў і выкладчыкаў семінарый трэба выбіраць з найлепшых мужоў8 і старанна рыхтаваць, каб яны набылі грунтоўную адукацыю, адпаведны пастырскі вопыт і спецыяльную духоўную і педагагічную падрыхтоўку. Для дасягнення гэтай мэты трэба ствараць спецыяльныя ўстановы або прынамсі арганізоўваць курсы з адпаведнай праграмай, a таксама праводзіць у вызначаны тэрмін сустрэчы кіраўнікоў семінарый.

Кіраўнікі і выкладчыкі павінны добра разумець, што ад іх спосабу мыслення і паводзін у значнай ступені залежыць вынік фармацыі семінарыстаў. Пад кіраўніцтвам рэктара яны павінны дасягнуць самай цеснай згоды ў духу і дзейнасці, a паміж сабой і разам з семінарыстамі стварыць сям’ю, якая б адпавядала малітве Пана: «Каб усе былі адно» (пар. Ян 17, 11), а таксама павінны падтрымліваць сярод семінарыстаў радасць ад свайго паклікання. Біскуп павінен з пастаяннай і клапатлівай любоўю дапамагаць працаўнікам семінарыі, a для семінарыстаў павінен быць сапраўдным айцом у Хрысце. Нарэшце, усе святары павінны лічыць семінарыю сэрцам дыяцэзіі i ахвотна дапамагаць ёй9.

6. З няспынным клопатам, згодна з узростам і развіццём кожнага кандыдата, трэба правяраць шчырасць іх намеру, свабоду выбару, духоўныя, маральныя і інтэлектуальныя здольнасці, неабходнае фізічнае і псіхічнае здароўе, улічваючы таксама магчымыя спадчынныя схільнасці. Трэба звяртаць увагу таксама на здольнасці кандыдатаў несці цяжар святарскага жыцця i выконваць пастырскія абавязкі10.

Аднак ва ўсёй справе выбару i адпаведнага выпрабавання семінарыстаў трэба заўсёды кіравацца рашучасцю, нават пры недахопе святароў11, бо не дазволіць Бог, каб Яго Касцёл застаўся без распарадчыкаў, калі будуць выбіраць толькі годных кандыдатаў, а неадпаведных своечасова і па-бацькоўску накіроўваць да іншых абавязкаў i дапамагаць ім, каб яны, усведамляючы сваё хрысціянскае пакліканне, ахвотна распачалі справу апостальства свецкіх.

7. Там, дзе асобныя дыяцэзіі не могуць адпаведным чынам арганізаваць сваю семінарыю, трэба ствараць i падтрымліваць міждыяцэзіяльныя семінарыі, агульныя для аднаго рэгіёна ці краіны, каб паспяхова забяспечыць грунтоўную фармацыю семінарыстаў, што ў гэтай справе павінна быць найвышэйшым законам. Такімі рэгіянальнымі ці нацыянальнымі семінарыямі трэба кіраваць паводле статутаў, распрацаваных зацікаўленымі біскупамі12 i зацверджаных Апостальскай Сталіцай.

Аднак у семінарыях, дзе ёсць шмат семінарыстаў, трэба, захоўваючы адзінства кіраўніцтва i выкладання навук, размяркоўваць семінарыстаў паводле разумных крытэрыяў па невялікіх групах, каб лепш садзейнічаць асабістай падрыхтоўцы кожнага з іх.

IV. БОЛЬШ СТАРАННАЯ ДУХОЎНАЯ ФАРМАЦЫЯ

8. Духоўная фармацыя павінна быць цесна спалучана з дактрынальнай і пастырскай. Яе, найперш з дапамогай духоўнага кіраўніка13, трэба весці так, каб семінарысты вучыліся жыць у глыбокай і няспыннай лучнасці з Айцом праз Яго Сына Езуса Хрыста ў Духу Святым. Тыя, хто праз пасвячэнне прыпадобняцца да Хрыста Святара, павінны прызвычайвацца таксама праводзіць усё жыццё ў цеснай еднасці з Ім, як Яго сябры14. Няхай так перажываюць Яго Пасхальную таямніцу, каб у будучыні маглі ўтаямнічваць у яе народ, які будзе даручаны ім. Няхай вучацца шукаць Хрыста ў верным разважанні над Божым словам, у актыўным удзеле ў святых таямніцах Касцёла і перш за ўсё ў Эўхарыстыі i ў Літургіі гадзінаў15. Няхай вучацца шукаць Яго ў біскупе, які пасылае іх на служэнне, i ў людзях, да якіх яны пасланы, асабліва ў бедных, дзецях, хворых, грэшніках i няверуючых. Няхай з сыноўскім даверам любяць і ўшаноўваюць Благаслаўлёную Дзеву Марыю, якую Езус Хрыстус, паміраючы на крыжы, даў вучню за маці.

Пабожныя практыкі, правераныя высока шанаваным вопытам Касцёла, трэба старанна падтрымліваць. Аднак трэба імкнуцца, каб духоўнае выхаванне складалася не толькі з іх i каб развівала не толькі рэлігійнае пачуццё. Семінарысты павінны больш вучыцца жыць паводле Евангелля, умацоўвацца ў веры, надзеі i любовi, каб праз практыкаванне гэтых цнотаў выхаваць у сабе дух малітвы16, умацаваць і захаваць сваё пакліканне, набыць іншыя цноты і ўзрасці ў жаданні прывесці да Хрыста ўсіх людзей.

9. Семінарысты павінны так пранікнуцца таямніцай Касцёла, якая асабліва асветлена гэтым Святым Саборам, каб, звязаўшы сябе з Намеснікам Хрыста вузлом пакорнай i сыноўняй любові і стаўшы святаром, яны далучыліся да свайго біскупа як яго верныя супрацоўнікі і, дапамагаючы яму разам са сваімі сабратамі, сведчылі пра тую еднасць, якая прыцягвае людзей да Хрыста17. Няхай навучацца велікадушна ўдзельнічаць у жыцці ўсяго Касцёла, памятаючы словы св. Аўгустына: «Наколькі хто любіць Хрыстовы Касцёл, настолькі мае Духа Святога»18. Семінарысты павінны дасканала разумець, што яны прызначаны не для панавання i гонару, але павінны цалкам прысвяціць сябе служэнню Богу і пастырскай паслузе. З асаблівым клопатам трэба выхоўваць у іх святарскую паслухмянасць, уменне жыць у беднасці i ў духу ахвярнасці19, каб яны умелі ахвотна адмаўляцца нават ад таго, што дазволена, але не прыносіць карысці, i імкнуліся прыпадабняцца да ўкрыжаванага Хрыста.

Трэба знаёміць семінарыстаў з абавязкамі, якія яны павінны будуць выконваць, не замоўчваючы ніякіх цяжкасцяў святарскага жыцця. Аднак не для таго, каб яны бачылі ў будучай дзейнасці толькі небяспеку, але каб былі падрыхтаваныя да духоўнага жыцця, якое б чэрпала найбольшую падтрымку ў самой іх пастырскай дзейнасці.

10. Семінарыстаў, якія паводле святых i непарушных законаў свайго абраду захоўваюць годную пашаны традыцыю святарскага цэлібату, трэба вельмі старанна рыхтаваць да гэтага стану, у якім яны выракаюцца сямейнага жыцця дзеля Нябеснага Валадарства (пар. Mц 19, 12) і, яднаючыся з Панам у непадзельнай любові20, якая дакладна адпавядае Новаму Запавету, даюць сведчанне пра ўваскрашэнне будучага веку (пар. Лк 20, 36)21 i атрымліваюць самую неабходную дапамогу для няспыннага практыкавання гэтай дасканалай любові, дзякуючы якой яны могуць стаць у святарскім служэнні ўсім для ўсіх22. Яны павінны выразна зразумець, з якой удзячнасцю трэба прыняць гэты стан; не толькі як наказ касцёльнага права, але як каштоўны Божы дар, які з пакораю трэба выпрошваць для сябе, які трэба без прамаруджвання дабравольна і велікадушна прыняць пад натхненнем і пры дапамозе ласкі Духа Святога.

Абавязкі і годнасць хрысціянскага сужэнства, якое з’яўляецца вобразам узаемнай любові Хрыста і Касцёла (пар. Эф 5, 22-33), семінарысты павінны добра ведаць. Аднак няхай разумеюць перавагу чыстасці, прысвечанай Хрысту23, каб пасля сур’ёзна абдуманага i высакароднага выбару душой і целам цалкам прысвяціць сябе Пану.

Трэба звярнуць увагу семінарыстаў на небяспеку, якая, асабліва ў сучасным грамадстве, пагражае іх цнатлівасці24. Падтрыманыя адпаведнай боскай і чалавечай дапамогай, няхай вучацца так ураўнаважваць адрачэнне ад сужэнства, каб не пацярпець ніякай шкоды ў сваім жыцці і дзейнасці ў выніку бясшлюбнасці, але, наадварот, каб навучыцца панаваць над душой і целам, стаць больш сталымі і глыбей спасцігнуць благаслаўленне Евангелля.

11. Нормы хрысціянскага выхавання трэба свята захоўваць i адпаведна дапаўняць новымі дасягненнямі здаровай псіхалогіі і педагогікі. Таму праз мудра планаваную фармацыю ў семінарыстах трэба развіваць належную сталасць, якая ў асноўным выяўляецца ў пэўнай устойлівасці характару, здольнасці прымаць разважлівыя рашэнні і праўдзіва ацэньваць падзеі і людзей. Няхай семінарысты прызвычаяцца правільна развіваць свае здольнасці, няхай гартуюць свой дух i вучацца цаніць тыя цноты, якія маюць найбольшую вартасць сярод людзей i адзначаюць Хрыстовага слугу25. Такімі цнотамі з’яўляюцца: шчырасць, пастаяннае імкненне да справядлівасці, вернае захаванне абяцанняў, ветлівасць, а ў размовах — сціпласць, спалучаная з любоўю.

Дысцыпліну жыцця ў семінарыі трэба лічыць не толькі надзейнай падтрымкай сумеснага жыцця i любові, але і неабходнай часткай усяго выхавання, якая неабходна для здабыцця ўмення панаваць над сабой, для поўнай асабовай сталасці і для выхавання іншых духоўных якасцяў, якія вельмі дапамагаюць планамернай i плённай дзейнасці Касцёла. Аднак гэтую дысцыпліну трэба падтрымліваць такім чынам, каб у семінарыстаў развівалася ўнутраная гатоўнасць падпарадкоўвацца ўладзе настаяцеляў паводле ўнутранага перакання, г.зн. паводле сумлення (пар. Рым 13, 5) i паводле звышпрыродных матываў. Дысцыплінарныя нормы трэба так суаднесці з узростам семінарыстаў, каб яны паступова прызвычайваліся кіраваць сабой і адначасова вучыліся разумна карыстацца свабодай, самастойна і ахвотна дзейнічаць26, а таксама супрацоўнічаць з сабратамі i свецкімі.

Уся праграма семінарыі, прасякнутая імкненнем да пабожнасці і маўчання, а таксама клапатлівай узаемадапамогай, павінна быць складзена так, каб яна ў нейкай ступені ўжо рыхтавала да будучага жыцця, якое павінен весці святар.

12. Каб духоўная фармацыя мела грунтоўны фундамент, а семінарысты ішлі за сваім пакліканнем пасля сур’ёзна абдуманага выбару, біскупы павінны ўстанавіць адпаведны перыяд больш інтэнсіўнай пачатковай духоўнай падрыхтоўкі. Павінны таксама абмеркаваць магчымасць увядзення пэўнага перапынку ў навучанні або неабходнай пачатковай пастырскай практыкі, што дазволіць лепш выпрабаваць кандыдата да святарства. Акрамя гэтага, у залежнасці ад умоў таго ці іншага рэгіёна біскупы павінны будуць таксама прыняць рашэнне аб змене межаў узросту, неабходнага сёння для пасвячэння і ўстаноўленага паўсюдным правам, a таксама аб мэтазгоднасці таго, каб семінарысты пасля заканчэння тэалагічнага курса нейкі час выконвалі абавязкі дыяканаў перад тым, як прымуць святарства.

V. РЭФОРМА ВЫКЛАДАННЯ КАСЦЁЛЬНЫХ ДЫСЦЫПЛІН

13. Перад тым, як семінарысты пачнуць вывучаць уласна касцёльныя дысцыпліны, яны павінны атрымаць такую гуманітарную і прыродазнаўчую адукацыю, якая дазваляе моладзі ў іх краіне атрымаць доступ да вышэйшай адукацыі. Больш за тое, яны павінны атрымаць такое веданне лацінскай мовы, каб мець магчымасць разумець і выкарыстоўваць шматлікія навуковыя крыніцы i дакументы Касцёла27. Вывучэнне літургічнай мовы кожнага асобнага абраду трэба лічыць неабходным; урэшце, трэба падтрымліваць належнае веданне моў Святога Пісання і Традыцыі.

14. Пераглядаючы выкладанне касцёльных дысцыплін, трэба асабліва звяртаць увагу на як мага лепшае спалучэнне філасофскіх і тэалагічных навук, каб праз гэта яны гарманічна садзейнічалі штораз большаму адкрыццю розумаў семінарыстаў на таямніцу Хрыста, якой прасякнута ўся гісторыя чалавецтва і якая няспынна ўплывае на Касцёл i дзейнічае галоўным чынам праз паслугу святара28.

Каб з самага пачатку фармацыі дапамагчы семінарыстам зразумець гэта, трэба распачаць вывучэнне касцёльных дысцыплін з уступнага курсу, які б працягваўся адпаведны час. У пачатку навучання неабходна так прадставіць таямніцу збаўлення, каб семінарысты зразумелі значэнне касцёльных дысцыплін, іх парадак і пастырскую мэту. Адначасова трэба дапамагчы ім будаваць усё сваё жыццё на веры i напаўняць яго ёю, а таксама ўмацаваць іх у пакліканні, прынятым самаахвярна i з радасцю.

15. Філасофскія дысцыпліны трэба выкладаць такім чынам, каб яны далі семінарыстам перш за ўсё грунтоўнае і сістэматычнае пазнанне чалавека, сусвету і Бога, абапіраючыся на вечныя каштоўнасці філасофскай спадчыны29 і з улікам новых філасофскіх даследаванняў, асабліва тых, якія маюць найбольшы ўплыў у дадзеным народзе, і адначасова з улікам апошніх дасягненняў навуковага прагрэсу, каб семінарысты, добра ведаючы дух нашага часу, былі належна падрыхтаванымі да дыялогу са сваімі сучаснікамі30.

Гісторыю філасофіі трэба выкладаць так, каб семінарысты пасля знаёмства з асноўнымі прынцыпамі розных філасофскіх сістэм, засвоілі змешчаную ў іх праўду і змаглі выкрыць і абвергнуць корань памылак.

Сама праграма навучання павінна абуджаць у семінарыстах любоў да дакладнага пошуку праўды, да захавання i доказу яе з адначасовым справядлівым прызнаннем межаў чалавечага пазнання. Трэба старанна звяртаць увагу на сувязь паміж філасофіяй і сапраўднымі жыццёвымі праблемамі і пытаннямі, якія непакояць розумы семінарыстаў. Трэба таксама дапамагаць ім зразумець сувязь паміж філасофскімі агрументамі і таямніцамі збаўлення, якія ў тэалогіі разглядаюцца ў вышэйшым святле веры.

16. Тэалагічныя дысцыпліны трэба выкладаць у святле веры і пад кіраўніцтвам Настаўніцкага Інстытута Касцёла31, каб семінарысты старанна чэрпалі каталіцкае веравучэнне са скарбніцы Божага Аб’яўлення, глыбока разумелі яго i рабілі спажыткам свайго духоўнага жыцця32, а ў святарскай паслузе былі здольныя яго абвяшчаць, тлумачыць i абараняць.

З асаблівай стараннасцю трэба заахвочваць семінарыстаў да вывучэння Святога Пісання, якое ёсць душой усёй тэалогіі33. Пасля пэўных уводзінаў яны павінны дакладна пазнаёміцца з метадам экзэгезы і засвоіць асноўныя тэмы Божага Аб’яўлення, а ў штодзённым чытанні Святых Кніг і разважанні над іх зместам няхай чэрпаюць натхненне i духоўны пажытак34.

Дагматычную тэалогію трэба выкладаць так: спачатку прадставіць біблійныя тэмы; затым трэба паказаць семінарыстам ролю айцоў Усходняга і Заходняга Касцёлаў у верным перадаванні i тлумачэнні паасобных праўд Аб’яўлення, а таксама падаць далейшую гісторыю дагматаў, беручы пад увагу іх сувязь з агульнай гісторыяй Касцёла35; пасля для больш поўнага тлумачэння таямніц збаўлення трэба вучыць семінарыстаў глыбей разумець іх і заўважаць паміж імі сувязі пры дапамозе разважанняў, маючы за настаўніка св. Тамаша36; заўсёды заўважаць гэтыя таямніцы, якія прысутнічаюць і дзейнічаюць у літургічных дзеяннях37 i ва ўсім жыцці Касцёла; і нарэшце, вучыць семінарыстаў шукаць вырашэнне чалавечых праблем у святле Аб’яўлення, выкарыстоўваць яго вечныя праўды ў зменлівых умовах жыцця i даступна абвяшчаць іх сучасным людзям38.

Іншыя тэалагічныя дысцыпліны таксама трэба абнавіць дзякуючы больш жывому суаднясенню з таямніцай Хрыста i гісторыяй збаўлення. Асабліва трэба паклапаціцца пра ўдасканаленне маральнай тэалогіі, навуковае выкладанне якой, у асноўным прасякнутае вучэннем Святога Пісання, павінна паказваць узнёсласць паклікання вернікаў у Хрысце i іх абавязак прыносіць плён у любові дзеля жыцця свету. Таксама ў выкладанні Кананічнага Права і гісторыі Касцёла трэба памятаць пра таямніцу Касцёла, прадстаўленую ў Дагматычнай канстытуцыі пра Касцёл, абвешчанай гэтым Святым Саборам. Святой Літургіі, якая павінна лічыцца першай і неабходнай крыніцай сапраўднага хрысціянскага духу, трэба вучыць паводле артыкулаў 15 i 16 Канстытуцыі пра святую Літургію39.

Улічваючы розныя мясцовыя ўмовы, трэба весці семінарыстаў да больш поўнага пазнання Касцёла і касцёльных Супольнасцяў, адлучаных ад Рымскай Апостальскай Сталіцы, каб яны маглі прычыніцца да вяртання еднасці ўсіх хрысціянаў згодна з прадпісаннямі гэтага Святога Сабору40.

Семінарыстаў трэба знаёміць таксама з іншымі рэлігіямі, найбольш распаўсюджанымі ў тых ці іншых рэгіёнах, каб яны найлепш пазналі тое, што ў іх ёсць добрага і праўдзівага дзякуючы Божаму намеру, i каб вучыліся раскрываць памылкі i перадаваць паўнату праўды тым, хто яе не мае.

17. Паколькі дактрынальная фармацыя павінна імкнуцца не толькі да пераказвання ведаў, але да праўдзівага духоўнага выхавання семінарыстаў, трэба перагледзець дыдактычныя метады як у тым, што датычыць выкладаў, калёквіумаў i практыкаванняў, так і ў тым, што датычыць больш інтэнсіўнай вучобы семінарыстаў, індывідуальнай або ў малых групах. Трэба старанна клапаціцца пра цэласнасць і грунтоўнасць усёй падрыхтоўкі, пазбягаючы празмернага павелічэння колькасці дысцыплін i лекцый, і прапускаючы тэмы нязначныя або тыя, што павінны разглядацца на вышэйшых ступенях адукацыі.

18. Біскупы павінны паклапаціцца, каб юнакі, адораныя асаблівымі здольнасцямі, цнотамі і ўменнямі, працягвалі адукацыю ў спецыяльных інстытутах, на факультэтах ці універсітэтах, паглыбляючы тэалагічныя веды, a таксама вывучаючы іншыя патрэбныя дысцыпліны, каб такім чынам рыхтаваць святароў з больш грунтоўнымі ведамі, здольных задаволіць розныя патрэбы апостальства. Аднак іх духоўная і пастырская фармацыя ніякім чынам не павінна занядбоўвацца, асабліва калі яны яшчэ не сталі святарамі.

VI. РАЗВІЦЦЁ ПАСТЫРСКАЙ ФАРМАЦЫІ

19. Пастырская руплівасць, якая павінна ўплываць на ўсю фармацыю семінарыстаў41, патрабуе, каб іх старанна вучылі таму, што асабліва датычыць святой паслугі, асабліва катэхізацыі i абвяшчэння казанняў, літургічнага культу i ўдзялення сакрамэнтаў, дабрачыннасці, абавязку дапамогі блукаючым i няверуючым, а таксама іншых пастырскіх заданняў. Іх трэба грунтоўна вучыць мастацтву духоўнага кіраўніцтва, дзякуючы чаму яны змогуць заахвочваць усіх дзяцей Касцёла перш за ўсё да цалкам свядомага хрысціянскага і аспостальскага жыцця, а таксама да выканання абавязкаў свайго стану. Няхай яны з такой жа стараннасцю вучацца дапамагаць кансэкраваным асобам трываць у ласцы іх паклікання i рабіць поступы згодна з духам розных інстытутаў42.

Увогуле трэба развіваць у семінарыстах адпаведныя здольнасці, якія найбольш спрыяюць дыялогу з людзьмі: уменне слухаць іншых і ў духу любові адкрываць сэрцы на розныя патрэбы чалавека43.

20. Няхай семінарысты вучацца карыстацца дапамогай педагагічных навук, псіхалогіі або сацыялогіі44 з выкарыстаннем адпаведных метадаў i згодна з нормамі касцёльнай улады. Адначасова іх трэба старанна навучыць таму, як заахвочваць і падтрымліваць апостальскую дзейнасць свецкіх, a таксама розныя плённыя формы апостальства45. Яны павінны быць напоўнены праўдзівым каталіцкім духам, які вучыць іх глядзець шырэй за межы сваёй дыяцэзіі, краіны або абраду, каб дапамагаць у патрэбах усяго Касцёла, выказваючы гатоўнасць усюды абвяшчаць Евангелле46.

21. Неабходна, каб семінарысты вучыліся мастацтву апостальства не толькі тэарэтычна, але і практычна, каб маглі дзейнічаць з пачуццём уласнай адказнасці i разам з іншымі. Таму на працягу ўсяго навучання, а таксама ў час канікул, трэба праз адпаведную практыку ўводзіць іх у пастырскую дзейнасць. Гэтая практыка павінна весціся адпаведна ўзросту семінарыстаў і згодна з мясцовымі ўмовамі, паводле разважлівага меркавання біскупаў, метадычна i пад кіраўніцтвам вопытных у галіне пастырства мужоў, пры гэтым заўсёды трэба памятаць пра моцную сілу звышпрыроднай дапамогі47.

VII. ПРАЦЯГ ФАРМАЦЫІ ПАСЛЯ ЗАКАНЧЭННЯ НАВУЧАННЯ

22. Паколькі святарская фармацыя з улікам умоў сучаснага грамадства павінна працягвацца i ўдасканальвацца таксама пасля заканчэння вучобы ў семінарыі48, Канферэнцыі Біскупаў у кожнай асобнай краіне павінны будуць выкарыстаць найбольш адпаведныя для гэтага сродкі, а менавіта: пастырскія інстытуты, якія супрацоўнічаюць з адпаведна выбранымі парафіямі; сходы, скліканыя ў вызначаныя тэрміны, i адпаведныя практыкі, дзякуючы якім маладзейшае духавенства будзе паступова засвойваць духоўны, інтэлектуальны і пастырскі аспект святарскага жыцця і апостальскай дзейнасці і ўсё больш абнаўляць і развіваць іх.


ЗАКАНЧЭННЕ

Айцы Святога Сабору, працягваючы справу, распачатую Трыдэнцкім Саборам, з даверам даручаюць настаяцелям i выкладчыкам семінарый заданне выхоўваць будучых Хрыстовых святароў у духу аднаўлення, які падтрымлівае гэты Святы Сабор. А тых, хто рыхтуецца да святарскай паслугі, настойліва заклікае, каб яны цалкам усведамлялі, што ім даручана надзея Касцёла i збаўленне душ. Няхай яны, ахвотна прымаючы нормы гэтага Дэкрэту, прынясуць найбагацейшыя плады, якія будуць трываць вечна.

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 28 кастрычніка 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Праект дакумента быў перапрацаваны пасля ІІ сесіі, разгледжаны на ІІІ і абнародаваны 28 кастрычніка 1965 года. Дэкрэт разглядае фармацыю святароў у духу Другога Ватыканскага Сабору і даручае Канферэнцыям Біскупаў распрацаваць праграму фармацыі святароў, дастасаваную да розных культур і патрэб Касцёла. Праграма навучання семінарыстаў дапоўнена элементамі псіхалогіі і педагогікі, у план заняткаў уключана пастырская метадалогія, некаторыя гуманітарныя дысцыпліны. Акрамя гэтага, Дэкрэт падкрэслівае неабходнасць пастаяннага звароту да Бібліі.
q
  1. Развіццё ўсяго Божага народу з волі Хрыста ў вялікай ступені залежыць ад паслугі святара, аб чым сведчаць словы, якімі Пан устанавіў Апосталаў, а таксама іх пераемнікаў і супрацоўнікаў прапаведнікамі Евангелля, кіраўнікамі новага выбранага народу і слугамі Божых таямніц. Гэта пацвярджаецца таксама выказваннямі Айцоў і святых і многімі дакументамі Найвышэйшых Пантыфікаў. Пар. imprimis: S. PIUS X, Exhort. ad Clerum Haerent animo, 4 aug. 1908: S. Pii X Acta IV, pp. 237-261. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad catholici Sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), imprimis pp. 37-52. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), pp. 657-702. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri primordia, 1 aug. 1959: AAS 51 (1959), pp. 545-579. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), pp. 979-995.
  2. Усю святарскую фармацыю, г.зн. распарадак семінарыі, духоўную падрыхтоўку, праграму навучання, сумеснае семінарыйнае жыццё і дысцыпліну, а таксама пастырскую практыку трэба дапасаваць да розных мясцовых умоў. Гэтае дастасаванне ў яго асноўных прынцыпах павінны рабіць, згодна з агульнымі нормамі, для дыяцэзіяльнага духавенства Канферэнцыі Біскупаў, а для манаскага — упаўнаважаныя настаяцелі (пар. S. Congr. de Religiosis, Const. Apost. Sedes Sapientiae eique adnexa Statuta Generalia, art. 19, ed. altera, Romae, pp. 38s.).
  3. Сярод самых цяжкіх бедстваў, ад якіх сёння церпіць Касцёл, амаль усюды асабліва вылучаецца недахоп пакліканняў. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: «...sacerdotum numerus cum in catholicorum regionibus, tum in missionalibus terris, impar plerumque increscentibus necessitatibus est» (колькасць святароў як у каталіцкіх рэгіёнах, так і на місійных тэрыторыях у большасці не адпавядае ўзрастаючым патрэбам): AAS 42 (1950), p. 682. IOANNES XXIII: «Il problema delle vocazioni ecclesiastiche e religiose и quotidiana sollecitudine del Papa..., e sospiro della sua preghiera, aspirazione ardente della sua anima» (Праблема касцёльных і манаскіх пакліканняў з’яўляецца прадметам штодзённых клопатаў Папы... гэта яго малітоўныя спадзяванні, гарачае жаданне яго душы). (Ex Allocutione ad I Congressum Internationalem de Vocationibus ad Status Perfectionis, 16 dec. 1961: AAS 54 (1962), p. 33.
  4. PIUS XII, Const. Apost. Sedes Sapientiae, 31 maii 1956: AAS 48 (1956), p. 357. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), pp. 984ss.
  5. Пар. imprimis: PIUS XII, Motu proprio Cum nobis «de Pontificio Opere Vocationum Sacerdotalium apud S. Congregationem Seminariis et Studiorum Universitatibus praepositam constituendo» (пра стварэнне Папскага Таварыства падтрымкі пакліканняў да святарства пры Святой Кангрэгацыі па справах семінарый і універсітэтаў), 4 nov. 1941: AAS 33 (1941), p. 479; cum adnexis Statutis et Normis ab eadem S. Congregatione promulgatis die 8 sept. 1943. Motu proprio Cum supremaetatutis et Normis a S. Congr. de Religiosis promulgatis (тамсама, pp. 298-301); CONC. VAT. II, Decr. De accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae Caritatis, n. 24; Decr. De Pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 15.
    «de Pontificio Opere primario religiosarum vocationum» (пра Папскае Таварыства падтрымкі пакліканняў да манаскага жыцця), 11 febr. 1955: AAS 47 (1955), p. 266; cum adnexis S
  6. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 685.
  7. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 28: AAS 57 (1965), p. 34.
  8. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad Catholici Sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), p. 37: «Diligens imprimis esto moderatorum magistrorumque dilectus... Sacris eiusmodi conlegiis sacerdotes tribuite maxima virtute ornatos; neque gravemini eos e muneribus abstrahere, specie quidem maioris ponderis, quae tamen cum hac capitali re, cuius partes nulla alia susceperit, comparari nequeunt» (Перш за ўсё неабходны старанны выбар кіраўнікоў і выкладчыкаў... у такога тыпу сакральную калегію выбірайце святароў, упрыгожаных вышэйшай цнотаю; без усялякіх сумненняў адклікайце іх ад іхніх абавязкаў — нават, калі яны вельмі важныя, аднак не могуць быць роўнымі з гэтай першачарговай справай, якой не заменіць нішто іншае). Quod seligendi optimos principium iterum inculcatur a Pio XII in Litteris Apostolicis ad Ordinarios Brasiliae directis die 23 aprilis 1947, Discorsi e Radiomessaggi IX, pp. 579-580.
  9. Пра агульны абавязак садзейнічаць семінарыі гл.: PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), p. 984.
  10. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 684; S. CONGR. DE SACRAMENTIS, Litt. circulares Magna equidem ad locorum Ordinarios, 27 dec. 1935, n. 10. Пра манахаў гл.: Statuta Generalia adnexa Constitutioni Apostolicae Sedes Sapientiae, 31 maii 1956, art. 33. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), p. 987s.
  11. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Ad Catholici Sacerdotii, 20 dec. 1935: AAS 28 (1936), p. 41.
  12. Прынята, што ў распрацоўцы рэгіянальных ці нацыянальных статутаў семінарый павінны ўдзельнічаць усе зацікаўленыя біскупы, пры гэтым адмяняецца прадпісанне канона 1357, § 4 CIC.
  13. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 674; S. CONGR. DE SEM. ET STUD. UNIV., La Formazione spirituale del candidato al sacerdozio, Cittа del Vaticano 1965.
  14. Пар. S. PIUS X, Exhort. ad Clerum, Haerent animo, 4 aug. 1908: S. Pii X Acta, IV, pp. 242-244; PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), pp. 659-661; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri primordia, 1 aug. 1959: AAS 51 (1959), p. 550s.
  15. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei, 20 nov. 1947: AAS 39 (1947), pp. 547ss. et 572s.; IOANNES XXIII, Adhort. Apost. Sacrae Laudis, 6 ian. 1962: AAS 54 (1962), p. 69; CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, art. 16 et 17: AAS 56 (1964), p. 104s.; S. CONGR. RITUUM, Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam, 26 sept. 1964, nn. 14-17: AAS 56 (1964), p. 880s.
  16. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri Primordia: AAS 51 (1959), p. 559s.
  17. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 28: AAS 57 (1965), p. 35s.
  18. S. AUGUSTINUS, In Ioannem tract. 32, 8: PL 35, 1646.
  19. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: AAS 42 (1950), pp. 662s., 685, 690; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri Primordia: AAS 51 (1959), pp. 551-553; 556s.; PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), p. 634s.; CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, imprimis n. 8: AAS 57 (1965), p. 12.
  20. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Sacra Virginitas, 25 mart. 1954: AAS 46 (1954), pp. 165ss.
  21. Пар. S. CYPRIANUS, De habitu virginum, 22: PL 4, 475; S. AMBROSIUS, De virginibus, I, 8, 52: PL 16, 202s.
  22. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: AAS 42 (1950), p. 663.
  23. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Sacra Virginitas, l. c., pp. 170-174.
  24. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, l. c., pp. 664 et 690s.
  25. Пар. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, 4 nov. 1963: AAS 55 (1963), p. 991.
  26. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, l. c., p. 686.
  27. Пар. PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum, l. c., p. 993.
  28. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium nn. 7 et 28: AAS 57 (1965), pp. 9-11; 33.
  29. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), pp. 571-575.
  30. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), pp. 637ss.
  31. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), pp. 567-569; Allocutio Si diligis, 31 maii 1954: AAS 46 (1954), p. 314s.; PAULUS VI, Allocutio in Gregoriana Pontificia Studiorum Universitate habita, 12 mart. 1964: AAS 56 (1964), p. 364s.; CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium n. 25: AAS 57 (1965), pp. 29-31.
  32. Пар. S. BONAVENTURA, Itinerarium mentis in Deum, Prol., n. 4: «(Nemo) credat quod sibi sufficiat lectio sine unctione, speculatio sine devotione, investigatio sine admiratione, circumspectio sine exsultatione, industria sine pietate, scientia sine charitate, intelligentia sine humilitate, studium absque divina gratia, speculum absque sapientia divinitus inspirata» (Няхай (ніхто) не думае, што яму будзе дастаткова чытання без намашчэння, даследавання — без пабожнасці, сузірання — без захаплення, разважання — без радасці, стараннасці — без пашаны, ведаў — без любові, разумення — без пакоры, запалу — без ласкі Божай, спасціжэння — без мудрасці, дадзенай Богам) (S. BONAVENTURA, Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, p. 296).
  33. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Providentissimus Deus, 18 nov. 1893: ASS 26 (1893-94), p. 283.
  34. Пар. PONTIFICIA COMMISSIO DE RE BIBLICA, Instructio de Sacra Scriptura recte docenda, 13 maii 1950: AAS 42 (1950), p. 502.
  35. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), p. 568s.: «...sacrorum fontium studio sacrae disciplinae semper iuvenescunt; dum contra speculatio quae ulteriorem sacri depositi inquisitionem neglegit, ut experiundo novimus, sterilis evadit» (... дзякуючы вывучэнню святых крыніц сакральныя дысцыпліны заўсёды застаюцца маладымі; адваротная пазіцыя, якая занядбоўвае далейшае вывучэнне святой спадчыны, становіцца, як мы ведаем з практыкі, бясплоднай).
  36. Пар. PIUS XII, Sermo ad Alumnos Seminariorum, 24 iunii 1939: AAS 31 (1939), p. 247: «Aemulatio... in veritate quaerenda et propaganda per commendationem doctrinae S. Thomae non supprimitur, sed excitatur potius ac tuto dirigitur» (Спаборніцтва ... у адшуканні і распаўсюджванні праўды згодна з вучэннем св. Тамаша не знішчаецца, але хутчэй падтрымліваецца і адпаведным чынам накіроўваецца). PAULUS VI, Allocutio in Gregoriana Pont. Studiorum Univ. habita, 12 mart. 1964: AAS 56 (1964), p. 365: «(Magistri)... vocem Ecclesiae Doctorum reverenter auscultent, inter quos Divus Aquinas praecipuum obtinet locum; Angelici enim Doctoris tanta est ingenii vis, tam sincerus veritatis amor, ac tanta sapientia in altissimis veritatibus pervestigandis, illustrandis aptissimoque unitatis nexu colligendis, ut ipsius doctrina efficacissimum sit instrumentum non solum ad Fidei fundamenta in tuto collocanda, sed etiam ad sanae progressionis fructus utiliter et secure percipiendos» ((Настаўнікам)... трэба ўважліва прыслухоўвацца да голасу Айцоў Касцёла, сярод якіх першаснае месца займае св. Тамаш Аквінскі. Бо моц дару анёльскага доктара такая вялікая, яго любоў да праўды настолькі непадзельная, а яго мудрасць у даследаванні і тлумачэнні самых глыбокіх праўд і адначасова ў спалучэнні іх у цесным саюзе такая вялікая, што яго вучэнне становіцца самым дзейсным сродкам не толькі надзейнага захавання асноўных падстаў веры, але і карыснага, грунтоўнага атрымання пладоў здаровага развіцця). Пар. таксама Allocutio coram VI Congressu Internationali Thomistico, 10 sept. 1965: AAS 57 (1965), pp. 788-792.
  37. Пар. CONC. VAT. II. Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 7 et 16: AAS 56 (1964), pp. 100s. et 104s.
  38. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), p. 640s.
  39. Пар. CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 10, 14, 15, 16; S. CONGR. RITUUM, Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam, 26 sept. 1964, nn. 11 et 12: AAS 56 (1964), p. 879s.
  40. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Oecumenismo, Unitatis Redintegratio, nn. 1, 9, 10: AAS 57 (1965), pp. 90 et 98s.
  41. Уяўленне пра дасканалы вобраз пастыра можна стварыць на падставе дакументаў апошніх Пантыфікаў, у якіх падрабязна гаворыцца пра жыццё, рысы і падрыхтоўку святароў, асабліва: S. PIUS X, Exhort. ad Clerum Haerent animo, S. Pii X Acta, IV, pp. 237ss.; PIUS XI, Litt. Encycl. Ad Catholici Sacerdotii: AAS 28 (1936), pp. 5ss.; PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae: AAS 42 (1950), pp. 657ss.; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Sacerdotii Nostri Primordia: AAS 51 (1959), pp. 545ss.; PAULUS VI, Ep. Apost. Summi Dei Verbum: AAS 55 (1963), pp. 979ss. Не менш звестак пра фармацыю пастыраў можна знайсці таксама ў: Litt. Encycl. Mystici Corporis (1943), Mediator Dei (1947), Evangelii Praecones (1951), Sacra Virginitas (1954), Musicae Sacrae Disciplina (1955), Princeps Pastorum (1959), а таксама ў: Const. Apost. Sedes Sapientiae (1956) пра кансэкраваных асоб. Пій XII, Ян XXIII і Павел VI неаднаразова тлумачылі вобраз Добрага Пастыра таксама ў сваіх зваротах да семінарыстаў.
  42. Пра значэнне стану, які адзначаецца вызнаннем евангельскіх парад, пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. VI: AAS 57 (1965), pp. 49-53; Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae Caritatis.
  43. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), passim, imprimis pp. 635s. et 640ss.
  44. Пар. imprimis IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 401ss.
  45. Пар. асабліва: CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium n. 33: AAS 57 (1965), p. 39.
  46. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 17: AAS 57 (1965), p. 20s.
  47. Шматлікія папскія дакументы папярэджваюць аб тым, што небяспечна забываць у пастырскай дзейнасці пра звышпрыродную мэту або, прынамсі, практычна недаацэньваць звышпрыродныя сродкі; пар. перш за ўсё дакументы, згаданыя ў нумары 41.
  48. Апошнія дакументы Апостальскай Сталіцы асабліва падкрэсліваюць неабходнасць клапаціцца пра святароў, якія нядаўна прынялі святарства. Перш за ўсё трэба згадаць: PIUS XII, Motu Proprio Quandoquidem, 2 aprilis 1949: AAS 41 (1949), pp. 165-167; Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 septembris 1950: AAS 42 (1950); Const. Apost. (pro Religiosis) Sedes Sapientiae, 31 maii 1956 et Statuta Generalia adnexa; Allocutio ad sacerdotes «Convictus Barcinonensis», 14 iunii 1957: Discorsi e Radiomessaggi, XIX, pp. 271-273. PAULUS VI, Allocutio coram sacerdotibus Instituti «Gian Matteo Giberti» dioecesis Veronensis, 11 martii 1964: L’Osservatore Romano, 13 marzo 1964.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКЛАРАЦЫЯ
ПРА АДНОСІНЫ КАСЦЁЛА ДА НЕХРЫСЦІЯНСКІХ РЭЛІГІЙ
«NOSTRA AETATE»


1. У наш час, калі чалавецтва з кожным днём усё больш яднаецца і калі ўзрастае ўзаемазалежнасць паміж рознымі народамі, Касцёл старанна разважае над тым, якімі павінны быць яго адносіны з нехрысціянскімі рэлігіямі. У сваім абавязку ўмацоўваць еднасць і любоў паміж людзьмі, а нават паміж народамі, ён перш за ўсё звяртае ўвагу на тое, што яднае людзей і што вядзе іх да еднасці.

Усе народы ўтвараюць адну супольнасць, маюць адно паходжанне, таму што Бог рассяліў увесь чалавечы род па ўсім зямным абшары1, у іх адна канчатковая мэта — Бог. Яго Провід, сведчанне дабрыні і збаўчыя намеры ахопліваюць усіх2, пакуль выбраныя не аб’яднаюцца ў Святым Горадзе, святлом якога будзе хвала Бога і дзе народы будуць хадзіць у Яго святле3.

Людзі чакаюць ад розных рэлігій адказу на запаветныя таямніцы чалавечай экзістэнцыі, якія сёння, як і ў папярэднія часы, глыбока ўзрушваюць сэрцы людзей: кім ёсць чалавек, які сэнс і мэта нашага жыцця, што такое маральнае дабро і грэх, адкуль і дзеля чаго ўзнікае цярпенне, які шлях вядзе да сапраўднага шчасця, што такое смерць, суд і адплата пасля смерці, і ўрэшце, чым ёсць апошняя і невымоўная таямніца, што ахоплівае нашае існаванне, з якой мы бяром пачатак і да якой імкнемся.

2. Ужо са старажытнасці і да цяперашняга часу ў многіх народаў існуе пэўнае адчуванне таямнічай сілы, якая прысутнічае ў хадзе спраў і ў падзеях чалавечага жыцця, а часам і прызнанне Найвышэйшага Боства ці нават Айца. Гэтае адчуванне і гэтае прызнанне напаўняе іх жыццё глыбокім рэлігійным зместам. Рэлігіі, якія звязаны з прагрэсам культуры, імкнуцца адказаць на гэтыя ж пытанні пры дапамозе больш далікатных паняццяў і больш распрацаванай мовай. Так, у індуізме людзі даследуюць боскую таямніцу і прадстаўляюць яе ў незлічонай колькасці міфаў і ў глыбокіх філасофскіх разважаннях. Яны шукаюць вызвалення ад клопатаў нашага стану або праз розныя формы аскетычнага жыцця, або праз глыбокую медытацыю, або звяртаючыся да Бога з любоўю і даверам. Будызм, у розных сваіх формах, прызнае радыкальную недастатковасць гэтага зменлівага свету і навучае таму шляху, на якім людзі з пабожнай і даверлівай душой могуць дасягнуць стану дасканалай свабоды або найвышэйшага прасвятлення ўласнымі сіламі ці пры дапамозе звыш. Падобна і іншыя рэлігіі, якія сустракаюцца ў свеце, імкнуцца рознымі спосабамі задаволіць неспакойнае сэрца чалавека, прапануючы шляхі; г.зн. вучэнні і правілы жыцця, а таксама сакральныя абрады.

Каталіцкі Касцёл не адмаўляе нічога, што ў гэтых рэлігіях ёсць праўдзівага і святога. Ён са шчырай павагай разглядае той спосаб дзеянняў і жыцця, тыя прадпісанні і вучэнні, якія, хоць і значна адрозніваюцца ад таго, што развівае і чаму навучае Касцёл, усё ж часам адлюстроўваюць промень той Праўды, якая асвячае ўсіх людзей. Сапраўды, Касцёл абвяшчае і заўсёды павінен абвяшчаць Хрыста – «дарогу, праўду і жыццё» (Ян 14, 6), у якім людзі знаходзяць паўнату рэлігійнага жыцця і праз якога Бог прымірыў усё з сабою4.

Таму Касцёл заклікае сваіх дзяцей, каб праз дыялог і супрацоўніцтва з паслядоўнікамі іншых рэлігій яны разважліва і з любоўю, даючы сведчанне веры і хрысціянскага жыцця, прызнавалі, захоўвалі і падтрымлівалі тыя духоўныя і маральныя даброты, а таксама сацыяльна-культурныя каштоўнасці, якія ў іх знаходзяцца.

3. Касцёл з павагай ставіцца да мусульманаў, якія пакланяюцца адзінаму Богу, жывому і самаіснаму, міласэрнаму і ўсемагутнаму, Стварыцелю неба і зямлі5, які размаўляў з людзьмі. Яны імкнуцца ўсёй душой падпарадкоўвацца Яго пастановам, нават патаемным, як падпарадкаваўся Богу Абрагам, да якога ахвотна звяртаецца ісламская вера. Хоць яны не прызнаюць Езуса Богам, аднак ушаноўваюць Яго як прарока, ушаноўваюць таксама Яго Маці, Дзеву Марыю, а часам нават з пабожнасцю Яе заклікаюць. Акрамя гэтага, яны чакаюць дзень Суда, калі Бог будзе справядліва ўзнагароджваць усіх уваскрослых людзей. Таму яны цэняць маральнае жыццё і пакланяюцца Богу асабліва праз малітву, міласціну і пост.

Паколькі на працягу стагоддзяў паміж хрысціянамі і мусульманамі ўзнікала нямала спрэчак і варожасці, Святы Сабор заклікае ўсіх забыць мінулае і шчыра імкнуцца да ўзаемаразумення, а таксама разам захоўваць і падтрымліваць на карысць усяго чалавецтва сацыяльную справядлівасць, маральныя каштоўнасці, спакой і свабоду.

4. Разважаючы над таямніцай Касцёла, Святы Сабор памятае пра лучнасць, якая духоўна яднае людзей Новага Запавету з нашчадкамі Абрагама.

Таму Хрыстовы Касцёл прызнае, што асновы яго веры і абрання знаходзяцца, паводле збаўчай таямніцы Бога, ужо ў патрыярхаў, Майсея і прарокаў. Ён вызнае, што ўсіх хрысціянаў, сыноў Абрагама па веры,6 датычыць заклік гэтага патрыярха і што збаўленне Касцёла таямніча прадказана выйсцем выбранага народу з зямлі няволі. Таму Касцёл не можа забыцца на тое, што ён атрымаў аб’яўленне Старога Запавету праз той народ, з якім Бог у сваёй невымоўнай міласэрнасці пажадаў заключыць старажытны Саюз, і што ён атрымаў жыццё ад кораня ўрадлівага аліўкавага дрэва, да якога прывіты былі галіны дзікай масліны — язычнікі7. Сапраўды, Касцёл верыць, што сваім крыжом Хрыстус, наш спакой, прымірыў юдэяў з язычнікамі і ў сабе ўчыніў з іх адно8.

Касцёл заўсёды памятае словы апостала Паўла пра яго братоў па крыві, якім належыць «усынаўленне, і хвала, і запаветы, і ўстанаўленне законаў, і Божае служэнне, і абяцанні; да іх належаць айцы, і з іх паводле цела — Хрыстус» (Рым 9, 4-5), Сын Дзевы Марыі. Ён таксама памятае, што Апосталы, фундамент і апора Касцёла, а таксама большасць першых вучняў, якія абвяшчалі Евангелле Хрыста, выйшлі з габрэйскага народу.

Як сцвярджае Святое Пісанне, Ерузалем не пазнаў часу свайго наведвання9. Большасць габрэяў не прынялі Евангелле, а многія з іх нават перашкаджалі яго распаўсюджванню10. Нягледзячы на гэта, паводле слоў Апостала, дзеля сваіх айцоў юдэі дагэтуль застаюцца ўмілаванымі Богам, таму што Бог не забірае сваіх дароў і паклікання11. Разам з прарокамі і гэтым Апосталам Касцёл чакае таго дня, вядомага толькі Богу, калі ўсе народы звернуцца да Пана адным голасам і будуць служыць Яму аднадушна (пар. Саф 3, 9)12.

Паколькі агульная духоўная спадчына хрысціянаў і юдэяў вельмі вялікая, Святы Сабор хоча захоўваць і падтрымліваць узаемаразуменне і пашану, якія заўсёды з’яўляюцца плёнам біблійных і тэалагічных даследаванняў, а таксама братэрскага дыялогу.

Хаця юдэйскія ўлады і іх прыхільнікі дамагаліся смерці Хрыста13, аднак у тым, што было здзейснена падчас Яго мукі, нельга абвінавачваць усіх без выключэння ні тагачасных, ні сучасных юдэяў. Хоць Касцёл і з’яўляецца новым Божым народам, аднак нельга прадстаўляць юдэяў ні як адкінутых Богам, ні як праклятых, сцвярджаючы, што гэта нібыта паходзіць са Святога Пісання. Таму ў катэхетычнай працы і ў прапаведаванні Божага слова ўсе павінны імкнуцца не навучаць таму, што не адпавядае праўдзе Евангелля і духу Хрыста.

Больш за тое, Касцёл, які асуджае любы пераслед людзей, памятаючы пра агульную з юдэямі спадчыну, натхнёны не палітычнымі меркаваннямі, але евангельскім духам любові, аплаквае нянавісць, пераслед і ўсе праявы антысемітызму, скіраваныя калі-небудзь і кім-небудзь супраць юдэяў.

Акрамя таго, Хрыстус, як заўсёды сцвярджаў і працягвае сцвярджаць Касцёл, паводле сваёй бясконцай любові дабравольна прыняў муку і смерць за грахі людзей, каб усе атрымалі збаўленне. Таму Касцёл у сваёй пропаведзі павінен абвяшчаць крыж Хрыста як знак Божай усеабдымнай любові і як крыніцу ўсялякай ласкі.

5. Мы не можам заклікаць Бога, Айца ўсіх, калі адмаўляемся паводзіць сябе па-братэрску з кожным чалавекам, створаным паводле Божага вобраза. Адносіны чалавека з Богам Айцом і з іншымі людзьмі, яго братамі, настолькі звязаны паміж сабою, што Пісанне кажа: «Той, хто не любіць, не ведае Бога» (1 Ян 4, 8).

Гэта руйнуе асновы кожнай тэорыі ці практыкі, якія ўводзяць паміж людзьмі ці паміж народамі адрозненні, што закранаюць чалавечую годнасць і вынікаючыя з яе правы.

Касцёл асуджае, як варожую духу Хрыста, любую дыскрымінацыю і прыгнёт людзей з-за іх нацыянальнай прыналежнасці, колеру скуры, грамадскага становішча ці рэлігіі. Таму, ідучы ўслед за святымі апосталамі Пятром і Паўлам, Святы Сабор горача заклікае хрысціянаў рабіць добро сярод народаў (пар. 1 П 2, 12) і, калі гэта магчыма і залежыць ад іх, жыць у спакоі з усімі людзьмі14, каб сапраўды стаць сынамі Айца, які ў нябёсах15.

Усё, што абвешчана ў гэтай Дэкларацыі — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 28 кастрычніка 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Першапачатковы тэкст сустрэў на Саборы як падтрымку, так і крытыку. Перапрацаваны і прадстаўлены на сесію 1964 года, ён быў абвешчаны 28 кастрычніка 1965 года. Дакумент заклікае ўсіх людзей пераадолець рэлігійныя канфлікты, разам пашыраць маральныя каштоўнасці, спакой, справядлівасць і свабоду. Сабор прызнае, што глыбокія пошукі сэнсу і прага боскага крыюцца ў кожным чалавеку. Нехрысціянскія рэлігіі адпавядаюць прынцыпам чалавечай мудрасці, прызнаючы існаванне вышэйшай сілы; іслам, юдаізм і хрысціянства прапаноўваюць бачанне Бога – адзінага Стварыцеля, які стварыў чалавека і дасць яму ўзнагароду ці пакаранне паводле яго спраў. Дакумент жадае дня з’яднання ў Хрысце з нашымі старэйшымі братамі габрэямі, асуджае антысемітызм.
q
  1. Пар. Дз 17, 26.
  2. Пар. Мдр 8, 1; Дз 14, 17; Рым 2, 6-7; 1 Цім 2, 4.
  3. Пар. Ап 21, 23-24.
  4. Пар. 2 Кар 5, 18-19.
  5. Пар. S. GREGORIOS VII., Epist. III, 21 ad Anazir (Al-Nasir), regem Mauritaniae, ed. E. CASPAR in MGH, Ep. Sel. II (1920) I, p. 288, 11-15; PL 148, 451A.
  6. Пар. Гал 3, 7.
  7. Пар. Рым 11,17-24.
  8. Пар. Эф 2, 14-16.
  9. Пар. Лк 19, 44.
  10. Пар. Рым 11, 28.
  11. Пар. Рым 11, 28-29; Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium: AAS 57 (1965) p. 20.
  12. Пар. Іс 66, 23; Пс 66 (65), 4; Рым 11, 11-32.
  13. Пар. Ян 19, 6.
  14. Пар. Рым 12, 18.
  15. Пар. Мц 5, 45.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКРЭТ
ПРА СРОДКІ МАСАВАЙ КАМУНІКАЦЫІ
«INTER MIRIFICA»

УСТУП
РАЗДЗЕЛ I
РАЗДЗЕЛ II
ЗАКАНЧЭННЕ

УСТУП

1. Сярод незвычайных тэхнічных вынаходстваў, якія з Божай волі чалавечы геній асабліва ў наш час чэрпае са створаных рэчаў, Маці-Касцёл прымае i сочыць з асаблівым клопатам за тымі, што датычаць перадусім чалавечага духу і адкрываюць новыя, усё больш даступныя шляхі перадавання разнастайных навінаў, ідэй i настаўленняў. З гэтых вынаходстваў самымі выдатнымі з’яўляюцца сродкі, якія па сваёй сутнасці здольныя дасягнуць i ўзрушыць не толькі адзінкі, але таксама цэлыя супольнасці і ўсё чалавецтва: прэса, кінематаграфія, радыё, тэлебачанне i інш. Таму іх справядліва можна назваць сродкамі масавай камунікацыі*.

2. Маці-Касцёл безумоўна прызнае, што гэтыя сродкі пры адпаведным выкарыстанні аказваюць чалавецтву вялікую паслугу, бо ў значнай ступені спрыяюць адпачынку i духоўнаму ўзбагачэнню, а таксама пашырэнню i ўмацаванню Божага Валадарства. Ведае таксама, што людзі могуць іх выкарыстоўваць насуперак намерам Боскага Стварыцеля з крыўдаю для сябе. Матчына сэрца Касцёла сціскае боль ад той шкоды, якую чалавечая супольнасць вельмі часта церпіць з прычыны злоўжывання гэтымі сродкамі.

Таму Святы Сабор, падзяляючы чуйны клопат Найвышэйшых Пантыфікаў i біскупаў у такой важнай справе, лічыць сваім абавязкам разгледзець найважнейшыя пытанні, звязаныя са сродкамі масавай камунікацыі. Больш за тое, Сабор перакананы, што яго вучэнне і наказы, прадстаўленыя такім чынам, прычыняцца не толькі да збаўлення хрысціянаў, але таксама да развіцця ўсяго чалавецтва.

РАЗДЗЕЛ I

3. Каталіцкі Касцёл быў устаноўлены Хрыстом Панам, каб усім людзям несці збаўленне. Таму, усведамляючы неабходнасць прапаведавання Евангелля, ён лічыць сваім абавязкам абвяшчаць збаўчую навіну таксама пры дапамозе сродкаў масавай камунікацыі і вучыць людзей правільна імі карыстацца.

Таму Касцёл мае прыроджанае права карыстацца i валодаць рознымі гэтымі сродкамі настолькі, наколькі яны неабходны або могуць дапамагчы ў хрысціянскай фармацыі i ў кожнай справе дзеля збаўлення душ. Святыя пастыры павінны так вучыць вернікаў і кіраваць імі, каб пры дапамозе гэтых сродкаў дасягалася збаўленне i дасканаласць кожнай асобы і ўсяго чалавецтва.

З іншага боку, менавіта свецкія павінны ажыўляць гэтыя сродкі духам гуманізму i хрысціянства, каб яны цалкам адпавядалі вялікім чаканням чалавецтва, а таксама Божаму намеру.

4. Для належнага выкарыстання гэтых сродкаў неабходна, каб усе, хто імі карыстаецца, ведалі прынцыпы маральнага парадку i дакладна іх ажыццяўлялі ў гэтай сферы. Яны павінны звяртаць увагу на змест таго, што перадаецца спецыфічным для кожнага з гэтых сродкаў спосабам, а таксама зважаць на ўсе акалічнасці, такія як мэта, асобы, месца, час i інш., у якіх адбываецца пераказ і якія могуць змяніць або цалкам сказіць праўдзівасць зместу. Тут таксама мае значэнне спосаб уздзеяння, уласцівы кожнаму з гэтых сродкаў, г.зн. яго сіла, якая можа быць настолькі вялікай, што людзі, асабліва непадрыхтаваныя, з цяжкасцю змогуць яе заўважыць, пераадолець або пры неабходнасці нават супрацьстаяць ёй.

5. Найперш трэба, каб усе зацікаўленыя мелі праўдзівае ўяўленне пра правільнае выкарыстанне гэтых сродкаў, асабліва ў дачыненні некаторых пытанняў, якія вельмі інтэнсіўна абмяркоўваюцца ў наш час.
Першае пытанне датычыць гэтак званай інфармацыі, або збору i распаўсюджвання навінаў. Абсалютна зразумела, што ва ўмовах прагрэсу сучаснай чалавечай супольнасці i штораз цяснейшых сувязяў, якія лучаць яе членаў, інфармацыя стала надзвычай карыснай, a нават неабходнай. Адкрытае i своечасовае паведамленне пра падзеі i факты дае ўсім людзям больш поўныя i пастаянныя звесткі, каб яны маглі больш плённа прычыніцца да агульнага дабра i сумесна з большай лёгкасцю ўплываць на далейшае развіццё ўсёй грамадзянскай супольнасці. Таму ў чалавечай супольнасці існуе права на інфармацыю пра тое, аб чым людзі — ці то паасобку, ці з’яднаныя ў супольнасці — павінны ведаць, адпаведна ўмовам кожнага. Аднак дзеля правільнага карыстання гэтым правам неабходна, каб пры захаванні справядлівасці i любові змест паведамлення быў заўсёды праўдзівым i поўным; каб спосаб уздзеяння быў прыстойны i сумленны, г. зн. свята захоўваў маральныя законы, легітымныя правы i годнасць чалавека — як пры збіранні навінаў, так i пры іх распаўсюджванні, бо не кожнае веданне карысна, «а любоў будуе» (1 Кар 8, 1).

6. Другое пытанне датычыць узаемадносінаў паміж г.зв. правамі мастацтва і нормамі маральнасці. Паколькі ўсё больш частыя спрэчкі вакол гэтага нярэдка вынікаюць з фальшывых этычных i эстэтычных дактрын, Сабор сцвярджае, што абсалютна ўсе павінны прызнаваць першынство аб’ектыўнага маральнага парадку. Толькі ён пераўзыходзіць і належным чынам узгадняе паміж сабою парадак усіх іншых спраў чалавека, якімі б годнымі яны не былі, не выключаючы і мастацтва. Толькі маральны парадак ахоплівае ўсю натуру чалавека, які з’яўляецца разумным Божым стварэннем, пакліканым да ўзнёслых спраў. Калі гэты парадак будзе цалкам i верна захоўвацца, то прывядзе чалавека да дасягнення поўнай дасканаласці i шчасця.

7. Урэшце, апавяданне пра маральнае зло, яго апісанне ці прадстаўленне — таксама пры дапамозе сродкаў масавай камунікацыі — можа сапраўды паспрыяць глыбейшаму пазнанню i даследаванню чалавека, выяўленню і падкрэсліванню ўзнёсласці праўды i дабра, што адбываецца дзякуючы адпаведнаму драматычнаму ўздзеянню. Аднак, каб гэта не прынесла душам больш шкоды, чым карысці, гэтыя сродкі павінны сцісла падпарадкоўвацца маральным законам, асабліва ў выпадку спраў, якія патрабуюць належнай стрыманасці або могуць з лёгкасцю абудзіць у чалавеку, які аслаблены першародным грахом, ганебныя жаданні.

8. Паколькі грамадская думка аказвае сёння вялізны ўплыў як на прыватнае, так і на публічнае жыццё грамадзянаў усіх сацыяльных слаёў, пажадана, каб i ў гэтай сферы ўсе прадстаўнікі грамадства выконвалі свой абавязак справядлівасці i любові. Таму яны павінны выкарыстоўваць гэтыя сродкі для фарміравання i пашырэння слушнай грамадскай думкі.

9. Асаблівыя абавязкі маюць усе адрасаты: чытачы, гледачы i слухачы, якія прымаюць па асабістым i дабравольным выбары паведамленні, што перадаюцца гэтымі сродкамі. Правільны выбар патрабуе, каб яны падтрымлівалі ўсё, што адзначаецца маральнай, культурнай i мастацкай вартасцю і, наадварот, пазбягалі таго, што можа стаць для іх прычынай i магчымасцю духоўнай шкоды або праз дрэнны прыклад можа быць небяспечным для іншых, што перашкаджала б добрым паведамленням, a садзейнічала б дрэнным. Апошняе здараецца пераважна тады, калі грошы плацяцца тым, хто выкарыстоўвае гэтыя сродкі толькі дзеля нажывы.

Каб адрасаты захоўвалі маральныя законы, яны павінны своечасова знаёміцца з ацэнкай, якую дае па гэтых пытаннях кампетэнтная ўлада, і кіравацца ёй згодна з нормамі здаровага сумлення. Для паспяховага супрацьстаяння дрэнным уплывам і падтрымання добрых яны павінны імкнуцца правільна накіроўваць і выхоўваць сваё сумленне.

10. Адрасаты, асабліва моладзь, няхай прывучаюць сябе да ўмеркаванага i дысцыплінаванага карыстання гэтымі сродкамі. Больш за тое, яны павінны імкнуцца глыбей разумець тое, што бачаць, слухаюць і чытаюць. Няхай абмяркоўваюць гэта з выхаваўцамі i дасведчанымі людзьмі i вучацца такім чынам правільна ацэньваць рэчы. Бацькі ж няхай памятаюць пра свой абавязак старанна сачыць за тым, каб відовішчы, прэса i іншае, што супярэчыць веры i добрым звычаям, не пранікала ў іх дамы i каб іх дзеці не сустракаліся з гэтым дзесьці ў іншым месцы.

11. Асаблівы маральны абавязак правільнага выкарыстання сродкаў масавай камунікацыі маюць журналісты, пісьменнікі, акторы, рэжысёры, вытворцы, інвестары, выдаўцы, гандляры, выканаўцы, крытыкі i ўвогуле ўсе, хто нейкім чынам і якім-небудзь спосабам удзельнічае ў падрыхтоўцы i пераказванні паведамленняў. Абсалютна відавочна, якія і наколькі важныя абавязкі яны ўсе маюць у сучасных умовах, паколькі могуць праз інфармацыю, а таксама праз прапаганду весці чалавечы род да дабра або да зла.

Яны павінны так упарадкаваць эканамічныя, палітычныя і мастацкія інтарэсы, каб яны ніколі не супярэчылі агульнаму дабру. Дзеля больш поўнага дасягнення гэтай мэты яны павінны ўвайсці ў шэрагі такіх прафесійных арганізацый, якія абавязваюць сваіх прадстаўнікоў, пры неабходнасці нават праз заключэнне дамовы аб належным захаванні маральнага кодэксу, паважаць маральныя законы ва ўсіх сваіх прафесійных занятках i справах.

Няхай заўсёды памятаюць, што большасць чытачоў i гледачоў — гэта моладзь, якая патрабуе такой прэсы i такіх відовішчаў, якія давалі б годны адпачынак і адначасова заахвочвалі б іх да ўзнёслых рэчаў. Акрамя гэтага, яны павінны даручаць апрацоўку паведамленняў рэлігійнага зместу годным i дасведчаным асобам, а таксама перадаваць гэтыя паведамленні з належнай павагай.

12. Грамадзянская ўлада ў гэтай сферы мае асаблівыя абавязкі з прычыны агульнага дабра, да якога скіраваны гэтыя сродкі. Згодна са сваімі службовымі абавязкамі яна павінна абараняць i ахоўваць сапраўдную i справядлівую свабоду інфармацыі, асабліва прэсы, бо гэта неабходна для развіцця сучаснага грамадства; падтрымліваць рэлігію, культуру i выяўленчае мастацтва; гарантаваць адрасатам права карыстацца сваімі законнымі правамі. Апроч гэтага, грамадзянская ўлада павінна падтрымліваць тыя надзвычай карысныя, асабліва для моладзі, ініцыятывы, якія не могуць ажыццявіцца ў іншых умовах.

Урэшце, грамадзянская ўлада, клапоцячыся пра дабрабыт грамадзянаў, абавязана праз выданне спецыяльных законаў і іх стараннае выкананне справядліва і пільна сачыць, каб неадпаведнае выкарыстанне гэтых сродкаў не стварыла сур’ёзнай пагрозы для добрых звычаяў і развіцця грамадства. Гэты чуйны клопат ніякім чынам не абмяжуе свабоды асобных людзей або аб’яднанняў, асабліва ў выпадку, калі дзейсныя меры бяспекі не ажыццяўляюць тыя, хто ўжывае дадзеныя сродкі ў выніку сваіх службовых абавязкаў.

У першую чаргу трэба абараняць моладзь ад прэсы i відовішчаў, якія могуць быць шкоднымі ў іх узросце.

РАЗДЗЕЛ II

13. Усе дзеці Касцёла павінны сумесна і адзінадушна імкнуцца да таго, каб сродкі масавай камунікацыі без прамаруджвання i з вялікай стараннасцю плённа выкарыстоўваліся ў розных апостальскіх працах паводле патрабаванняў часу і месца, апярэджваючы шкодныя ініцыятывы асабліва там, дзе рэлігійнае і маральнае развіццё патрабуе ад іх больш напружанай дзейнасці.

Пастыры павінны рупліва выконваць свае заданні ў гэтай галіне, цесна звязаныя з іх штодзённым абавязкам прапаведавання. Таксама і свецкія, якія ўдзельнічаюць у выкарыстанні гэтых сродкаў, павінны старанна сведчыць пра Хрыста, перадусім выконваючы ўмела i ў духу апостальства свае заданні, a нават непасрэдна падтрымліваючы, па магчымасці, пастырскую дзейнасць Касцёла сваімі тэхнічнымі, эканамічнымі, культурнымі ці мастацкімі здольнасцямі.

14. Найперш неабходна падтрымліваць добрую прэсу. Каб выхоўваць чытачоў цалкам у хрысціянскім духу, трэба таксама ствараць i развіваць сапраўды каталіцкую прэсу, якая пры падтрымцы і пад кіраўніцтвам касцёльнай улады або свецкіх католікаў выдаецца для таго, каб фарміраваць, умацоўваць i падтрымліваць згодную з натуральным законам, каталіцкім вучэннем i маральнасцю грамадскую думку, каб распаўсюджваць i праўдзіва асвятляць факты з жыцця Касцёла. Вернікаў трэба вучыць, што чытанне i распаўсюджванне каталіцкай прэсы неабходна для таго, каб фарміраваць у сабе хрысціянскае меркаванне пра ўсе падзеі.

Усялякімі эфектыўнымі сродкамі трэба падтрымліваць i забяспечваць вытворчасць i паказ кінафільмаў, асабліва адрасаваных моладзі, якія служаць годнаму адпачынку і маюць культурную і мастацкую вартасць. Гэта дасягаецца праз каардынацыю намаганняў, а таксама праз садзеянне ініцыятывам сумленных вытворцаў i распаўсюджвальнікаў, праз падтрымку фільмаў, годных пахвалы паводле агульнага меркавання крытыкаў i адзначаных узнагародамі, праз дапамогу кіназалам, якія належаць каталікам i ўвогуле сумленным людзям, а таксама праз стварэнне іх аб’яднанняў.

Трэба таксама аказваць дзейсную дапамогу годным радыё- і тэлеперадачам, асабліва тым, якія могуць зацікавіць многія сем’і. Неабходна старанна падтрымліваць каталіцкія перадачы, якія заахвочваюць слухачоў i гледачоў да ўдзелу ў жыцці Касцёла i садзейнічаюць засваенню рэлігійных праўд. Там, дзе будзе мэтазгодным, трэба рупіцца пра заснаванне каталіцкіх радыёстанцый. Аднак пры гэтым неабходна дбаць пра высокі ўзровень і эфектыўнасць іх перадач.

Нарэшце, неабходна клапаціцца i пра тое, каб старажытнае і ўзнёслае сцэнічнае мастацтва, якое дзякуючы сродкам масавай камунікацыі ўжо шырока распаўсюджана, прычынялася да маральнага і культурнага выхавання гледачоў.

15. Каб задаволіць вышэйпададзеныя патрабаванні, трэба неадкладна рыхтаваць святароў, кансэкраваных асоб i свецкіх людзей, якія валодаюць адпаведным майстэрствам у выкарыстанні гэтых сродкаў, для апостальскіх мэтаў.

Перадусім трэба падрыхтаваць свецкіх у галіне мастацтва і тэхнікі, веравучэння і маралі, павялічваючы колькасць школ, факультэтаў і інстытутаў, дзе журналісты, аўтары фільмаў, радыё- і тэлеперадач, а таксама іншыя зацікаўленыя асобы маглі б атрымаць поўную адукацыю ў хрысціянскім духу, найперш адносна сацыяльнага вучэння Касцёла. Неабходна таксама выхоўваць тэатральных артыстаў і дапамагаць ім, каб сваім мастацтвам яны маглі паспяхова садзейнічаць грамадскаму дабру. Нарэшце, трэба старанна рыхтаваць літаратурных крытыкаў, крытыкаў кіно, радыё, тэлебачання i інш., каб яны дасканала арыентаваліся ў сваёй галіне, каб навучыліся i ахвотна стваралі меркаванні, прыярытэтам якіх заўсёды былі б маральныя прынцыпы.

16. Каб адрасаты рознага ўзросту і адукацыі маглі правільна карыстацца сродкамі масавай камунікацыі, якія знаходзяцца ў іхнім распараджэнні, ім неабходна адпаведная падрыхтоўка i практыка, якая б улічвала іх асаблівасці, а таксама характар кожнага з гэтых сродкаў. Таму скіраваныя на гэта ініцыятывы, асабліва калі яны датычаць моладзі, ва ўсіх каталіцкіх школах, семінарыях, у апостальскіх аб’яднаннях свецкіх трэба падтрымліваць і пашыраць, а таксама кіраваць імі паводле прынцыпаў хрысціянскай маралі. Падчас катэхізацыі неабходна прадстаўляць i тлумачыць каталіцкую дактрыну і дысцыпліну адносна гэтай справы.

17. Абсалютна недапушчальнай для дзяцей Касцёла з’яўляецца пасіўнасць, калі прапаведаванне слова збаўлення мае перашкоды, звязаныя з тэхнічнымі цяжкасцямі i сапраўды вельмі вялікімі выдаткамі, якіх патрабуюць гэтыя сродкі. Таму Святы Сабор нагадвае пра абавязак падтрымліваць і аддаваць перавагу штодзённым і перыядычным каталіцкім выданням, кінематаграфічным ініцыятывам, радыё- і тэлестанцыям і перадачам, якія распаўсюджваюць i абараняюць праўду, а таксама садзейнічаюць хрысціянскаму выхаванню чалавечага грамадства. Адначасова Сабор настойліва заклікае таварыствы i асобных людзей, якія маюць вялікі аўтарытэт у галіне эканомікі i тэхнікі, каб яны ахвотна і шчодра фінансавалі і падтрымлівалі сваім вопытам гэтыя сродкі — настолькі, наколькі яны служаць сапраўднай культуры і апостальству.

18. Каб умацоўваць розныя формы апостальства Касцёла ў галіне сродкаў масавай камунікацыі, паводле меркавання біскупаў ва ўсіх дыяцэзіях свету павінен быць устаноўлены адзін дзень у годзе, у які вернікаў павучалі б пра іх абавязкі ў гэтай сферы, заклікаючы да малітвы ў гэтай справе і да збірання ахвяраванняў на гэтую мэту. Гэтыя ахвяраванні трэба выкарыстоўваць выключна для ўтрымання i развіцця тых устаноў i ініцыятыў у гэтай сферы, якія падтрымлівае Касцёл, з улікам патрабаванняў усяго каталіцкага свету.

19. У выкананні найвышэйшага пастырскага задання ў сферы сродкаў масавай камунікацыі Найвышэйшаму Пантыфіку дапамагае спецыяльная служба Апостальскай Сталіцы1.

20. Абавязак біскупаў — сачыць у сваіх дыяцэзіях за такога тыпу справамі i намерамі, падтрымліваць іх настолькі, наколькі яны служаць публічнаму апостальству, і каардынаваць іх, не выключаючы спраў, якія ажыццяўляюцца пад кіраўніцтвам манаскіх супольнасцяў, што не падлягаюць юрысдыкцыі мясцовага ардынарыя.

21. Паколькі плённае апостальства ў межах усёй краіны патрабуе адзінства намераў i намаганняў, Святы Сабор пастанаўляе i загадвае, каб усюды ўстанаўліваліся і ўсяляк падтрымліваліся нацыянальныя службы па справах прэсы, кіно, радыё i тэлебачання, галоўным заданнем якіх будзе клопат пра належнае фарміраванне сумлення вернікаў у карыстанні гэтымі сродкамі, а таксама падтрымка i кіраванне ўсялякімі намерамі, якія ажыццяўляюць католікі ў гэтай сферы.

Кіраўніцтва гэтымі нацыянальнымі службамі трэба даручыць спецыяльнай Камісіі Біскупаў або аднаму выбранаму біскупу. У працы гэтых служб павінны браць удзел таксама свецкія, якія добра ведаюць каталіцкае вучэнне і гэтыя мастацтвы.

22. Больш за тое, паколькі ўплыў гэтых сродкаў выходзіць па-за межы асобных краін i робіць адзінкі як бы грамадзянамі ўсёй чалавечай супольнасці, таму нацыянальныя ініцыятывы ў гэтай галіне трэба з’яднаць паміж сабою на міжнародным узроўні. Згаданыя ў № 21 службы павінны цесна супрацоўнічаць з адпаведнымі Міжнароднымі каталіцкімі аб’яднаннямі, якія правамоцна зацвярджаюцца толькі самой Апостальскай Сталіцай i ёй падпарадкоўваюцца.

ЗАКАНЧЭННЕ

23. Каб усе прынцыпы i ўказанні дадзенага Святога Сабору адносна сродкаў масавай камунікацыі былі рэалізаваныя, па непасрэдным даручэнні Сабору і намаганнямі службы Апостальскай Сталіцы, пра якую ішла гаворка ў № 19, пры дапамозе экспертаў з розных краін неабходна выдаць пастырскую Інструкцыю.

24. Святы Сабор спадзяецца, што вышэйпададзеныя пастановы i нормы будуць ахвотна прыняты i дакладна захаваны ўсімі дзецьмі Касцёла, якія ў карыстанні гэтымі сродкамі не толькі не будуць мець шкоды, але, як соль і святло, заправяць зямлю i асветляць свет. Акрамя гэтага, Сабор заклікае ўсіх людзей добрай волі, у першую чаргу кіраўнікоў сродкаў масавай камунікацыі, каб яны стараліся выкарыстоўваць гэтыя сродкі толькі для дабра чалавечай супольнасці, лёс якой усё больш залежыць ад іх адпаведнага ўжывання. Таму няхай імя Пана будзе праслаўлена і старажытнымі творамі мастацтва, i новымі вынаходствамі паводле слоў Апостала: «Езус Хрыстус той самы ўчора, і сёння, і навекі» (Гбр 13, 8).

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 4 снежня 1963г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Праект дакумента пра сродкі масавай камунікацыі быў разгледжаны на І сесіі Сабору. У ім тлумачылася вучэнне Касцёла адносна прэсы, тэлебачання і радыё, прызнаваліся магчымасці сродкаў масавай камунікацыі і ўказваліся некаторыя пастырскія кірункі. Перапрацаваны тэкст, паглыблены і канкрэтызаваны, быў прыняты 4 снежня 1963 года. У гэтым актуальным дакуменце Касцёл афіцыйна прызнае ролю «мас-медыяў» у сучасным грамадстве і ў жыцці Касцёла, прымае іх як адну з мэтаў сваёй пастырскай дзейнасці і запрашае свецкіх католікаў быць галоўнымі дзейснымі асобамі ў гэтай справе, больш сугучнай іх кампетэнцыі. Сярод ініцыятыў, прапанаваных у дакуменце, — увядзенне штогадовага сусветнага дня сродкаў масавай камунікацыі і стварэнне цэнтральных і мясцовых структур для ажыццяўлення Дэкрэта. Непасрэдна пасля Сабору асаблівае значэнне мае інструкцыя «Communio et progressio».
q

  1. Айцы Сабору, ахвотна прымаючы пажаданні «Сакратарыяту кнігадрукавання і кіравання відовішчамі», з пакораю просяць Найвышэйшага Пантыфіка пашырыць паўнамоцтвы і абавязкі гэтай службы на ўсе сродкі масавай камунікацыі, не выключаючы і прэсу, а таксама спецыялістаў з розных краін, у тым ліку і свецкіх.
* Заўвага рэд. Хоць у сучаснай беларускай мове замацаваўся выраз «сродкі масавай інфармацыі» (СМІ), у дадзеным выпадку было вырашана выкарыстоўваць іншы тэрмін, які падкрэслівае рознабаковы камунікатыўны характар гэтых сродкаў.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКЛАРАЦЫЯ
ПРА ХРЫСЦІЯНСКАЕ ВЫХАВАННЕ
«GRAVISSIMUM EDUCATIONIS»

Вялікае значэнне выхавання ў жыцці чалавека і яго ўзрастаючы ўплыў на грамадскае развіццё нашага часу сталі прадметам напружаных разважанняў Святога Сусветнага Сабору1. Сапраўды, у сучасных умовах працяг адукацыі дарослых і выхаванне моладзі стала больш даступнай і ў той жа час больш неабходнай справай. Людзі, больш усведамляючы сваю годнасць і абавязкі, хочуць усё актыўней удзельнічаць у грамадскім і асабліва ў эканамічным і палітычным жыцці2. Значны прагрэс тэхнікі і навуковых даследаванняў, а таксама новыя сродкі масавай камунікацыі даюць людзям, якія сёння маюць больш вольнага часу, лягчэйшы доступ да духоўных і культурных багаццяў і дазваляюць узаемна дапаўняць свае веды дзякуючы больш цесным сувязям паміж асобнымі грамадствамі і нават народамі.

Таму ўсюды робяцца намаганні ўсё больш развіваць справу выхавання, а асноўныя правы, асабліва дзяцей і бацькоў, на выхаванне абвяшчаюцца і замацоўваюцца ў афіцыйных дакументах3. Колькасць выхаванцаў хутка павялічваецца, таму памнажаюцца і развіваюцца школы і ствараюцца іншыя навучальныя ўстановы. Праводзяцца новыя эксперыменты для распрацоўкі метадаў выхавання і навучання. Затрачваюцца вялікія намаганні, каб забяспечыць усім людзям доступ да выхавання і адукацыі, аднак вялікая колькасць дзяцей і маладых людзей да гэтага часу пазбаўлена магчымасці атрымаць нават пачатковую адукацыю, а многім іншым не хапае належнага выхавання, у якім аддаецца перавага праўдзе і любові.

Святая Маці-Касцёл павінен настолькі клапаціцца пра ўсё жыццё чалавека, у тым ліку і зямное, наколькі яно спалучана з нябесным пакліканнем, каб выканаць наказ, атрыманы ад свайго Боскага Заснавальніка — абвяшчаць таямніцу збаўлення ўсім людзям і ўсё аднавіць у Хрысце4. Таму Касцёл удзельнічае ў развіцці і пашырэнні выхавання. З гэтай прычыны Святы Сабор абвяшчае некаторыя фундаментальныя прынцыпы хрысціянскага выхавання, асабліва ў школах. Прынцыпы, якія пасля заканчэння Сабору павінна больш падрабязна распрацаваць спецыяльная Камісія і якія павінны выкарыстоўвацца Канферэнцыямі Біскупаў ва ўмовах розных рэгіёнаў.

1. Паколькі ўсе людзі, незалежна ад іх паходжання, стану ці ўзросту маюць годнасць чалавечай асобы, у іх ёсць неад’емнае права на выхаванне5, якое адпавядае іх уласнаму прызначэнню6, згоднаму з іх здольнасцямі, полам, культурай і роднымі традыцыямі, а таксама адкрытаму на братэрскую лучнасць з іншымі народамі дзеля развіцця сапраўднай еднасці і спакою на зямлі. Сапраўднае выхаванне імкнецца фарміраваць чалавечую асобу згодна з яе найвышэйшай мэтай і на карысць грамадства, членам якога з’яўляецца чалавек і ў якім ён, стаўшы дарослым, будзе выконваць адпаведныя абавязкі.

Таму трэба дапамагаць дзецям і маладым людзям, выкарыстоўваючы сучасныя дасягненні ў псіхалогіі, педагогіцы і дыдактыцы, гарманічна развіваць іх фізічныя, маральныя і інтэлектуальныя здольнасці так, каб яны паступова набылі больш дасканалае пачуццё адказнасці, імкнучыся пастаянна да правільнага стылю жыцця і да дасягнення сапраўднай свабоды, адважна і непахісна перамагаючы перашкоды. Па меры іхняга ўзрастання ім трэба даваць станоўчае і разумнае сексуальнае выхаванне. Больш за тое, іх трэба рыхтаваць да ўдзелу ў грамадскім жыцці, каб яны, маючы неабходныя і адпаведныя сродкі, маглі актыўна дзейнічаць у розных сферах чалавечага грамадства, быць адкрытымі на дыялог з іншымі людзьмі і гатовымі спрыяць агульнаму дабру.

Святы Сабор таксама абвяшчае, што дзеці і маладыя людзі маюць права на тое, каб іх падтрымлівалі ў правільнай ацэнцы маральных каштоўнасцяў і заахвочвалі да іх прыняцця, а таксама да таго, каб лепш пазнаваць і любіць Бога. Таму Сабор настойліва просіць усіх, хто кіруе народамі або выхаваннем, клапаціцца, каб моладзь ніколі не была пазбаўлена гэтага святога права. Ён заклікае дзяцей Касцёла аддана працаваць ва ўсіх сферах выхавання, асабліва для таго, каб належныя даброты выхавання і адукацыі маглі хутчэй дасягнуць усіх людзей ва ўсім свеце7.

2. Усе хрысціяне, якія праз адраджэнне з вады і Духа Святога сталі новым стварэннем8, а таму называюцца і з’яўляюцца дзецьмі Божымі, маюць права на хрысціянскае выхаванне. Яно скіравана не толькі на дасягненне сталасці чалавечай асобы, як было акрэслена вышэй, але найперш на тое, каб ахрышчаныя праз большае пазнанне таямніц збаўлення ўсё лепш усведамлялі прыняты імі дар веры і вучыліся пакланяцца Богу Айцу ў духу і праўдзе (пар. Ян 4, 23), асабліва ў літургічным дзеянні, каб прызвычайваліся жыць як новы чалавек: у праведнасці і святасці праўды (Эф 4, 22-24), і праз гэта прыйшлі да «чалавека дасканалага, да меры сталасці паводле Хрыстовай паўнаты» (пар. Эф 4, 13) і садзейнічалі ўзрастанню Містычнага цела. Больш за тое, усвядоміўшы сваё пакліканне, няхай сведчаць пра сваю надзею (пар. 1 П 3, 15) і прызвычайваюцца садзейнічаць хрысціянскаму пераўтварэнню свету, дзякуючы якому натуральныя каштоўнасці, прынятыя з поўнай увагай да адкупленага Хрыстом чалавека, памнажаюць дабрабыт усяго грамадства9. Таму Святы Сабор нагадвае пастырам пра іх самы важны абавязак — сачыць, каб усе вернікі, асабліва моладзь, якая з’яўляецца надзеяй Касцёла, маглі атрымаць хрысціянскае выхаванне10.

3. Паколькі дзецям далі жыццё бацькі, яны маюць яшчэ больш важны абавязак — выхаваць сваё патомства. Таму яны з’яўляюцца першаснымі і галоўнымі выхаваўцамі11. Гэты абавязак выхавання настолькі важны, што яго занядбанне наўрад ці можна чым-небудзь выправіць. Бацькі павінны стварыць сямейную атмасферу, ажыўленую любоўю і павагай да Бога і чалавека, якая б садзейнічала інтэгральнаму асабістаму і грамадскаму выхаванню дзяцей. Таму сям’я з’яўляецца першай школай грамадскіх цнотаў, якіх патрабуе кожнае грамадства. Перш за ўсё ў хрысціянскай сям’і, якая адорана ласкай сакрамэнту сужэнства і якая прымае яго абавязкі, трэба з самых ранніх гадоў вучыць дзяцей пазнаваць і праслаўляць Бога, а таксама любіць бліжняга згодна з верай, прынятай падчас хросту. Тут яны атрымліваюць свой першы вопыт здаровага грамадства і Касцёла. Урэшце, менавіта праз сям’ю яны паступова ўваходзяць у грамадзянскую супольнасць і ў Божы народ. Таму бацькі павінны добра разумець, наколькі важнай для жыцця і развіцця Божага народу з’яўляецца сапраўдная хрысціянская сям’я12.

Каб выканаць абавязак выхавання, які ў першую чаргу мае сям’я, неабходна дапамога ўсяго грамадства. Таму, акрамя правоў бацькоў і іншых людзей, якім яны дазваляюць удзельнічаць у справе выхавання, некаторыя правы і абавязкі належаць і грамадзянскай супольнасці, якая павінна належна ўпарадкаваць тое, што неабходна для часовага агульнага дабра. У абавязкі грамадства ўваходзіць развіццё рознымі спосабамі выхавання моладзі, а менавіта: абарона абавязкаў і правоў бацькоў і іншых людзей, якія ўдзельнічаюць у выхаванні, і дапамога ім; ажыццяўленне выхавання згодна з прынцыпам субсідыярнасці тады, калі няма ініцыятыў з боку бацькоў і іншых арганізацый (аднак пры гэтым трэба ўлічваць пажаданні бацькоў); больш за тое, стварэнне ўласных школ і навучальных устаноў у такой ступені, у якой гэтага патрабуе агульнае дабро13.

Урэшце, абавязак навучання асаблівым чынам належыць Касцёлу. І не толькі таму, што яго, як і чалавечую супольнасць, трэба лічыць здольным даць выхаванне, але найперш таму, што ён павінен паказваць шлях збаўлення ўсім людзям, перадаваць вернікам Хрыстовае жыццё і стала дапамагаць ім у дасягненні паўнаты гэтага жыцця14. Маці-Касцёл абавязаны даць сваім дзецям такое выхаванне, дзякуючы якому ўсё іх жыццё змагло б напоўніцца Хрыстовым духам. У той жа час ён дапамагае ўсім народам дасягнуць поўнай дасканаласці чалавечай асобы дзеля дабра самаго зямнога грамадства і для будавання больш гуманнага свету15.

4. У выкананні свайго выхаваўчага абавязку Касцёл, ужываючы ўсе адпаведныя сродкі, клапоціцца найперш пра тых людзей, якія належаць да яго. Першым такім сродкам з’яўляецца катэхізацыя16, якая тлумачыць і ўмацоўвае веру, напаўняе жыццё Хрыстовым духам, вядзе да свядомага і актыўнага ўдзелу ў літургічнай таямніцы17 і пабуджае да апостальскай дзейнасці. Касцёл высока цэніць і імкнецца напоўніць сваім духам і ўзвысіць таксама іншыя сродкі, якія належаць да агульнай спадчыны чалавецтва і маюць вялікі ўплыў на духоўнае выхаванне і фарміраванне людзей. Такімі сродкамі з’яўляюцца сродкі масавай камунікацыі18, розныя аб’яднанні духоўнага і спартыўнага характару, саюзы моладзі і асабліва школы.

5. Сярод усіх астатніх сродкаў выхавання асаблівае значэнне мае школа19, якая згодна са сваёй місіяй з няспынным клопатам развівае інтэлектуальныя магчымасці, выпрацоўвае здольнасць да правільнага суджэння, знаёміць з культурнай спадчынай папярэдніх пакаленняў, выхоўвае пачуццё каштоўнасцяў, рыхтуе да прафесійнага жыцця, стварае сярод выхаванцаў, якія маюць розны характар і паходжанне, сяброўскія адносіны і падтрымлівае дух узаемаразумення. Акрамя таго, яна з’яўляецца нібы цэнтрам, у дзейнасці і развіцці якога павінны адначасова браць удзел сем’і, настаўнікі, розныя аб’яднанні, якія развіваюць культурнае, грамадзянскае, рэлігійнае і грамадскае жыццё, а таксама ўся чалавечая супольнасць.

Сапраўды, прыгожым і вельмі важным з’яўляецца пакліканне ўсіх, хто дапамагае бацькам у выкананні іх абавязкаў і ў імя чалавечага грамадства прымае абавязак выхавання ў школах. Гэтае пакліканне патрабуе асаблівых інтэлектуальных і духоўных якасцяў, вельмі пільнай падрыхтоўкі і сталай гатоўнасці да аднаўлення і адаптацыі.

6. Бацькі, якія маюць першаснае і неад’емнае права і абавязак выхавання дзяцей, павінны карыстацца сапраўднай свабодай у выбары школы. Таму грамадзянская ўлада, абавязак якой — забяспечыць і абараняць свабоду грамадзян, памятаючы пра справядлівае размеркаванне, павінна сачыць за такім размеркаваннем грамадскіх субсідый, каб бацькі маглі сапраўды свабодна выбраць школу для сваіх дзяцей згодна са сваім сумленнем20.

У дадатак, дзяржава павінна сачыць за тым, каб усе грамадзяне маглі атрымаць роўны ўдзел у культуры і належным чынам падрыхтавацца да выканання сваіх грамадзянскіх абавязкаў і правоў. Таму дзяржава павінна абараняць правы дзяцей на адпаведнае школьнае выхаванне, сачыць за прыгоднасцю настаўнікаў і ўзроўнем падрыхтоўкі, за здароўем вучняў і ў цэлым развіваць усю сістэму школьнага выхавання, улічваючы прынцып субсідыярнасці, а таму выключаючы ўсялякую манаполію школ, бо гэта супярэчыць прыроджаным правам чалавечай асобы, развіццю і пашырэнню культуры, мірнаму суіснаванню грамадзян і плюралізму, які сёння квітнее ў многіх грамадствах21.

Таму Святы Сабор заклікае хрысціянаў і надалей дапамагаць у пошуку адпаведных метадаў выхавання і парадку навучання, у падрыхтоўцы настаўнікаў, здольных правільна выхоўваць моладзь, у падтрыманні, пераважна пры дапамозе бацькоўскіх аб’яднанняў, усёй працы школы, асабліва маральнага выхавання, якое яна павінна даваць22.

7. Касцёл, усведамляючы свой вельмі важны абавязак старанна клапаціцца пра маральнае і рэлігійнае выхаванне ўсіх сваіх дзяцей, з асаблівай любоўю і дапамогай павінен спадарожнічаць тым шматлікім дзецям, якія атрымліваюць адукацыю ў некаталіцкіх школах. Гэта магчыма праз жыццёвае сведчанне настаўнікаў і кіраўнікоў, праз апостальскую дзейнасць іх вучняў23  і асабліва праз служэнне святароў і свецкіх, якія выкладаюць ім вучэнне пра збаўленне адпаведна іх узросту і становішчу і духоўна дапамагаюць уласцівымі ініцыятывамі згодна з умовамі часу і месца.

Касцёл нагадвае бацькам пра іх сур’ёзны абавязак забяспечыць ці нават патрабаваць усё неабходнае, каб іх дзеці маглі карыстацца гэтай дапамогай і ўзрастаць у хрысціянскім выхаванні нароўні са свецкім. Таму Касцёл высока цэніць тыя грамадзянскія ўлады і грамадствы, якія, памятаючы пра плюралізм сучаснага грамадства і клапоцячыся пра належную рэлігійную свабоду, дапамагаюць сем’ям, каб ва ўсіх школах навучанне іх дзяцей вялося згодна з маральнымі і рэлігійнымі прынцыпамі сем’яў24.

8. Прысутнасць Касцёла ў галіне школьнага навучання асаблівым чынам выяўляецца ў каталіцкіх школах. Зразумела, каталіцкая школа імкнецца да культурных мэтаў і займаецца гуманітарнай адукацыяй маладых людзей не менш за іншыя школы. Яе адметнай функцыяй з’яўляецца стварэнне ў школьным асяроддзі адмысловай атмасферы, ажыўленай евангельскім духам свабоды і любові, каб падлеткі па меры свайго асабістага развіцця адначасова ўзрасталі паводле вобраза новага стварэння, якім яны сталі пасля хросту, і ўрэшце, яна павінна так суадносіць усю агульначалавечую культуру са збаўчай навіной, каб веды пра свет, жыццё і чалавека, якія выхаванцы паступова набываюць, былі асветлены верай25. Таму каталіцкая школа, калі яна належным чынам адкрыта на ўмовы сучаснага свету, вучыць сваіх выхаванцаў плённай працы дзеля дабра зямной дзяржавы, а таксама рыхтуе іх да служэння на карысць пашырэння Божага Валадарства, каб праз прыклад жыцця і апостальства яны сталі нібы рошчынай для чалавечай супольнасці.

Такім чынам, каталіцкая школа, якая мае такую значную ролю ў выкананні місіі Божага народу і ў падтрыманні дыялогу паміж Касцёлам і чалавечым грамадствам дзеля іхняга дабра, захоўвае сваё вельмі важнае значэнне і ў сучасных абставінах. Таму Святы Сабор зноў абвяшчае тое, чаму ўжо навучаў у шматлікіх дакументах Настаўніцкі Інстытут Касцёла26, а менавіта: права Касцёла свабодна ствараць школы любога віду і ўзроўню і кіраваць імі. Ён нагадвае, што ажыццяўленне гэтага права значна садзейнічае абароне свабоды сумлення, правоў бацькоў, а таксама развіццю культуры.

Няхай настаўнікі памятаюць, што ад іх амаль цалкам залежыць выкананне каталіцкай школай яе мэтаў і праграм27. Таму настаўнікаў трэба рыхтаваць з асаблівым клопатам, каб яны авалодалі як свецкімі, так і рэлігійнымі ведамі, пацверджанымі адпаведнай кваліфікацыяй, і мелі педагагічны вопыт на ўзроўні сучасных адкрыццяў. Звязаныя любоўю паміж сабой і са сваімі вучнямі і напоўненыя апостальскім духам, няхай сваім жыццём і навучаннем яны сведчаць пра Хрыста, адзінага Настаўніка. Няхай супрацоўнічаюць найперш з бацькамі; разам з імі ў цэласным выхаванні няхай улічваюць палавыя адрозненні і тое асаблівае прызначэнне, якім Божы Провід адарыў кожнага ў сям’і і ў грамадстве. Няхай заахвочваюць сваіх выхаванцаў да асабістай дзейнасці, а пасля заканчэння школы няхай працягваюць дапамагаць ім парадай і сяброўствам, у тым ліку і ствараючы адмысловыя аб’яднанні, прасякнутыя эклезіяльным духам. Святы Сабор абвяшчае, што праца гэтых настаўнікаў з’яўляецца сапраўдным апостальствам, найбольш адпаведным і неабходным у наш час, і ў той жа час — сапраўдным служэннем грамадству. Сабор нагадвае бацькам-католікам пра іх абавязак аддаваць, па меры магчымасці, сваіх дзяцей у каталіцкія школы, а таксама ўсяляк падтрымліваць гэтыя школы і супрацоўнічаць з імі для дабра сваіх дзяцей28.

9. Хоць каталіцкая школа можа прымаць розныя формы ў залежнасці ад мясцовых умоў, усе школы, якія нейкім чынам залежаць ад Касцёла, павінны адпавядаць яе крытэрыям29. Касцёл таксама вельмі шануе і тыя каталіцкія школы, якія, асабліва на тэрыторыях маладых Касцёлаў, наведваюць таксама вучні-некатолікі.

Пры стварэнні каталіцкіх школ і ў кіраванні імі неабходна ўлічваць патрэбы сённяшняга прагрэсу. Таму, акрамя падтрымкі пачатковых і сярэдніх школ, якія складаюць фундамент выхавання, трэба высока цаніць і тыя школы, якія асабліва неабходны з увагі на сучасныя ўмовы, а менавіта: прафесійныя30 і тэхнічныя школы; установы, прызначаныя для адукацыі дарослых і развіцця сацыяльнай дапамогі, а таксама для тых, хто з прычыны прыродных недахопаў патрабуе асаблівай апекі; школы, дзе настаўнікі атрымліваюць падрыхтоўку як для рэлігійнага выхавання, так і для іншых форм адукацыі.

Святы Сабор настойліва заклікае пастыраў Касцёла і ўсіх хрысціянаў ахвярна дапамагаць каталіцкім школам, каб яны маглі больш паспяхова выконваць свае заданні і клапаціцца найперш пра патрэбы матэрыяльна бедных людзей і тых, хто пазбаўлены дапамогі і любові сям’і, а таксама тых, хто не мае дару веры.

10. Касцёл таксама рупіцца пра вышэйшыя школы, асабліва універсітэты і факультэты. Найперш, ва ўсіх падпарадкаваных яму школах ён імкнецца, каб кожны прадмет вывучаўся паводле сваіх уласных прынцыпаў, метадаў, пры наяўнасці свабоды, уласцівай навуковаму пошуку, каб разуменне гэтых прадметаў штодня станавілася ўсё больш глыбокім, каб, дакладна разглядаючы новыя пытанні і праводзячы даследаванні згодна з навучаннем доктараў Касцёла, асабліва св. Тамаша Аквінскага31, можна было глыбей пазнаць, як вера і розум вядуць да адной праўды. Такім чынам, прысутнасць хрысціянскага мыслення павінна публічна, моцна і ўсебакова выяўляцца ва ўсім імкненні развіваць вышэйшую культуру, а выхаванцаў такіх навучальных устаноў трэба рыхтаваць так, каб яны былі людзьмі сапраўды глыбокіх ведаў, гатовымі выконваць самыя важныя абавязкі ў грамадстве, і сведкамі веры ў свеце32.

У каталіцкіх універсітэтах, дзе няма факультэта тэалогіі, павінен існаваць інстытут ці кафедра тэалогіі, дзе чыталіся б лекцыі, дастасаваныя таксама да свецкіх студэнтаў. Паколькі навука развіваецца перш за ўсё дзякуючы спецыяльным даследаванням, якія маюць вялікае навуковае значэнне, у каталіцкіх універсітэтах і факультэтах трэба падтрымліваць найперш тыя інстытуты, якія займаюцца ў асноўным развіццём навуковых даследаванняў.

Святы Сабор настойліва рэкамендуе развіваць каталіцкія універсітэты і факультэты, мэтанакіравана размешчаныя ў розных частках свету, каб яны вылучаліся не толькі колькасцю, але і ўзроўнем даследаванняў. Паступленне ў іх павінна быць заўсёды адкрыта для асабліва здольнай моладзі, нават калі ў яе недастаткова сродкаў. Перадусім гэта датычыць тых, хто паходзіць з развіццёвых краін.

Паколькі лёс грамадства і самога Касцёла шчыльна звязаны з поспехам маладых людзей, якія атрымліваюць вышэйшую адукацыю33, пастыры Касцёла павінны старанна клапаціцца пра духоўнае жыццё выхаванцаў, і не толькі тых, якія наведваюць каталіцкія універсітэты: пры наяўнасці агульнай згоды паміж біскупамі няхай пастыры, клапоцячыся пра духоўнае выхаванне ўсіх сваіх дзяцей, садзейнічаюць таму, каб таксама пры некаталіцкіх універсітэтах былі каталіцкія інтэрнаты і універсітэцкія цэнтры, у якіх святары, духоўныя і свецкія, старанна падабраныя і падрыхтаваныя, давалі б сталую духоўную і інтэлектуальную дапамогу універсітэцкай моладзі. Найбольш здольных маладых людзей з каталіцкіх і з іншых універсітэтаў, якія маюць настаўніцкія ці навукова-даследчыя здольнасці, трэба выхоўваць з асаблівым клопатам і скіроўваць да выкладчыцкай дзейнасці.

11. Касцёл шмат чакае ад факультэтаў сакральных дысцыплін34, бо даверыў ім вельмі важны абавязак: рыхтаваць сваіх выхаванцаў не толькі да святарскага служэння, але найперш да выкладання ў касцёльных вышэйшых навучальных установах або да асабістай навукова-даследчай працы, або да выканання найбольш складаных функцый інтэлектуальнага апостальства. Гэтыя факультэты таксама займаюцца больш грунтоўнымі даследаваннямі розных аспектаў сакральных дысцыплін, каб дасягнуць больш глыбокага разумення святога Аб’яўлення, каб пашырыць доступ да перададзенай продкамі спадчыны хрысціянскай мудрасці, каб падтрымліваць дыялог з адлучанымі ад нас братамі і нехрысціянамі, а таксама адказваць на пытанні, якія ўзнікаюць у выніку навуковага прагрэсу35.

Таму каталіцкія факультэты, перагледзеўшы належным чынам свае законы, няхай старанна развіваюць сакральныя дысцыпліны і тыя, што з імі звязаны, а таксама, выкарыстоўваючы сучасныя метады і сродкі, рыхтуюць сваіх навучэнцаў да больш глыбокіх даследаванняў.

12. Супрацоўніцтва, якое штодня ўзрастае на дыяцэзіяльным, нацыянальным і міжнародным узроўнях і становіцца ўсё больш неабходным, у большай ступені патрэбна і ў галіне адукацыі. Таму павінны выкарыстоўвацца ўсе сродкі для каардынацыі дзейнасці ўсіх каталіцкіх школ і для ўстанаўлення паміж імі і іншымі школамі супрацоўніцтва, якога патрабуе агульнае дабро ўсяго чалавецтва36.

Больш дакладная каардынацыя і сумесная праца прынясуць самыя шчодрыя плады, асабліва ў вышэйшых навучальных установах. Таму розныя факультэты кожнага універсітэта павінны дапамагаць адзін аднаму, наколькі дазваляе іх спецыялізацыя. Няхай універсітэты імкнуцца да цеснага супрацоўніцтва, арганізоўваючы міжнародныя канферэнцыі і сустрэчы, дзелячыся навуковымі даследаваннямі і вынаходствамі, абменьваючыся часова выкладчыкамі і, нарэшце, развіваючы ўсё, што можа садзейнічаць умацаванню супрацоўнітва.

ЗАКАНЧЭННЕ

Святы Сабор настойліва заклікае маладых людзей, каб яны, усведамляючы важнасць справы выхавання, выяўлялі велікадушную гатоўнасць далучыцца да яе, асабліва ў тых краінах, дзе з-за недахопу настаўнікаў выхаванне моладзі знаходзіцца пад пагрозай.

Святы Сабор выказвае глыбокую падзяку тым святарам, кансэкраваным асобам і свецкім, якія ў духу Евангелля займаюцца высакароднай справай выхавання і выкладання ў школах любога тыпу і ўзроўню, і заахвочвае іх самааддана працягваць распачатае імі служэнне, імкнучыся выхоўваць сваіх вучняў у Хрыстовым духу, паляпшаць сваё педагагічнае майстэрства, паглыбляць веды, каб не толькі садзейнічаць унутранаму аднаўленню Касцёла, але захоўваць і павялічваць яго дабратворны ўплыў на сучасны свет, асабліва ў інтэлектуальнай сферы.

Усё, што абвешчана ў гэтай Дэкларацыі — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 28 кастрычніка 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Першапачатковы тэкст некалькі разоў перапрацоўваўся. Быў прадстаўлены на абмеркаванне ў 1964 годзе і абнародаваны на заключнай сесіі 28 кастрычніка 1965 года. Згодна з саборнай канцэпцыяй дыялога Касцёла з сучасным светам дакумент станоўча ацэньвае культурнае развіццё і падтрымлівае права кожнага чалавека на належную адукацыю, служэнне развіццю асобы і яе інтэграцыі ў сучаснае грамадства. Першыя выхаваўцы — гэта бацькі, якія павінны мець дастатковую падтрымку з боку дзяржавы і Касцёла для ажыццяўлення сваёй задачы выхавання, асабліва ў школах на ўсіх яе ступенях. Дакумент прызнае значэнне каталіцкай школы, патрабуе прысутнасці католікаў таксама ў свецкіх установах, жадае, каб каталіцкія універсітэты, культывуючы розныя дысцыпліны ў свабодзе навуковых даследаванняў, імкнуліся падтрымліваць еднасць веры і розуму і дзейнічаць, дзе гэта магчыма, у супрацоўніцтве з дзяржаўнымі універсітэтамі.

 

q

  1. Сярод шматлікіх дакументаў, якія сведчаць пра значэнне выхавання, гл. перад усім: BENEDICTUS XV, Ep. Apost. Communes Litteras, 10 apr. 1919: AAS 11 (1919), p. 172. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, 31 dec. 1929: AAS 22 (1930), pp. 49-86. PIUS XII, Allocutio ad Iuvenes A. C. I., 20 apr. 1946: Discorsi e Radiomessaggi VIII, pp. 53-57. — Allocutio ad Patres familias Galliae, 18 sept. 1951: Discorsi e Radiomessaggi XIII, pp. 241-245. IOANNES XXIII, Nuntius tricesimo exacto anno ex quo Litt. Encycl. Divini Illius Magistri editae sunt, 30 dec. 1959: AAS 52 (1960), pp. 57-59. PAULUS VI, Allocutio ad sodales F. I. D. A. E. (Federazione Istituti Dipendenti dall’Autoritа1 Ecclesiastica), 30 dec. 1963: Encicliche e Discorsi di S. S. Paolo VI, 1 Roma 1964, pp. 601-603. Insuper conferantur Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando, series I, Antepraeparatoria, vol. III, pp. 363-364, 370-371, 373-374.
  2. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961) pp. 413, 415-417, 424. — Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 apr. 1963: AAS 55 (1963) p. 278s.
  3. Пар. Professio Universalis iurium humanorum (Dйclaration des droits de l’homme) die 10 dec. 1948 a Foederatarum Nationum Coetu generali rata habita; і пар. Dйclaration des droits de l’enfant, 20 nov. 1959; Protocole additionnel а1 la convention de sauvegarde des droits de l’homme et des libertйs fondamentales, Parisiis, 20 mart. 1952; пра Дэкларацыю правоў чалавека гл. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 apr. 1963: AAS 55 (1963), p. 295s.
  4. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), p. 402. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 17: AAS 57 (1965), p. 21.
  5. PIUS XII, Nuntius radiophonicus datus 24 dec. 1942: AAS 35 (1943), pp. 12, 19. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 apr. 1963: AAS 55 (1963), p. 259s. Пар. Declarationes iurium hominis, laudatas in nota 3.
  6. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, 31 dec. 1929: AAS 22 (1930), p. 50s.
  7. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), p. 441s.
  8. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 83.
  9. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, n. 36: AAS 57 (1965), p. 41s.
  10. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, nn. 12-14.
  11. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 59s.; Litt. Encycl. Mit brennender Sorge, 14 martii 1937: AAS 29 (1937), p. 164s. PIUS XII, Allocutio ad primum congressum nationalem Consociationis Italicae Magistrorum catholicorum (A.I.M.C.), 8 sept. 1946: Discorsi e Radiomessaggi VIII, p. 218.
  12. Пар. CONC. VAT. II, Constitutio dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 11 et 35: AAS 57 (1965), pp. 16 et 40s.
  13. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 63s. PIUS XII, Nuntius radiophonicus datus 1 iunii 1941: AAS 33 (1941) p. 200; Allocutio ad primum Congressum nationalem Consociationis Italicae Magistrorum catholicorum, 8 sept. 1946: Discorsi e Radiomessaggi VIII, p. 218. Пра прынцып субсідыярнасці гл. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 apr. 1963: AAS 55 (1963), p. 294.
  14. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., pp. 53s., 56s. Litt. Encycl. Non abbiamo bisogno, 29 iunii 1931: AAS 23 (1931), p. 311s. PIUS XII, Litt. Secretariae Status ad XXVIII Hebdomadam Soc. Ital. 20 sept. 1955: L’Osservatore Romano, 29 sept. 1955.
  15. Касцёл ухваляе тыя мясцовыя, нацыянальныя і міжнародныя грамадзянскія ўлады, якія, разумеючы вялікую неабходнасць нашага часу, прыкладваюць намаганні, каб усе народы мелі большы доступ да выхавання і чалавечай культуры. Пар. PAULUS VI, Allocutio in Consilio Nationum Unitarum, 4 oct. 1965: AAS 57 (1965), pp. 877-885.
  16. Пар. PIUS XI, Motu proprio Orbem catholicum, 29 iunii 1923: AAS 15 (1923), pp. 327-329. Decr. Provido sane, 12 ian. 1935: AAS 27 (1935), pp. 145-152. CONC. VAT. II, Decr. de pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, nn. 13 et 14.
  17. Пар. CONC. VAT. II, Constit. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 14: AAS 56 (1964), p. 104.
  18. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de instrumentis communicationis socialis, Inter mirifica, nn. 13 et 14: AAS 56 (1964), p. 149s.
  19. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 76; PIUS XII, Allocutio ad Associationem Magistrorum Catholicorum Bavariae, 31 dec. 1956: Discorsi e Radiomessaggi XVIII, p. 746.
  20. Пар. CONC. PROV. CINCINNATENSE III, a. 1861: Collectio Lacensis, III, col. 1240, c/d; PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., pp. 60, 63s.
  21. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 63; Litt. Encycl. Non abbiamo bisogno, 29 iunii 1931: AAS 23 (1931), p. 305. PIUS XII, Litt. Secretariae Status ad XXVIII Hebdomadam Soc. Ital., 20 sept. 1955: L’Osservatore Romano, 29 sept. 1955. PAULUS VI, Allocutio ad Associationem Christianam Operariorum Italiae (A. C. L. I.), 6 oct. 1963: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, I, Roma 1964, p. 230.
  22. Пар. IOANNES XXIII, Nuntius tricesimo exacto anno ex quo Litt. Encycl. Divini Illius Magistri editae sunt, 30 dec. 1959: AAS 52 (1960), p. 57.
  23. Касцёл высока ацэньвае тую апостальскую дзейнасць, якую вядуць у гэтых школах каталіцкія настаўнікі і іх вучні.
  24. Пар. PIUS XII, Allocutio ad Associationem Magistrorum Catholicorum Bavariae, 31 dec. 1956: Discorsi e Radiomessaggi XVIII, p. 745s.
  25. Пар. CONC. PROV. WESTMONASTERIENSE I, a. 1852: Collectio Lacensis III, col. 1334, a/b.; PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 77s.; PIUS XII, Allocutio ad Associationem Magistrorum Catholicorum Bavariae, 31 dec. 1956: Discorsi e Radiomessaggi XVIII, p. 746; PAULUS VI, Allocutio ad sodales F. I. D. A. E. (Federazione Istituti Dipendenti dall’Autoritа Ecclesiastica), 30 dec. 1963: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, I, Roma 1964, p. 602s.
  26. Пар. асабліва дакументы, згаданыя ў спасылцы 1; больш за тое, гэтае права Касцёла сцвярджаюць многія мясцовыя Сіноды, а таксама апошнія Дэкларацыі многіх Канферэнцый Біскупаў.
  27. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Illius Magistri, l. c., p. 80s.; PIUS XII, Allocutio ad Consociationem Catholicam Italicam Magistrorum scholarum secundariarum (U. C. I. I. M.), 5 ian. 1954: Discorsi e Radiomessaggi, XV, pp. 551-556; IOANNES XXIII, Allocutio ad VI Congressum Associationis Italicae Magistrorum Catholicorum (A. I. M. C.), 5 sept. 1959: Discorsi, Messaggi, Colloqui, I, Roma 1960, pp. 427-431.
  28. Пар. PIUS XII, Allocutio ad Consociationem Catholicam Italicam Magistrorum scholarum secundariarum (U. C. I. I. M.), 5 ian. 1954, l. c., p. 555.
  29. Пар. PAULUS VI, Allocutio ad Officium Internationale Educationis Catholicae (О. I. E. C.), 25 febr. 1964: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, II, Roma 1964, p. 232.
  30. Пар. PAULUS VI, Allocutio ad Associationem Christianam Operariorum Italiae (A. C. L. I.), 6 oct. 1963: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, I, Roma 1964, p. 229.
  31. Пар. PAULUS VI, Allocutio ad Associationem Christianam Operariorum Italiae (A. C. L. I.), 6 oct. 1963: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, I, Roma 1964, p. 229.
  32. Пар. PIUS XII, Allocutio ad magistros et alumnos Institutorum Superiorum Catholicorum Galliae, 21 sept. 1950: Discorsi e Radiomessaggi, XII, pp. 219-221; Ep. ad XXII Congressum «Pax Romana», 12 aug. 1952: Discorsi e Radiomessaggi, XIV, pp. 567-569; IOANNES XXIII, Allocutio ad Foederationem Universitatum Catholicarum, 1 apr. 1959: Discorsi, Messaggi, Colloqui, I, Roma 1960, pp. 226-229; PAULUS VI, Allocutio ad Senatum Academicum Universitatis Catholicae Mediolanensis, 5 apr. 1964: Encicliche e Discorsi di Paolo VI, II, Roma 1964, pp. 438-443.
  33. Пар. PIUS XII, Allocutio ad Senatum Academicum et alumnos Universitatis Romanae, 15 iunii 1952: Discorsi e Radiomessaggi, XIV, p. 208: «La direzione della societа1 di domani и principalmente riposta nella mente e nel cuore degli universitari di oggi» (Пачатак кіраўніцтва заўтрашнім грамадствам закладваецца ў першую чаргу ў розумах і сэрцах сённяшніх студэнтаў).
  34. Пар. PIUS XI, Const. Apost. Deus Scientiarum Dominus, 24 maii 1931: AAS 23 (1931), pp. 245 -247.
  35. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), pp. 568s., 578; PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam Suam, Pars III, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), pp. 637-659; CONC. VAT. II, Decr. de Oecumenismo, Unitatis Redintegratio, AAS 57 (1965), pp. 90-107.
  36. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 apr. 1963: AAS 55 (1963), p. 284 et passim.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ПАСТЫРСКАЯ КАНСТЫТУЦЫЯ
ПРА КАСЦЁЛ У СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ1
«GAUDIUM ET SPES»

УСТУП
УВОДНАЯ ЧАСТКА - СТАНОВІШЧА ЧАЛАВЕКА Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ
ЧАСТКА І - КАСЦЁЛ І ПАКЛІКАННЕ ЧАЛАВЕКА

РАЗДЗЕЛ І - ГОДНАСЦЬ ЧАЛАВЕЧАЙ АСОБЫ
РАЗДЗЕЛ ІІ - ЧАЛАВЕЧАЯ СУПОЛЬНАСЦЬ
РАЗДЗЕЛ ІІІ - ДЗЕЙНАСЦЬ ЧАЛАВЕКА Ў СВЕЦЕ
РАЗДЗЕЛ ІV - ЗАДАННЕ КАСЦЁЛА Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ
ЧАСТКА ІІ - НЕКАТОРЫЯ НАЙБОЛЬШ АКТУАЛЬНЫЯ ПРАБЛЕМЫ
РАЗДЗЕЛ І - ПАДТРЫМКА ГОДНАСЦІ СУЖЭНСТВА І СЯМ’І
РАЗДЗЕЛ ІІ - НАЛЕЖНАЕ РАЗВІЦЦЁ КУЛЬТУРНАГА ПРАГРЭСУ
І. СТАН КУЛЬТУРЫ Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ
ІІ. НЕКАТОРЫЯ ПРЫНЦЫПЫ НАЛЕЖНАГА РАЗВІЦЦЯ КУЛЬТУРЫ
ІІІ. НЕКАТОРЫЯ БОЛЬШ АКТУАЛЬНЫЯ ЗАДАЧЫ ХРЫСЦІЯНАЎ У ГАЛІНЕ КУЛЬТУРЫ
РАЗДЗЕЛ ІІІ - ЭКАНАМІЧНАЕ І ГРАМАДСКАЕ ЖЫЦЦЁ
І. ЭКАНАМІЧНЫ ПРАГРЭС
ІІ. НЕКАТОРЫЯ ПРЫНЦЫПЫ КІРАВАННЯ ЭКАНАМІЧНЫМ І ГРАМАДСКІМ ЖЫЦЦЁМ
РАЗДЗЕЛ ІV - ЖЫЦЦЁ ПАЛІТЫЧНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ
РАЗДЗЕЛ V - ЗАХАВАННЕ СПАКОЮ І РАЗВІЦЦЁ МІЖНАРОДНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ
І. ПРАДУХІЛЕННЕ ВАЙНЫ
ІІ. НЕАБХОДНАСЦЬ СТВАРЭННЯ МІЖНАРОДНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ
ЗАКАНЧЭННЕ

УСТУП

1. Пра цесную сувязь Касцёла з усёй сям’ёй народаў
Радасць і надзея, смутак і трывога людзей гэтага часу, асабліва бедных і ўсіх прыгнечаных, з’яўляецца таксама радасцю і надзеяй, смуткам і трывогай Хрыстовых вучняў, і ўсё па-сапраўднаму чалавечае знаходзіць водгук у іх сэрцах. Таму што іх супольнасць складаецца з людзей, з’яднаных у Хрысце, якія ў сваёй пілігрымцы накіроўваюцца Духам Святым да Валадарства Айца і якія прынялі навіну збаўлення, каб прадставіць яе ўсім. Таму гэта супольнасць адчувае сябе сапраўды звязанай з чалавецтвам і ягонай гісторыяй. 


2. Каму Сабор адрасуе свае словы
Другі Ватыканскі Сабор пасля глыбокага разважання над таямніцай Касцёла без ваганняў адрасуе свае словы ўжо не толькі дзецям Касцёла і тым, хто заклікае імя Хрыста, але і кожнаму чалавеку, жадаючы растлумачыць усім сваё разуменне прысутнасці і дзейнасці Касцёла ў сучасным свеце.

Такім чынам, Сабор бярэ пад увагу свет людзей, або ўсю чалавечую сям’ю і рэчаіснасць, у якой яна жыве; свет, які з’яўляецца арэнай гісторыі чалавечага роду, пазначаны яго стараннай працай, паразамі і перамогамі; свет, які, як вераць хрысціяне, Стварыцель у любові заснаваў і захоўвае, трапіў у няволю граху, але ўкрыжаваны і ўваскрослы Хрыстус, перамогшы ўладу злога духа, вызваліў гэты свет, каб ён мог перамяніцца згодна з Божай задумай і дайсці да поўнай дасканаласці.

3. Неабходнасць служэння чалавеку
У нашыя дні чалавецтва захапляецца сваімі адкрыццямі і сваёй магутнасцю, аднак часта задае сабе хвалюючыя пытанні пра сённяшнюю эвалюцыю свету, пра месца і абавязак чалавека ў сусвеце, пра сэнс яго індывідуальнага ці калектыўнага намагання, урэшце, пра канчатковую мэту рэчаў і людзей. Таму Сабор, пацвярджаючы і выказваючы веру ўсяго Божага народу, сабранага Хрыстом, можа найбольш красамоўна выказаць сваю еднасць, пашану і любоў да ўсёй чалавечай сям’і, у якую ўваходзіць, толькі праз наладжванне з ёй дыялогу па гэтых розных праблемах, прыносячы святло, зачэрпнутае з Евангелля, а таксама даючы чалавецтву збаўчыя сілы, якія Касцёл пад кіраўніцтвам Духа Святога атрымлівае ад свайго Заснавальніка. Чалавечая асоба павінна быць збаўлена, а чалавечае грамадства — адноўлена. Такім чынам, стрыжнем нашага разважання будзе чалавек у яго адзінстве і цэласнасці, з целам і душой, з сэрцам і сумленнем, з розумам і воляй.

Дзеля гэтага Святы Сабор, вызнаючы найвышэйшае пакліканне чалавека і сцвярджаючы, што ў ім пасеяна пэўнае боскае зерне, прапаноўвае чалавецтву шчырае супрацоўніцтва Касцёла для ўстанаўлення ўсеагульнага братэрства, якое адпавядае гэтаму пакліканню. Касцёл не кіруецца тут ніякімі зямнымі амбіцыямі, але імкнецца толькі да аднаго: пад кіраўніцтвам Духа Святога Суцяшыцеля працягваць справу самога Хрыста, які прыйшоў у свет, каб даць сведчанне праўдзе2; каб збаўляць, а не асуджаць; каб служыць, а не каб Яму служылі3.

УВОДНАЯ ЧАСТКА
СТАНОВІШЧА ЧАЛАВЕКА Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ

4. Надзея і непакой
Для выканання такога задання Касцёл заўжды павінен даследаваць знакі часу і інтэрпрэтаваць іх у святле Евангелля так, каб быць здольным кожнаму пакаленню даць зразумелы адказ на вечныя пытанні людзей пра сэнс цяперашняга і будучага жыцця і пра іх узаемасувязь. Таму трэба пазнаваць і разумець свет, у якім мы жывем, а таксама яго спадзяванні, памкненні і нярэдка яго драматычны характар. Некаторыя галоўныя рысы сучаснага свету можна вызначыць наступным чынам.

Сёння чалавецтва знаходзіцца на новым этапе сваёй гісторыі, калі глыбокія і хуткія змены паступова ахопліваюць увесь свет. Выкліканыя розумам чалавека і яго творчымі намаганнямі, яны ўздзейнічаюць на самога чалавека, на яго погляды, індывідуальныя і калектыўныя жаданні, на лад яго мыслення і паводзіны ў дачыненні да рэчаў і людзей. Так, мы можам казаць ужо пра сапраўдную сацыяльную і культурную трансфармацыю, якая ўплывае і на рэлігійнае жыццё.

Як пры любым крызісе росту, гэтая трансфармацыя спалучана з сур’ёзнымі цяжкасцямі. Хоць чалавек шырока распасцірае сваю магутнасць, аднак не заўжды яна служыць яму на карысць. Імкнучыся пранікаць глыбей у таямніцы свайго духу, ён часта яшчэ больш губляе ўпэўненасць у сабе. Крок за крокам усё больш выразна адкрываючы законы сацыяльнага жыцця, чалавек вагаецца наконт кірунку, які трэба надаць гэтаму жыццю.

Чалавецтва яшчэ ніколі не было насычана такім вялікім багаццем, магчымасцямі і эканамічнай магутнасцю, аднак дагэтуль вялікая частка жыхароў свету пакутуе ад голаду і галечы, незлічоная колькасць людзей церпіць ад непісьменнасці. Ніколі людзі не мелі такога абвостранага пачуцця свабоды, як сёння, але ў той жа час узнікаюць новыя віды сацыяльнага і духоўнага рабства. Тады як свет так жыва адчувае сваё адзінства і ўзаемазалежнасць паасобных адзінак у неабходнай салідарнасці, яго разрываюць на часткі сілы, якія змагаюцца паміж сабой; бо дагэтуль працягваюцца вострыя супярэчнасці палітычнага, сацыяльнага, эканамічнага, расавага і ідэалагічнага характару, існуе таксама пагроза вайны, якая можа зруйнаваць усё дашчэнту. Побач з актывізацыяй узаемаабмену поглядамі, самі словы, якія выражаюць важнейшыя паняцці, набываюць у розных ідэалогіях дастаткова адрозны сэнс. Урэшце, працягваецца пільны пошук дасканалага зямнога парадку, што, аднак, не суправаджаецца духоўным ростам.

Такое складанае становішча, у якім апынуліся многія сучасныя людзі, перашкаджае ім правільна распазнаваць вечныя каштоўнасці і належным чынам дастасоўваць іх да новых вынаходстваў. Таму іх гняце трывога, калі яны, разарваныя паміж надзеяй і непакоем, задаюць сабе пытанне пра хаду сучасных падзей. Гэтая хада падзей правакуе і нават прымушае людзей даць адказ.

5. Глыбокая змена ўмоў
Сённяшні духоўны непакой і змена жыццёвых умоў звязаны з больш шырокай зменай рэчаіснасці, у выніку чаго ў інтэлектуальнай фармацыі ўсё большае значэнне набываюць дакладныя і прыродазнаўчыя навукі, а таксама антрапалагічныя, а ў практычнай дзейнасці — вытворныя ад іх тэхнічныя магчымасці. Гэты навуковы склад розуму інакш, чым раней, фарміруе культурны характар і лад мыслення. Тэхнічныя ўменні даходзяць да таго, што змяняюць аблічча зямлі і ўжо спрабуюць падпарадкаваць пазазямную прастору.

Чалавечы розум пэўным чынам пашырае сваё панаванне і над часам: сягае ў мінулае шляхам пазнання гісторыі, а ў будучае — уменнем прадбачыць і планаваць. Развіццё біялагічных, псіхалагічных і сацыяльных навук не толькі дапамагае чалавеку ў лепшым самапазнанні, але і падштурхоўвае яго выкарыстоўваць тэхнічныя метады непасрэднага ўплыву на жыццё грамадстваў. У той жа час чалавецтва ўсё больш задумваецца над прагназаваннем і ўпарадкаваннем свайго дэмаграфічнага росту.
Сама гісторыя так паскарае сваю хаду, што паасобныя людзі ледзь паспяваюць за ёй. Лёс чалавечай супольнасці нібы знітоўваецца ў адно і больш не падзяляецца на адасобленыя гісторыі. Так чалавецтва пераходзіць ад пераважна статычнага паняцця парадку рэчаіснасці да больш дынамічнага і эвалюцыйнага, з чаго ўзнікае новы комплекс праблем, які патрабуе новага аналізу і сінтэзу.

6. Змены ў грамадскім ладзе
Традыцыйныя мясцовыя супольнасці, такія як патрыярхальныя сем’і, кланы, плямёны, абшчыны, розныя сходы і сацыяльныя сувязі з кожным днём змяняюцца ўсё больш.

Паступова пашыраецца тып прамысловага грамадства, прыводзячы некаторыя народы да эканамічнага багацця і карэнным чынам змяняючы ўстаноўленыя здаўна паняцці і ўмовы сацыяльнага жыцця. Падобна ўзрастае захапленне гарадскім жыццём і імкненне да яго як з прычыны росту гарадоў і іх насельніцтва, так і праз пашырэнне гарадскога ладу жыцця ў вёсцы.

Новыя і зручнейшыя сродкі сацыяльных зносін спрыяюць пазнанню падзей, вельмі хуткаму і шырокаму распаўсюджванню спосабу мыслення і ўспрымання, выклікаючы шмат ланцуговых рэакцый.

І не трэба недаацэньваць таго, што многія людзі, з розных прычын вымушаныя эмігрыраваць, змяняюць лад свайго жыцця.

Так, няспынна актывізуюцца сувязі людзей паміж сабой і ў той жа час сама сацыялізацыя стварае новыя сувязі, што, аднак, не заўжды спрыяе сталенню асобы і сапраўды асабовым адносінам (персаналізацыі).

Эвалюцыя такога роду выразна выяўляецца ў народах, якія карыстаюцца вынікамі эканамічнага і тэхнічнага прагрэсу, а таксама закранае народы, якія імкнуцца да прагрэсу і жадаюць здабыць для сваіх краін выгоды індустрыялізацыі і урбанізацыі. Гэтыя народы, асабліва калі трымаюцца старажытных традыцый, адначасова адчуваюць імкненне да больш сталага і больш асабістага выкарыстання свабоды.

7. Псіхалагічныя, маральныя і рэлігійныя змены
Змена мыслення і структур часта выклікае аспрэчванне атрыманых дабротаў, асабліва сярод моладзі, якая не раз становіцца нецярплівай і нават бунтуецца пад уплывам унутраных хваляванняў, а ўсведамляючы сваё значэнне ў грамадскім жыцці, стараецца як мага хутчэй стаць яго ўдзельнікам. Таму з кожным днём бацькі і выхаваўцы часта сутыкаюцца з усё большымі цяжкасцямі ў выкананні сваіх абавязкаў.

Установы, законы, спосабы мыслення і ўспрымання, перададзеныя ад продкаў, не заўжды здаюцца адпаведнымі сённяшняму стану рэчаў, таму ўзнікае сур’ёзнае замяшанне ў спосабе і саміх нормах паводзін.

Урэшце, новыя ўмовы закранаюць і само рэлігійнае жыццё. З аднаго боку, магчымасць больш крытычнага разважання ачышчае яго ад магічнага ўспрымання свету і захаваных дагэтуль забабонаў, а таксама патрабуе больш асабістай і актыўнай адданасці ў веры, дзякуючы чаму многія прыходзяць да больш жывога адчування Бога. З другога боку, усё большыя масы практычна адыходзяць ад рэлігіі. У адрозненне ад даўніх часоў, адмаўленне Бога або рэлігіі ці адыход ад іх больш не з’яўляецца чымсьці незвычайным ці выключным, бо сёння гэта нярэдка прадстаўляецца як патрабаванне прагрэсу ці нейкі новы гуманізм. Усё гэта ў многіх краінах выяўляецца не толькі ў поглядах філосафаў, але таксама вельмі шырока ахоплівае літаратуру, мастацтва, інтэрпрэтацыю гуманітарных навук і гісторыю, а таксама дзяржаўныя законы, так што многія гэтым заклапочаны.

8. Нераўнавага ў сучасным свеце
Такая хуткая і часта бязладная змена рэчаіснасці, а таксама само абвостранае ўсведамленне разыходжанняў, існуючых у свеце, нараджае і ўмацоўвае супярэчнасці і нераўнавагу.

Унутры самой асобы часта з’яўляецца нераўнавага паміж сучасным практычным інтэлектам і тэарэтычным спосабам мыслення, якому не ўдаецца ні падпарадкаваць сабе суму сваіх ведаў, ні ўпарадкаваць іх адпаведным чынам у сінтэз. Адначасова нараджаецца нераўнавага паміж клопатам пра практычную эфектыўнасць і патрабаваннямі сумлення, часта таксама паміж умовамі калектыўнага жыцця і патрабаваннямі асабістага мыслення, а таксама разважання. Урэшце, узнікае нераўнавага паміж спецыялізацыяй чалавечай дзейнасці і цэласным бачаннем рэчаіснасці.

У сям’і нараджаюцца непаразуменні, выкліканыя дэмаграфічнымі, эканамічнымі ці сацыяльнымі ўмовамі або канфліктамі пакаленняў, новымі грамадскімі адносінамі паміж мужчынамі і жанчынамі.

Узнікаюць вялікія супярэчнасці паміж расамі, нават паміж рознымі пластамі аднаго грамадства; паміж багатымі і менш заможнымі ці беднымі народамі; урэшце, паміж міжнароднымі інстытутамі, узніклымі з імкнення народаў да спакою, і амбіцыяй пашырэння сваёй ідэалогіі, а таксама калектыўнай хцівасцю, якая існуе ў народах і пэўных супольнасцях.

З гэтага вынікае ўзаемны недавер і варожасць, канфлікты і пакуты, прычынай і ахвярай якіх адначасова з’яўляецца сам чалавек.

9. Усё больш універсальныя жаданні чалавецтва
Між тым шырыцца перакананне, што чалавецтва не толькі можа і павінна ўсё больш падпарадкоўваць сабе матэрыяльны свет, але, больш за тое, яго абавязак — усталяваць такі палітычны, грамадскі і эканамічны лад, які з кожным днём будзе ўсё лепш служыць чалавеку і дапамагаць як адзінкам, так і супольнасцям у сцвярджэнні і ўзрастанні іх уласнай годнасці.

Таму мноства людзей з найвялікшай настойлівасцю дабіваюцца тых дабротаў, недахоп якіх найбольш балюча адчуваюць з прычыны несправядлівасці ці няроўнага размеркавання. Развіццёвыя народы і тыя, што нядаўна здабылі незалежнасць, жадаюць не толькі ў палітычнай, але і ў эканамічнай сферы ўдзельнічаць у дабротах сённяшняй цывілізацыі, а таксама свабодна выконваць сваю ролю ў свеце. Аднак у той жа час з кожным днём павялічваецца дыстанцыя, якая аддзяляе іх ад іншых багацейшых народаў, якія развіваюцца хутчэй, а таксама паглыбляецца вельмі часта эканамічная залежнасць ад іх. Народы, якія пакутуюць ад голаду, звяртаюцца да больш заможных народаў. Жанчыны патрабуюць для сябе юрыдычнай і фактычнай роўнасці з мужчынамі там, дзе яе яшчэ не дасягнулі. Рабочыя і сяляне хочуць не толькі здабываць неабходныя для жыцця сродкі, але і развіваць, працуючы, свае асабістыя дараванні і, больш за тое, мець удзел у арганізацыі эканамічнага, грамадскага, палітычнага і культурнага жыцця. Цяпер упершыню ў гісторыі ўсе народы перакананы, што дасягненні культуры сапраўды могуць і павінны быць справай усіх.

За ўсімі гэтымі патрабаваннямі хаваецца больш глыбокае паўсюднае імкненне: адзінкі і супольнасці прагнуць поўнага і свабоднага жыцця, вартага чалавека, магчымасці карыстацца ўсімі разнастайнымі дабротамі, якія ім можа даць сучасны свет. Акрамя таго, народы прыкладаюць усё большыя намаганні для стварэння нейкай усеагульнай супольнасці.

Так сённяшні свет паказвае сябе адначасова магутным і слабым, здольным да найлепшага і найгоршага, у той час як перад ім распасціраецца шлях да свабоды і няволі, да прагрэсу і рэгрэсу, да братэрства і нянавісці. Больш за тое, чалавек пачынае ўсведамляць, што абавязаны належна кіраваць сіламі, якія сам стварыў і якія могуць прыгнятаць яго або служыць яму. Таму ён ставіць перад сабой пытанні.

10. Глыбокія пытанні чалавецтва
Насамрэч, разлад, ад якога пакутуе сучасны свет, звязаны з больш глыбокім разладам, які караніцца ў сэрцы чалавека. У самім чалавеку змагаюцца розныя стыхіі. З аднаго боку, будучы стварэннем, ён зазнае шматлікія абмежаванні, а з другога боку, з’яўляецца свабодным у сваіх жаданнях і пакліканым да вышэйшага жыцця. Прываблены многімі магчымасцямі, ён увесь час вымушаны выбіраць паміж імі і адмаўляцца ад некаторых з іх. Тым не менш, будучы слабым і грэшным, ён нярэдка робіць тое, чаго не хоча, і не робіць таго, што хацеў бы зрабіць4. Таму ён пакутуе ад разладу, што ў самім сабе і выклікае столькі нязгоды ў грамадстве. Вельмі многія людзі, жыццё якіх заражана практычным матэрыялізмам, не хочуць ясна зразумець драматызм такой сітуацыі, а людзям, прыгнечаным галечай, складана задумвацца на гэтым. Многія лічаць, што змогуць знайсці спакой у разнастайных прапанаваных ім тлумачэннях свету. Нарэшце, некаторыя чакаюць сапраўднага і поўнага вызвалення чалавечага роду яго ўласнымі намаганнямі. Яны перакананыя, што будучае панаванне чалавека над зямлёй споўніць усе жаданні ягонага сэрца. Хапае і тых, хто расчараваўся ў сэнсе жыцця, а таму хваліць смеласць тых, хто лічыць чалавечае існаванне пазбаўленым усялякага значэння і спрабуе надаць яму ўсю паўнату сэнсу, абапіраючыся толькі на свой розум. Тым не менш, у сувязі з сучаснай эвалюцыяй свету з кожным днём становіцца ўсё больш тых, хто задае самыя глыбокія пытанні або з новай вастрынёй разважае: чым ёсць чалавек, які сэнс мае цярпенне, зло, смерць, якія надалей існуюць, хоць адбыўся такі прагрэс? Навошта гэтыя перамогі, набытыя такой вялікай цаною? Што чалавек можа даць грамадству, а чаго можа ад яго чакаць? Што адбудзецца пасля гэтага зямнога жыцця?

Касцёл верыць, што Хрыстус, які памёр за ўсіх і ўваскрос5, можа праз свайго Духа даць чалавеку святло і сілы, каб ён здолеў адказаць на сваё найвышэйшае пакліканне. Касцёл верыць таксама, што людзям не дадзена іншага імені пад небам, праз якое яны павінны былі б збавіцца6. Падобным чынам Касцёл верыць, што ключ, цэнтр і канец усёй чалавечай гісторыі знаходзіцца ў яго Пану і Настаўніку. Больш за тое, Касцёл сцвярджае, што ў аснове ўсіх змен ляжыць шмат нязменных рэчаў, якія маюць свой канчатковы падмурак у Хрысце, які той самы ўчора, сёння і навекі7. Таму ў святле Хрыста, вобразе нябачнага Бога, Першародным сярод усяго стварэння8, Сабор намерваецца звярнуцца да ўсіх, каб растлумачыць таямніцу чалавека і садзейнічаць у вырашэнні галоўных праблем нашага часу.

ЧАСТКА І
КАСЦЁЛ І ПАКЛІКАННЕ ЧАЛАВЕКА

11. Неабходнасць адказу на заклікі Духа Святога
Народ Божы, натхнёны верай у тое, што яго вядзе Дух Пана, які напаўняе зямлю, стараецца пазнаць сапраўдныя знакі прысутнасці або намераў Божых у падзеях, патрэбах і жаданнях, у якіх удзельнічае разам з іншымі людзьмі нашага часу. Вера асвятляе ўсё новым святлом і адкрывае Божую задуму адносна поўнага паклікання чалавека; таму яна скіроўвае розум да цалкам чалавечых рашэнняў.

Сабор мае намер разгледзець у гэтым святле ў першую чаргу тыя каштоўнасці, якія сёння найбольш цэняцца, а таксама суаднесці іх з іх Божай крыніцай. Тыя каштоўнасці, якія паходзяць ад творчага духу чалавека, дадзенага Богам, вельмі добрыя, але з прычыны сапсаванасці чалавечага сэрца яны нярэдка адыходзяць ад свайго належнага парадку і таму патрабуюць ачышчэння.

Што Касцёл думае пра чалавека? Што здаецца вартым рэкамендацыі для будаўніцтва сучаснага грамадства? Які канчатковы сэнс чалавечай дзейнасці ва ўсім свеце? Гэтыя пытанні чакаюць адказу. З гэтага стане яшчэ больш відавочна, што Божы народ і чалавецтва, у якое ён уваходзіць, аказваюць адзін аднаму ўзаемную падтрымку, так што місія Касцёла — рэлігійная, а таму найбольш чалавечая.

РАЗДЗЕЛ І
ГОДНАСЦЬ ЧАЛАВЕЧАЙ АСОБЫ

12. Чалавек, створаны паводле Божага вобраза
Як веруючыя, так і няверуючыя згодныя ў тым, што ўсе рэчы, якія ёсць на зямлі, падпарадкаваны чалавеку як іх цэнтру і вяршыні. А чым жа ёсць чалавек?

Ён выказаў і працягвае выказваць пра сябе шмат меркаванняў; розных і нават процілеглых, у якіх часта або ўзвышае сябе як абсалютную меру, або прыніжае да роспачы і ў выніку знаходзіцца ў няпэўнасці і неспакоі. Глыбока адчуваючы гэтыя цяжкасці, Касцёл, навучаны Божым Аб’яўленнем, можа даць на іх адказ, які акрэслівае сапраўднае становішча чалавека, тлумачыць яго слабасць і ў той жа час стварае магчымасць належнага прызнання ягонай годнасці і паклікання.

Святое Пісанне вучыць, што чалавек быў створаны «паводле Божага вобраза», што ён здольны пазнаць і любіць свайго Стварыцеля і ўстаноўлены Ім як гаспадар усіх зямных стварэнняў9 , каб панаваць над імі і карыстацца імі, праслаўляючы Пана10 . «Чым ёсць чалавек, што Ты пра яго памятаеш, і сын чалавечы, што Ты ўзгадваеш пра яго? Ты ўчыніў яго мала меншым ад анёлаў, славаю і веліччу ўвянчаў яго. Паставіў яго валадаром над справай рук Тваіх, усё паклаў яму пад ногі» (Пс 8, 5-7).

Але Бог не стварыў чалавека самотным, паколькі ад пачатку «мужчынам і жанчынай стварыў іх» (Быц 1, 27); а іх саюз з’яўляецца першай формай супольнасці асоб. Чалавек па сваёй глыбокай сутнасці — грамадская істота, таму без адносін з іншымі не можа ні жыць, ні развіваць сваіх дараванняў.

Так, Бог, як зноў чытаем на старонках Святога Пісання, убачыў «усё, што зрабіў, і было яно вельмі добрым» (Быц 1, 31).

13. Грэх
Аднак чалавек, створаны Богам у справядлівасці, па намове злога духа ўжо ў пачатку гісторыі злоўжыў сваёй свабодай, супрацьпастаўляючы сябе Богу і жадаючы дасягнуць сваёй мэты па-за Ім. Пазнаўшы Бога, людзі не ўшанавалі Яго як Бога, бо было зацемнена іх неразумнае сэрца і яны служылі хутчэй стварэнню, чым Стварыцелю11. Тое, што ведаем дзякуючы Божаму Аб’яўленню, згоднае з нашым досведам. Чалавек, узіраючыся ў сваё сэрца, заўважае, што ён схільны да злога і занураны ў разнастайнае зло, якое не можа паходзіць ад добрага Стварыцеля. Адмаўляючыся прызнаць Бога сваім пачаткам, чалавек разбураў і належны парадак, што вядзе яго да канчатковай мэты, а таксама ўсё сваё стаўленне да самога сябе, да іншых людзей і да створанай рэчаіснасці.

Таму чалавек унутрана падзелены. З гэтай жа прычыны ўсё жыццё людзей, індывідуальнае і калектыўнае, уяўляецца як барацьба, прытым драматычная барацьба паміж дабром і злом, паміж святлом і цемрай. Больш за тое, чалавек адкрывае, што сам па сабе ён няздольны эфектыўна змагацца са злом, так што кожны адчувае сябе як бы закутым у кайданы. Але сам Пан прыйшоў, каб вызваліць і ўзмацніць чалавека, унутрана аднаўляючы яго і выкідаючы прэч князя гэтага свету (пар. Ян 12, 31), які трымаў чалавека ў рабстве граху12. Грэх прыніжае чалавека, аддаляе яго ад дасягнення паўнаты.

У святле гэтага Аб’яўлення знаходзіць сваё канчатковае тлумачэнне адначасова ўзнёслае пакліканне і глыбокая гаротнасць, якія зазнаюць людзі.

14. Прырода чалавека
Адзіны целам і душой, чалавек злучае ў сваёй цялеснай натуры элементы матэрыяльнага свету, якія праз яго дасягаюць вяршыні і ўздымаюць голас у добраахвотным праслаўленні Стварыцеля13. Таму чалавеку нельга пагарджаць цялесным жыццём, але, наадварот, ён павінен лічыць сваё цела створаным Богам і прызначаным для ўваскрашэння ў апошні дзень, добрым і вартым павагі. Аднак чалавек, зранены грахом, перажывае бунт цела. Так, сама годнасць чалавека патрабуе, каб ён праслаўляў Бога ў сваім целе14 і не дазваляў яму падпарадкоўвацца дрэнным схільнасцям свайго сэрца.

Чалавек не памыляецца, калі лічыць сябе вышэйшым за цялесныя рэчы, а не толькі часцінкай прыроды ці ананімным элементам чалавечай супольнасці. Сваім унутраным светам чалавек пераўзыходзіць увесь свет рэчаў, а дасягае гэтай унутранай глыбіні, калі звяртаецца да свайго сэрца, дзе яго чакае Бог, які даследуе сэрца15, і дзе ён сам перад вачыма Бога вырашае ўласны лёс. Такім чынам, прызнаючы ў сабе духоўную і несмяротную душу, ён не дазваляе ашукаць сябе зманлівай фікцыяй, якая вынікае толькі з фізічных і сацыяльных умоў, але, наадварот, дасягае самай праўдзівай сутнасці рэчаў.

15. Годнасць розуму, праўда і мудрасць
Чалавек слушна думае, што праз удзел у святле Божага розуму ён перавышае сваім інтэлектам свет рэчаў. Дзякуючы нястомнаму практыкаванню свайго творчага духу ён сапраўды зайшоў далёка, асабліва ў эмпірычных навуках, тэхніцы і вольных мастацтвах. У наш час ён дасягнуў значных поспехаў, асабліва ў даследаванні і падпарадкаванні сабе матэрыяльнага свету. Аднак чалавек заўжды шукаў і знаходзіў глыбейшую праўду. Бо розум не абмяжоўваецца знешнім пазнаннем, але, хоць ён часткова зацемнены і аслаблены грахом, можа з сапраўднай пэўнасцю зразумець пазнаную рэчаіснасць.

Урэшце, інтэлект чалавечай асобы ўдасканальваецца і павінен удасканальвацца праз мудрасць, якая лагодна схіляе розум чалавека шукаць і любіць усё праўдзівае і добрае. Напоены мудрасцю, чалавек праз бачныя рэчы спасцігае нябачныя.

Наша эпоха больш за папярэднія патрабуе такой мудрасці, каб усё, што адкрывае чалавек, станавілася больш чалавечным. Будучы лёс свету будзе пад пагрозай, калі людзі не стануць мудрэйшымі. Акрамя таго, трэба адзначыць, што многія народы, эканамічна бяднейшыя, але багацейшыя на мудрасць, могуць прынесці іншым надзвычай шмат карысці.

Дзякуючы дару Духа Святога чалавек праз веру прыходзіць да сузірання і разумення таямніцы Божага намеру16.

16. Годнасць сумлення
У глыбіні сумлення чалавек адкрывае закон, які не сам ён устанавіў, але якому павінен падпарадкоўвацца і голас якога, што кліча яго заўжды там, дзе неабходна, павінен любіць і рабіць дабро, а зла пазбягаць. Гэты закон гучыць у вушах сэрца: гэта рабі, а таго пазбягай. Чалавек мае ў сваім сэрцы закон, запісаны Богам, паслухмянасць якому і ёсць сама годнасць, і паводле яго чалавек будзе асуджаны17. Сумленне — гэта самы таемны асяродак чалавека і яго святыня, дзе ён знаходзіцца сам-насам з Богам, голас якога гучыць у глыбіні яго душы18. Праз сумленне дзіўным чынам становіцца вядомым той закон, які выконваецца праз любоў да Бога і бліжняга19. Праз вернасць сумленню хрысціяне яднаюцца з іншымі людзьмі ў пошуку праўды і згоднага з праўдай вырашэння шматлікіх маральных праблем, якія ўзнікаюць у жыцці асобных людзей і ў грамадскім суіснаванні. Таму чым больш перамагае правільнае сумленне, тым далей асобы і групы адыходзяць ад сляпога суджэння і стараюцца дастасавацца да аб’ектыўных норм маральнасці. Аднак часта здараецца, што сумленне памыляецца ў выніку непераадольнага няведання, але не страчвае праз гэта сваёй годнасці. Гэтага нельга сказаць у выпадку, калі чалавек мала клапоціцца пра пошук праўды і дабра, а яго прызвычаенае да граху сумленне паволі амаль заглушаецца.

17. Значнасць свабоды
Чалавек можа вярнуцца да дабра толькі дабравольна, і гэтую свабоду вельмі цэняць і горача абараняюць, сапраўды слушна, нашы сучаснікі. Аднак часта свабода ўспрымаецца фальшыва: як магчымасць рабіць усё, што толькі спадабаецца, нават зло. Але сапраўдная свабода — гэта асаблівы знак Божага вобраза ў чалавеку. Бог захацеў пакінуць чалавека ў руках ягонай рады20, каб ён шукаў свайго Стварыцеля па сваім жаданні і, трымаючыся Яго, добраахвотна прыходзіў да поўнай і благаслаўлёнай дасканаласці. Таму годнасць чалавека патрабуе, каб ён, узрушаны і натхнёны знутры, а не пад уплывам сляпога ўнутранага імпульсу або наогул знешняга прымусу дзейнічаў паводле свядомага і свабоднага выбару, гэта значыць асабіста. Чалавек набывае такую свабоду, калі, вызваляючыся ад усякага рабства страсцей, імкнецца да сваёй мэты шляхам свабоднага выбару дабра, а таксама дзейсна і з належнай стараннасцю забяспечвае сабе адпаведную падтрымку. Чалавечая свабода, зраненая грахом, толькі з дапамогай Божай ласкі можа зрабіць гэтую скіраванасць да Бога поўнасцю дзейснай. Перад Божым судом кожны павінен будзе адказаць за сваё жыццё паводле таго, рабіў ён дабро ці зло21.

18. Таямніца смерці
Таямніца чалавечага лёсу найбольш адкрываецца перад абліччам смерці. Чалавека мучаць не толькі пакуты і будучы расклад цела, але яшчэ ў большай ступені страх знікнуць назаўжды. Яго сэрца інстынктыўна робіць слушны выбар, адкідаючы жахлівае поўнае знішчэнне і канчатковае знікненне сваёй асобы. Паколькі насенне вечнасці, якое ён носіць у сабе, нельга звесці толькі да матэрыі, яно паўстае супраць смерці. Усе намаганні тэхнікі, хоць і вельмі карысныя, не могуць суняць непакою чалавека: падаўжэнне біялагічнага даўгалецця не можа задаволіць прагі будучага жыцця, што непазбыўна крыецца ў сэрцы.

Хоць перад смерцю марныя ўсе фантазіі, аднак Касцёл, навучаны Божым Аб’яўленнем, сцвярджае, што чалавек быў створаны Богам для шчаслівай мэты па-за межамі зямной нядолі22. Больш за тое, хрысціянская вера вучыць, што цялесная смерць, ад якой чалавек быў бы свабодны, калі б не зграшыў, будзе пераможана, калі ўсемагутны і міласэрны Збаўца верне чалавеку збаўленне, страчанае з яго віны. Бог клікаў і кліча чалавека далучыцца да Яго ўсёй сваёй натурай у вечнай супольнасці нятленнага Божага жыцця. Гэтую перамогу здабыў уваскрослы да жыцця Хрыстус, які сваёю смерцю вызваліў чалавека ад смерці23. Таму вера, заснаваная на салідных падставах, дае кожнаму разважліваму чалавеку адказ на яго занепакоенасць будучым лёсам. У той жа час яна дае ў Хрысце магчымасць мець зносіны з умілаванымі братамі, якіх ужо забрала смерць, даючы надзею, што яны дасягнулі сапраўднага жыцця ў Богу.

19. Формы і карані атэізму
Асабліва ўзвышае чалавечую годнасць яго пакліканне да супольнасці з Богам. Чалавек ужо ад самага пачатку запрошаны да размовы з Богам: ён існуе толькі таму, што Бог з любові стварыў яго і заўсёды захоўвае; а жыве цалкам паводле праўды, калі добраахвотна прызнае гэту любоў і давяраецца свайму Стварыцелю. Аднак многія нашы сучаснікі не заўважаюць гэтай глыбокай і жыццёвай сувязі з Богам або адкрыта адкідаюць яе, таму атэізм трэба залічыць да самых сур’ёзных рэалій гэтага часу і даследаваць глыбей.

Словам «атэізм» абазначаюцца з’явы, якія вельмі істотна адрозніваюцца паміж сабой. Адны выразна адмаўляюць Бога, другія лічаць, што чалавек не можа сцвярджаць пра Яго нічога пэўнага. Іншыя даследуюць пытанне пра Бога такім метадам, каб яно здавалася бессэнсоўным. Многія, неадпаведным чынам парушаючы мяжу пазітыўных навук, спрабуюць тлумачыць усё шляхам навуковага пазнання ці, наадварот, не дапускаюць існавання наогул ніякай абсалютнай праўды. Некаторыя настолькі ўзвышаюць чалавека, што вера ў Бога нібы траціць сілу, і яны, здаецца, больш схільныя да сцвярджэння чалавека, чым да адмаўлення Бога. Іншыя прыдумваюць сабе такі вобраз Бога, што гэтая выдумка, якую адкідаюць, ніякім чынам не з’яўляецца Богам Евангелля. Іншыя зусім далёкія ад пытання пра Бога, паколькі, здаецца, не адчуваюць рэлігійнага непакою і не разумеюць, чаму яны павінны думаць пра рэлігію. Акрамя таго, атэізм нярэдка ўзнікае з бурнага пратэсту супраць зла ў свеце або з несправядлівага надання пэўным чалавечым дабротам статуса абсалюту, так што яны ўжо ўспрымаюцца як сам Бог. Сённяшняя цывілізацыя не толькі сама па сабе, а хутчэй з-за празмернага клопату пра зямныя справы можа ўскладняць доступ да Бога.

Напэўна не пазбаўлены віны тыя, хто намаганнем сваёй волі закрывае для Бога сваё сэрца і пазбягае рэлігійных пытанняў насуперак голасу свайго сумлення; аднак і самі вернікі часта нясуць за гэта адказнасць. Атэізм, калі яго разглядаць цалкам, не з’яўляецца чымсьці першапачатковым, а хутчэй узнікае з розных прычын, у тым ліку і крытычнай рэакцыі супраць рэлігій, а ў некаторых краінах асабліва супраць хрысціянства. У такім паходжанні атэізму немалую ролю могуць адыгрываць вернікі, калі ў выніку занядбанага рэлігійнага выхавання, або фальшывага прадстаўлення навукі веры, або недахопаў у іх уласным рэлігійным, маральным ці грамадскім жыцці яны хутчэй засланяюць, чым паказваюць сапраўднае аблічча Бога і рэлігіі.

20. Сістэматычны атэізм
Сучасны атэізм часта набывае сістэматычную форму, якая, акрамя іншых спраў, даводзіць пастулат аўтаноміі чалавека аж да таго, што перашкаджае прызнаць любую яго залежнасць ад Бога. Прыхільнікі такога атэізму сцвярджаюць, што свабода заключаецца ў тым, каб чалавек быў самамэтай, адзіным будаўніком і дэміургам сваёй гісторыі. Гэта, як мяркуюць, ніяк не стасуецца з прызнаннем Пана, здзяйсняльніка і мэты ўсіх рэчаў, ці, па меншай меры, робіць такое прызнанне абсалютна лішнім. Гэтай дактрыне можа спрыяць пачуццё магутнасці, якое дае чалавеку сённяшні тэхнічны прагрэс.

Сярод форм сённяшняга атэізму трэба ўзгадаць тую, якая чакае вызвалення чалавека перадусім праз яго эканамічную і сацыяльную незалежнасць. Сцвярджаецца, што гэтаму вызваленню па сваёй сутнасці перашкаджае рэлігія, паколькі, абуджаючы ў чалавеку надзею на будучае, ілюзорнае жыццё, адштурхоўвае яго ад будаўніцтва зямной дзяржавы. Таму прыхільнікі такой дактрыны, калі прыходзяць да ўлады, гвалтоўна змагаюцца з рэлігіяй, пашыраючы атэізм таксама з выкарыстаннем, асабліва ў выхаванні моладзі, тых сродкаў уціску, якімі валодае публічная ўлада.

21. Стаўленне Касцёла да атэізму
Касцёл, верна адданы як Богу, так і людзям, не можа перастаць з усёй моцы аспрэчваць, як аспрэчваў і раней, тыя балючыя згубныя дактрыны і дзейнасць, якія супярэчаць розуму і агульначалавечаму досведу, а таксама скідаюць чалавека з вышыні яго прыроджанай годнасці24.

Аднак Касцёл імкнецца зразумець уласцівыя мысленню атэістаў прычыны адмаўлення Бога, усведамляючы важнасць пытанняў, якія ставіць атэізм, і кіруючыся любоўю да людзей, лічыць, што іх неабходна сур’ёзна і глыбока прааналізаваць.

Касцёл сцвярджае, што прызнанне Бога абсалютна не супярэчыць чалавечай годнасці, паколькі гэтая годнасць мае пачатак і ўдасканальваецца ў самім Богу. Бог Стварыцель змясціў чалавека, разумнага і свабоднага, у грамадстве; але чалавек, як сын, перадусім пакліканы да супольнасці з Богам і да ўдзелу ў Яго шчасці. Акрамя таго, Касцёл навучае, што эсхаталагічная надзея не змяншае важнасці зямных спраў, а хутчэй падтрымлівае іх выкананне новай матывацыяй. Затое адсутнасць Божага падмурку і надзеі на вечнае жыццё вельмі сур’ёзна шкодзіць годнасці чалавека, як гэта сёння часта назіраецца, а загадка жыцця і смерці, віны і пакутаў застаецца нявырашанай, з-за чаго людзі нярэдка трапляюць у роспач.

Тады кожны чалавек застаецца для сябе цьмяна ўсвядомленым пытаннем без адказу. У пэўныя моманты, асабліва пры важнейшых падзеях жыцця, ніхто не можа цалкам пазбегнуць гэтага пытання. Вычарпальны і абсалютна ясны адказ дае сам Бог, які заклікае чалавека задумацца глыбей і шукаць з большай пакорай.

Лекаў ад атэізму трэба шукаць як у належным выкладанні вучэння, так і ў беззаганным жыцці Касцёла і яго членаў. Абавязак Касцёла — паказваць прысутнасць і рабіць як бы відавочным Бога Айца і Яго ўцелаўлёнага Сына праз няспыннае аднаўленне і ачышчэнне пад кіраўніцтвам Духа Святога25. Гэта дасягаецца перадусім сведчаннем веры, жывой і сталай, падрыхтаванай бачыць цяжкасці і пераадольваць іх. Цудоўнае сведчанне такой веры давалі і даюць шматлікія мучанікі. Такая вера павінна паказваць сваю плённасць, пранікаючы ва ўсё жыццё вернікаў, нават у свецкае, і пабуджаючы іх да справядлівасці і любові, асабліва ў дачыненні да патрабуючых. Урэшце, выяўленню Божай прысутнасці найбольш садзейнічае братэрская любоў вернікаў, якія адзінадушна супрацоўнічаюць дзеля веры Евангелля26 і становяцца знакам еднасці.

Касцёл цалкам адкідае атэізм, аднак шчыра вызнае, што ўсе людзі, веруючыя і няверуючыя, павінны рабіць належны ўклад у будаўніцтва гэтага свету, у якім разам жывуць; а гэта не можа адбывацца без шчырага і мудрага дыялогу. Таму Касцёл засмучае падзел на веруючых і няверуючых, які несправядліва ўводзяць некаторыя кіраўнікі дзяржаў, не прызнаючы фундаментальных правоў чалавечай асобы. Для веруючых Касцёл патрабуе свабоды дзейнасці, каб ім дазвалялася будаваць святыню Бога ў гэтым свеце. Атэістаў жа прыязна запрашае з адкрытым сэрцам разважаць над Хрыстовым Евангеллем.

Касцёл выдатна ўсведамляе, што яго пасланне адпавядае самым патаемным жаданням чалавечага сэрца, паколькі абараняе годнасць чалавечага паклікання, вяртаючы надзею тым, хто ўжо ўсумніўся ў сваім вышэйшым прызначэнні. Яго пасланне не толькі не прыніжае чалавека, але нясе для яго святло, жыццё і свабоду, і нішто іншае не здольнае задаволіць чалавечае сэрца: «Ты зрабіў нас для сябе», Пане, «і неспакойнае сэрца наша, пакуль не адпачне ў Табе»27.

22. Хрыстус — Новы Чалавек
Таямніца чалавека па-сапраўднаму высвятляецца толькі ў таямніцы ўцелаўлёнага Слова. Адам, першы чалавек, быў вобразам будучага28, а менавіта Хрыста Пана. Хрыстус, новы Адам, у самім аб’яўленні таямніцы Айца і Яго любові поўнасцю паказвае чалавека самому чалавеку і адкрывае яму яго найвышэйшае пакліканне. Таму зусім не дзіўна, што ў Ім згаданыя вышэй праўды знаходзяць сваю крыніцу і дасягаюць вяршыні.

Той, хто ёсць «вобразам нябачнага Бога» (Клс 1, 15)29, з’яўляецца дасканалым чалавекам, які вярнуў сынам Адама Божае падабенства, скажонае першым грахом. Паколькі ў Ім прынятая чалавечая натура не знікла30, тым самым яна ўздымаецца таксама ў нас да высокай годнасці. Бо Ён, Сын Божы, праз сваё ўцелаўленне пэўным чынам аб’яднаўся з кожным чалавекам. Ён працаваў чалавечымі рукамі, думаў чалавечым розумам, дзейнічаў чалавечай воляй31, любіў чалавечым сэрцам. Народжаны з Дзевы Марыі, Ён сапраўды стаў адным з нас, падобны да нас ва ўсім, акрамя граху32.

Бязвінны Баранак сваёй добраахвотна пралітай крывёй заслужыў нам жыццё, і ў Ім Бог прымірыў нас з сабой і паміж намі самімі33, а таксама вырваў з рабства д’ябла і граху, так што кожны з нас можа сказаць разам з Апосталам: «Сын Божы „палюбіў мяне і аддаў сябе за мяне“ (Гал 2, 20)». Пакутуючы за нас, Ён не толькі даў прыклад, каб мы ішлі следам за Ім34, але і адкрыў нам новы шлях, і калі мы ідзем па ім, то жыццё і смерць асвячаюцца і набываюць новы сэнс.

Хрысціянін, прыпадобніўшыся да вобраза Сына, Першароднага сярод многіх братоў35, атрымлівае «пачаткі Духа» (Рым 8, 23), якія робяць яго здольным выконваць новы закон любові36. Праз гэтага Духа, які ёсць «задаткам спадчыны» (Эф 1, 14), увесь чалавек унутрана аднаўляецца да самага «адкуплення цела» (Рым 8, 23): «Калі Дух таго, хто ўваскрасіў Хрыста з мёртвых, жыве ў вас, дык той, хто ўваскрасіў Хрыста з мёртвых, ажывіць і вашыя смяротныя целы праз Духа свайго, які жыве ў вас» (Рым 8, 11)37. Хрысціянінам безумоўна кіруе неабходнасць і абавязак змагацца супраць зла, зазнаючы многія няшчасці, а таксама смерць. Але далучаны да Пасхальнай таямніцы, прыпадобнены да Хрыстовай смерці, ён, умацаваны надзеяй, дойдзе да ўваскрашэння38.

Гэта датычыць не толькі хрысціянаў, але і ўсіх людзей добрай волі, у чыіх сэрцах нябачным чынам дзейнічае ласка39. Бо калі Хрыстус памёр за ўсіх40 і калі канчатковае пакліканне чалавека сапраўды адно, а менавіта боскае, тады мы павінны прызнаць, што Дух Святы дае ўсім магчымасць далучыцца да Пасхальнай таямніцы вядомым Богу чынам.

Такая і настолькі вялікая ёсць таямніца чалавека, якая заззяла вернікам праз хрысціянскае Аб’яўленне. Значыць, праз Хрыста і ў Хрысце раскрываецца загадка пакутаў і смерці, якая прыгнятае нас па-за Ягоным Евангеллем. Хрыстус уваскрос, сваёй смерцю знішчыўшы смерць, і шчодра адарыў нас жыццём41, каб мы, як сыны ў Сыне, усклікалі ў Духу: «Абба, Ойча!»42

РАЗДЗЕЛ ІІ
ЧАЛАВЕЧАЯ СУПОЛЬНАСЦЬ

23. Мэты Сабору
Да асаблівасцяў сённяшняга свету залічваецца актывізацыя адносінаў паміж людзьмі, развіццю якіх вельмі спрыяе сучасны тэхнічны прагрэс. Аднак братэрскі дыялог паміж людзьмі ажыццяўляецца не дзякуючы гэтаму прагрэсу, але праз глыбейшую еднасць асоб, якая патрабуе ўзаемнай павагі ў дачыненні да іх духоўнай годнасці. Хрысціянскае Аб’яўленне аказвае вялікую дапамогу ў развіцці гэтай еднасці паміж асобамі, і ў той жа час вядзе нас да глыбейшага разумення законаў грамадскага жыцця, якія Стварыцель запісаў у духоўнай і маральнай натуры чалавека.

Паколькі нядаўнія дакументы Настаўніцкага Інстытута Касцёла больш падрабязна выклалі яго вучэнне пра чалавечае грамадства43, Сабор нагадвае толькі некаторыя, больш прынцыповыя праўды і тлумачыць іх падставы ў святле Аб’яўлення. Пасля засяроджваецца на некаторых высновах, якія маюць сёння асаблівае значэнне.

24. Супольнасны характар паклікання чалавека ў Божым плане
Бог, які па-бацькоўску клапоціцца пра ўсё, хацеў, каб усе людзі ўтваралі адну сям’ю і ставіліся адно да аднаго па-братэрску. Усе яны створаны паводле вобраза Бога, які «стварыў з аднаго ўвесь род чалавечы, каб жыў на ўсёй паверхні зямлі» (Дз 17, 26), і пакліканы да адной і той жа мэты, гэта значыць да самога Бога.

Таму любоў да Бога і бліжняга — гэта першая і найвялікшая запаведзь. Святое Пісанне вучыць, што любоў да Бога неадрыўная ад любові да бліжняга. «Усе іншыя запаведзі змяшчаюцца ў адным наказе: „Любі бліжняга твайго, як самога сябе“. Любоў не чыніць бліжняму зла; любоў ёсць выкананнем Закону» (Рым 13, 9-10; пар. 1 Ян 4, 20). Значнасць гэтага даказвае тое, што людзі з кожным днём усё больш узаемазалежныя, а свет усё цясней аб’ядноўваецца.

Калі Пан Езус моліцца да Айца, каб «былі адно, як і Мы адно» (Ян 17, 21-22), Ён адкрывае перад чалавечым розумам недасяжныя перспектывы і ўказвае на пэўнае падабенства паміж еднасцю Боскіх асоб і еднасцю дзяцей Божых, з’яднаных у праўдзе і любові. Гэтае падабенства паказвае, што чалавек, будучы адзіным на зямлі стварэннем, якога Бог хацеў дзеля яго самога, не можа знайсці самога сябе інакш, як толькі праз шчыры дар самога сябе44.

25. Узаемазалежнасць чалавечай асобы і чалавечага грамадства
З сацыяльнай сутнасці чалавека вынікае ўзаемазалежнасць паміж развіццём чалавечай асобы і грамадства. Чалавечая асоба ёсць і павінна быць пачаткам, суб’ектам і мэтай усіх сацыяльных інстытутаў, бо па сваёй сутнасці яна мае неад’емную патрэбу ў грамадскім жыцці45. Паколькі грамадскае жыццё арганічна ўласціва чалавеку, ён узрастае ва ўсіх сваіх дараваннях і здольны споўніць сваё пакліканне праз адносіны з іншымі, праз узаемныя паслугі і размову з братамі.

Сярод неабходных для ўдасканалення чалавека сацыяльных сувязяў адны — сям’я і палітычная супольнасць — больш адпавядаюць непасрэдна яго найглыбейшай сутнасці; іншыя паходзяць з яго свабоднай волі. У нашу эпоху штодня з розных прычын памнажаюцца ўзаемасувязі і ўзаемазалежнасці, у выніку чаго паўстаюць розныя аб’яднанні, а таксама інстытуты публічнага ці прыватнага характару. Гэты факт, які называецца сацыялізацыяй, хоць і не пазбаўлены небяспекі, аднак прыносіць шмат карысці для ўмацавання і ўзбагачэння якасцяў чалавечай асобы і для аховы яе правоў46.

Хоць людзі шмат атрымліваюць ад сацыяльнага жыцця для спаўнення свайго паклікання, у тым ліку рэлігійнага, аднак нельга аспрэчыць, што часта яны адыходзяць ад дабра і схіляюцца да зла з-за сацыяльных умоў, у якіх жывуць і ў якіх гадаваліся змалку. Не выклікае сумнення, што частыя парушэнні грамадскага ладу вынікаюць у нейкай ступені з самога напружання ў эканамічных, палітычных і сацыяльных структурах. Аднак іх глыбейшая крыніца хаваецца ў ганарыстасці і эгаізме чалавека, якія таксама ўносяць разлад у сацыяльную сферу. Там, дзе парадак рэчаў заражаны наступствамі граху, чалавек ад нараджэння схільны да зла, знаходзіць новыя падставы для граху, якія нельга пераадолець без настойлівых намаганняў і без дапамогі ласкі.

26. Умацаванне агульнага дабра
З усё больш цеснай узаемазалежнасці, якая з кожным днём паволі ахоплівае ўвесь свет, вынікае, што агульнае дабро (сукупнасць умоў грамадскага жыцця, якія дазваляюць супольнасцям ці індывідуумам паўней і лягчэй дасягнуць уласнай дасканаласці) становіцца сёння ўсё больш універсальным і фарміруе правы і абавязкі, якія датычаць усяго чалавецтва. Кожная сацыяльная група павінна ўлічваць патрэбы і законныя імкненні іншых груп, больш за тое, агульнае дабро ўсёй чалавечай сям’і47.

У той жа час узрастае ўсведамленне выключнай годнасці чалавечай асобы, паколькі яна перавышае ўсе рэчы, а яе правы і абавязкі маюць універсальны і непарушны характар. Таму неабходна зрабіць даступным чалавеку ўсё тое, што яму патрэбна для сапраўднага чалавечага жыцця: харчаванне, адзенне, жыллё, права на свабодны выбар стану і на заснаванне сям’і, на выхаванне і працу, на добрае імя і павагу, на праўдзівую інфармацыю і на паводзіны паводле правільных нормаў свайго сумлення, на абарону прыватнага жыцця і на справядлівую свабоду таксама ў рэлігійнай сферы.

Таму сацыяльны лад і яго развіццё заўжды павінны няспынна скіроўвацца да дабра асоб, г. зн. парадак рэчаў павінен падпарадкоўвацца парадку асоб, а не наадварот. Сам Пан указвае на гэта, калі кажа, што шабат устаноўлены для чалавека, а не чалавек для шабату48. Гэты парадак трэба з кожным днём развіваць, абапіраць на праўдзе, будаваць у справядлівасці, ажыўляць любоўю; у свабодзе ж неабходна ўсё паўней знаходзіць гуманную раўнавагу49. Каб выканаць гэта, неабходна распачаць аднаўленне менталітэту і глабальныя змены грамадскага жыцця.

Божы Дух, якія з цудоўнай прадбачлівасцю кіруе хадой часу і аднаўляе аблічча зямлі, дапамагае гэтай эвалюцыі. А евангельская закваска абуджала і абуджае ў сэрцы чалавека неўтаймаванае патрабаванне годнасці.

27. Павага да чалавечай асобы
Пераходзячы да практычных і найбольш актуальных высноў, Сабор падкрэслівае павагу да чалавека. Кожны павінен без ніякага выключэння ставіцца да бліжняга як да сябе самога, маючы на ўвазе перадусім захаванне ягонага жыцця і сродкаў для яго годнага вядзення50, каб не наследаваць вядомага багача, які зусім не клапаціўся пра беднага Лазара51.

Асабліва ў наш час прыспешвае абавязак, каб мы станавіліся бліжнімі кожнага без выключэння чалавека і актыўна служылі яму: ці гэта пакінуты ўсімі стары, ці беспадстаўна пагарджаны рабочы-іншаземец, ці выгнаннік, ці народжанае з незаконнай сувязі дзіця, якое незаслужана пакутуе за грэх, учынены не ім; ці гэта галодны, які звяртаецца да нашага сумлення, нагадваючы словы Пана: «Што вы зрабілі аднаму з гэтых братоў Маіх меншых, вы Мне зрабілі» (Мц 25, 40).

Больш за тое, усё, што скіравана супраць самога жыцця: забойствы, генацыд, аборт, эўтаназія і добраахвотнае самагубства; усё, што парушае цэласнасць чалавечай асобы: калецтва, фізічныя і маральныя катаванні, спробы псіхічнага гвалту; усё, што прыніжае годнасць чалавечай асобы: бесчалавечныя ўмовы жыцця, несправядлівыя арышты, дэпартацыі, рабства, прастытуцыя, гандаль жанчынамі і дзецьмі, а таксама негуманныя ўмовы працы, пры якіх працаўнікоў разглядаюць толькі як інструмент выгады, а не як свабодных, адказных асоб, — усе гэтыя і да іх падобныя справы і практыкі з’яўляюцца ганебнымі. Скажаючы чалавечую цывілізацыю, яны хутчэй ганьбяць тых, хто гэтак чыніць, чым тых, хто зазнае крыўду, і найбольш супярэчаць хвале Стварыцеля.

28. Павага і любоў у дачыненні да іншадумцаў
Тых, хто ў грамадскіх, палітычных ці нават рэлігійных справах думае і чыніць інакш, чым мы, неабходна таксама паважаць і любіць; бо чым глыбей у духу прыязнасці і любові мы зразумеем іх лад мыслення, тым лягчэй будзе ўступіць з імі ў дыялог.

Зразумела, гэтая любоў і добразычлівасць зусім не павінны рабіць нас абыякавымі да праўды і дабра. Наадварот, сама любоў прыспешвае вучняў Хрыста абвяшчаць усім людзям збаўчую праўду. Аднак трэба адрозніваць памылку, якую заўжды неабходна адкідаць, ад таго, хто памыляецца, але надалей захоўвае годнасць асобы, нават калі ён паддаўся фальшывым ці менш дакладным рэлігійным поглядам52. Бог — адзіны Суддзя, які даследуе сэрцы, таму Ён забараняе нам выносіць прысуд наконт чыёйсьці ўнутранай віны53.

Вучэнне Хрыста патрабуе, каб мы даравалі крыўды, і пашырае запаведзь любові на ўсіх непрыяцеляў, што ёсць наказам Новага Закону: «Вы чулі, што сказана: любі бліжняга свайго і ненавідзь ворага свайго. А Я кажу вам: любіце ворагаў вашых і маліцеся за тых, хто пераследуе вас» (Мц 5, 43-44)54.

29. Істотная роўнасць усіх людзей і сацыяльная справядлівасць
Паколькі ўсе людзі, надзеленыя разумнай душой і створаныя паводле Божага вобраза, маюць адну і тую ж натуру і паходжанне і, адкупленыя Хрыстом, цешацца адным і тым жа пакліканнем і прызначэннем, трэба ўсё больш прызнаваць асноўную роўнасць паміж людзьмі.

Канешне, не ўсе людзі роўныя паводле сваіх фізічных магчымасцяў і разнастайнасці інтэлектуальных і маральных сіл. Аднак трэба пераадольваць і знішчаць ўсялякую форму дыскрымінацыі асноўных правоў чалавечай асобы: сацыяльную, культурную, паводле полу, расы, колеру скуры, сацыяльнага становішча, мовы ці рэлігіі, паколькі яны супярэчаць Божаму плану. Сапраўды засмучае тое, што асноўныя правы асобы не ўсюды забяспечваюцца належным чынам. Так бывае, напрыклад, тады, калі жанчыне адмаўляюць у праве свабоднага выбару мужа ці стану або ў доступе да выхавання і адукацыі нароўні з мужчынам.

Больш за тое, хоць паміж людзьмі існуюць справядлівыя адрозненні, роўная годнасць асоб патрабуе, каб усталёўваліся больш чалавечныя і справядлівыя ўмовы жыцця. Бо празмерная эканамічная і сацыяльная няроўнасць членаў ці народаў адной чалавечай сям’і штурхае да граху і супярэчыць сацыяльнай справядлівасці і роўнасці, годнасці чалавечай асобы, а таксама грамадскаму і міжнароднаму спакою.

Прыватныя і публічныя чалавечыя ўстановы павінны старацца служыць годнасці і мэце чалавека, цвёрда змагаючыся адначасова супраць сацыяльнага і палітычнага рабства і абараняючы асноўныя правы чалавека пры любым палітычным ладзе. Больш за тое, неабходна, каб такога роду ўстановы паволі дастасоўваліся да духоўных спраў, якія пераважаюць над усімі іншымі, хоць часам неабходна яшчэ шмат часу, каб дасягнуць жаданай мэты.

30. Неабходнасць пераадолення індывідуалісцкай этыкі
Глыбокая і хуткая змена рэчаіснасці пільна патрабуе, каб усе зважалі на хаду падзей і не былі пасіўнымі, спрыяючы чыста індывідуалісцкай этыцы. Абавязак справядлівасці і любові выконваецца значна лепей, калі кожны, прычыняючыся да агульнага дабра паводле сваіх здольнасцяў і патрэб іншых людзей, садзейнічае таксама развіццю публічных ці прыватных устаноў і дапамагае тым, хто служыць паляпшэнню ўмоў жыцця. Знаходзяцца ж і такія, хто абвяшчае смелыя і высакародныя меркаванні, але, насамрэч, жыве, зусім не клапоцячыся пра патрэбы грамадства. Больш за тое, шмат людзей у розных краінах пагарджаюць законамі і грамадскімі прадпісаннямі. Нямала і такіх, хто без ваганняў пры дапамозе розных махлярстваў і падману ўхіляюцца ад справядлівых падаткаў ці іншых сацыяльных павіннасцяў. Іншыя ж нядбайна ставяцца да нормаў грамадскага жыцця, напрыклад, прадпісанняў наконт аховы здароўя ці правілаў дарожнага руху, нягледзячы на тое, што такая нядбайнасць пагражае жыццю іх саміх і іншых асоб.

Няхай для ўсіх будзе святым прынцыпам залічваць грамадскую салідарнасць да галоўных абавязкаў сучаснага чалавека, а таксама захоўваць яе. Бо чым больш яднаецца свет, тым больш выразна задачы людзей выходзяць за межы паасобных груп і паступова пашыраюцца на ўвесь свет. Гэта можа адбывацца толькі тады, калі адзінкі і групы будуць рупіцца пра маральныя і грамадскія цноты, а таксама пашыраць іх у грамадстве, каб з дапамогай патрэбнай Божай ласкі сфарміраваліся сапраўды новыя людзі і будаўнікі новага чалавецтва.

31. Адказнасць і ўдзел
Каб кожны чалавек дакладней выконваў свой абавязак сумлення ў адносінах да сябе ці ў дачыненні да розных груп, у якія ўваходзіць, трэба старанна выхоўваць у ім паўнату духоўнай культуры, выкарыстоўваючы вялізныя дапаможныя сродкі, якія сёння чалавецтва мае ў распараджэнні. Перадусім выхаванне моладзі незалежна ад яе сацыяльнага паходжання павінна сёння быць скіравана на тое, каб мужчыны і жанчыны былі не толькі адукаваныя, але і велікадушныя, бо гэта найбольш патрэбна ў наш час.

Аднак чалавек з цяжкасцю прыходзіць да такога пачуцця адказнасці, калі ўмовы жыцця не дазваляюць яму ўсвядоміць сваю годнасць і калі ён не жыве згодна з пакліканнем прысвяціць сябе служэнню Богу і бліжнім. Свабода чалавека часта змяншаецца тады, калі чалавек трапляе ў крайнюю нястачу. Але яна абясцэньваецца і там, дзе чалавек празмерна аддаецца магчымасцям жыцця і нібы адасабляецца ў раскошы. І наадварот, свабода ўмацоўваецца, калі чалавек прымае непазбежныя цяжкасці грамадскага жыцця, разнастайныя патрабаванні чалавечай салідарнасці і абавязваецца служыць чалавечай супольнасці.

Таму трэба пабуджаць волю ўсіх да ўдзелу ў агульных пачынаннях. Заслугоўвае пахвалы парадак дзейнасці тых народаў, дзе значная частка грамадзян удзельнічае ў грамадскім жыцці ва ўмовах сапраўднай свабоды. Аднак трэба ўлічваць рэальныя ўмовы кожнага народу і рэальную жыццёвую сілу дзяржаўнай улады. А дзеля таго, каб усе грамадзяне жадалі ўдзельнічаць у жыцці розных груп, з якіх складаецца сацыяльны арганізм, неабходна, каб яны маглі знайсці ў іх каштоўнасці, якія б прываблівалі іх і заахвочвалі да служэння іншым. Можна справядліва лічыць, што будучы лёс чалавецтва ў руках тых, хто можа даць наступным пакаленням перспектывы жыцця і надзеі.

32. Уцелаўлёнае Слова і чалавечая салідарнасць
Як Бог стварыў людзей не для адасобленага жыцця, а для стварэння супольнасці, так і Яму «падабалася асвячаць і збаўляць людзей не паасобку, з выключэннем усякай узаемасувязі паміж імі, але зрабіць з іх народ, які б пазнаваў Яго ў праўдзе і пабожна служыў Яму»55. Таму ад пачатку гісторыі збаўлення Ён выбіраў людзей не толькі як адзінак, але і як членаў пэўнай супольнасці. Бо тых выбраных, адкрываючы сваю задуму, Бог назваў «сваім народам» (Зых 3, 7-12), з якім заключыў запавет на Сінаі56.

Гэты супольнасны характар дасягае сваёй дасканаласці і спаўняецца ў справе Езуса Хрыста. Бо само ўцелаўлёнае Слова захацела быць удзельнікам чалавечай супольнасці. Езус быў на вяселлі ў Кане, увайшоў у дом Закхея, еў з мытнікамі і грэшнікамі. Ён адкрыў любоў Айца і выключнае пакліканне людзей, прыгадваючы самыя звычайныя грамадскія справы і ўжываючы выразы і вобразы са штодзённага жыцця. Падпарадкаваны законам сваёй зямной радзімы, Ён асвячаў чалавечыя повязі, у першую чаргу сямейныя, з якіх узнікаюць грамадскія структуры. Ён захацеў весці жыццё рамесніка, уласцівае Яго часу і краю.

У сваім навучанні Ён выразна даручыў дзецям Божым ставіцца адно да аднаго як да братоў. У сваёй малітве прасіў, каб усе Яго вучні былі «адно». Больш за тое, Ён як Адкупіцель усіх ахвяраваў сябе за ўсіх аж да смерці. «Ніхто не мае большай любові за тую, калі хто жыццё сваё аддае за сяброў сваіх» (Ян 15, 13). Апосталам жа даручыў абвяшчаць евангельскую навіну ўсім народам, каб чалавецтва стала Божай сям’ёй, у якой паўнатой закону была б любоў.

Ён, Першародны сярод многіх братоў, устанавіў пасля сваёй смерці і ўваскрасення праз дар свайго Духа новую братэрскую любоў сярод усіх, хто прымае Яго ў веры і любові. Устанавіў яе менавіта ў сваім целе — Касцёле, у якім усе, будучы членамі адно аднаго, павінны аказваць узаемныя паслугі паводле розных дароў, удзеленых ім.

Гэтую салідарнасць трэба няспынна павялічваць аж да таго дня, калі яна дасягне сваёй паўнаты і калі людзі, збаўленыя праз ласку, будуць узносіць Богу дасканалую хвалу як сям’я, умілаваная Богам і Хрыстом Братам.

РАЗДЗЕЛ ІІІ
ДЗЕЙНАСЦЬ ЧАЛАВЕКА Ў СВЕЦЕ

33. Пастаноўка праблемы
Чалавек заўсёды імкнуўся паляпшаць сваё жыццё сваёй працай і талентам. Аднак сёння дзякуючы багатым ведам і тэхніцы ён пашырыў сваё панаванне і надалей пашырае яго амаль на ўсю рэчаіснасць. Так, пераважна праз павелічэнне спосабаў разнастайнага кантакту паміж народамі чалавечая сям’я паступова ўсвядоміла і ўтварыла адзіную сусветную супольнасць. Дзякуючы гэтаму чалавек ужо ўласнаю працаю стварае шмат дабротаў, якіх раней чакаў перадусім ад вышэйшых сілаў.

Перад такім вялізным намаганнем, якое ўжо ахоплівае ўвесь чалавечы род, у людзей узнікаюць многія пытанні. Які сэнс і вартасць гэтых намаганняў? Як трэба выкарыстоўваць усе гэтыя рэчы? Да якой мэты скіроўваюцца намаганні кожнага чалавека і ўсёй супольнасці? Касцёл, які ахоўвае скарб Божага слова, з якога чэрпае прынцыпы рэлігійнага і маральнага парадку, не заўсёды мае гатовыя адказы на асобныя пытанні, таму жадае спалучаць святло Аб’яўлення з досведам усіх людзей, каб асвятляць шлях, на які нядаўна стала чалавецтва.

34. Каштоўнасць дзейнасці чалавека
Веруючыя перакананыя ў тым, што індывідуальная і калектыўная дзейнасць чалавека, а менавіта тыя вялізныя намаганні, якія людзі на працягу вякоў прыкладаюць для паляпшэння ўмоў свайго жыцця, самі па сабе адпавядаюць Божаму плану. Бо чалавек, створаны паводле Божага вобраза, атрымаў наказ кіраваць светам у справядлівасці і святасці57, падпарадкоўваючы сабе зямлю з усім, што на ёй ёсць, а таксама, прызнаючы Бога Стварыцелем усяго, суадносіць з Ім сябе самога і ўсе рэчы, каб праз падпарадкаванасць чалавеку ўсяго, Божае імя было цудоўным па ўсёй зямлі58.

Гэта датычыць таксама звычайных штодзённых спраў. Мужчыны і жанчыны, якія, здабываючы сродкі на ўтрыманне сваё і сваіх сямей, выконваюць сваю працу так, каб належным чынам служыць грамадству, могуць слушна лічыць, што сваёй працай развіваюць справу Стварыцеля, клапоцячыся пра патрэбы сваіх братоў і асабіста спрыяючы выкананню ў гісторыі Божай задумы59.

Таму хрысціяне не лічаць, што справы, якія спарадзілі таленты і здольнасці чалавека, супярэчаць Божай моцы ці што разумнае стварэнне спаборнічае са Стварыцелем. Наадварот, яны ўпэўненыя, што дасягненні чалавецтва — гэта праявы Божай велічы і плён Яго невыказнага намеру. Аднак, чым больш расце чалавечая магутнасць, тым шырэйшай становіцца адказнасць асобных людзей і супольнасцяў. З гэтага вынікае, што хрысціянскае вучэнне не адварочвае чалавека ад будавання свету і не схіляе яго занядбоўваць клопат пра дабро бліжняга, але хутчэй забавязвае яшчэ больш рупліва выконваць гэтыя абавязкі60.

35. Упарадкаванне чалавечай дзейнасці
Чалавечая дзейнасць паходзіць ад чалавека і скіравана да яго. Бо, працуючы, чалавек не толькі змяняе рэчаіснасць і супольнасць, але таксама ўдасканальвае самога сябе. Ён многаму вучыцца, развівае свае здольнасці, выходзіць за межы свайго «я» і пераўзыходзіць сябе. Калі добра разумець гэтае развіццё, то яно больш каштоўнае за знешнія багацці, якія можна здабыць. Вартасць чалавека вызначаецца тым, чым ён ёсць, а не тым, чым ён валодае61. Таму ўсё, што людзі робяць для ўсталявання большай справядлівасці, пашырэння братэрства, большай гуманізацыі сферы сацыяльных сувязяў, значыць больш, чым тэхнічны прагрэс. Бо гэты прагрэс можа толькі даць пэўную матэрыяльную базу для ўдасканалення чалавека, але сам па сабе ажыццявіць гэтае ўдасканаленне не можа.

Таму для дзейнасці чалавека з’яўляецца нормай тое, калі згодна з Божым намерам і Божай воляй яна адпавядае сапраўднаму дабру чалавецтва і дазваляе чалавеку цалкам ажыццявіць і выканаць сваё індывідуальнае ці грамадскае пакліканне.

36. Належная аўтаномія зямных спраў
Бачна, як многія сучасныя людзі баяцца, што праз цяснейшую сувязь чалавечай дзейнасці з рэлігіяй могуць узнікнуць перашкоды для аўтаноміі людзей, супольнасцяў ці навукі.

Калі пад аўтаноміяй у зямных справах мы разумеем тое, што створаныя рэчы і чалавечыя супольнасці карыстаюцца сваімі правамі і каштоўнасцямі, якія чалавек павінен паступова пазнаваць, прымаць і ўладкоўваць, то аўтаноміі ў такім разуменні трэба дабівацца; бо яе дабіваюцца не толькі людзі нашых часоў, але яна адпавядае таксама волі Стварыцеля. Усе рэчы, паколькі створаны, маюць сваю трываласць, сапраўднасць, дабро і адначасова свае правы і парадак, якія чалавек павінен паважаць, прызнаўшы ўласцівыя метады канкрэтных навук ці тэхнікі. Таму метадычнае даследаванне ва ўсіх навуковых дысцыплінах, калі толькі яно праводзіцца па-сапраўднаму навукова і згодна з маральнымі нормамі, ніколі не будзе супярэчыць веры, бо крыніцай свецкіх спраў і спраў веры ёсць адзін і той жа Бог62. Безумоўна, тым, хто пакорна і вытрывала спрабуе даследаваць таямніцы рэчаіснасці, хоць ён гэтага і не ўсведамляе, кіруе рука Бога, які падтрымлівае ўсе рэчы і робіць іх тым, чым яны ёсць. Таму няхай будзе дазволена выказаць спачуванне з прычыны некаторых меркаванняў, якія раней сустракаліся сярод саміх хрысціянаў як вынік недасканалага разумення слушнай аўтаноміі навук і якія, выклікаўшы канфлікты і спрэчкі, прывялі многіх да думкі пра супярэчнасць веры і навукі63.

Але калі выраз «аўтаномія часовых рэчаў» азначае тое, што створаныя рэчы не залежаць ад Бога і чалавек можа выкарыстоўваць іх без аднясення да Бога, то кожны, хто прызнае Бога, адчувае, наколькі фальшывымі з’яўляюцца погляды такога кшталту. Стварэнне без Стварыцеля марнее. Зрэшты, усе вернікі, якую б рэлігію ні вызнавалі, заўсёды ў мове стварэнняў чулі голас і аб’яўленне Стварыцеля. Больш за тое, забываючы Бога, само стварэнне трапляе ў цемру.

37. Дзейнасць чалавека, сапсаваная грахом
Святое Пісанне, з якім згаджаецца досвед вякоў, вучыць людскую сям’ю, што чалавечы прагрэс, які з’яўляецца вялікім дабром для чалавека, у той жа час звязаны з вялікім выпрабаваннем, бо, паколькі разбурана іерархія каштоўнасцяў, а дабро змяшанае са злом, асобныя людзі і іх групы дбаюць толькі пра ўласныя справы, а не пра іншых. У выніку свет перастае быць месцам сапраўднага братэрства, у той час як павелічэнне людскога патэнцыялу пагражае знішчэннем самому чалавечаму роду.

На працягу ўсёй чалавечай гісторыі вядзецца цяжкая барацьба супраць сілаў цемры. Гэтая барацьба вядзецца ад стварэння свету і будзе працягвацца, як кажа Пан64, да апошняга дня. Уступіўшы ў гэту барацьбу, чалавек павінен няспынна змагацца, каб трымацца дабра, і толькі цяжкай працай і з дапамогай Божай ласкі ён зможа дасягнуць еднасці ў самім сабе.

Таму Хрыстовы Касцёл, давяраючы задуме Стварыцеля і прызнаючы, што прагрэс чалавецтва можа служыць сапраўднаму шчасцю людзей, не можа не заклікаць словамі Апостала: «Не дастасоўвайцеся да гэтага веку» (Рым 12, 2), а менавіта да духа марнасці і злосці, які ператварае чалавечую дзейнасць, скіраваную на служэнне Богу і чалавеку, у прыладу граху.

Калі нехта задае пытанне, якім чынам можна адолець гэтае няшчасце, хрысціяне сцвярджаюць, што ўсе чалавечыя памкненні, якім штодня пагражае пыха і бязладны эгаізм, трэба ачышчаць і даводзіць да дасканаласці праз крыж Хрыста і Яго ўваскрасенне. Чалавек, адкуплены Хрыстом і ўчынены з дапамогаю Духа Святога новым стварэннем, можа і павінен любіць самі рэчы, бо яны створаны Богам. Ён атрымлівае іх ад Бога і бачыць, як яны выплываюць з рукі Божай, і таму шануе іх. Дзякуючы за іх Дабрачынцу, а таксама ўжываючы і выкарыстоўваючы іх у духу ўбоства і свабоды, ён дасягае сапраўднага панавання над светам, нібы не маючы нічога і ў той жа час маючы ўсё65. «Усё вашае, вы ж — Хрыста, а Хрыстус — Бога» (1 Кар 3, 22-23).

38. Чалавечая дзейнасць, удасканаленая ў Пасхальнай таямніцы
Божае Слова, праз якое сталася ўсё, само стала целам і, жывучы на зямлі людзей66, увайшло ў гісторыю свету як дасканалы чалавек, заключыла яе ў сабе і падсумавала67. Яно аб’яўляе нам, што «Бог ёсць любоў» (1 Ян 4, 8), і ў той жа час вучыць, што асноўным законам чалавечай дасканаласці, а значыць, і ператварэння свету з’яўляецца новая запаведзь любові. А тых, хто верыць Божай любові, запэўнівае, што шлях любові адкрыты для ўсіх людзей і што спроба вярнуць агульнае братэрства не дарэмная. У той жа час навучае, каб мы шукалі гэтую любоў не толькі ў вялікіх справах, але перадусім і ў звычайных жыццёвых абставінах. Церпячы за ўсіх нас, грэшнікаў, смерць68, Ён сваім прыкладам вучыць, што трэба таксама несці крыж, які цела і свет ускладаюць на плечы тых, хто імкнецца да спакою і справядлівасці. Хрыстус праз сваё ўваскрасенне стаў Панам, якому дадзена ўсякая ўлада на небе і на зямлі69. Ён ужо дзейнічае ў чалавечых сэрцах моцай свайго Духа, не толькі абуджаючы прагненне будучага веку, але гэтым самым ажыўляючы, ачышчаючы і ўмацоўваючы тыя высакародныя прагненні, дзякуючы якім чалавечая сям’я імкнецца зрабіць сваё жыццё больш гуманным і падпарадкаваць гэтай мэце ўсю зямлю. Дары Духа разнастайныя: адных Ён кліча адкрыта сведчыць пра прагненне неба і захоўваць яго жывым у чалавечай сям’і, іншых — прысвяціць сябе зямному служэнню людзям і рыхтаваць гэтым сваім служэннем глебу Нябеснага Валадарства. Аднак Ён вызваляе ўсіх, каб, адмовіўшыся ад эгаізму і выкарыстаўшы ўсе свае зямныя сілы для чалавечнага жыцця, людзі скіраваліся да будучыні, калі само чалавецтва стане прыемнай Богу ахвярай70.

Задатак гэтай надзеі і спажытак на дарогу Бог пакінуў у тым сакрамэнце веры, у якім прыродныя элементы, вырашчаныя людзьмі, ператвараюцца ў слаўныя Цела і Кроў падчас вячэры братэрскага паяднання і прадчування нябеснай гасціны.

39. Новая зямля і новае неба
Мы не ведаем часу, калі скончыцца зямля і чалавецтва71, не ведаем таксама, якім чынам будзе зменены свет. Прамінае вобраз гэтага свету, скажоны грахом72, але мы ведаем, што Бог рыхтуе новае жыллё і новую зямлю, у якой жыве справядлівасць73 і шчасце якой заспакоіць і пераўзыдзе ўсякія жаданні спакою, што гараць у людскіх сэрцах74. Тады, пасля перамогі над смерцю, Божыя дзеці ўваскрэснуць у Хрысце, і тое, што было пасеяна ў слабасці і тленнасці, апранецца ў нятленнасць75. А паколькі будзе трываць любоў і яе справа76, усё тое стварэнне, якое Бог учыніў для чалавека, будзе вызвалена з няволі тленнасці77.

Сапраўды, мы пераконваемся, што чалавеку не будзе ніякай карысці, калі ён здабудзе ўвесь свет, а страціць самога сябе78. Аднак чаканне новай зямлі не павінна слабець, а хутчэй павінна заахвочваць да руплівай працы на той зямлі, дзе ўзрастае цела новай чалавечай сям’і, якое можа даць пэўнае ўяўленне новага свету. Таму, хоць і трэба старанна адрозніваць зямны прагрэс ад росту Хрыстовага Валадарства, аднак для Божага Валадарства не абыякава, наколькі гэты прагрэс можа паспрыяць лепшаму ўладкаванню чалавечай супольнасці79.

Бо калі мы на зямлі будзем прапагандаваць у духу Пана і паводле Яго даручэння чалавечую годнасць, братэрскую еднасць і свабоду, гэта значыць усе даброты натуры і плён нашага клопату, то пасля знойдзем гэта нанова, але ачышчанае ад усялякага бруду, асветленае і перамененае, калі Хрыстус аддасць Айцу «вечнае і паўсюднае валадарства: валадарства праўды і жыцця, валадарства святасці і ласкі, валадарства справядлівасці, любові і спакою»80. На гэтай зямлі Валадарства ўжо таямніча прысутнічае, а споўніцца з прыйсцем Пана.

РАЗДЗЕЛ ІV
ЗАДАННЕ КАСЦЁЛА Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ

40. Узаемаадносіны Касцёла і свету
Усё, што было сказана пра годнасць чалавечай асобы, пра супольнасць людзей, пра глыбокае значэнне дзейнасці чалавека, з’яўляецца падмуркам адносін паміж Касцёлам і светам, а таксама асновай для іх узаемнага дыялогу81. Таму ў гэтым раздзеле, зыходзячы з таго, што Сабор ужо сказаў пра таямніцу Касцёла, разгледзім Касцёл у святле яго існавання ў гэтым свеце, як ён жыве ў ім і дзейнічае.

Касцёл, які паходзіць з любові спрадвечнага Айца82, заснаваны ў часе Хрыстом Адкупіцелем, аб’яднаны ў Духу Святым83, мае збаўчую і эсхаталагічную мэты, дасягнуць якіх цалкам можа толькі ў будучым свеце. Сам жа існуе тут, на зямлі, і складаецца з людзей, якія, з’яўляючыся членамі зямной дзяржавы, ужо на працягу чалавечай гісторыі пакліканы да ўтварэння сям’і дзяцей Божых, якая павінна заўжды павялічвацца аж да прыйсця Пана. Аб’яднаная дзеля нябесных даброт і ўзбагачаная імі, гэтая сям’я была заснавана і ўладкавана Хрыстом у гэтым свеце як супольнасць84 і забяспечана Ім «адпаведнымі сродкамі бачнай і сацыяльнай еднасці»85. Так, Касцёл, будучы адначасова бачным аб’яднаннем і духоўнай супольнасцю86, крочыць разам з усім чалавецтвам і зведвае той самы зямны лёс, што і свет, у якім існуе як закваска і душа чалавечай супольнасці87, якая павінна аднавіцца ў Хрысце і ператварыцца ў Божую сям’ю.

Гэтае ўзаемапранікненне зямной і нябеснай дзяржаў можна пазнаць толькі праз веру, хоць яно застаецца таямніцай азмрочанай грахом чалавечай гісторыі аж да поўнага аб’яўлення святла дзяцей Божых. Касцёл, ідучы да сваёй збаўчай мэты, не толькі дае чалавеку ўдзел у Божым жыцці, але нібы праменіцца па ўсім свеце Божым святлом, асабліва праз тое, што лечыць і ўзвышае годнасць чалавечай асобы, умацоўвае сувязь чалавечага грамадства і надае глыбейшы сэнс і значэнне штодзённай дзейнасці людзей. Таму Касцёл лічыць, што праз сваіх асобных членаў і ўсю сваю супольнасць ён можа істотна паспрыяць таму, каб чалавечая сям’я і яе гісторыя станавіліся больш гуманнымі.

Больш за тое, каталіцкі Касцёл з ахвотаю высока цэніць усё, што для выканання гэтай задачы зрабілі і робяць супольным намаганнем іншыя хрысціянскія Касцёлы або касцёльныя Супольнасці. У той жа час Касцёл цвёрда перакананы, што ў падрыхтоўцы шляху для Евангелля яму можа самым разнастайным чынам дапамагаць свет: як асобныя людзі, так і чалавечая супольнасць сваімі талентамі і дзейнасцю. Для належнага развіцця гэтага ўзаемнага кантакту і дапамогі ў справах, у нейкай ступені агульных для Касцёла і свету, падаюцца некаторыя асноўныя прынцыпы.

41. Дапамога, якую Касцёл стараецца аказаць кожнаму чалавеку
Сучасны чалавек знаходзіцца на шляху поўнага развіцця і раскрыцця сваёй асобы, а таксама ўсё большага сцвярджэння належных яму правоў. Паказванне таямніцы Бога, які з’яўляецца канчатковай мэтай чалавека, даручана Касцёлу. Таму Касцёл адкрывае чалавеку сэнс яго існавання, а менавіта самую глыбокую праўду пра чалавека. Касцёл сапраўды ведае, што толькі Бог, якому ён служыць, адпавядае найглыбейшым жаданням чалавечага сэрца, якое ніколі не насыціць зямны спажытак. Таксама ведае, што чалавек, якога няспынна пабуджае Дух Божы, ніколі не будзе цалкам абыякавы да рэлігійных праблем, што пацвярджае досвед не толькі мінулых, але і нашых часоў. Чалавек будзе заўжды імкнуцца спасцігнуць, хоць бы нават і невыразна, сэнс свайго жыцця, дзейнасці і смерці. Над гэтымі праблемамі ён задумваецца дзякуючы ўжо самой прысутнасці Касцёла. Вычарпальны адказ на гэтыя пытанні дае сам Бог, які стварыў чалавека паводле свайго вобраза і адкупіў ад граху. Ён робіць гэта праз аб’яўленне ў сваім Сыну, які стаў чалавекам. Кожны, хто ідзе за Хрыстом — дасканалым Чалавекам, сам паўней становіцца чалавекам.

Дзякуючы гэтай веры Касцёл здольны ўратаваць годнасць чалавечай натуры ад усякай змены поглядаў, якія, напрыклад, занадта прыніжаюць або празмерна ўсхваляюць чалавечае цела. Ніякі чалавечы закон не можа так надзейна абараніць асабістую годнасць і свабоду чалавека, як Евангелле Хрыста, даручанае Касцёлу. Бо гэтае Евангелле аб’яўляе і абвяшчае свабоду дзяцей Божых, адкідае ўсякае рабства88, якое вынікае з граху, свята шануе годнасць сумлення і яго свабоднае рашэнне, няспынна заклікае памнажаць усе чалавечыя таленты дзеля служэння Богу і дзеля дабра чалавека. Урэшце, усіх даручае любові ўсіх89. Гэта адпавядае асноўнаму закону хрысціянскай эканоміі. Бо хоць адзін і той жа Бог з’яўляецца Збаўцам і Стварыцелем, Панам чалавечай гісторыі і гісторыі збаўлення, аднак справядлівая аўтаномія стварэння, асабліва чалавека, не скасоўваецца гэтым Божым парадкам, але хутчэй вяртае сваю годнасць і грунтуецца на ёй.

Таму Касцёл сілай даручанага яму Евангелля абвяшчае правы людзей, а дынамізм сённяшняга часу, з якім паўсюль сцвярджаюцца гэтыя правы, прызнае і высока цэніць. Аднак гэты рух трэба напоўніць духам Евангелля і абараніць ад усялякага роду фальшывай аўтаноміі. Мы паддаемся спакусе меркаваць, што нашы асабістыя правы толькі тады цалкам гарантаваны, калі мы вызваляемся з-пад усякай нормы Божага закону. Але гэты шлях не ратуе, а хутчэй губіць годнасць чалавечай асобы.

42. Дапамога, якую Касцёл стараецца аказаць грамадству
Абапіраючыся на еднасць сям’і Божых дзяцей90 у Хрысце, трывала ўмацоўваецца і здзяйсняецца еднасць чалавечай сям’і.

Уласцівая місія, якую Хрыстус даручыў свайму Касцёлу, не мае палітычнага, эканамічнага ці сацыяльнага характару: мэта, якую Хрыстус паставіў перад Касцёлам, мае рэлігійны характар91. Але менавіта з гэтай рэлігійнай місіі вынікае заданне, святло і сілы, якія могуць служыць заснаванню і ўмацаванню чалавечай супольнасці паводле Божага закону. Таксама там, дзе ў залежнасці ад абставін часу і месца гэта будзе патрэбна, Касцёл можа і, больш за тое, павінен ініцыяваць пачынанні, якімі з’яўляюцца справы міласэрнасці і іншыя падобныя да іх, дзеля служэння ўсім, асабліва патрабуючым.

Акрамя таго, Касцёл прызнае ўсё добрае ў сучасным сацыяльным дынамізме: перадусім развіццё еднасці, а таксама працэс здаровай сацыялізацыі, грамадзянскага і эканамічнага аб’яднання. Падтрымка еднасці глыбока звязана з місіяй Касцёла, паколькі ён з’яўляецца «ў Хрысце як бы сакрамэнтам, гэта значыць знакам і прыладай унутранага з’яднання з Богам і еднасці ўсяго чалавецтва»92. Так, Касцёл паказвае свету, што сапраўднае ўнутранае сацыяльнае адзінства вынікае з еднасці розумаў і сэрцаў, гэта значыць з той веры і любові, дзякуючы якой яго адзінства непарыўна заснавана ў Духу Святым. Сіла, якую Касцёл можа ўдыхнуць у сучаснае чалавечае грамадства, грунтуецца на веры і любові, рэалізаваных у жыцці, а не на нейкім знешнім панаванні з дапамогай толькі чалавечых сродкаў.

Больш за тое, паколькі Касцёл сілай сваёй місіі і згодна са сваёй сутнасцю не звязаны з нейкай формай культуры або палітычнай, эканамічнай ці сацыяльнай сістэмай, дзякуючы сваёй універсальнасці можа стаць наймацнейшай сувяззю паміж чалавечымі супольнасцямі і народамі, калі яны выкажуць яму давер і на справе прызнаюць за ім сапраўдную свабоду ў выкананні гэтай місіі. З гэтай прычыны Касцёл навучае як сваіх сыноў, так і ўсіх людзей, каб у духу сям’і дзяцей Божых яны пераадольвалі ўсякую нязгоду паміж народамі і расамі і надавалі ўнутраную трываласць справядлівым чалавечым аб’яднанням.

Таму Сабор глядзіць з вялікай пашанай на ўсё праўдзівае, добрае і справядлівае, што ўласціва разнастайным установам, якія заснавала і надалей засноўвае чалавецтва. Больш за тое, Сабор заяўляе, што Касцёл хоча падтрымліваць развіццё ўсіх такіх устаноў у той ступені, у якой гэта ад яго залежыць і можа спалучыцца з яго місіяй. Сам Касцёл толькі горача жадае служыць дабру ўсіх, мець магчымасць свабодна развівацца пры любой уладзе, якая прызнае асноўныя правы чалавека і сям’і, а таксама патрэбы агульнага дабра.

43. Дапамога, якую Касцёл праз хрысціянаў стараецца аказваць чалавечай дзейнасці
Сабор заахвочвае хрысціянаў, грамадзян абедзвюх дзяржаў, старанна выконваць свае зямныя абавязкі, кіруючыся духам Евангелля. Адыходзяць ад праўды тыя, хто, ведаючы, што мы не маем тут трывалай дзяржавы, а шукаем будучай93, думаюць, што ў сувязі з гэтым могуць занядбаць свае зямныя абавязкі, не зважаючы на тое, што згодна з верай яны абавязаны выконваць іх паводле паклікання, якое дадзена кожнаму94. Не менш памыляюцца і тыя, хто думае, што можна цалкам заглыбіцца ў зямныя справы, нібыта адасобленыя ад рэлігійнага жыцця, паколькі лічаць, што яно датычыць толькі актаў культу і выканання адпаведных маральных абавязкаў. Разлад паміж вызнаванай верай і штодзённым жыццём, які часта сустракаецца, трэба залічыць да найцяжэйшых заганаў нашых часоў. Гэтую спакусу ўжо ў Старым Запавеце рэзка асуджалі прарокі95, а ў Новым Запавеце сам Езус Хрыстус яшчэ больш пагражаў за гэта цяжкімі карамі96. Таму не трэба памылкова супрацьпастаўляць прафесійныя і сацыяльныя дзеянні з рэлігійным жыццём. Хрысціянін, які не дбае пра свае часовыя абавязкі, занядбоўвае таксама свае абавязкі перад бліжнім, больш за тое, перад самім Богам, і ставіць пад пагрозу сваё вечнае збаўленне. Наследуючы Хрыста, які займаўся рамяством, няхай хрысціяне хутчэй радуюцца, што могуць выконваць усе свае зямныя пачынанні, яднаючы ў адзіным жыццёвым сінтэзе хатнія, прафесійныя, навуковыя ці тэхнічныя намаганні чалавека з рэлігійнымі дабротамі, падпарадкоўваючыся якім усё суладжваецца дзеля Божай хвалы.

Свецкім людзям, хоць і не выключна, належаць свецкія абавязкі і пачынанні. Таму, калі яны дзейнічаюць як свецкія грамадзяне, паасобку ці разам, яны павінны не толькі захоўваць законы, уласцівыя кожнай сферы дзейнасці, але і старацца здабыць сапраўдную дасведчанасць у кожнай з іх. Значыць, яны павінны супрацоўнічаць з людзьмі, якія імкнуцца да тых самых мэтаў. Прызнаючы патрабаванні веры і падмацоўваючыся яе сілай, няхай без ваганняў, дзе трэба, прымаюць новыя пачынанні і рэалізуюць іх. Абавязак, які стаіць перад іх ужо належным чынам сфарміраваным сумленнем, заключаецца ў імкненні запісаць Божы закон у жыццё зямной дзяржавы. Ад святароў свецкія няхай чакаюць святла і духоўнай моцы. Аднак няхай не думаюць, што іх пастыры заўжды настолькі кампетэнтныя ці пакліканыя да таго, каб на кожнае пытанне, якое ўзнікне, нават цяжкае, даваць гатовы канкрэтны адказ. Няхай і самі, асветленыя хрысціянскай мудрасцю, уважліва прыглядаючыся да навучання Настаўніцкага Інстытута Касцёла97, удзельнічаюць у пошуку адказаў.

Не раз хрысціянскае бачанне спраў у свеце падкажа ім у пэўных абставінах нейкае канкрэтнае рашэнне. Аднак часта здараецца, і цалкам слушна, што розныя вернікі, разважыўшы не менш сумленна, будуць мець па адной і той жа справе рознае меркаванне. Многія лёгка падмацоўваюць рашэнні, прапанаваныя адусюль, тым, што абвяшчае Евангелле. Таму няхай усе памятаюць, што ў падобных выпадках нікому нельга дабівацца санкцыі касцёльнага аўтарытэту выключна для свайго меркавання. Няхай яны стараюцца ў шчырай размове дзяліцца сваімі пазнаннямі, захоўваючы ўзаемную любоў і клопат найперш пра агульнае дабро.

Свецкія, якія маюць актыўную ролю ва ўсім жыцці Касцёла, не толькі абавязаны напаўняць свет хрысціянскім духам, але пакліканы таксама быць сярод чалавечай супольнасці сведкамі Хрыста ва ўсім.
Біскупы, якім было даручана заданне кіраваць Божым Касцёлам, няхай разам са сваімі святарамі так абвяшчаюць Хрыстова пасланне, каб святло Евангелля пранікала ва ўсялякую зямную дзейнасць вернікаў. Больш за тое, няхай усе пастыры памятаюць, што сваімі штодзённымі паводзінамі і руплівасцю98 яны паказваюць свету аблічча Касцёла, па якім людзі мяркуюць пра сілу і праўду хрысціянскага паслання. Разам з кансэкраванымі асобамі і сваімі вернікамі няхай сведчаць жыццём і словам, што Касцёл самой сваёй прысутнасцю з усімі дарамі, якія змешчаны ў ім, — гэта невычэрпная крыніца тых цнот, якія найбольш патрэбны сучаснаму свету. Няхай праз няспыннае навучанне рыхтуюцца да выканання сваёй ролі ў дыялогу, які ім давядзецца весці са светам і людзьмі розных поглядаў. Перадусім няхай захоўваюць у сэрцы наступныя словы дадзенага Сабору: «Паколькі сёння чалавецтва ўсё хутчэй утварае грамадзянскае, эканамічнае і сацыяльнае адзінства, тым больш неабходна, каб святары, аб’яднаўшы пад кіраўніцтвам біскупаў і Найвышэйшага Пантыфіка свае клопаты і намаганні, ліквідавалі ўсе прычыны адасобленасці, каб усё чалавецтва прывесці да еднасці Божай сям’і»99.

Дзякуючы моцы Духа Святога Касцёл застаўся вернай абранніцай свайго Пана і ніколі не пераставаў быць знакам збаўлення ў свеце, аднак ён добра ведае, што сярод яго членаў100, духоўных ці свецкіх, на працягу вякоў сустракаліся няверныя Духу Божаму. Таксама ў наш час Касцёл прызнае, якое вялікае разыходжанне ўзнікае паміж пасланнем, якое Ён абвяшчае, і чалавечай слабасцю тых, каму даручана Евангелле. Што б ні думала пра гэтыя недахопы гісторыя, мы павінны ўсведамляць і мужна выпраўляць іх, каб яны не прыносілі шкоды пашырэнню Евангелля. Касцёл таксама ўсведамляе, наколькі ён сам павінен сталець у фарміраванні свайго стаўлення адносна свету, выкарыстоўваючы досвед вякоў. Маці Касцёл пад кіраўніцтвам Духа Святога няспынна «заахвочвае сваіх дзяцей да ачышчэння і аднаўлення, каб знак Хрыста ясней ззяў на абліччы Касцёла»101.

44. Дапамога, якую Касцёл атрымлівае ад сучаснага свету
Як для свету важна прызнаваць Касцёл як сацыяльную рэчаіснасць гісторыі і яе закваску, так і Касцёл ведае, колькі ён сам атрымаў ад гісторыі і эвалюцыі чалавецтва.

Досвед мінулых стагоддзяў, навуковы прагрэс, багацце, схаванае ў розных формах чалавечай культуры, у якіх паўней выяўляецца сутнасць чалавека і адкрываюцца новыя шляхі да праўды, таксама прыносяць Касцёлу карысць. Бо сам Касцёл ад пачатку сваёй гісторыі навучыўся выказваць навіну Хрыстову пры дапамозе паняццяў і мовы розных народаў і, больш за тое, стараўся растлумачыць яе з дапамогай мудрасці філосафаў дзеля таго, каб па магчымасці дастасаваць Евангелле да здольнасці разумення наогул ці да патрабаванняў мудрацоў. І менавіта гэта дастасаванне ў абвяшчэнні аб’яўленага слова павінна стаць правілам усякай евангелізацыі. Бо такім чынам у кожным народзе абуджаецца здольнасць па-свойму выяўляць Хрыстову навіну, і ў той жа час актывізуюцца жывыя зносіны Касцёла з рознымі культурамі102. Для развіцця гэтага абмену, асабліва ў наш час, калі рэчаіснасць вельмі хутка змяняецца, а спосабы мыслення істотна адрозніваюцца, Касцёлу надзвычай патрэбна дапамога тых, хто, жывучы ў свеце, ведае розныя яго ўстановы і сістэмы і разумее іх унутраны сэнс, незалежна ад таго, веруючыя яны ці не. Абавязак усяго Божага народу, асабліва пастыраў і тэолагаў, — услухоўвацца з дапамогай Духа Святога ў розныя галасы сучаснасці, адрозніваць іх і тлумачыць, а таксама ацэньваць у святле Божага слова, каб аб’яўленая Праўда магла ўсё глыбей адчувацца, лепш разумецца і больш адпаведна прадстаўляцца.

Паколькі Касцёл мае бачную грамадскую структуру, якая з’яўляецца знакам яго еднасці ў Хрысце, ён можа ўзбагачацца і фактычна ўзбагачаецца дзякуючы развіццю грамадскага жыцця чалавека: не таму, што дадзенай ад Хрыста будове нечага не хапае, але каб гэтую будову глыбей пазнаць, лепш акрэсліць і больш паспяхова дастасаваць да нашых часоў. Касцёл з удзячнасцю заўважае, што як у сваёй супольнасці, так і ў сваіх паасобных сынах ён атрымлівае розную дапамогу ад людзей усякага грамадскага стану і пазіцыі. Усе, хто спрыяе развіццю чалавечай супольнасці ў сямейнай, культурнай, эканамічнай, сацыяльнай і палітычнай сферах як у нацыянальным, так і ў міжнародным маштабе, згодна з Божым намерам аказваюць немалую знешнюю дапамогу таксама супольнасці Касцёла. Больш за тое, Касцёл прызнае, што ён многае выкарыстаў і можа выкарыстоўваць нават тое, што хтосьці выступае супраць яго ці пераследуе яго103.

45. Хрыстус — Альфа і Амега
Касцёл дапамагае свету і шмат атрымлівае ад яго. Ён імкнецца толькі да таго, каб настала Божае Валадарства і ажыццявілася збаўленне ўсяго чалавецтва. А ўсё дабро, якое народ Божы падчас свайго зямнога пілігрымавання можа зрабіць чалавечай сям’і, вынікае з таго, што Касцёл з’яўляецца «паўсюдным сакрамэнтам збаўлення»104, які паказвае і ў той жа час здзяйсняе таямніцу любові Бога да чалавека.

Божае Слова, праз якое ўсё сталася, само стала целам для таго, каб дасканалы Чалавек збавіў усіх і аб’яднаў у сабе ўсё. Пан — гэта мэта чалавечай гісторыі, пункт, да якога звяртаюцца жаданні гісторыі і цывілізацый, цэнтр чалавечага роду, радасць усіх сэрцаў і паўната іх памкненняў105. Ён той, каго Айцец уваскрасіў з памерлых, узвысіў і пасадзіў праваруч сябе, устанавіўшы Яго Суддзёй жывых і памерлых. Ажыўленыя і аб’яднаныя ў Яго Духу, мы пілігрымуем да здзяйснення чалавечай гісторыі, якое цалкам адпавядае плану Ягонай любові: «аднавіць усё ў Хрысце: тое, што на нябёсах і на зямлі» (Эф 1, 10).

Сам Пан кажа: «Вось прыйду неўзабаве і адплата Мая са Мною, каб адплаціць кожнаму паводле ўчынкаў ягоных. Я ёсць Альфа і Амега, Першы і Апошні, Пачатак і Канец» (Ап 22, 12-13).

ЧАСТКА ІІ
НЕКАТОРЫЯ НАЙБОЛЬШ АКТУАЛЬНЫЯ ПРАБЛЕМЫ

46. Уводзіны
Акрэсліўшы годнасць, якая належыць чалавечай асобе, а таксама індывідуальную ці грамадскую задачу, для выканання якой ва ўсім свеце яна была паклікана, цяпер Сабор у святле Евангелля і чалавечага досведу звяртае ўвагу ўсіх на некаторыя больш пільныя сучасныя патрэбы, якія ў найвышэйшай ступені закранаюць чалавецтва.

Сярод шматлікіх спраў, якія сёння выклікаюць усеагульны непакой, трэба разгледзець перадусім наступныя: справы сужэнства і сям’і, чалавечай культуры, сацыяльна-эканамічнага і палітычнага жыцця, салідарнасці чалавечай сям’і і спакою. Няхай кожную з гэтых спраў асвятляюць прынцыпы і святло, што паходзяць ад Хрыста; няхай яны вядуць хрысціянаў і асвятляюць усіх людзей у пошуку вырашэння шматлікіх заблытаных праблем.

РАЗДЗЕЛ І
ПАДТРЫМКА ГОДНАСЦІ СУЖЭНСТВА І СЯМ’І

47. Сужэнства і сям’я ў сучасным свеце
Дабро асобы і грамадства, а таксама хрысціяніна цесна звязана са спрыяльнай сітуацыяй у сужэнскай і сямейнай супольнасці. Таму хрысціяне разам з усімі, хто высока цэніць гэту супольнасць, шчыра радуюцца разнастайнай падтрымцы, якую людзі ўсё больш сёння аказваюць, каб развіваць гэтую супольнасць любові, спрыяць ёй у жыцці і дапамагаць сужэнцам і бацькам выконваць іх высокае заданне. Больш за тое, хрысціяне чакаюць ад гэтага большых дабротаў і самі імкнуцца іх развіваць.

Аднак не ўсюды годнасць гэтага інстытута ззяе аднолькавым бляскам, паколькі яго азмрочвае палігамія, пошасць разводаў, г.зв. свабодная любоў і іншыя скажэнні. Больш за тое, сужэнская любоў вельмі часта прафануецца праз эгаізм, геданізм і недазволеныя метады кантрацэпцыі. Акрамя таго, сённяшнія эканамічныя, сацыяльна-псіхалагічныя і палітычныя ўмовы ўводзяць у сям’ю немалыя парушэнні. Урэшце, у пэўных частках свету з заклапочанасцю разважаюць над праблемамі, звязанымі з дэмаграфічным ростам. Усё гэта хвалюе сумленні. Аднак сіла і моц інстытута сужэнства і сям’і выяўляецца таксама ў тым, што глыбокія змены, якія адбываюцца ў сучасным грамадстве, нягледзячы на цяжкасці, якія з іх вынікаюць, усё часцей і часцей тым ці іншым чынам раскрываюць сапраўдную сутнасць гэтага інстытута.

Таму Сабор, больш выразна прадстаўляючы некаторыя раздзелы вучэння Касцёла, хоча асвятліць і падтрымаць хрысціянаў і ўсіх людзей, якія спрабуюць абараняць і падтрымліваць прыроджаную годнасць сужэнскага стану і яго незвычайную сакральную каштоўнасць.

48. Святасць сужэнства і сям’і
Глыбокая супольнасць сужэнскага жыцця і любові, устаноўленая Стварыцелем і ўнармаваная Яго законамі, усталёўваецца праз сужэнскі саюз, гэта значыць праз незваротную асабістую згоду. Так праз чалавечы акт, з дапамогай якога сужэнцы аддаюць сябе адно аднаму і прымаюць, паўстае з Божай волі інстытут сужэнства, непарушны таксама перад грамадствам. Гэты святы саюз дзеля дабра як сужэнцаў і патомства, так і грамадства не залежыць ад чалавечага меркавання, бо сам Бог з’яўляецца стваральнікам сужэнства, адоранага рознымі дабротамі і мэтамі106. Усё гэта мае вялізнае значэнне для працягу чалавечага роду, для асабістага ўдасканалення і вечнага лёсу паасобных членаў сям’і, для годнасці, стабільнасці, спакою і дабра самой сям’і і ўсяго чалавецтва. Па сваёй сутнасці інстытут сужэнства і сужэнская любоў скіраваны на нараджэнне і выхаванне патомства, якое з’яўляецца як бы яе найвышэйшым вянцом. Такім чынам і мужчына, і жанчына, якія ў сужэнскім саюзе «ўжо не двое, але адно цела» (Мц 19, 6), праз самае цеснае з’яднанне асоб і спраў аказваюць адно аднаму ўзаемную падтрымку і паслугу, зведваюць сэнс сваёй еднасці і з кожным днём паўней дасягаюць яе. Гэты глыбокі саюз і ўзаемная адданасць адно аднаму дзвюх асоб, а таксама дабро дзяцей патрабуюць цалкавітай вернасці ад сужэнцаў і неразрыўнай еднасці107.

Хрыстус Пан шчодра благаславіў гэту разнастайную любоў, якая нарадзілася з Божай крыніцы любові і была ўстаноўлена на ўзор Яго еднасці з Касцёлам. Як калісьці Бог выйшаў насустрач свайму народу з запаветам любові і вернасці108, так і цяпер Збаўца і Абраннік Касцёла109 выходзіць насустрач хрысціянскім сужэнцам праз сакрамэнт сужэнства і застаецца з імі надалей, каб, як Ён палюбіў Касцёл і аддаў сябе за яго110, так і сужэнцы ва ўзаемнай адданасці і ў пастаяннай вернасці любілі адно аднаго. Сапраўдная сужэнская любоў уключаецца ў Божую любоў, кіруецца і ўзбагачаецца адкупленчаю моцай Хрыста і збаўчым дзеяннем Касцёла, каб паспяхова весці сужэнцаў да Бога, падтрымліваць і падбадзёрваць іх ва ўзнёслым заданні бацькі і маці111. Таму хрысціянскія сужэнцы ўмацоўваюцца і асвячаюцца для абавязкаў і годнасці свайго стану асаблівым сакрамэнтам112. Напаўняючы яго моцай свой сужэнскі і сямейны абавязак, яны самі напаўняюцца духам Хрыста, які напаўняе ўсё іх жыццё верай, надзеяй і любоўю; усё больш набліжаюцца да сваёй дасканаласці і ўзаемнага асвячэння, а тым самым да супольнага праслаўлення Бога.

Таму дзеці, а нават усе, хто знаходзіцца ў сямейным коле, лягчэй знойдуць шлях да чалавечнасці, збаўлення і святасці, калі перад імі будзе прыклад саміх бацькоў і сямейная малітва. Так сужэнцы, аздобленыя годнасцю і заданнем бацькоўства і мацярынства, будуць старанна выконваць абавязак выхавання, асабліва рэлігійнага, які ў першую чаргу ім належыць.

Дзеці як жывыя члены сям’і па-свойму спрыяюць асвячэнню бацькоў. Пачуццём удзячнасці, любові і даверу яны будуць адказваць за дабрадзействы бацькоў і па-сыноўску падтрымаюць іх у неспрыяльны час і ў адзіноце старасці. Удаўство, прынятае мужна як працяг сужэнскага паклікання, будзе шанавацца ўсімі113. Сям’я павінна велікадушна дзяліцца сваім духоўным багаццем з іншымі сем’ямі. Таму хрысціянская сям’я, паколькі ўзнікае з сужэнства, якое з’яўляецца вобразам і ўдзелам у запавеце любові Хрыста і Касцёла114, як праз любоў сужэнцаў, ахвярную плоднасць, еднасць і вернасць, так і праз супрацоўніцтва ў любові ўсіх членаў будзе паказваць усім жывую прысутнасць Збаўцы ў свеце і сапраўдную сутнасць Касцёла.

49. Сужэнская любоў
Божае слова шмат разоў заклікае нарачоных і сужэнцаў жывіць і ўмацоўваць стан заручынаў чыстым каханнем, а сужэнства — непадзельнай любоўю115. Многія сучасныя нам людзі таксама высока цэняць сапраўдную любоў паміж мужам і жонкай, якая выяўляецца па-рознаму ў залежнасці ад высакародных звычаяў пэўных народаў і эпох. Гэтая любоў, выключна чалавечая, скіроўваючыся ад асобы да асобы ў добраахвотным пачуцці, ахоплівае дабро ўсёй асобы. І таму можа надаць асаблівую годнасць цялесным і духоўным праявам, а таксама ўзвысіць іх як неад’емныя і своеасаблівыя адзнакі сужэнскага сяброўства. Гэтую любоў наш Пан пажадаў асаблівым дарам сваёй ласкі і любові аздаравіць, удасканаліць і ўзвысіць. Такая любоў, звязваючы ў адно боскае і чалавечае, вядзе сужэнцаў да добраахвотнага і ўзаемнага аддання адно аднаму, якое выражаецца ў чулых пачуццях і актах, а таксама пранікае ва ўсё іхняе жыццё116. Больш за тое, яна сама ўдасканальваецца і ўзрастае праз сваё высакароднае дзеянне. Таму яна значна пераўзыходзіць выключна эратычную цягу, якая, маючы эгаістычную скіраванасць, хутка і з прыкрасцю знікае.

Гэтая любоў выражаецца і здзяйсняецца асаблівым чынам праз уласцівы сужэнскі акт. Таму акты інтымнага і чыстага яднання сужэнцаў з’яўляюцца пачцівымі і годнымі. Здзейсненыя сапраўды па-чалавечы, яны становяцца праявай і падтрымкай узаемнага аддання, радасным і поўным удзячнасці ўзбагачэннем сужэнцаў. Гэтая любоў, умацаваная ўзаемным даверам і перадусім асвячаная сакрамэнтам Хрыста, непарушна захоўвае фізічную і духоўную вернасць у шчасці і няшчасці і таму несумяшчальна з усялякай здрадай і разводам. У роўнай асабістай годнасці жанчыны і мужчыны, якая павінна ўлічвацца ва ўзаемнай і поўнай любові сужэнцаў, цудоўным чынам выяўляецца ўмацаваная Панам еднасць сужэнства. Аднак для сталага выканання абавязкаў гэтага хрысціянскага паклікання неабходна незвычайная цнота. Таму сужэнцы, умацаваныя ласкай для святога жыцця, няхай няспынна аберагаюць і ў малітвах выпрошваць трывалую любоў, велікадушнасць і духа ахвярнасці.

Сапраўдная сужэнская любоў будзе цаніцца вышэй і пра яе будзе фарміравацца здаровая грамадская думка, калі хрысціянскія сужэнцы будуць адзначацца сведчаннем вернасці, гармоніяй узаемнай любові і руплівасцю ў выхаванні дзяцей, а таксама калі возьмуць удзел у справе неабходнага культурнага, псіхалагічнага і грамадскага аднаўлення сужэнства і сям’і. Неабходна перадусім ва ўлонні самой сям’і адпаведна і ў належны час настаўляць юнакоў і дзяўчат пра годнасць, задачы і абавязкі сужэнскай любові, каб, навучаныя шанаваць чыстасць, яны маглі перайсці ў адпаведным узросце ад пачцівых заручынаў да сужэнства.

50. Плоднасць сужэнства
Сужэнства і сужэнская любоў па сваёй сутнасці прызначаны для стварэння і выхавання патомства. Дзеці — гэта самы каштоўны дар сужэнства і найбольш дабра яны прыносяць самім бацькам. Сам Бог сказаў: «Нядобра, каб чалавек быў адзін» (Быц 2, 18), і «спачатку стварыў іх мужчынам і жанчынай» (Мц 19, 4), жадаючы даць чалавеку пэўны асаблівы ўдзел у сваёй уласнай справе стварэння, благаславіў мужчыну і жанчыну, кажучы: «Пладзіцеся і памнажайцеся» (Быц 1, 28). Таму сапраўдная пашана да сужэнскай любові і ўвесь сэнс сямейнага жыцця скіраваны на тое, каб сужэнцы, не пагарджаючы іншымі мэтамі сужэнства, былі гатовыя адважна садзейнічаць любові Стварыцеля і Збаўцы, які праз іх надалей павялічвае і ўзбагачае сваю сям’ю.

Сужэнцы ведаюць, што ў выкананні абавязку перадачы жыцця і выхавання, абавязку, які трэба лічыць іх галоўнай місіяй, яны з’яўляюцца супрацоўнікамі любові Бога Стварыцеля і як бы выяўляюць яе. Таму яны павінны выконваць свае абавязкі з пачуццём чалавечай і хрысціянскай адказнасці і з пашанай, поўнай пакоры перад Богам. Павінны ва ўзаемнай згодзе і супольнымі намаганнямі фарміраваць у сабе правільны погляд наконт гэтага, улічваючы як сваё ўласнае дабро, так і дабро ўжо народжаных ці чаканых дзяцей і распазнаючы як матэрыяльныя, так і духоўныя ўмовы часу і жыццёвага становішча; урэшце, улічваючы дабро сямейнай супольнасці, грамадства і самога Касцёла. Канчаткова гэтае рашэнне сужэнцы павінны самі прымаць перад Богам. Няхай хрысціянскія сужэнцы ўсведамляюць, што ў сваім спосабе дзеяння яны не могуць паводзіць сябе паводле свайго жадання, але заўжды павінны кіравацца сумленнем, дастасаваным да Божага закону, у паслухмянасці Настаўніцкаму Інстытуту Касцёла, які аўтэнтычна навучае гэтаму закону ў святле Евангелля. Божы закон паказвае поўнае значэнне сужэнскай любові, абараняе яе і накіроўвае да сапраўднай чалавечай дасканаласці. Таму хрысціянскія сужэнцы, давяраючы Божаму Провіду і фарміруючы ў сабе духа ахвярнасці117 , прыносяць хвалу Стварыцелю і імкнуцца да дасканаласці ў Хрысце, калі з высакародным пачуццём чалавечай і хрысціянскай адказнасці выконваюць заданне нараджэння патомства. Сярод сужэнцаў, якія гэткім чынам выконваюць даручаны ім ад Бога абавязак, асабліва трэба згадаць тых, хто паводле мудрага супольнага намеру велікадушна бярэцца за належнае выхаванне большай колькасці дзяцей118.

Аднак сужэнства не ўстаноўлена выключна для нараджэння патомства, бо сама сутнасць непарыўнага саюзу дзвюх асоб і дабро патомства патрабуюць, каб узаемная любоў сужэнцаў адпаведным чынам выяўлялася, развівалася і сталела. Таму сужэнства трывае як лучнасць і супольнасць усяго жыцця і захоўвае сваю каштоўнасць і непарыўнасць нават тады, калі няма жаданага патомства.

51. Сужэнская любоў і павага да чалавечага жыцця
Сабор ведае, што сужэнцы ў выніку некаторых сучасных умоў пры наладжванні гарманічнага сужэнскага жыцця могуць сустрэцца з цяжкасцямі і апынуцца ў сітуацыі, калі нельга, прынамсі часова, павялічыць колькасць патомства і складана захоўваць верную любоў і поўную супольнасць жыцця. Калі ж інтымнае сужэнскае жыццё спыняецца, то вернасць нярэдка выпрабоўваецца, а дабро патомства ставіцца пад пагрозу, бо тады небяспека пагражае выхаванню дзяцей, а таксама рашучаму намеру прыняць будучае патомства.

Некаторыя людзі асмельваюцца вырашаць ганебна гэтыя праблемы, нават не грэбуюць забойствам. Аднак Касцёл нагадвае, што на самай справе не можа быць супярэчнасці паміж Боскімі законамі, якія датычаць з аднаго боку перадачы жыцця, а з другога — клопату пра сапраўдную сужэнскую любоў.

Бог, Пан жыцця, даручыў людзям узнёслае служэнне дзеля абароны жыцця, якое чалавек павінен годна выконваць. Таму трэба з найвялікшым клопатам ахоўваць жыццё з моманту зачацця; аборт і забойства дзяцей — гэта жудасныя злачынствы. Аднак сексуальная прырода чалавека і здольнасць да пракрэацыі дзівосна пераўзыходяць усё, што знаходзіцца на ніжэйшых ступенях жыцця. З гэтай прычыны трэба ставіцца з вялікай пашанай да актаў сужэнскага жыцця, здзейсненых з сапраўднай чалавечай годнасцю. Таму, калі гаворка ідзе пра суадносіны сужэнскай любові з адказнай перадачай жыцця, маральны характар паводзін не залежыць выключна ад самога шчырага намеру і ацэнкі матываў, але павінен акрэслівацца ў святле аб’ектыўных крытэрыяў, якія ўлічваюць сутнасць чалавечай асобы і яе дзеянняў. Гэтыя крытэрыі ў кантэксце сапраўднай любові захоўваюць поўны сэнс узаемнага аддання і чалавечай пракрэацыі, што ў сваю чаргу немагчыма без шчырага захавання цноты сужэнскай чыстасці. Дзецям Касцёла, якія абапіраюцца на гэтыя прынцыпы, пры рэгуляванні нараджальнасці нельга сыходзіць на шляхі, якія Настаўніцкі Інстытут Касцёла адкідае пры тлумачэнні Божага закону119.

Няхай усе ведаюць, што чалавечае жыццё і задача пракрэацыі не абмяжоўваюцца толькі перспектывамі часовасці і не толькі ў часе знаходзяць сваё вымярэнне і спасціжэнне, але заўсёды маюць аднясенне да вечнага прызначэння чалавека.

52. Неабходнасць усеагульнага клопату пра развіццё сужэнства і сям’і
Сям’я — гэта школа найбольшай чалавечнасці. Каб яна магла дасягнуць паўнаты свайго жыцця і місіі, неабходна ўзаемная зычлівасць у духоўных зносінах і адзінадумства сужэнцаў, а таксама сумесны клопат бацькоў пра выхаванне дзяцей. Актыўная прысутнасць бацькі істотна дапамагае іх фарміраванню; хатняя апека маці, якой асабліва патрабуюць малодшыя дзеці, павінна быць забяспечана так, каб жанчына змагла рэалізаваць сваё законнае права на грамадскую кар’еру. Дзяцей неабходна выхоўваць такім чынам, каб з дасягненнем сталасці, цалкам усведамляючы адказнасць, яны маглі пайсці за пакліканнем, у тым ліку і духоўным, а таксама выбраць лад жыцця, у якім, калі заключаць сужэнства, маглі б стварыць сваю сям’ю ў спрыяльных для іх матэрыяльных, грамадскіх і эканамічных умовах. У той час як бацькі ці апекуны павінны стаць правадырамі для маладых у заснаванні сям’і праз мудрыя парады, да якіх апошнія мусяць ахвотна прыслухоўвацца, трэба ўсё ж пазбягаць непасрэднага ці ўскоснага прымусу ў заключэнні сужэнства ці ў выбары мужа або жонкі.

Такім чынам, сям’я, у якой сустракаюцца розныя пакаленні і ўзаемадапамагаюць сабе ў дасягненні паўнейшай жыццёвай мудрасці, а таксама ў суаднясенні асабістых правоў і патрэб грамадскага жыцця, з’яўляецца фундаментам грамадства. Таму ўсе, хто мае ўплыў на супольнасці і сацыяльныя групы, павінны эфектыўна спрыяць развіццю сужэнства і сям’і. Няхай грамадзянская ўлада лічыць сваім святым абавязкам прызнанне сапраўднай сутнасці гэтых інстытутаў, няхай абараняе іх і падтрымлівае, ахоўвае грамадскую маральнасць і спрыяе хатняму дабрабыту. Трэба забяспечыць правы бацькоў на нараджэнне дзяцей і выхаванне іх ва ўлонні сям’і. Няхай апеку і адпаведную дапамогу, прадугледжаную заканадаўствам і рознымі пачынаннямі, атрымліваюць таксама тыя, хто, на жаль, пазбаўлены дабра сям’і.

Хрысціяне, выкарыстоўваючы цяперашні час120 і адрозніваючы вечныя справы ад зменлівых форм, павінны старанна садзейнічаць дабру сужэнства і сям’і праз сведчанне ўласнага жыцця і праз гарманічнае супрацоўніцтва з людзьмі добрай волі. Так, пераадольваючы цяжкасці, яны будуць задавольваць патрэбы сям’і і забяспечваць яе актуальнымі ў наш час дабротамі. Істотнай дапамогай для дасягнення гэтай мэты будуць хрысціянскае пачуццё вернікаў, правільнае сумленне людзей, а таксама мудрасць і дасведчанасць тых, хто займаецца святымі дысцыплінамі.

Спецыялісты, асабліва ў галіне біялогіі, медыцыны, сацыялогіі і псіхалогіі могуць значна паспрыяць дабру сужэнства і сям’і, а таксама спакою сумлення, калі будуць старацца праз сумесныя даследаванні асвятліць розныя годныя ўмовы чалавечай пракрэацыі.

Святары, пасля атрымання належнай падрыхтоўкі ў справах сямейнага жыцця, павінны падтрымліваць пакліканне сужэнцаў у іх сужэнскім і сямейным жыцці праз выкарыстанне розных пастырскіх сродкаў, абвяшчэнне Божага слова, літургічны культ і іншую духоўную дапамогу, а таксама павінны ўмацоўваць іх з дабрынёй і цярплівасцю сярод цяжкасцяў і з любоўю суцяшаць, каб яны стваралі сапраўды прыкладныя сем’і.

Няхай розныя арганізацыі, асабліва сямейныя аб’яднанні, стараюцца ўмацоўваць моладзь і саміх сужэнцаў, асабліва тых, якія нядаўна заключылі сужэнства, навучаннем і справай, а таксама няхай рыхтуюць іх да сямейнага, грамадскага і апостальскага жыцця.

Урэшце, самі сужэнцы, створаныя паводле вобраза жывога Бога і пастаўленыя ў праўдзівым асабовым парадку, няхай будуць паяднаныя аднолькавым пачуццём, падобнай думкай і супольнай святасцю121, каб, ідучы за Хрыстом, пачаткам жыцця122, праз радасці і ахвяры свайго паклікання, праз сваю верную любоў яны станавіліся сведкамі той таямніцы любові, якую Пан адкрыў свету сваёй смерцю і ўваскрасеннем123.

РАЗДЗЕЛ ІІ
НАЛЕЖНАЕ РАЗВІЦЦЁ КУЛЬТУРНАГА ПРАГРЭСУ

53. Уводзіны
Для чалавечай асобы ўласціва дасягаць сапраўднай і поўнай чалавечнасці не інакш, як праз культуру, гэта значыць праз культываванне натуральных дабротаў і каштоўнасцяў. Таму заўсёды, калі гаворка ідзе пра справы чалавечага жыцця, натура і культура вельмі цесна звязаны паміж сабой.

Слова «культура» ў агульным сэнсе абазначае ўсё, дзякуючы чаму чалавек удасканальвае і развівае разнастайныя здольнасці свайго духу і цела; шляхам пазнання і працай імкнецца падпарадкаваць сабе свет; робіць больш гуманным грамадскае жыццё як у сям’і, так і ва ўсёй грамадзянскай супольнасці ў выніку прагрэсу звычаяў і інстытутаў; урэшце, у сваіх справах на працягу вякоў выяўляе, перадае і захоўвае вялікі духоўны досвед і памкненні да таго, каб яны служылі прагрэсу многіх, а нават усяго чалавецтва.

З гэтага вынікае, што чалавечая культура непазбежна мае гістарычны і грамадскі аспект і што слова «культура» часам набывае сацыялагічнае і этналагічнае значэнне. У гэтым сэнсе кажуць пра мноства культур. Бо розныя спосабы выкарыстання рэчаў, выканання працы і самарэалізацыі, практыкавання рэлігіі і маральнага выхавання, устанаўлення законаў і прававых інстытутаў, развіцця навук і мастацтваў, а таксама культываванне прыгажосці ствараюць розныя агульныя ўмовы жыцця і розныя формы суаднясення жыццёвых даброт. Так, з традыцыйных звычаяў паўстае непаўторная для кожнай чалавечай супольнасці спадчына і ўтвараецца акрэсленае гістарычнае асяроддзе, часткай якога становіцца чалавек кожнага народу і эпохі, адкуль ён чэрпае даброты для ўдасканалення асабістай і грамадзянскай культуры.

І. СТАН КУЛЬТУРЫ Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ

54. Новыя формы жыцця
Сацыяльныя і культурныя ўмовы жыцця сучаснага чалавека зазнаюць настолькі глыбокія змены, што можна казаць пра новую эпоху чалавечай гісторыі124. Адкрываюцца новыя шляхі ўдасканалення і пашырэння абсягу культуры, падрыхтаваныя вялізнымі дасягненнямі прыродазнаўчых і гуманітарных, а таксама грамадскіх навук, развіццём тэхнікі і прагрэсам у стварэнні і адпаведным распаўсюджванні сродкаў камунікацыі. Таму сучасная культура мае наступныя асаблівасці: гэтак званыя дакладныя навукі развіваюць надзвычайную здольнасць да крытычных меркаванняў; навейшыя даследаванні псіхалогіі глыбей тлумачаць дзейнасць чалавека; гістарычныя дысцыпліны істотна спрыяюць асэнсаванню рэчаў у аспекце іх зменлівасці і эвалюцыі; лад жыцця і звычаі з кожным днём усё больш уніфікуюцца; індустрыялізацыя, урбанізацыя і іншыя прычыны, якія развіваюць грамадскае жыццё, утвараюць новыя формы культуры (масавая культура), з якіх узнікаюць новыя спосабы мыслення, дзеяння і правядзення вольнага часу; адначасова развітыя адносіны паміж рознымі народамі і грамадскімі аб’яднаннямі адкрываюць усім і кожнаму паасобку шырокі доступ да скарбаў розных форм культуры. Такім чынам паволі рыхтуецца больш універсальная форма чалавечай культуры, якая тым больш развіваецца і выяўляе еднасць чалавецтва, чым лепш улічвае адметнасць розных культур.

55. Чалавек — творца культуры
З кожным днём павялічваецца колькасць мужчын і жанчын розных груп і нацыянальнасцяў, якія ўсведамляюць, што з’яўляюцца здзяйсняльнікамі і творцамі культуры сваёй супольнасці. Ва ўсім свеце ўзрастае пачуццё аўтаноміі і разам з тым адказнасці, што надзвычай важна для духоўнай і маральнай сталасці чалавецтва. Гэта выяўляецца выразней, калі мы ўсведамляем факт аб’яднання свету і задачу, якая стаіць перад намі: у праўдзе і справядлівасці будаваць лепшы свет. Такім чынам мы становімся сведкамі нараджэння новага гуманізму, у якім чалавек адзначаецца перадусім адказнасцю перад сваімі братамі і перад гісторыяй.

56. Цяжкасці і заданні
Не дзіўна, што ў гэтых умовах чалавек, адчуваючы сваю адказнасць за развіццё культуры, мае глыбейшую надзею, але і з трывогай заўважае шматлікія супярэчнасці, якія сам павінен вырашыць.

Што трэба зрабіць, каб актывізаваны культурны абмен, які павінен прывесці да сапраўднага і плённага дыялогу паміж рознымі групамі і народамі, не выклікаў хваляванняў у жыцці чалавечых супольнасцяў, не ставіў пад сумненне мудрасць продкаў і не пагражаў самабытнаму характару народаў?

Як трэба падтрымліваць дынамізм і пашырэнне новай культуры, каб усё ж не загінула жывая вернасць спадчыннай традыцыі? Гэта асабліва актуальна там, дзе культура, якая ўзнікла ў выніку прагрэсу навукі і тэхнікі, сутыкаецца з тым адвечным ладам жыцця, які паўстаў у выніку розных класічных традыцый.

Якім чынам можна ўзгадніць хуткую і ўсё больш глыбокую ўнутраную раздробленасць дысцыплін з неабходнасцю іх сінтэзу, а таксама захаваць у людзях здольнасць сузіраць і здзіўляцца, бо гэта вядзе да мудрасці?

Што трэба рабіць, каб людзі ўсяго свету ўдзельнічалі ў культурных дабротах, калі адначасова культура інтэлектуальнай эліты становіцца ўсё больш вытанчанай і складанай?

Урэшце, як прызнаць справядлівасць аўтаноміі, якой культура дабіваецца для сябе, каб прадухіліць гуманізм выключна зямны і нават варожы рэлігіі?

Таму сярод гэтых супярэчнасцяў чалавечая культура павінна сёння развівацца так, каб яна гарманічна фарміравала цэласную чалавечую асобу і дапамагала людзям выконваць тыя заданні, да якіх пакліканы яны ўсе, асабліва хрысціяне, аб’яднаныя па-братэрску ў адну чалавечую сям’ю.

ІІ. НЕКАТОРЫЯ ПРЫНЦЫПЫ НАЛЕЖНАГА РАЗВІЦЦЯ КУЛЬТУРЫ

57. Вера і культура
Хрысціяне, пілігрымуючы да Нябеснай Айчыны, павінны шукаць і імкнуцца да таго, што ў нябёсах125. Але гэта не змяншае, а хутчэй павялічвае важнасць іх абавязку супрацоўнічаць з усімі людзьмі ў будаўніцтве больш гуманнага свету. Сапраўды, заключаная ў хрысціянскай веры таямніца дае ім вышэйшыя матывы і дапамогу для стараннага выканання гэтай задачы і асабліва для раскрыцця поўнага сэнсу той працы, дзякуючы якой чалавечая культура мае выключнае месца ў цэласным пакліканні чалавека

Бо працай сваіх рук або з дапамогай тэхнікі ён апрацоўвае зямлю, каб яна прыносіла плён і станавілася годным жыллём для ўсёй чалавечай сям’і, і калі свядома бярэ ўдзел у жыцці сацыяльных груп, ён выконвае аб’яўлены на пачатку гісторыі Божы намер, што чалавек павінен падпарадкоўваць сабе зямлю126, выкарыстоўваць створаныя рэчы і праз гэта ўдасканальваць сябе; у той жа час ён выконвае вялікі наказ Хрыста: самааддана служыць сваім братам.

Больш за тое, чалавек, займаючыся рознымі філасофскімі, гістарычнымі, матэматычнымі і прыродазнаўчымі навуковымі дысцыплінамі, а таксама рознымі відамі мастацтва, можа значна паспрыяць таму, каб чалавечая сям’я наблізілася да вышэйшага разумення праўды, дабра і прыгажосці і да ўсведамлення універсальных каштоўнасцяў, набываючы ўсё большае прасвятленне цудоўнай Мудрасцю, якая спрадвеку была ў Богу, усё ўпарадкоўваючы з Ім, і якая весялілася на зямным коле, маючы радасць ад знаходжання з сынамі чалавечымі127.

Тым самым чалавечы дух, больш свабодны ад рэчаў, можа лягчэй узняцца да ўшанавання і сузірання Стварыцеля. Больш за тое, натхненнем ласкі ён рыхтуецца да пазнання Божага Слова, якое, перш чым уцелавіцца дзеля збаўлення і аб’яднання ўсіх у сабе, ужо «было ў свеце» як «святло праўдзівае, якое асвятляе кожнага чалавека» (Ян 1, 9)128.

Сучасны прагрэс навукі і тэхнікі, якія з прычыны свайго метаду не могуць дасягнуць найглыбейшых асноў рэчаіснасці, можа спрыяць пэўнаму фенаменалізму і агнастыцызму, калі метады даследаванняў, якімі карыстаюцца гэтыя навуковыя дысцыпліны, будуць незаслужана прызнаныя найвышэйшым правілам у пошуку ўсёй праўды. Больш за тое, існуе небяспека, што чалавек, занадта давяраючы сённяшнім адкрыццям, будзе лічыць сябе самадастатковым і не будзе шукаць вышэйшых рэчаў.

Аднак гэтыя адмоўныя з’явы не вынікаюць непасрэдна з сённяшняй культуры і не павінны быць для нас падставай для адмаўлення яе станоўчых вартасцяў, да якіх залічваюцца: імкненне да навук і дакладная вернасць праўдзе ў навуковых даследаваннях; неабходнасць супрацоўніцтва з іншымі ў тэхнічных групах; пачуццё міжнароднай салідарнасці; усё больш жывое ўсведамленне адказнасці навукоўцаў перад людзьмі, якім трэба дапамагаць і якіх трэба абараняць; жаданне палепшыць умовы жыцця для ўсіх, асабліва для тых, хто не можа вырашаць свой лёс ці пакутуе з-за недахопу культуры. Усё гэта можа стаць пэўнай падрыхтоўкай для прыняцця евангельскага паслання, якое ажывіць Божая любоў праз таго, хто прыйшоў збавіць свет.

58. Разнастайныя сувязі добрай навіны Хрыста з чалавечай культурай
Паміж навіной збаўлення і чалавечай культурай існуюць разнастайныя сувязі. Бог, аб’яўляючы сябе свайму народу аж да поўнага праяўлення ва ўцелаўлёным Сыне, прамаўляў у адпаведнасці са станам культуры, уласцівым розным эпохам.

Так і Касцёл, які на працягу вякоў жыве ў розных умовах, выкарыстоўвае здабытак розных культур, каб сваім прапаведаваннем пашыраць збаўчую навіну Хрыста сярод усіх народаў і тлумачыць яе, даследаваць, глыбей разумець і лепш выражаць у цэлебрацыі літургіі і ў жыцці разнастайнай супольнасці вернікаў.

Але ў той жа час Касцёл, пасланы да ўсіх народаў кожнага часу і месца, не мае выключнай і непарыўнай повязі ні з якім-небудзь народам, ні з канкрэтным укладам жыцця, ні з якім-небудзь даўнім ці новым звычаем. Верны сваёй традыцыі і ў той жа час, усведамляючы універсальнасць сваёй місіі, ён здольны ўсталяваць сувязь з рознымі формамі культуры, праз што ўзбагачаецца як сам Касцёл, так і розныя культуры.

Добрая навіна Хрыста няспынна аднаўляе жыццё і культуру паўшага чалавека, а таксама перамагае і знішчае памылкі і зло, якія вынікаюць з пастаяннай для чалавека пагрозы спакушэння грахом. Яна няспынна ачышчае і ўзвышае звычаі народаў. Багаццямі звыш умацоўвае духоўную прыгажосць і таленты кожнага народу ці эпохі, дапаўняе і аднаўляе іх у Хрысце129. Так Касцёл, выконваючы сваё заданне130, пабуджае і схіляе да культуры асабістага і грамадскага жыцця і сваёй дзейнасцю, у тым ліку літургічнай, выхоўвае чалавека да ўнутранай свабоды.

59. Розныя правілы ўласцівага парадку форм чалавечай культуры
З вышэйзгаданых прычын Касцёл нагадвае ўсім, што культуру трэба суадносіць з поўнай дасканаласцю чалавечай асобы, з дабром грамадства і ўсёй чалавечай супольнасці. Таму трэба так выхоўваць дух, каб развівалася здольнасць здзіўляцца, паглыбляць кантэмпляцыю і фарміраваць сваю думку, а таксама рэлігійнае, маральнае і грамадскае пачуццё.

Паколькі культура непасрэдна вынікае з разумнай і грамадскай сутнасці чалавека, для яе няспыннага развіцця неабходна належная свабода і справядлівая магчымасць дзейнічаць самастойна паводле сваіх прынцыпаў. Таму яна заслужана патрабуе павагі і карыстаецца пэўнай недатыкальнасцю, зразумела, пры захаванні правоў асобы і мясцовай ці універсальнай супольнасці ў межах агульнага дабра.

Святы Сабор, нагадваючы вучэнне Першага Ватыканскага Сабору, заяўляе, што «ёсць два шляхі пазнання»: вера і розум, і што Касцёл не забараняе «ў сферы чалавечых мастацтваў і навук выкарыстоўваць адпаведныя для іх прынцыпы і метады». Таму, «прызнаючы гэтую справядлівую свабоду», Касцёл пацвярджае справядлівую аўтаномію чалавечай культуры, асабліва навук131.

Усё гэта патрабуе, каб чалавек, захаваўшы маральны парадак і грамадскую карысць, мог свабодна шукаць праўду, выказваць і пашыраць свае погляды, а таксама развіваць любое ўменне; урэшце, патрабуе, каб ён быў праўдзіва інфармаваны пра грамадскія падзеі132.
Дзяржаўная ўлада не павінна вызначаць характар форм чалавечай культуры, але забяспечваць умовы і сродкі, неабходныя для развіцця культуры ўсіх, у тым ліку і нацыянальных меншасцяў133. Таму найперш трэба дабівацца, каб палітычныя ці эканамічныя ўлады не прымушалі культуру служыць неўласцівым ёй мэтам.

ІІІ. НЕКАТОРЫЯ БОЛЬШ АКТУАЛЬНЫЯ ЗАДАЧЫ ХРЫСЦІЯНАЎ У ГАЛІНЕ КУЛЬТУРЫ

60. Права на культурныя багацці павінна ўсім гарантавацца і рэалізавацца
Паколькі сёння ёсць магчымасць вызваліць многіх людзей ад гаротнага невуцтва, абавязкам, найбольш адпаведным думцы нашай эпохі, у першую чаргу абавязкам хрысціянаў, з’яўляецца старанная праца дзеля таго, каб у эканамічнай і палітычнай сферы на нацыянальным і міжнародным узроўнях выносіліся фундаментальныя рашэнні, дзякуючы якім адпаведнае годнасці асобы права ўсіх на асабістую і грамадскую культуру, не зважаючы на расу, пол, нацыянальнасць, рэлігію ці сацыяльнае становішча, знаходзіла б усюды прызнанне і рэалізацыю. Таму ўсім трэба гарантаваць дастатковы запас культурных здабыткаў, асабліва тых, якія складаюць г. зв. фундаментальную культуру, каб для многіх людзей непісьменнасць ці пазбаўленне адказнай дзейнасці не былі перашкодай для ўдзелу ў сапраўды чалавечым супрацоўніцтве дзеля агульнага дабра.

Таму трэба імкнуцца да таго, каб інтэлектуальна здольныя людзі мелі доступ да вышэйшай адукацыі з тым, каб па меры магчымасці яны маглі выканаць у грамадстве задачы, абавязкі і служэнне, адпаведныя іх здольнасцям і набытаму досведу134. Так кожны чалавек і сацыяльныя групы кожнага народу здолеюць прыйсці да поўнага развіцця культурнага жыцця, якое адпавядае іх уласным дараванням і традыцыям.

Акрамя таго, трэба старанна працаваць над тым, каб усе людзі ўсвядомілі як права на культуру, так і абавязак самаўдасканальвацца і дапамагаць у гэтым іншым. Часам існуюць умовы жыцця і працы, якія перашкаджаюць культурным імкненням людзей і знішчаюць у іх прыхільнасць да культуры. Гэта асабліва важна для сялян і рабочых, якім трэба стварыць такія ўмовы працы, каб яны не перашкаджалі росту іх чалавечай культуры, а, наадварот, развівалі яе. Жанчыны працуюць ва ўсіх сферах, таму неабходна, каб яны маглі ў іх цалкам рэалізавацца адпаведна са сваімі здольнасцямі. Агульным абавязкам з’яўляецца забеспячэнне і падтрымка неабходнага і ўласцівага жанчынам удзелу ў культурным жыцці.

61. Выхаванне цэласнай чалавечай культуры
Сёння як ніколі цяжка дасягнуць сінтэзу розных галін ведаў і навук. Па меры таго, як расце змест і разнастайнасць складовых элементаў культуры, адначасова памяншаецца для паасобных людзей здольнасць успрыняць і арганічна суладзіць гэтыя элементы, так што тып «універсальнага чалавека» ўсё больш знікае. Аднак кожны чалавек мае абавязак захоўваць цэласнасць чалавечай асобы, у якой на першым месцы стаіць каштоўнасць розуму, волі, сумлення і братэрства. Усе яны маюць сваю аснову ў Богу Стварыцелю, а ў Хрысце дзіўным чынам былі аздароўлены і ўзвышаны.

Сям’я з’яўляецца ў першую чаргу як бы маці і карміцелькай такога выхавання. У ёй дзеці, акружаныя любоўю, лягчэй прывучаюцца да ўласцівага парадку рэчаў, калі ў іх душы з цягам юначых гадоў без прымусу пранікаюць правераныя формы чалавечай культуры.

Сучаснае грамадства мае ўмовы для такога выхавання, асабліва дзякуючы шырэйшаму распаўсюджванню кніг і новым сродкам культурных і сацыяльных зносін, якія могуць спрыяць універсальнай культуры. У сувязі са скарачэннем у розных месцах часу працы з кожным днём для многіх людзей будзе павялічвацца зручная магчымасць для атрымання адукацыі. Няхай вольны час будзе належна выкарыстаны для духоўнага адпачынку, умацавання псіхічнага і фізічнага здароўя праз любімыя заняткі і навучанне, праз падарожжы ў іншыя краіны (турызм), дзякуючы якім удасканальваецца розум і людзі ўзбагачаюцца ўзаемным пазнаннем; далей праз спартыўныя спаборніцтвы і практыкаванні, якія таксама і ў грамадстве дапамагаюць падтрымліваць ураўнаважанасць і братэрскія адносіны паміж людзьмі ўсялякага стану, нацыянальнасці і розных рас. Таму няхай хрысціяне супрацоўнічаюць дзеля таго, каб чалавечы і хрысціянскі дух напаўняў уласцівыя нашай эпосе з’явы культуры і супольныя дзеянні.

Аднак усе гэтыя выгоды не прывядуць да фармацыі цэласнай культуры чалавека, калі будзе занядбана глыбокае пытанне пра сэнс культуры і навукі для чалавечай асобы.

62. Належнае ўзгадненне індывідуальнай і грамадскай культуры з хрысціянствам
Хоць Касцёл значна паспрыяў развіццю культуры, аднак з досведу вядома, што з розных прычын узгадненне культуры з хрысціянствам не заўсёды было лёгкім.

Гэтыя цяжкасці не заўсёды шкодзяць жыццю веры, але могуць нават падштурхнуць розум да больш дакладнага і глыбокага яе разумення. Бо навейшыя даследаванні і адкрыцці ў галіне дакладных навук, гісторыі і філасофіі ставяць новыя пытанні, якія нясуць з сабой жыццёвыя наступствы, а таксама патрабуюць новых даследаванняў ад тэолагаў. Акрамя таго, тэолагі, захоўваючы ўласцівыя тэалогіі метады і патрабаванні, павінны няспынна шукаць усё больш адпаведны спосаб прадстаўлення вучэння сваім сучаснікам. Бо адна справа сам дэпазіт веры, г.зн. яе праўды, а іншая — спосаб іх выражэння пры абавязковым захаванні нязменнага сэнсу і значэння135. У пастырстве трэба прызнаваць і выкарыстоўваць у дастатковай ступені не толькі тэалагічныя прынцыпы, але і дасягненні свецкіх навук, асабліва псіхалогіі і сацыялогіі, каб таксама і вернікаў весці да больш чыстага і сталага жыцця веры.

Па-свойму таксама літаратура і мастацтва маюць вялікае значэнне для жыцця Касцёла. Яны спрабуюць выразіць прыроджаную здольнасць чалавека, яго праблемы і досвед у імкненні пазнаць і ўдасканаліць сябе і свет; стараюцца паказаць становішча чалавека ў гісторыі і ва ўсім свеце, асвятліць яго няшчасці і радасці, патрэбы і магчымасці і прадставіць лепшы лёс чалавека. Гэтак яны могуць узвысіць чалавечае жыццё, якое выражаюць у розных формах, уласцівых часу і рэгіёнам.

Таму трэба прыкладаць намаганні, каб мастакі адчувалі, што Касцёл прызнае іх пачынанні, і каб яны, выкарыстоўваючы ўпарадкаваную свабоду, наладжвалі больш цесны кантакт з хрысціянскай супольнасцю. Касцёл павінен прызнаць і новыя формы мастацтва, характэрныя для сучасных жыхароў розных народаў і краін. Іх можна выкарыстоўваць у святынях, калі яны годным чынам скіроўваюць розум да Бога і не супярэчаць патрабаванням літургіі136.

Так веданне Бога лепш выяўляецца, а абвяшчэнне Евангелля становіцца больш зразумелым для чалавечага розуму і пранікае як бы ва ўмовы іх жыцця.

Таму няхай вернікі жывуць у самай цеснай еднасці са сваімі сучаснікамі і стараюцца дакладна зразумець іх спосаб мыслення і адчування, які выражаецца ў створанай імі культуры. Няхай спалучаюць веданне новых навук і вучэнняў, а таксама найноўшых вынаходстваў з хрысціянскімі звычаямі і ўстанаўленнямі хрысціянскага вучэння, каб рэлігійная культура і сумленнасць духу крочылі ў іх поруч з веданнем навук і тэхнічных дасягненняў, якія развіваюцца з кожным днём. Дзякуючы гэтаму яны змогуць ацэньваць і тлумачыць усё цалкам па-хрысціянску.

Тыя, хто ў семінарыях і універсітэтах займаюцца тэалагічнымі навукамі, павінны старацца супрацоўнічаць з людзьмі, дасведчанымі ў іншых галінах ведаў, аб’ядноўваючы з імі свае сілы і задумы. У той жа час няхай тэалагічнае даследаванне скіроўваецца да глыбокага пазнання праўды Аб’яўлення і не забывае пра яе сувязь з сучаснасцю, каб дапамагчы людзям, адукаваным у розных галінах навукі, глыбей пазнаць веру. Гэтая супольная праца істотна дапаможа рыхтаваць святароў, здольных належным чынам прадставіць вучэнне Касцёла пра Бога, чалавека і свет нашым сучаснікам, каб яны ахвотна прымалі гэта слова137. Тым больш пажадана, каб і многія свецкія католікі атрымлівалі адпаведную тэалагічную адукацыю і каб большасць з іх прысвяціла сябе яе глыбейшаму вывучэнню. Каб яны маглі выканаць сваё заданне, трэба даць вернікам, духоўным ці свецкім, права на справядлівую свабоду даследавання, мыслення, а таксама пакорнага і адважнага выказвання сваёй думкі ў справах, веданнем якіх яны адзначаюцца138.

РАЗДЗЕЛ ІІІ
ЭКАНАМІЧНАЕ І ГРАМАДСКАЕ ЖЫЦЦЁ

63. Некаторыя аспекты эканамічнага жыцця
Таксама ў грамадска-эканамічным жыцці трэба ўшаноўваць і развіваць годнасць чалавечай асобы і яе цэласнае пакліканне, а таксама дабро ўсяго грамадства. Бо чалавек — гэта творца, цэнтр і мэта ўсяго грамадска-эканамічнага жыцця.

Сучасны стан эканомікі, як і іншыя галіны грамадскага жыцця, характарызуецца ростам панавання чалавека над прыродай, усё больш цеснымі і інтэнсіўнымі стасункамі і ўзаемазалежнасцю грамадзян, супольнасцяў і народаў, больш за тое, вельмі частым умяшаннем з боку палітычных улад. Адначасова прагрэс у метадах вытворчасці і абмену дабротамі і паслугамі ператварылі эканоміку ў прыдатны механізм для паспяховага задавальнення патрэб чалавечай сям’і.

Аднак ёсць шмат прычын для непакою. Многія людзі, асабліва ў эканамічна развітых краінах, настолькі паддаліся панаванню эканомікі, што амаль усё іх індывідуальнае і грамадскае жыццё прасякнута нейкім эканамічным духам, і гэта датычыць як народаў, якія падтрымліваюць калектыўную гаспадарку, так і іншых. Рост эканамічнага жыцця (калі б ён толькі рацыянальна і гуманна каардынаваўся) мог бы змякчыць сацыяльную няроўнасць, аднак усё часцей ён вядзе да яе абвастрэння, а ў розных месцах нават да пагаршэння сацыяльнага становішча слабейшых і да пагарды беднымі. У той час, калі вялікае мноства людзей яшчэ адчуваюць недахоп неабходных рэчаў, некаторыя, нават у слабаразвітых краінах, жывуць раскошна і марнуюць маёмасць. Раскоша і галеча жывуць у суседстве. У той час як група людзей засяроджвае ў сваіх руках вялізную ўладу ў прыняцці рашэнняў, многія не маюць амаль ніякай магчымасці дзейнічаць па сваёй ініцыятыве і на сваю адказнасць і нярэдка жывуць і працуюць ва ўмовах, непрымальных для чалавечай асобы.

Падобныя праявы эканамічнай і сацыяльнай няроўнасці назіраюцца паміж сельскай гаспадаркай з аднаго боку і прамысловасцю і паслугамі з другога, а таксама паміж рознымі рэгіёнамі аднаго і таго ж народу. Паміж больш развітымі эканамічна краінамі і менш развітымі нарастае супрацьстаянне, якое ўвесь час абвастраецца і нават можа прывесці да пагрозы сусветнаму спакою.

Гэтыя праявы няроўнасці ўсё жывей адчуваюць сучасныя людзі, паколькі яны глыбока перакананыя, што павелічэнне тэхнічных і эканамічных магчымасцяў, якімі валодае сучасны свет, можа і павінна паправіць гэты гаротны стан рэчаў. Для гэтага неабходны грамадска-эканамічныя рэформы, а таксама агульная змена спосабу мыслення і жыццёвай пазіцыі. З гэтай мэтай Касцёл, кіруючыся святлом Евангелля, цягам вякоў абвяшчаў, асабліва ў апошнія часы, патрабаваныя здаровым розумам прынцыпы справядлівасці і роўнасці, якія датычаць асабістага, грамадскага і міжнароднага жыцця. Святы Сабор, прымаючы пад увагу перадусім патрабаванні эканамічнага прагрэсу, мае намер пацвердзіць гэтыя прынцыпы і ў адпаведнасці з абставінамі сучаснай эпохі ўказаць пэўныя арыенціры139.

І. ЭКАНАМІЧНЫ ПРАГРЭС

64. Эканамічны прагрэс у служэнні людзям
Сёння як ніколі пераважна праз рост сельскагаспадарчай і прамысловай прадукцыі і праз павелічэнне паслуг робяцца намаганні задаволіць патрэбы ўсё большай колькасці насельніцтва і адказаць на растучыя патрабаванні чалавецтва. Таму трэба падтрымліваць тэхнічны прагрэс, вынаходствы, імкненне засноўваць, пашыраць і мадэрнізаваць вытворчасць, а таксама намаганні людзей, занятых у вытворчасці, — усё, што служыць прагрэсу. Асноўнай мэтай гэтай вытворчасці з’яўляецца не нарашчванне таварнай масы, прыбытак або ўплывовасць, але служэнне цэласнаму чалавеку з улікам яго матэрыяльных патрэб і патрабаванняў інтэлектуальнага, маральнага, духоўнага і рэлігійнага жыцця — служэнне, паўторым, кожнаму чалавеку і кожнай чалавечай супольнасці любой расы і ў любой частцы свету. Таму эканамічны рух павінен развівацца паводле сваіх метадаў і законаў, але ў межах маральнага парадку140, каб здзейсніўся Божы намер адносна чалавека141.

65. Эканамічны прагрэс пад кіраўніцтвам чалавека
Чалавек павінен кіраваць эканамічным прагрэсам і не пакідаць яго самаўпраўству нешматлікіх людзей ці груп, якія канцэнтруюць у сваіх руках празмерную эканамічную магутнасць, або нейкай палітычнай супольнасці ці нейкіх мацнейшых краін; наадварот, у кіраванні ім павінна прымаць актыўны удзел на кожным узроўні як мага большая колькасць людзей, а калі гаворка ідзе пра міжнародныя адносіны — усе краіны. Неабходна таксама, каб спантанныя ініцыятывы адзінак і свабодных аб’яднанняў каардынаваліся і арганічна звязваліся з намаганнямі дзяржаўных улад.

Нельга, каб рост эканомікі ішоў выключна або шляхам адвольнай эканамічнай дзейнасці адзінак, або быў падпарадкаваны дзяржаўнай уладзе. Таму трэба прызнаць памылковымі дактрыны, якія пад выглядам фальшывай свабоды перашкаджаюць увядзенню неабходных рэформ ці пагарджаюць фундаментальнымі правамі адзінак і аб’яднанняў на карысць калектыўнай арганізацыі вытворчасці142.

Зрэшты, грамадзяне павінны памятаць, а грамадзянская ўлада прызнаць, што правам і абавязкам кожнага з’яўляецца спрыянне па меры асабістых магчымасцяў сапраўднаму прагрэсу свайго грамадства. Асабліва ў слабаразвітых краінах, дзе ёсць пільная неабходнасць выкарыстоўваць для гэтага ўсе сродкі, пад сур’ёзную пагрозу ставяць агульнае дабро людзі, якія не выкарыстоўваюць свой эканамічны патэнцыял або пазбаўляюць сваё грамадства неабходнай матэрыяльнай ці маральнай дапамогі (хоць пры гэтым у кожнага застаецца асабістае права на эміграцыю).

66. Неабходнасць ліквідацыі вялізнай сацыяльна-эканамічнай няроўнасці
Для задавальнення патрэб справядлівасці і роўнасці трэба настойліва дабівацца таго, каб, захоўваючы правы адзінак і адметнасць кожнага народу, была як мага хутчэй ліквідавана існуючая і часта нарастаючая эканамічная няроўнасць, якой заўжды спадарожнічае індывідуальная і калектыўная дыскрымінацыя. У многіх краінах, дзе сельская гаспадарка зазнае выключныя цяжкасці ў апрацоўцы зямлі ці ў збыце ўраджаю, трэба дапамагаць сялянам як у павышэнні ўрадлівасці глебы і збыце прадуктаў, так і праз увядзенне неабходных паляпшэнняў і інавацый таксама праз атрыманне заслужанага прыбытку, каб сяляне не знаходзіліся ў найніжэйшым грамадскім пласце, як гэта часта здараецца. Самі ж сяляне, асабліва моладзь, павінны старанна ўдасканальваць свае прафесійныя веды, без якіх не можа быць прагрэсу ў сельскай гаспадарцы143.

Зноў жа справядлівасць і роўнасць патрабуюць, каб эміграцыйныя рухі, неабходныя для эканамічнага прагрэсу, фарміраваліся такім чынам, каб жыццё адзінак і іх сем’яў не станавілася няпэўным і пакінутым на волю лёсу. Што датычыць працаўнікоў іншай нацыянальнасці ці эмігрантаў, якія сваёй працай спрыяюць эканамічнаму развіццю мясцовага насельніцтва ці пэўнай краіны, трэба ў дачыненні да іх пазбягаць усялякай дыскрымінацыі ў сферы працы і заробку. Больш за тое, усе, найперш грамадскія ўлады, павінны ставіцца да іх як да асоб, а не толькі як да працоўнай сілы, і аказваць ім дапамогу ў перасяленні да сябе сям’і і набыцці прыстойнага жылля, а таксама павінны падтрымліваць іх інтэграцыю ў грамадскае жыццё краіны або рэгіёна, які іх прымае. Аднак, наколькі магчыма, трэба стварыць для іх умовы працы ва ўласных рэгіёнах.

У эканамічных справах, якія сёння змяняюцца, і ў новых формах прамысловага грамадства, дзе, напрыклад, развіваецца аўтаматызацыя, трэба клапаціцца, каб кожны меў дастатковую і адпаведную працу, а таксама магчымасць тэхнічнай і прафесійнай падрыхтоўкі і каб былі забяспечаны ўмовы жыцця і годнасць чалавека, асабліва тых людзей, якія з-за хваробы ці ўзросту змушаны пераадольваць большыя цяжкасці.

ІІ. НЕКАТОРЫЯ ПРЫНЦЫПЫ КІРАВАННЯ ЭКАНАМІЧНЫМ І ГРАМАДСКІМ ЖЫЦЦЁМ

67. Праца, яе ўмовы і адпачынак
Чалавечая праца, якая скіравана на стварэнне новых даброт і абмен імі ці на аказанне эканамічных паслуг, пераўзыходзіць іншыя элементы эканамічнага жыцця, паколькі яны маюць толькі інструментальны характар.

Гэтая праца, распачатая самастойна, ці наёмная, паходзіць непасрэдна ад асобы, якая нібы пазначае сваёй пячаткай прыроду і падпарадкоўвае яе сваёй волі. Праз сваю працу чалавек звычайна забяспечвае жыццё ўласнае і сваіх блізкіх, яднаецца са сваімі братамі і служыць ім, можа практыкаваць шчырую любоў і садзейнічаць дасканаленню створаных Богам рэчаў. Больш за тое, мы павінны мець перакананне, што праз працу, ахвяраваную Богу, чалавек далучаецца да збаўчай справы Езуса Хрыста, які, працуючы сваімі рукамі ў Назарэце, надзяліў працу найвышэйшай годнасцю. Адсюль вынікае ўсеагульны абавязак сумленна працаваць і права кожнага на працу; грамадства ж, у залежнасці ад канкрэтных абставін, павінна дапамагаць грамадзянам знаходзіць магчымасць для адпаведнай працы. Урэшце, трэба так узнагароджваць за працу, каб гэта давала чалавеку сродкі для забеспячэння сабе і блізкім годнага матэрыяльнага, грамадскага, культурнага і духоўнага жыцця, улічваючы род заняткаў кожнага, прадуктыўнасць працы, спецыфіку вытворчасці і агульнае дабро144.

Паколькі эканамічная дзейнасць, як правіла, вядзецца калектыўнымі намаганнямі, несправядліва і бесчалавечна планаваць і ўладкоўваць гэтае супрацоўніцтва так, каб камусьці з працаўнікоў яно прычыняла шкоду. Нават у наш час часта здараецца, што працаўнікі становяцца як бы рабамі сваёй працы. Апраўдаць гэта нельга ніякімі г. зв. эканамічнымі законамі. Таму ўвесь працэс прадуктыўнай працы павінен дастасоўвацца да патрэб чалавечай асобы і да парадку жыцця, перадусім сямейнага, асабліва калі гаворка ідзе пра маці, і заўсёды ўлічваць пол і ўзрост. Акрамя таго, працаўнікі павінны мець магчымасць развіваць свае здольнасці і індывідуальнасць непасрэдна ў працэсе працы. Як з аднаго боку яны мусяць з належным пачуццём адказнасці прысвячаць свой час і сілы для выканання працы, так з другога боку ўсе павінны мець вольны час, дастатковы для адпачынку, сямейнага, культурнага, грамадскага і рэлігійнага жыцця. Яны абавязкова павінны мець магчымасць свабодна развіваць тыя сілы і здольнасці, якія не могуць удасканальваць у прафесійнай дзейнасці.

68. Удзел у прадпрыемствах і планаванні ўсёй эканомікі, а таксама канфлікты на працы
У эканамічных прадпрыемствах аб’ядноўваюцца для працы асобы, гэта значыць свабодныя і паўнапраўныя людзі, створаныя паводле Божага вобраза. Таму, улічваючы заданні кожнага, як уласнікаў, так і, прадпрымальнікаў, як кіраўнікоў, так і працаўнікоў, і, захоўваючы неабходную скаардынаванасць ва ўсім кіраванні, трэба падтрымліваць адпаведна прадуманым чынам актыўны ўдзел усіх у кіраванні прадпрыемствам145. Паколькі часта не на самім прадпрыемстве, а ва ўстановах вышэйшага рангу разглядаюцца грамадска-эканамічныя справы, ад якіх залежыць будучы лёс працаўнікоў і іх дзяцей, неабходна, каб яны самі або іхнія свабодна абраныя прадстаўнікі мелі голас пры прыняцці рашэнняў.

Да фундаментальных правоў чалавека залічваецца права працаўнікоў на свабоднае заснаванне аб’яднанняў, якія б сапраўды прадстаўлялі іх інтарэсы і спрыялі фарміраванню справядлівага эканамічнага жыцця, і права кожнага працаўніка на свабодны ўдзел у дзейнасці гэтых аб’яднанняў без пагрозы рэпрэсій. Праз такі ўпарадкаваны ўдзел, спалучаны з развіццём эканамічнай і сацыяльнай асветы, ва ўсіх будзе няспынна паглыбляцца ўсведамленне ўскладзенага на іх абавязку, дзякуючы чаму ўсе адпаведна здольнасцям і магчымасцям адчуюць супольную адказнасць за эканамічны і грамадскі прагрэс усяго прадпрыемства і за ўсё агульнае дабро.

Калі ж узнікаюць эканамічныя і грамадскія канфлікты, трэба прыкладаць намаганні для іх мірнага вырашэння. Хоць заўжды трэба імкнуцца да шырэйшага дыялогу бакоў, аднак і ў сённяшніх абставінах страйк дзеля абароны сваіх правоў і выканання справядлівых патрабаванняў працаўнікоў можа аказацца неабходнай, крайняй мерай. Аднак і ў гэтым выпадку трэба шукаць шлях да перамоў і да аднаўлення дыялогу аб прымірэнні.

69. Зямныя даброты, прызначаныя для ўсіх людзей
Бог прызначыў зямлю з усім, што яна змяшчае, на карысць усіх людзей і народаў, каб створаныя даброты даходзілі да ўсіх у справядлівай меры — пад кіраўніцтвам справядлівасці і ў суправаджэнні любові146. Якія б ні былі формы ўласнасці, прыстасаваныя ў залежнасці ад розных зменных абставін да законнага ладу розных народаў, аднак заўжды трэба ўлічваць універсальнасць прызначэння зямных дабротаў. Таму чалавек, карыстаючыся гэтымі дабротамі, павінен лічыць матэрыяльныя рэчы, якімі валодае, не толькі сваімі, але і агульнымі ў тым сэнсе, што яны павінны прыносіць карысць не толькі яму, але і іншым147. Зрэшты, кожнаму чалавеку належыць права валодаць часткай дабротаў, дастатковай для яго і для ягонай сям’і. Так лічаць айцы і доктары Касцёла, навучаючы, што людзі маюць абавязак дапамагаць бедным, і не толькі са сваіх лішкаў148. Затое, калі нехта апынецца ў крайняй патрэбе, ён мае права ўзяць сабе з багаццяў іншых неабходнае для жыцця149. Паколькі многія людзі на зямлі церпяць голад, Святы Сабор заахвочвае ўсіх, як адзінкі, так і ўлады, памятаць пра наказ айцоў: «Накармі паміраючага з голаду, бо калі не накорміш яго, то заб’еш»150, каб па меры сваіх магчымасцяў сапраўды дзяліцца і не шкадаваць выдаткаў, аказваючы адзінкам і народам у першую чаргу такую дапамогу, дзякуючы якой яны самі маглі б пераадолець нядолю і развівацца далей.

У эканамічна слабаразвітых грамадствах нярэдка закон універсальнага прызначэння даброт выконваецца часткова праз уласцівыя супольнасцям звычаі і традыцыі, якія забяспечваюць кожнаму з іх членаў неабходныя для жыцця сродкі. Нягледзячы на гэта, нельга лічыць нязменнымі пэўныя звычаі, калі яны не стасуюцца з патрабаваннямі сучаснасці. З другога боку, нельга безразважна выступаць супраць годных звычаяў, якія надалей застаюцца вельмі карыснымі і адпавядаюць сённяшнім умовам. Падобна ў краінах з высокім эканамічным узроўнем пэўны корпус грамадскіх устаноў, адказных за дапамогу і бяспеку, можа са свайго боку рэалізаваць прынцып універсальнага прызначэння даброт. Трэба надалей падтрымліваць сямейныя і сацыяльныя службы, асабліва ў галіне адукацыі і выхавання. Пры ўтварэнні ўсіх гэтых інстытутаў трэба сачыць, каб грамадзян не ахапіла спажывальніцкае стаўленне да грамадства і каб яны не пазбаўляліся цяжару ўскладзенага на іх абавязку ці каб не пагарджалі служэннем дзеля грамадства.

70. Інвестыцыі і грашовыя справы
Інвестыцыі капіталу павінны быць скіраваныя на забеспячэнне як цяперашняму, так і будучаму пакаленню магчымасці працы і дастатковых даходаў. Адказныя за інвестыцыі і фарміраванне эканамічнага жыцця (асобы, групы ці дзяржаўныя ўлады) павінны ўлічваць гэтыя мэты і лічыць сваім галоўным абавязкам, па-першае, ажыццяўленне нагляду, каб асоба і грамадства атрымлівалі неабходныя сродкі для жыцця, а па-другое, прадбачліва ўсталёўваць справядлівую раўнавагу паміж патрабаваннямі бягучага індывідуальнага ці калектыўнага спажывання і патрэбамі інвестыцый для будучага пакалення. Няхай таксама заўжды маюць перад вачыма пільныя эканамічныя патрэбы слабаразвітых народаў і краін. У грашовых справах трэба імкнуцца да таго, каб не пацярпела дабро ні свайго народу, ні іншых народаў. Акрамя таго, належыць клапаціцца, каб пры змене вартасці грошай бедныя не былі несправядліва пакрыўджаны.

71. Набыццё ўласнасці і прыватная ўласнасць, латыфундыя
Паколькі ўласнасць і іншыя формы валодання матэрыяльнымі рэчамі служаць самарэалізацыі асобы і, больш за тое, даюць ёй магчымасць выконваць свае абавязкі ў грамадстве і ў эканамічным жыцці, вельмі важна падтрымліваць як асоб, так і супольнасці ў імкненні здабыць ва ўласнасць пэўны запас матэрыяльных даброт.

Прыватная ўласнасць ці формы валодання матэрыяльнымі дабротамі дае кожнаму прастору, неабходную для асабістай і сямейнай аўтаноміі, таму іх трэба разглядаць як працяг чалавечай свабоды. Яны з’яўляюцца пэўнай перадумовай грамадзянскіх свабод, паколькі даюць стымул да выканання абавязку і нясення цяжару151.

Формы такога валодання ці ўласнасці сёння вельмі розныя і розняцца ўсё больш. Разам узятыя, яны ўяўляюць, незалежна ад сацыяльных фондаў, правоў і інстытутаў, устаноўленых грамадствам, аснову бяспекі, якую нельга недаацэньваць. Гэта неабходна сказаць не толькі пра матэрыяльную ўласнасць, але і пра нематэрыяльныя даброты, якімі з’яўляюцца прафесійныя здольнасці.

Права на прыватную ўласнасць не супярэчыць праву, уласціваму розным формам публічнай уласнасці. Перавесці даброты ў публічную ўласнасць можа толькі кампетэнтная ўлада, кіруючыся патрабаваннямі агульнага дабра і ў яго межах, і за справядлівую аплату. Акрамя таго, дзяржаўная ўлада павінна сачыць, каб ніхто не злоўжываў прыватнай уласнасцю на шкоду агульнага дабра152.

Прыватная ўласнасць па сваёй сутнасці мае грамадскі характар, заснаваны на законе універсальнага прызначэння даброт153. Калі гэты грамадскі характар ігнаруецца, нярэдка ўласнасць становіцца прычынай для хцівасці і сур’ёзных хваляванняў, што дае яе праціўнікам нагоду паставіць пад сумненне само права ўласнасці.

У многіх слабаразвітых эканамічна краінах існуюць вялікія, а часам агромністыя абшары палеткаў, якія кепска апрацоўваюцца ці дзеля выгады ляжаць аблогай, у той час як большасць насельніцтва не мае ці мае вельмі мала зямлі, а таму ўзнікае пільная патрэба павышаць урадлівасць глебы. Нярэдка тыя, хто наймаецца на працу да землеўладальнікаў або бярэ частку іх зямлі ў арэнду, атрымліваюць нявартую чалавека плату ў грошах ці натуры, не маюць прыстойнага жылля і абдзіраюцца пасрэднікамі. Пазбаўленыя ўсякага забеспячэння, яны жывуць у такім рабскім паняволенні асобы, што не маюць амаль ніякай магчымасці дзейнічаць самастойна і адказна. Акрамя таго, не маюць доступу да адукацыі і ўдзелу ў грамадскім і палітычным жыцці. Таму ў гэтых розных сітуацыях неабходны рэформы, каб узрастаў прыбытак, каб палепшыліся ўмовы працы і абароненасць наёмнікаў, каб стымуляваць самастойнасць у працы, больш за тое, каб пераразмеркаваць занядбаныя землеўладанні сярод тых, хто зможа павялічыць іх урадлівасць. У апошнім выпадку іх трэба забяспечыць матэрыяламі і патрэбнымі сродкамі, найперш дапамагчы атрымаць адукацыю і даць ім магчымасць арганізаваць супрацоўніцтва на прынцыпе справядлівасці. Аднак заўжды, калі агульнае дабро будзе патрабаваць экспрапрыяцыі, неабходна правільна вызначыць памер кампенсацыі, улічыўшы ўсе абставіны.

72. Эканамічная і грамадская дзейнасць і Валадарства Хрыста
Хрысціяне, якія актыўна ўдзельнічаюць у сённяшнім эканамічным і грамадскім развіцці і змагаюцца за справядлівасць і любоў, павінны пераканацца, што дзякуючы гэтаму яны могуць значна паспрыяць дабрабыту чалавецтва і спакою ва ўсім свеце. Няхай у гэтай дзейнасці прамяніцца іх прыклад, як індывідуальны, так і калектыўны. Здабыўшы абсалютна неабходныя прафесійныя веды і досвед, няхай захоўваюць у часовай дзейнасці належны парадак праз вернасць Хрысту і Яго Евангеллю, каб іх асабістае і грамадскае жыццё было прасякнута духам васьмі благаслаўленняў, асабліва ўбоства.

Хто ў паслухмянасці Хрысту шукае найперш Божага Валадарства, той чэрпае адтуль мацнейшую і чысцейшую любоў для дапамогі сваім братам і для здзяйснення справы справядлівасці, натхнёнай любоўю154.

РАЗДЗЕЛ ІV
ЖЫЦЦЁ ПАЛІТЫЧНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ

73. Сучаснае грамадскае жыццё
У наш час можна заўважыць таксама ў структуры і ў інстытутах народаў глыбокія змены, якія з’яўляюцца наступствамі культурнага, эканамічнага і грамадскага развіцця. Гэтыя змены аказваюць вялікі ўплыў на жыццё палітычнай супольнасці, асабліва, калі гаворка ідзе пра правы і абавязкі людзей у сферы грамадзянскіх свабод і пра дасягненне агульнага дабра, а таксама ўпарадкаванне адносін грамадзян паміж сабою і з дзяржаўнымі ўладамі.

Вынікам жывейшага ўсведамлення чалавечай годнасці ў розных частках свету стала імкненне да юрыдычнага і палітычнага парадку, пры якім у грамадскім жыцці знайшлі б лепшую абарону правы асобы на свабоду сходаў і аб’яднанняў, на выказванне сваіх поглядаў, а таксама прыватнага і публічнага вызнання рэлігіі. Абарона правоў — гэта неабходная ўмова таго, каб грамадзяне, паасобку ці разам, маглі актыўна ўдзельнічаць у жыцці і кіраванні дзяржаўнымі справамі.

Культурны, эканамічны і грамадскі прагрэс умацоўвае жаданне многіх людзей прымаць большы ўдзел у фарміраванні жыцця палітычнай супольнасці. У свядомасці многіх узрастае імкненне захоўваць павагу да правоў якой-небудзь нацыянальнай меншасці, якая, са свайго боку, не можа пагарджаць абавязкамі перад палітычнай супольнасцю. Акрамя таго, няспынна расце павага да людзей іншых перакананняў ці іншай рэлігіі. Адначасова наладжваецца шырэйшае супрацоўніцтва, каб усе грамадзяне, а не толькі некаторыя прывілеяваныя асобы, маглі па-сапраўднаму карыстацца асабістымі правамі.

Затое асуджаюцца ўсялякія формы палітычнага ладу, усталяваныя ў некаторых краінах, якія абмяжоўваюць грамадзянскую ці рэлігійную свабоду, памнажаюць колькасць ахвяр страсцей і палітычных злачынстваў, а дзейнасць улады скіроўваюць не на служэнне агульнаму дабру, а да выгады нейкай партыі ці саміх кіраўнікоў.

Нішто так не спрыяе аднаўленню палітычнага жыцця на сапраўды гуманістычных прынцыпах, як падтрымка глыбокага пачуцця справядлівасці і зычлівасці, служэння агульнаму дабру, а таксама ўмацаванне фундаментальных поглядаў на сапраўдную сутнасць палітычнай супольнасці і яе мэту, на правільнае ажыццяўленне і паўнамоцтвы грамадскай улады.

74. Сутнасць і мэта палітычнай супольнасці
Асобныя людзі, сем’і і аб’яднанні, з якіх складаецца грамадзянская супольнасць, усведамляюць уласную недастатковасць ва ўладкаванні сапраўды чалавечага жыцця і разумеюць неабходнасць у шырэйшай супольнасці, дзе ўсе супрацоўнічалі б на карысць лепшага развіцця агульнага дабра155. Таму яны ўтвараюць разнастайныя палітычныя супольнасці. Значыць, палітычная супольнасць існуе для агульнага дабра, у якім яна знаходзіць поўнае апраўданне і сэнс і з якога бярэ сваё першаснае і ўласцівае ёй права, бо агульнае дабро ахоплівае сукупнасць тых умоў грамадскага жыцця, дзякуючы якім асобныя людзі, сем’і і аб’яднанні могуць паўней і лягчэй дасягаць сваёй уласнай дасканаласці156.
Палітычная супольнасць аб’ядноўвае многіх людзей, якія могуць адрознівацца поглядамі. Каб гэтая супольнасць не распалася праз тое, што кожны будзе адстойваць свой погляд, неабходна ўлада, якая б скіроўвала сілы ўсіх грамадзян да агульнага дабра, але не механічным ці тыранічным шляхам, а перадусім як маральная сіла, заснаваная на свабодзе і разуменні прынятага абвязку.

Таму зразумела, што палітычная супольнасць і грамадская ўлада грунтуюцца на чалавечай натуры і належаць да вызначанага Богам парадку, хоць формы кіравання і выбар кіраўнікоў пакінуты свабоднай волі грамадзян157.

З гэтага вынікае таксама, што ажыццяўленне палітычнай улады ў самой супольнасці ці ў дзяржаўных інстытутах павінна заўсёды адбывацца ў межах маральнага парадку дзеля агульнага дабра, зразуметага дынамічна, паводле юрыдычных нормаў, ужо законна ўстаноўленых ці тых, якія будуць устаноўлены. Тады да паслухмянасці ўладзе грамадзян забавязвае сумленне158. З гэтага выразна вынікае адказнасць, годнасць і абавязак людзей, якія ажыццяўляюць уладу.

У выпадках, калі грамадская ўлада, пераўзыходзячы свае паўнамоцтвы, прыціскае грамадзян, яны не павінны адмаўляцца ад таго, чаго аб’ектыўна патрабуе агульнае дабро. Няхай ім будзе дазволена абараняць ад злоўжыванняў улады свае правы і правы суайчыннікаў у межах, вызначаных натуральным і евангельскім законам.

Канкрэтныя спосабы, якімі палітычная супольнасць акрэслівае сваю ўнутраную структуру і абсяг грамадскай улады, могуць адрознівацца ў залежнасці ад характару народаў і гістарычнага прагрэсу. Аднак яны заўсёды павінны спрыяць фарміраванню культурнага, мірна настроенага, зычлівага да ўсіх чалавека на карысць усёй чалавечай сям’і.

75. Супрацоўніцтва ўсіх у грамадскім жыцці
Цалкам адпавядаюць чалавечай натуры юрыдычныя і палітычныя структуры, здольныя заўсёды і штораз лепш усім грамадзянам без ніякай дыскрымінацыі забяспечыць эфектыўную магчымасць свабоднага і актыўнага ўдзелу ва ўстанаўленні прававых асноў палітычнай супольнасці, у кіраванні дзяржавай, у акрэсленні поля дзейнасці розных інстытутаў, а таксама ў выбары кіраўніцтва159. Таму няхай усе грамадзяне памятаюць пра сваё права і абавязак удзельнічаць у свабодных выбарах на карысць агульнага дабра. Касцёл прызнае вартай пахвалы і павагі працу тых, хто дзеля служэння людзям прысвячае свае сілы дабру дзяржавы і бярэцца за гэты цяжкі абавязак.

Каб супрацоўніцтва грамадзян, звязанае з усведамленнем гэтага абавязку, прыносіла ў штодзённым жыцці дзяржавы паспяховыя вынікі, неабходны добры юрыдычны парадак, які б рэгламентаваў адпаведны падзел функцый органаў грамадскай улады і адначасова дзейсна клапаціўся б пра захаванне правоў усіх без выключэння. Правы ўсіх асоб, сямей і аб’яднанняў, а таксама іх рэалізацыя павінны прызнавацца, абараняцца і падтрымлівацца як і абавязкі, якія мусяць выконваць усе грамадзяне160. Сярод іх варта нагадаць абавязак матэрыяльных і асабістых павіннасцяў перад дзяржавай, якіх патрабуе агульнае дабро. Кіраўнікі няхай стараюцца не рабіць перашкод сямейным супольнасцям, грамадскім і культурным аб’яднанням, пасрэдніцкім установам ці структурам і не пазбаўляюць іх магчымасці легальнай і карыснай дзейнасці, але хутчэй няхай імкнуцца ахвотна і няспынна яе падтрымліваць. Затое грамадзяне, асобы ці аб’яднанні павінны асцерагацца даваць занадта вялікія паўнамоцтвы грамадскай уладзе і не дабівацца ад яе занадта настойліва празмерных выгод і карысці, спадзеючыся зменшыць цяжар абавязкаў, ускладзены на адзінкі, сем’і і грамадскія аб’яднанні.

Усё больш складаныя ўмовы нашай эпохі прымушаюць грамадскую уладу часцей умешвацца ў грамадскія, эканамічныя і культурныя справы, каб стварыць грамадзянам і аб’яднанням больш зручныя ўмовы для свабоднага і плённага здабыцця поўнага чалавечага дабра. Аднак у залежнасці ад сітуацыі ў розных краінах і ад рознай ступені развіцця народаў можна па-рознаму разумець суадносіны сацыялізацыі161 з аўтаноміяй чалавечай асобы і прагрэсам. Калі, аднак, рэалізацыя правоў дзесьці часова абмяжоўваецца дзеля агульнага дабра, пры змене ўмоў трэба адразу аднавіць свабоду. Бесчалавечным з’яўляецца тое, калі палітычная ўлада набывае таталітарныя ці дыктатарскія формы, якія парушаюць правы асобы ці грамадскіх аб’яднанняў.

Няхай грамадзяне велікадушна і верна захоўваюць патрыятызм, аднак без духоўнай абмежаванасці, заўсёды маючы на ўвазе дабро ўсёй чалавечай сям’і, у якую розныя сувязі яднаюць плямёны, народы і нацыі.

Няхай усе хрысціяне адчуваюць сваё асаблівае і ўласцівае ім пакліканне ў палітычнай супольнасці, дзякуючы якому яны павінны даваць яскравы прыклад сумленнага выканання абавязкаў і служэння агульнаму дабру, паказваючы на справе, як можна пагадзіць уладу са свабодай, прыватную ініцыятыву з салідарнасцю ўсяго соцыума, карыснае адзінства з плённай разнастайнасцю. Няхай ва ўладкаванні часовых спраў яны ўлічваюць слушныя, хоць і розныя погляды, і шануюць аб’яднанні грамадзян, якія сумленна абараняюць гэтыя погляды. Палітычныя ж партыі павінны падтрымліваць тое, чаго на іх думку патрабуе агульнае дабро, але ніколі нельга ставіць уласную выгаду вышэй за агульнае дабро.
Трэба старанна клапаціцца пра грамадзянскую і палітычную асвету, так пільна сёння патрэбную людзям, асабліва моладзі, каб усе грамадзяне маглі выконваць сваю задачу ў жыцці палітычнай супольнасці. Тыя, хто мае здольнасць да палітычнай дзейнасці, складанай і ў той жа час вельмі высакароднай,162 павінны падрыхтавацца да яе і старацца займацца ёй, не думаючы пра сваю матэрыяльную карысць. Няхай выступаюць супраць дыктату як з боку аднаго чалавека, так і самаўладства ці неталерантнасці палітычнай партыі, дзейнічаючы мудра і беззаганна ў маральных адносінах, больш за тое, няхай прысвячаюць сябе агульнаму дабру ў шчырасці і праўдзе, з любоўю і палітычнай адвагай.

76. Палітычная супольнасць і Касцёл
Вельмі важна, каб асабліва ў плюралістычным грамадстве захоўвалася належная павага да адносінаў паміж палітычнай супольнасцю і Касцёлам і каб выразна размяжоўвалася тое, што робяць паасобку ці аб’яднаўшыся вернікі ад свайго імя як грамадзяне, якія кіруюцца хрысціянскім сумленнем, а таксама разам са сваімі пастырамі ад імя Касцёла.

Касцёл, які дзякуючы сваёй задачы і кампетэнцыі ніякім чынам не атаясамліваецца з палітычнай супольнасцю і не звязаны ні з якой палітычнай сістэмай, адначасова з’яўляецца знакам і абаронай трансцэндэнтнага характару чалавечай асобы.

Палітычная супольнасць і Касцёл у сваіх сферах незалежныя і аўтаномныя. Аднак яны, хоць і з розных матываў, служаць асабістаму і грамадскаму пакліканню адных і тых жа людзей. Яны будуць тым больш эфектыўна выконваць гэтае служэнне дзеля дабра ўсіх, чым лепш будуць развіваць здаровае супрацоўніцтва, улічваючы таксама абставіны месца і часу. Бо чалавек не абмежаваны толькі часовым парадкам, але, жывучы ў гісторыі, захоўвае непарушным сваё вечнае пакліканне. Касцёл, заснаваны на любові Адкупіцеля, спрыяе таму, каб у межах народу і паміж народамі шырэй квітнела справядлівасць і любоў. Абвяшчаючы евангельскую праўду і асвятляючы ўсе сферы чалавечай дзейнасці сваім вучэннем і сведчаннем, якое даюць вернікі, ён шануе і падтрымлівае таксама палітычную свабоду і адказнасць грамадзян.

Калі Апосталы, іх наступнікі і супрацоўнікі атрымліваюць місію абвяшчаць народам Хрыста, Збаўцу свету, то ў выкананні свайго апостальскага абавязку яны абапіраюцца на магутнасць Бога, які вельмі часта ў слабасці сведак паказвае сілу Евангелля. Кожны, хто прысвячае сябе служэнню Божаму слову, павінен выкарыстоўваць шляхі і сродкі дапамогі, уласцівыя Евангеллю, якія ў многіх адносінах адрозніваюцца ад сродкаў, якія прымяняюцца зямной дзяржавай.

Часовыя рэчы і тое, што ў цяперашнім стане чалавека перавышае гэты свет, цесна звязаны паміж сабой, і нават сам Касцёл карыстаецца часовымі рэчамі настолькі, наколькі гэта ўласціва яго місіі. Аднак ён не спадзяецца на прывілеі, ахвяраваныя яму грамадзянскай уладай. Больш за тое, ён гатовы адмовіцца ад пэўных законна набытых правоў у выпадку, калі іх выкарыстанне будзе ставіць пад сумненне шчырасць яго сведчання або новыя ўмовы жыцця запатрабуюць іншых адносінаў. Аднак Касцёл павінен заўсёды і ўсюды мець сапраўдную свабоду ў абвяшчэнні веры, у выкладанні свайго сацыяльнага вучэння, у бесперашкодным выкананні сярод людзей свайго абавязку, а таксама ў вынясенні маральнай ацэнкі нават у пытаннях, якія датычаць палітычных спраў, калі гэтага патрабуюць фундаментальныя правы асобы ці збаўленне душ, выкарыстоўваючы абсалютна ўсе сродкі, згодныя з Евангеллем і агульным дабром у залежнасці ад абставін часу і іншых умоў.

Верна трымаючыся Евангелля і выконваючы сваю місію ў свеце, Касцёл, задачай якога з’яўляецца падтрымка і развіццё ўсяго, што праўдзівае, добрае і прыгожае ў чалавечым грамадстве163, умацоўвае спакой паміж людзьмі дзеля Божай хвалы164.

РАЗДЗЕЛ V
ЗАХАВАННЕ СПАКОЮ І РАЗВІЦЦЁ МІЖНАРОДНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ

77. Уводзіны
У наш час, калі людзі ўсё яшчэ церпяць страшэнныя няшчасці і цяжкасці, выкліканыя лютаваннем ці пагрозай вайны, усё чалавецтва ў працэсе свайго сталення дасягнула моманту найвялікшай небяспекі. Паступова збіраючыся ў адно, усведамляючы ўсё больш сваю еднасць, людзі здолеюць здзейсніць справу, якая стаіць перад імі — зрабіць свет больш гуманным на ўсёй зямлі, аднак пры ўмове, што ўсе ў адноўленым духу звернуцца да сапраўднага спакою. З гэтага вынікае, што евангельская навіна, заўсёды згодная з узвышанымі імкненнямі і спадзяваннямі чалавецтва, ззяе ў нашыя часы з новым бляскам, называючы шчаслівымі міратворцаў, «бо яны сынамі Божымі названыя будуць» (Мц 5, 9).

Таму Сабор тлумачыць сапраўдны і ўзнёслы сэнс спакою, асуджае жудасць вайны, горача жадае заклікаць хрысціянаў, каб з дапамогай Хрыста, які ёсць крыніцай спакою, яны супрацоўнічалі з усімі людзьмі дзеля ўмацавання сярод іх спакою ў справядлівасці і любові і ў пошуку сродкаў, якія садзейнічаюць спакою.

78. Сутнасць спакою
Спакой — гэта не проста адсутнасць вайны, не толькі стан раўнавагі супярэчных сіл. Спакой не нараджаецца з дэспатычнага дамінавання, але слушна і трапна ён названы «справай справядлівасці» (Іс 32, 17). Ён з’яўляецца плёнам парадку, дадзенага чалавечаму грамадству яго Боскім заснавальнікам; дзеля яго ажыццяўлення павінны працаваць людзі, якія прагнуць усё больш дасканалай справядлівасці. Хоць агульным дабром чалавецтва па сутнасці кіруе найперш спрадвечны закон, тым не менш, у сваіх канкрэтных выяўленнях яно з цягам часу няспынна змяняецца, таму спакой немагчыма дасягнуць раз і назаўсёды, а трэба пастаянна будаваць. Акрамя таго, паколькі чалавечая воля зменлівая і зраненая грахом, клопат пра спакой патрабуе ад кожнага чалавека няспыннага ўтаймавання прагненняў, а ад правамоцнай улады — пільнасці.

Аднак і гэтага недастаткова. Такога спакою на зямлі нельга дасягнуць, калі не будзе забяспечана дабро асобы і калі людзі не будуць з даверам і добраахвотна дзяліцца паміж сабой багаццямі свайго розуму і духу. Для будавання спакою неабходна цвёрдае жаданне паважаць іншых людзей, народы і іх годнасць, а таксама руплівае практыкаванне братэрства. Таму спакой з’яўляецца таксама плёнам любові, якая значна пераўзыходзіць тое, што можа даць справядлівасць.

Зямны спакой, які ўзнікае з любові да бліжняга, — гэта вобраз і вынік Хрыстовага спакою, які паходзіць ад Бога Айца. Сам уцелаўлёны Сын, Князь спакою, праз свой крыж прымірыў усіх людзей з Богам, а вяртаючы ўсім еднасць у адным Народзе і ў адным Целе, забіў нянавісць у сваім целе165 і, узвышаны праз уваскрасенне, спаслаў Духа любові ў чалавечыя сэрцы.

Таму да хрысціянаў скіраваны настойлівы заклік, каб «робячы праўду ў любові» (Эф 4, 15), яны ядналіся з сапраўды мірна настроенымі людзьмі, каб у малітвах выпрасіць і аднавіць спакой.

Узрушаныя тым жа духам, мы павінны хваліць тых, хто адмаўляецца ад гвалту пры адстойванні сваіх правоў і звяртаецца да такіх сродкаў абароны, якія даступныя нават слабейшым, калі гэта магчыма без парушэння правоў і абавязкаў іншых людзей ці грамадства.

Паколькі людзі грэшныя, небяспека вайны будзе пагражаць ім аж да прыйсця Хрыста. А калі яны, паяднаныя ў любові, перамагаюць грэх, то пераадольваецца і насілле, пакуль не споўняцца словы: «Перакуюць мячы свае на плугі, і дзіды свае на сярпы; не ўздыме народ на народ мяча, і не будуць больш вучыцца ваяваць» (Іс 2, 4).

І. ПРАДУХІЛЕННЕ ВАЙНЫ

79. Стрыманне жорсткасці войнаў
Хоць апошнія войны прынеслі свету вельмі вялікія матэрыяльныя і маральныя страты, аднак дагэтуль яшчэ вайна працягвае спусташаць тыя ці іншыя краіны свету. Горш за тое, выкарыстанне разнастайнай навукова распрацаванай зброі ў ваенных дзеяннях і ўласцівая вайне жорсткасць пагражаюць прывесці варагуючыя бакі да варварства, якое нашмат пераўзыдзе варварства мінулых часоў. Больш за тое, складанасць сучасных умоў жыцця і заблытанасць у міжнародных адносінах робяць магчымым працяг закамуфляваных войнаў пры дапамозе новых, падступных і нават падрыўных метадаў. У многіх абставінах выкарыстанне тэрору лічыцца новым спосабам вядзення вайны.

Гледзячы на гэты ганебны стан чалавецтва, Сабор перадусім жадае аднавіць у памяці неад’емны натуральны закон народаў і яго універсальныя прынцыпы. Само сумленне чалавецтва абвяшчае гэтыя прынцыпы з усё большай рашучасцю. Таму дзеянні, супярэчныя гэтым прынцыпам, а таксама загады, якія прадпісваюць здзяйсняць гэтыя дзеянні, з’яўляюцца злачыннымі, таму сляпая паслухмянасць не можа служыць апраўданнем для тых, хто іх выконвае. Да такіх дзеянняў трэба залічыць найперш тыя, пры дапамозе якіх планава і метадычна знішчаецца нейкае племя, народ ці нацыянальная меншасць. Гэта неабходна бязлітасна асудзіць як жудасныя злачынствы. У сваю чаргу трэба высока ацаніць адвагу людзей, якія не баяцца адкрыта выступіць супраць тых, хто дае такія загады.

У справах вайны існуюць розныя міжнародныя дамовы, падпісаныя многімі народамі з мэтаю зрабіць ваенныя дзеянні і іх наступствы больш гуманнымі — гэта канвенцыі, якія датычаць лёсу параненых вайскоўцаў і ваеннапалонных, а таксама разнастайныя дэкларацыі такога кшталту. Гэтыя дамовы трэба выконваць. Больш за тое, усе, асабліва грамадскія ўлады і эксперты ў гэтых справах, павінны прыкладаць усе магчымыя намаганні, каб дадзеныя дамовы выконваліся і спрыялі лепшаму і больш эфектыўнаму стрыманню жудаснасці войнаў. Акрамя таго, здаецца слушным, каб заканадаўства выказала гуманную прадбачлівасць адносна тых, хто з матываў свайго сумлення адмаўляецца выкарыстоўваць зброю, каб яны выбралі іншую форму служэння чалавечай супольнасці.

Нягледзячы на ўсё, вайна не выкаранена з чалавечых спраў. Пакуль будзе існаваць небяспека вайны пры адначасовым недахопе міжнароднай улады, якая будзе мець неабходныя кампетэнцыі і забяспечвацца адпаведнай сілай, урадам нельга будзе адмаўляць у праве неабходнай абароны, калі толькі папярэдне яны вычарпаюць усе сродкі мірных перамоў. Таму на кіраўнікоў дзяржаў і на іншых дзяржаўных асоб, адказных разам з імі за лёс дзяржавы, ускладзены абавязак абараняць бяспеку даручаных ім народаў і сур’ёзна падыходзіць да гэтай справы. Бо весці ваенныя дзеянні з мэтаю справядлівай абароны — гэта адно, а зусім іншае — з жаданнем падняволіць іншыя народы. Ваенная моц не апраўдвае ніякае яе выкарыстанне ў ваенных ці палітычных мэтах. А калі вайна ўжо, на жаль, распачалася, не ўсё таксама дазволена і варагуючым бакам.

Той, хто прысвячае сябе служэнню радзіме ў войску, павінен лічыць сябе слугою бяспекі і свабоды народаў. Бо калі ён належна выконвае гэтае заданне, то сапраўды спрыяе ўмацаванню спакою.

80. Татальная вайна
Жах і ліха вайны нязмерна ўзрастаюць з прагрэсам у галіне распрацоўкі зброі. Ваенныя дзеянні з выкарыстаннем гэтай зброі могуць прывесці да вялізнага і непрадказальнага знішчэння, якое выходзіць далёка за межы неабходнай абароны. Больш за тое, выкарыстанне ўсіх сродкаў, назапашаных вялікімі дзяржавамі, можа прывесці да амаль поўнага двухбаковага знішчэння варожых бакоў, не кажучы ўжо пра разнастайныя спусташэнні ў свеце і згубныя наступствы, якія вынікаюць з выкарыстання гэтай зброі.

Усё гэта прымушае нас разглядаць праблему вайны ў цалкам новым аспекце166. Няхай сучаснікі ведаюць, што яны будуць вымушаны здаць сур’ёзны рахунак за свае ваенныя дзеянні. Бо ад іх сённяшніх намераў у вялікай ступені залежыць будучыня.

Маючы гэта на ўвазе, дадзены Святы Сабор салідарны з асуджэннем татальнай вайны, зробленым апошнімі Найвышэйшымі Пантыфікамі167, і са свайго боку заяўляе:

Усе ваенныя дзеянні, скіраваныя без выключэння на знішчэнне цэлых гарадоў ці большых рэгіёнаў краіны з іх жыхарамі, — гэта злачынства супраць Бога і самога чалавека, якое заслугоўвае рашучага і неадкладнага асуджэння.

Асаблівая небяспека сучаснай вайны заключаецца ў тым, што яна нібы дае тым, хто валодае сучаснымі навукова распрацаванымі відамі зброі, магчымасць здзяйсняць такія злачынствы і ў выніку нейкай незваротнай выпадковасці можа штурхнуць людзей да самых жорсткіх задум. Таму, каб у будучыні гэта ніколі не здарылася, біскупы ўсяго свету, сабраныя разам, заклікаюць усіх, асабліва кіраўнікоў народаў і галоўнае ваеннае камандаванне няспынна памятаць пра сваю вялізную адказнасць перад Богам і перад усім чалавецтвам.

81. Гонка ўзбраенняў
Навукова распрацаваная зброя назапашваецца не толькі для выкарыстання яе падчас вайны. Лічыцца, што надзейнасць абароны кожнага з бакоў залежыць ад магчымасці імгненнага паражэння праціўніка. У сувязі з гэтым назапашванне зброі, якое расце з кожным годам, павінна гэткім незвычайным чынам служыць запалохванню патэнцыяльных агрэсараў. Вельмі многія лічаць гэта сёння самым эфектыўным сродкам забеспячэння спакою паміж народамі.

Як бы ні складалася справа з такім спосабам прадухілення вайны, няхай людзі будуць упэўнены, што гонка ўзбраенняў, да якой звяртаецца досыць шмат народаў, не з’яўляецца бяспечным шляхам для захавання трывалага спакою, а звязаная з гэтым такая раўнавага сілаў не з’яўляецца пэўным і сапраўдным спакоем. Гэта не ліквідуе прычын вайны. Наадварот, узнікае пагроза, якая паволі яшчэ павялічваецца. Тое, што на вытворчасць больш новых відаў зброі выдаткоўваюцца велізарныя сродкі, не дазваляе эфектыўна справіцца са шматлікімі сучаснымі праблемамі людзей ва ўсім свеце. Замест таго, каб шчыра і карэнным чынам ліквідаваць нязгоду паміж народамі, ёй заражаюць іншыя часткі свету. Таму трэба выбраць новы шлях, які бярэ пачатак з адноўленага духу, каб пераадолець гэтую прычыну супярэчнасцяў і каб вярнуць свету, вызваленаму ад уціску трывогі, што яго гняце, сапраўдны спакой.

Таму зноў трэба заявіць: гонка ўзбраенняў уяўляе найгоршае бедства чалавецтва і ў той жа час невыносную крыўду для бедных. Трэба сур’ёзна асцерагацца таго, каб яна, калі будзе працягвацца далей, не прывяла да згубных бедстваў, для якіх ужо рыхтуе сродкі.

Атрымаўшы перасцярогу наконт няшчасцяў, якія чалавецтва можа прынесці сабе, выкарыстаем дадзеную нам звыш мірную гадзіну, якой цешымся, каб з большай свядомасцю і адказнасцю знайсці шляхі вырашэння нашых спрэчак больш годным чалавека спосабам. Божы Провід прыспешвае нас да таго, каб мы вызваліліся ад векавога рабства вайны. Калі ж мы не захочам прыкласці да гэтага намаганні, невядома, куды нас прывядзе той дрэнны шлях, на які мы сталі.

82. Неабходнасць поўнай забароны войнаў і міжнародныя дзеянні з мэтай іх прадухілення
Зразумела, што трэба настойліва старацца рыхтаваць усімі сіламі час, калі са згоды народаў можна будзе забараніць усялякую вайну. Канешне, гэта патрабуе ўстанаўлення нейкай універсальнай, усімі прызнанай грамадскай улады, якая б валодала эфектыўнай сілай, здольнай гарантаваць усім як бяспеку, так і захаванне справядлівасці і павагу правоў. Але перш чым можна будзе ўсталяваць гэту жаданую ўладу, трэба, каб сённяшнія найвышэйшыя міжнародныя арганізацыі рупліва шукалі лепшыя сродкі для дасягнення агульнай бяспекі. Паколькі спакой паміж народамі павінен узнікнуць хутчэй з узаемнага даверу, чым з узброенага тэрору, усе павінны паспрыяць таму, каб нарэшце спынілася гонка ўзбраенняў; каб раззбраенне пачалося фактычна; каб яно адбывалася не аднабакова, а раўнамерна, згодна з дамовай, і было забяспечана дзейснымі гарантыямі168.
Тым часам нельга недаацэньваць ужо зробленыя захады і намаганні, якія дагэтуль прыкладаюцца дзеля прадухілення небяспекі вайны. Трэба актыўна падтрымліваць добрую волю многіх людзей, якія, хоць і абцяжараны вялізным клопатам выконваемых імі функцый, усведамляючы значную сур’ёзнасць абавязку, ускладзенага на іх, стараюцца пазбегнуць вайны і глядзяць на яе з агідай, хоць павінны ўлічваць складанасць рэальных сітуацый. Трэба настойліва прасіць Бога, каб Ён даў ім сілы трывала і адважна выконваць гэтую вялікую справу любові да людзей, зместам якой з’яўляецца будаванне спакою. Гэтая задача сёння напэўна патрабуе ад іх розумам і духам выйсці па-за межы свайго народу, каб, пазбавіўшыся нацыянальнага эгаізму і амбіцый панавання над іншымі народамі, яны пашыралі глыбокую пашану да ўсяго чалавецтва, якое з такімі цяжкасцямі ідзе да больш цеснага адзінства.

Ажыўленыя і няспынныя дэбаты на тэму спакою і раззбраення, як і міжнародныя кангрэсы, якія займаліся гэтай справай, трэба прызнаць першымі крокамі да вырашэння настолькі важных праблем. Іх трэба яшчэ больш энергічна падтрымліваць, каб у будучым яны далі практычны плён. Але няхай людзі не спадзяюцца толькі на намаганні некаторых асоб. Няхай дбаюць таксама пра ўласны ўдзел. Бо кіраўнікі народаў, якім даручана агульнае дабро іхняга народу і ў той жа час спрыянне дабру ўсяго свету, вельмі залежаць ад духоўных поглядаў і настрояў шырокіх мас грамадства. Іх намаганні ў будаванні спакою будуць дарэмныя, пакуль варожасць, пачуццё пагарды і недаверу, «расавая» нянавісць і заўзятыя ідэалогіі падзяляюць людзей і супрацьпастаўляюць іх. З гэтага вынікае пільная патрэба ў абнаўленні інтэлектуальнага выхавання і неабходнасць новага духу ў грамадскай думцы. Тыя, хто займаецца справай выхавання, асабліва моладзі, ці фарміруе грамадскую думку, павінны лічыць сваім першым абавязкам клопат пра тое, каб напаўняць розумы ўсіх духам новага, мірнага спосабу мыслення. Кожны з нас, маючы перад вачыма ўвесь свет і заданні, якія можам разам выканаць дзеля таго, каб чалавецтва накіроўвалася сёння да лепшага, павінен змяніць сваё сэрца.

Аднак няхай нас не падманвае фальшывая надзея. Калі пасля вырашэння праблемы варожасці і нянавісці ў будучыні не будуць заключаны годныя і сумленныя дамовы наконт універсальнага спакою, чалавецтва, якое ўжо сёння знаходзіцца ў сур’ёзнай небяспецы, хоць і мае значныя дасягненні ў навуцы, можа наблізіцца да той згубнай часіны, калі яму не будзе дадзена зведаць іншага спакою, як толькі жудаснага спакою смерці. Нягледзячы на гэта, Хрыстовы Касцёл, які знаходзіцца ў самым цэнтры трывог гэтага часу, кажучы пра ўсё гэта, у той жа час не перастае цвёрда спадзявацца і паслядоўна, у зручны і нязручны час, спрабуе данесці да сучаснага свету апостальскі заклік: «Вось цяпер зручны час», каб змяніць сэрца, «вось цяпер час збаўлення»169 .

ІІ. НЕАБХОДНАСЦЬ СТВАРЭННЯ МІЖНАРОДНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ

83. Прычыны канфліктаў і сродкі іх вырашэння
Для ўсталявання спакою неабходна перш за ўсё выкараніць прычыны нязгоды паміж людзьмі, якія вядуць да войнаў, асабліва праявы несправядлівасці. Шматлікія з іх вынікаюць з празмернай эканамічнай няроўнасці і з запозненага прымянення неабходных сродкаў. Іншыя прычыны ўзнікаюць з духу дамінавання, з пагарды чалавекам, а калі мы паглядзім на глыбейшыя прычыны, то з чалавечай зайздрасці, недаверу, ганарыстасці і іншых эгаістычных матываў. Чалавек не можа вынесці столькі недахопаў парадку, таму свет атручваюць спрэчкі паміж людзьмі і насілле нават тады, калі не лютуе вайна. Паколькі такія ж праявы зла назіраюцца ў адносінах паміж народамі, неабходна, каб для іх пераадолення ці прадухілення, а таксама для спынення неўтаймаванага насілля ўсё лепш і больш цесна ўзаемадзейнічалі паміж сабой адпаведна скаардынаваныя міжнародныя інстытуты. Трэба нястомна стымуляваць утварэнне арганізацый, якія б служылі справе спакою.

84. Супольнасць народаў і міжнародныя інстытуты
Сёння ўмацоўваецца цесная залежнасць паміж усімі грамадзянамі і народамі зямлі. Таму, каб адпаведна імкнуцца да універсальнага дабра і эфектыўна дасягаць яго, сама супольнасць народаў павінна ўстанавіць парадак, які б адпавядаў сучасным патрэбам асабліва тых шматлікіх рэгіёнаў, якія дагэтуль пакутуюць на невыносную галечу.

Для дасягнення гэтых мэтаў інстытуты міжнароднай супольнасці са свайго боку павінны клапаціцца пра розныя патрэбы людзей, як у тых сферах грамадскага жыцця, да якіх належыць харчаванне, здароўе, выхаванне, праца, так і ў надзвычайных сітуацыях, якія могуць надарыцца ў розных месцах. Тут маецца на ўвазе ўсеагульны абавязак дапамагаць краінам, якія развіваюцца, выходзіць насустрач нядолі бежанцаў, рассеяных па ўсім свеце, і, нарэшце, падтрымліваць эмігрантаў і іх сем’і.

Сапраўды, добрую паслугу чалавецтву аказваюць ужо існуючыя міжнародныя інстытуты, сусветныя і рэгіянальныя. Яны з’яўляюцца як бы першымі намаганнямі, скіраванымі на заснаванне міжнароднага падмурку для ўсёй чалавечай супольнасці з мэтай зрабіць магчымым вырашэнне найважнейшых сучасных пытанняў, гэта значыць стварыць умовы для прагрэсу ва ўсім свеце і прадухіліць любыя формы вайны. Касцёл радуецца духу сапраўднага братэрства, які расквітнеў у гэтай сферы паміж хрысціянамі і нехрысціянамі і дзякуючы якому робяцца ўсё большыя намаганні дзеля аблягчэння вялізнай чалавечай нядолі.

85. Міжнароднае супрацоўніцтва ў эканамічнай сферы
Сённяшняя ўзаемасувязь чалавецтва патрабуе таксама наладжвання шырэйшага супрацоўніцтва ў эканамічнай сферы. Хоць амаль усе народы атрымалі незалежнасць, аднак ім яшчэ далёка да таго, каб быць свабоднымі ад празмернай няроўнасці ці несправядлівай залежнасці ў любой форме, а таксама каб пазбегнуць усякай небяспекі ўнутраных цяжкасцяў.

Развіццё кожнай краіны залежыць ад чалавечых і грашовых рэсурсаў. Таму грамадзян любой краіны трэба рыхтаваць да выканання розных задач у сферы эканамічнага і грамадскага жыцця праз адпаведную адукацыю і прафесійную падрыхтоўку. Але для гэтага неабходна дапамога замежных спецыялістаў, якія, аказваючы свае паслугі, павінны паводзіць сябе не як гаспадары, а як памочнікі і супрацоўнікі. Грашовыя субсідыі будуць дарэмнымі для народаў, якія развіваюцца, без грунтоўных змен формы сённяшняга гандлю. Больш за тое, неабходна яшчэ іншая падтрымка з боку перадавых краін у выглядзе бескарыслівай дапамогі, крэдытаў ці інвестыцый. Няхай гэтыя формы дапамогі адзін бок аказвае велікадушна і шчодра, а другі — прымае з усёй годнасцю.

Пры будаўніцтве сапраўднага універсальнага эканамічнага парадку трэба ўтаймаваць празмерную прагу выгады, нацыянальныя амбіцыі, імкненне да палітычнага панавання і навязвання пэўных ідэалогій. Прапаноўваецца шмат розных эканамічных і сацыяльных сістэм. Пажадана, каб эксперты ў гэтых справах вызначылі агульныя прынцыпы справядлівага міжнароднага гандлю. Гэта лягчэй будзе зрабіць, калі паасобныя людзі адмовяцца ад прыватнага асуджэння на карысць гатоўнасці да шчырага дыялогу.

86. Некаторыя карысныя ўказанні
Для такога супрацоўніцтва здаюцца карыснымі наступныя ўказанні:

а) Няхай усе развіццёвыя краіны цвёрда трымаюцца таго, каб выразна і рашуча імкнуцца, як да мэты прагрэсу, да поўнай чалавечай дасканаласці сваіх грамадзян. Няхай памятаюць, што прагрэс узнікае і развіваецца перадусім з працы і творчай ініцыятывы зацікаўленых народаў. Ён павінен абапірацца не толькі на замежныя сродкі, а перадусім на ўласныя, якія трэба ўсебакова адкрываць, а таксама на свой характар і на ўласныя традыцыі, якія трэба развіваць. У гэтай справе павінны даваць прыклад тыя, хто аказвае большы ўплыў на іншых.

б) Вельмі важны абавязак развітых народаў — дапамагаць развіццёвым народам у выкананні вышэйзгаданых задач. З гэтай прычыны яны павінны здзейсніць такія ўнутраныя змены ў галіне інтэлектуальнага і матэрыяльнага жыцця грамадства, якія будуць неабходныя для ўмацавання гэтага універсальнага супрацоўніцтва.

Таму ў гандлёвых дамовах са слабейшымі і бяднейшымі народамі яны павінны старанна ўлічваць іх дабро; бо тыя даходы, якія яны атрымаюць з продажу сваіх прадуктаў, ім вельмі неабходны для ўласнага ўтрымання.

в) Міжнародная супольнасць павінна так кіраваць гэтым развіццём і падтрымліваць яго, каб прызначаныя на гэта сродкі выкарыстоўваліся як мага эфектыўней і цалкам справядліва. Гэтай супольнасці належыць таксама (зразумела, з захаваннем прынцыпу субсідыярнасці) каардынацыя ва ўсім свеце эканамічных сістэм такім чынам, каб яны функцыянавалі згодна з нормамі справядлівасці.

Трэба засноўваць інстытуты, здольныя развіваць і ўладкоўваць міжнародныя гандлёвыя абароты, асабліва з менш развітымі краінамі, і выпраўляць недахопы, звязаныя з празмернай няроўнасцю эканамічнага патэнцыялу паміж народамі. Такое ўладкаванне гэтых спраў у спалучэнні з тэхнічнай, культурнай і фінансавай дапамогай павінна даць неабходную падтрымку народам, якія імкнуцца да поспеху, каб яны маглі належным чынам выкарыстоўваць развіццё сваёй эканомікі.

г) У многіх выпадках узнікае пільная патрэба рэформы эканамічных і сацыяльных структур. Аднак трэба асцерагацца неабдуманых тэхналагічных рашэнняў, асабліва тых, што нясуць чалавеку матэрыяльныя выгоды, але супярэчаць яго духоўным уласцівасцям і прагрэсу. Бо «не хлебам адным будзе жыць чалавек, але кожным словам, што выходзіць з вуснаў Божых» (Мц 4, 4). Кожная частка чалавечай сям’і нясе ў сабе і ў сваіх здаровых традыцыях элементы духоўнага скарбу, які Бог даручыў чалавецтву, хоць многія не ведаюць, з якой крыніцы паходзяць гэтыя багацці.

87. Міжнароднае супрацоўніцтва ў аспекце дэмаграфічнага росту
Надзвычай неабходна міжнароднае супрацоўніцтва ў дачыненні да тых народаў, якія сёння даволі часта разам з іншымі праблемамі востра адчуваюць цяжкасці, выкліканыя хуткім ростам насельніцтва. Неабходна, каб шляхам поўнага і плённага супрацоўніцтва ўсіх народаў, асабліва багацейшых, быў знойдзены спосаб забеспячэння ўсёй чалавечай супольнасці тым, што неабходна для жыцця і адпаведнай адукацыі людзей. У той жа час некаторыя народы маглі б значна палепшыць умовы свайго жыцця, калі б, атрымаўшы належную падрыхтоўку, перайшлі ад састарэлых спосабаў апрацоўкі зямлі да сучасных тэхнічных метадаў у гэтай галіне, каб з належнай мудрасцю дастасавалі іх да сваіх умоў і, акрамя таго, рэфармавалі свой грамадскі лад і здзейснілі справядлівы падзел землеўладанняў.

Што датычыць праблем насельніцтва ў кожнай асобнай краіне, то ўрад мае кампетэнцыю прымаць законы і ствараць афіцыйныя ўстановы, напрыклад, у галіне сацыяльнага і сямейнага заканадаўства, у справе перасялення земляробаў у гарады, у інфармаванні пра стан і патрэбы народу. Паколькі гэта праблема сёння моцна непакоіць чалавечыя розумы, пажадана, каб каталіцкія эксперты па гэтых справах, асабліва ва універсітэтах, старанна праводзілі навуковыя даследаванні, прапанавалі і як мага шырэй развівалі розныя пачынанні.

Паколькі многія сцвярджаюць, што трэба выкарыстоўваць усе сродкі і ўсякае ўмяшанне грамадскай улады дзеля максімальнага змяншэння прыросту насельніцтва ва ўсім свеце, па меншай меры ў некаторых народаў, Сабор нагадвае ўсім, што трэба асцерагацца рэкамендаваных прыватна, а часам нават навязаных рашэнняў, якія супярэчаць маральнаму закону. Поруч з неад’емным правам чалавека на сужэнства і нараджэнне дзяцей рашэнне наконт колькасці будучага патомства залежыць ад этычна абгрунтаванага меркавання бацькоў і абсалютна не можа быць перададзена грамадскай уладзе. Паколькі меркаванне бацькоў абумоўлена наяўнасцю ў іх добра сфарміраванага сумлення, таму вельмі важна, каб стала даступным для ўсіх фарміраванне слушнай і сапраўды чалавечай адказнасці, якая, улічваючы абставіны самой справы і часу, кіруецца Божым законам. Гэта, у сваю чаргу, патрабуе, каб паўсюль змяніліся на лепшае выхаваўчыя і сацыяльныя ўмовы, а перадусім было забяспечана рэлігійнае выхаванне ці па меншай меры цэласнае маральнае выхаванне. Таму трэба мудра інфармаваць людзей пра дасягненні навукі ў даследаванні метадаў, якія змогуць дапамагчы сужэнцам у планаванні нараджэння патомства. Прытым павінна быць дастаткова выпрабавана надзейнасць гэтых метадаў і даказана іх згоднасць з маральным парадкам.

88. Задачы хрысціянаў у аказанні дапамогі
Няхай хрысціяне ахвотна і ад усяго сэрца супрацоўнічаюць у будаўніцтве міжнароднага парадку, у якім сапраўды захоўваліся б, законныя свабоды і сяброўскае братэрства адносна ўсіх, тым больш што значная частка свету яшчэ пакутуе на такую галечу, што сам Хрыстус ва ўбогіх як бы гучна кліча да любові сваіх вучняў. Таму няхай не будзе прычынай для раздзялення людзей тое, што некаторыя народы, у якіх часта большасць людзей ганарыцца імем хрысціяніна, маюць даброты звыш меры, у той час як іншым нестае самага неабходнага для жыцця, якія церпяць голад, хваробы і ўсялякую нядолю. Бо славай і сведчаннем Хрыстовага Касцёла з’яўляецца дух убоства і любові.

Таму трэба хваліць і падтрымліваць тых хрысціянаў, асабліва маладых, якія добраахвотна і ахвярна дапамагаюць іншым людзям і народам. Больш за тое, абавязак усяго Божага народу (а біскупы павінны словам і прыкладам кіраваць ім у гэтым) — прыносіць паводле сваіх магчымасцяў палёгку тым, хто ў наш час церпіць нядолю, робячы гэта не толькі з таго, чаго ўдосталь, а нават, згодна са старым звычаем Касцёла, з патрэбных дабротаў.

Хоць збор і размеркаванне дароў нельга жорстка ўніфікаваць, аднак у дыяцэзіях, сярод народаў і ва ўсім свеце гэта павінна адбывацца ў вызначаным парадку. Дзе неабходна, католікі павінны аб’яднацца ў справах міласэрнасці з іншымі братамі-хрысціянамі. Бо дух любові не толькі не забараняе, але наказвае праводзіць грамадскую і дабрачынную дзейнасць прадбачліва і паслядоўна. Таму неабходна праз належнае навучанне рыхтаваць тых, хто хоча прысвяціць сябе служэнню развіццёвым народам.

89. Дзейсная прысутнасць Касцёла ў міжнароднай супольнасці
Калі Касцёл на падставе сваёй боскай місіі абвяшчае ўсім людзям Евангелле і ўдзяляе скарбы ласкі, ён спрыяе ва ўсім свеце ўмацаванню спакою і закладае моцны падмурак братэрскай еднасці людзей праз тое, што вучыць пазнаваць Божы і натуральны закон. Таму Касцёл абавязкова павінен прысутнічаць у супольнасці народаў, каб пашыраць і абуджаць супрацоўніцтва паміж людзьмі. Ён робіць гэта як праз свае грамадскія інстытуты, так і праз поўнае і шчырае аб’яднанне намаганняў усіх хрысціянаў, натхнёнае адным толькі жаданнем служыць чалавецтву.

Гэтага можна будзе эфектыўней дасягнуць, калі самі вернікі, усведамляючы сваю чалавечую і хрысціянскую адказнасць, будуць старацца абуджаць у сваім уласным акружэнні волю да ахвотнага супрацоўніцтва з міжнароднай супольнасцю. Асабліва шмат клопату ў гэтай справе трэба прысвяціць належнаму фарміраванню моладзі як з дапамогай рэлігійнага, так і грамадзянскага выхавання.

90. Удзел хрысціянаў у міжнародных інстытутах
Несумненна, выдатнай формай міжнароднай актыўнасці хрысціянаў з’яўляецца супольнае дзеянне, якое яны паасобку ці аб’яднана развіваюць у інстытутах, якія ўжо паўсталі ці толькі засноўваюцца для развіцця супрацоўніцтва народаў. Будаўніцтву супольнасці народаў у спакоі і братэрстве па-рознаму могуць дапамагаць разнастайныя міжнародныя каталіцкія аб’яднанні, якія трэба ўмацоўваць як праз павелічэнне колькасці належна падрыхтаваных працаўнікоў, так і патрэбных ім матэрыяльных сродкаў, а таксама праз належную каардынацыю іх намаганняў. У наш час эфектыўнасць дзеяння і неабходнасць дыялогу патрабуе аб’яднай ініцыятывы. Акрамя таго, такія аб’яднанні істотна спрыяюць фарміраванню універсалізму ў спосабе мыслення, уласцівага католікам, і фарміраванню духу сапраўды ўсеагульнай салідарнасці і адказнасці.

Урэшце, пажадана, каб католікі з мэтай належнага выканання сваіх задач у міжнароднай супольнасці імкнуліся да актыўнага і станоўчага супрацоўніцтва з адлучанымі братамі, якія вызнаюць прынцыпы евангельскай любові разам з імі і з усімі людзьмі, якія шчыра імкнуцца да спакою.

Улічваючы памеры няшчасцяў, якія сёння яшчэ прыгнятаюць большую частку чалавецтва, і жадаючы падтрымаць справядлівасць і любоў Хрыста да бедных, Сабор лічыць вельмі важнай справай стварэнне ў паўсюдным Касцёле пэўнай арганізацыі, якая б абуджала каталіцкую грамадскасць падтрымліваць слабаразвітыя краіны, якія церпяць нястачу, а таксама клапаціцца пра сацыяльную справядлівасць паміж народамі.

ЗАКАНЧЭННЕ

91. Заданні паасобных вернікаў і мясцовых Касцёлаў
Тое, што Святы Сабор прапаноўвае са скарбніцы навучання Касцёла, мае на мэце дапамагчы ўсім людзям нашага часу незалежна ад таго, вераць яны ў Бога ці не вызнаюць Яго адкрыта, каб, лепш разумеючы ўсё сваё пакліканне, яны лепш дастасоўвалі свет да вялікай годнасці чалавека, каб імкнуліся да універсальнага і глыбокага братэрства, а таксама каб пад уплывам любові адказалі велікадушна і разам на патрабаванні нашай эпохі.

Канешне, у сувязі з вялізнай разнастайнасцю пануючага ў свеце стану рэчаў і культурных форм, гэты выклад у многіх пунктах наўмысна мае толькі агульны характар: больш за тое, хоць ён падае вучэнне, ужо прынятае ў Касцёле, аднак патрабуе яшчэ развіцця і пашырэння, паколькі нярэдка разглядаюцца пытанні, якія падлягаюць эвалюцыі. Мы верым, што многае з таго, што мы выклалі, грунтуючыся на Божым слове і на духу Евангелля, можа значна дапамагчы людзям, асабліва калі хрысціяне пад кіраўніцтвам сваіх пастыраў знойдуць адпаведны падыход да паасобных народаў і іх менталітэту.

92. Дыялог паміж усімі людзьмі
Касцёл паводле сваёй місіі, якая наказвае яму асвятляць Евангельскай навіной увесь свет і яднаць усіх людзей любой нацыі, племені ці культуры ў адным Духу, становіцца братэрствам, якое робіць магчымым шчыры дыялог і ўмацоўвае яго.

У сваю чаргу, гэта патрабуе, каб мы найперш у самім Касцёле клапаціліся пра ўзаемную пашану, павагу і згоду, дапускаючы ўсякую слушную разнастайнасць, каб яшчэ больш плённым быў абмен поглядамі паміж усімі, хто ўтварае адзін Божы народ, як пастыры, так і ўсе вернікі. Бо мацнейшае тое, што аб’ядноўвае вернікаў, чым тое, што падзяляе: няхай будзе у неабходным — еднасць, у спрэчным — свабода, а ва ўсім — любоў170 .

Наша думка ахоплівае і братоў, якія яшчэ не жывуць з намі ў поўнай еднасці, а таксама іх супольнасці, з якімі мы аб’ядноўваемся вызнаннем Айца і Сына, і Духа Святога і повяззю любові, памятаючы, што сёння таксама шмат няверуючых у Хрыста чакаюць і жадаюць з’яднання хрысціянаў. Бо чым глыбейшым будзе гэтае з’яднанне пад уздзеяннем магутнай моцы Духа Святога ў праўдзе і любові, тым больш яно будзе азначаць для ўсяго свету прадвесце еднасці і спакою. Таму супольнымі сіламі і самымі адпаведнымі сродкамі для дасягнення гэтай цудоўнай мэты будзем старацца, пастаянна грунтуючы ўсё больш дакладней жыццё на Евангеллі, супрацоўнічаць па-братэрску ў служэнні чалавечай сям’і, якая ў Хрысце Езусе паклікана да сям’і Божых дзяцей.

Звяртаем нашыя думкі і да ўсіх, хто прызнае Бога і захоўвае ў сваіх традыцыях каштоўныя рэлігійныя і чалавечыя элементы, паколькі жадаем, каб шчыры абмен поглядамі схіліў усіх нас да ахвотнага прыняцця і выканання натхненняў Духа Святога.

Жаданне з нашага боку такога дыялогу, які кіруецца адной толькі любоўю да праўды, захоўваючы, зразумела, адпаведную мудрасць, не выключае нікога: ні тых, хто, развіваючы цудоўныя здольнасці чалавечага розуму, яшчэ не прызнае свайго Стварыцеля; ні тых, хто выступае супраць Касцёла і па-рознаму пераследуе яго. Паколькі Бог Айцец — гэта пачатак і мэта ўсіх людзей, усе мы пакліканы быць братамі. І таму на падставе самога чалавечага і Божага паклікання мы можам і павінны без насілля, без подступу, у сапраўдным спакоі супрацоўнічаць паміж сабой у будаўніцтве свету.

93. Будаванне свету і дасягненне яго мэты
Хрысціяне, памятаючы пра словы Пана: «Па гэтым усе пазнаюць, што вы Мае вучні, калі будзеце мець любоў адзін да аднаго» (Ян 13, 35), не могуць жадаць нічога больш прагна, чым таго, каб служыць сучасным людзям усё больш велікадушна і дзейсна. Таму, верна трымаючыся Евангелля і чэрпаючы з яго сілы, разам з усімі тымі, якія любяць і пашыраюць справядлівасць, яны ўзяліся за выкананне вялізнай справы на зямлі, за што павінны будуць адказаць перад тым, хто будзе судзіць усіх у апошні дзень. Не ўсе, хто кажа «Пане, Пане», увойдуць у Валадарства Нябеснае, а тыя, хто выконвае волю Айца171 і моцна прыкладаюць руку да справы. Айцец жа хоча, каб мы ва ўсіх людзях бачылі Хрыста Брата і дзейсна любілі іх як словам, так і справай, а даючы такім чынам сведчанне праўдзе, перадавалі іншым таямніцу любові Нябеснага Айца. Дзякуючы гэтаму ва ўсім свеце ў людзей абудзіцца жывая надзея, якая ёсць дарам Духа Святога, што калісьці ўрэшце ў спакоі і найвышэйшым шчасці яны будуць прыняты на айчыне, якая ззяе славай Пана.

«А таму, хто сілаю, якая дзейнічае ў нас, можа зрабіць непараўнальна больш за ўсё, чаго мы просім або пра што думаем, Яму слава ў Касцёле і ў Хрысце Езусе ва ўсе пакаленні ад веку да веку. Амэн» (Эф 3, 20-21).

Усё, што абвешчана ў гэтай Пастырскай канстытуцыі — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 7 снежня 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)
 
Гэтая Пастырская канстытуцыя была апошнім дакументам, абнародаваным 7 снежня 1965 года, у дзень закрыцця Сабору, на яго IV сесіі. Вельмі складаны працэс прыняцця дакумента тлумачыцца тым, што ў каталіцкай думцы яшчэ не было створана належнага сінтэзу спадчыннай хрысціянскай традыцыі і «знакаў часу» сучаснасці. Праект быў прадстаўлены на II сесіі і некалькі разоў перапрацоўваўся. Дакумент не ставіць перад сабой задачы прадставіць вучэнне пра адносіны Касцёла і свету. Яго пастырская мэта — садзейнічаць дыялогу з сучаснымі людзьмі ў канкрэтнай сітуацыі.
«Gaudium et spes» — дакумент вельмі важны. Ён прысвечаны вялікім тэмам гэтага зменлівага свету: чалавек і канфлікт, які крыецца ў яго грахоўнай натуры; уцёкі ад Бога ў сучасны атэізм; грамадства і шанаванне годнасці і правоў чалавека; салідарнасць; каштоўнасць і праблемы чалавечай дзейнасці і іншыя важныя і актуальныя праблемы чалавека: сям’я і жыццё; культура; беднасць, у якой знаходзіцца значная частка чалавецтва; войны; гонка ўзбраення; расізм... У свеце перад абліччам гэтых вялікіх пытанняў Касцёл імкнецца выконваць сваю місію служэння чалавеку і грамадству, прымаючы ўдзел у развіцці чалавецтва, уносячы ў яго хрысціянскае вырашэнне праблем эпохі, будучы рошчынай Хрыста ў секулярным свеце. Касцёл, які жыве і дзейнічае ў беднасці і ўстрыманні і ўсведамляе свае межы, адкрыты на новую і старажытную культуру. Ён шукае новыя шляхі адносінаў са светам, каб весці яго да паўнаты часу ў супольнасці з усімі людзьмі добрай волі.

q

  1. Пастырская канстытуцыя пра Касцёл у сучасным свеце складаецца з дзвюх частак, але ўяўляе адно цэлае. Канстытуцыя называецца «пастырскай», бо, заснаваная на дактрынальных прынцыпах, яна хоча выразіць пазіцыю Касцёла ў дачыненні да свету і сучасных людзей. Таму ў першай частцы ёсць прыярытэт пастырства, а ў другой — дактрынальны. У першай частцы Касцёл развівае вучэнне пра чалавека, пра свет, у якім жыве чалавек, і пра сваё стаўленне да аднаго і другога. У другой жа частцы падрабязней разглядаюцца розныя аспекты сучаснага жыцця і чалавечага грамадства, асабліва — пытанні і праблемы, якія ў наш час здаюцца найбольш актуальнымі ў гэтай сферы. Таму пытанні, закранутыя ў другой частцы і пададзеныя паводле дактрынальнага прынцыпу, ахопліваюць не толькі пастаянныя, але і выпадковыя элементы. Канстытуцыю трэба тлумачыць згодна з агульнымі нормамі тэалагічнай інтэрпрэтацыі, маючы на ўвазе, асабліва ў другой яе частцы, зменлівыя абставіны, з якімі сутнасна звязаны абмеркаваныя справы.
  2. Пар. Ян 18, 37.
  3. Пар. Ян 3, 17; Мц 20, 28; Mк 10, 45.
  4. Пар. Рым 7, 14 і наст.
  5. Пар. 2 Кар 5, 15.
  6. Пар. Дз 4, 12.
  7. Пар. Гбр 13, 8.
  8. Пар. Клс 1, 15.
  9. Пар. Быц 1, 26; Мдр 2, 23.
  10. Пар. Cір 17, 3-10.
  11. Пар. Рым 1, 21-25.
  12. Пар. Ян 8, 34.
  13. Пар. Дан 3, 57-90.
  14. Пар. 1 Кар 6, 13-20.
  15. Пар. 1 Вал 16, 7; Ер 17, 10.
  16. Пар. Сір 17, 7-8.
  17. Пар. Рым 2, 14-16.
  18. Пар. PIUS XII, Nuntius radiophonicus de conscientia christiana in iuvenibus recte efformanda, 23 martii 1952: AAS 44 (1952), p. 271.
  19. Пар. Мц 22, 37-40; Гал 5, 14.
  20. Пар. Сір 15, 14.
  21. Пар. 2 Кар 5, 10.
  22. Пар. Мдр 1, 13; 2, 23-24; Рым 5, 21; 6, 23; Як 1, 15.
  23. Пар. 1 Кар 15, 56-57.
  24. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Divini Redemptoris, 19 martii 1937: AAS 29 (1937), pp. 65-106; PIUS XII, Litt. Encycl. Ad Apostolorum Principis, 29 iunii 1958: AAS 50 (1958), pp. 601-614; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 451-453; PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam Suam, 6 augusti 1964: AAS 56 (1964), pp. 651-653.
  25. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. I, n. 8: AAS 57 (1965), p. 12.
  26. Пар. Флп 1, 27.
  27. S. AUGUSTINUS, Confess. I, 1: PL 32, 661.
  28. Пар. Рым 5, 14. Пар. TERTULLIANUS, De carnis resurr. 6: «Quodcumque enim limus exprimebatur, Christus cogitabatur homo futurus» (Тое, што ўзнікла з гліны, было задумана ў Хрысце як будучым чалавеку): PL 2, 802 (848); CSEL, 47, p. 33, 1.12-13.
  29. Пар. 2 Кар 4, 4.
  30. Пар. CONC. CONSTANTINOP. II, can. 7: «Neque Deo Verbo in carnis naturam transmutato, neque Carne in Verbi naturam transducta» (Ні Слова Бога не было зменена ў натуры цела, ні цела не было пераведзена ў натуру Слова): DENZ. 219 (428). — Пар. таксама CONC. CONSTANTINOP. III: «Quemadmodum enim sanctissima atque immaculata animata eius caro deificata non est perempta (theуtheisa ouk anиrethи), sed in proprio sui statu et ratione permansit» (Як Яго найсвяцейшае і беззаганнае цела праз абагаўленне не знікла ( theуtheisa ouk anиrethи), але засталося ў сваім уласным стане і сутнасці): DENZ. 291 (556). — Пар. CONC. CHALCED.: «in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indivise, inseparabiliter agnoscendum» (трэба прызнаць у дзвюх натурах незмяшана, нязменна, непадзельна, неадрыўна): DENZ. 148 (302).
  31. Пар. CONC. CONSTANTINOP. III: «ita et humana eius voluntas deificata non est perempta» (так і яго абагаўлёная чалавечая воля не загінула): DENZ. 291 (556).
  32. Пар. Гбр 4, 15.
  33. Пар. 2 Кар 5, 18-19; Клс 1, 20-22.
  34. Пар. 1 П 2, 21; Мц 16, 24; Лк 14, 27.
  35. Пар. Рым 8, 29; Клс 1, 18.
  36. Пар. Рым 8, 1-11.
  37. Пар. 2 Кар 4, 14.
  38. Пар. Флп 3, 10; Рым 8, 17.
  39. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, n. 16: AAS 57 (1965), p. 20.
  40. Пар. Рым 8, 32.
  41. Пар. Liturgia Paschalis Byzantina.
  42. Пар. Рым 8, 15; Гал 4, 6; Ян 1, 12 і 1 Ян 3, 1.
  43. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 401-464 et Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), pp. 257-304; PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam Suam, 6 augusti 1964: AAS 56 (1964), pp. 609-659.
  44. Пар. Лк 17, 33.
  45. Пар. S. THOMAS, I Ethic. Lect. I.
  46. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 418; PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno, 15 maii 1931: AAS 23 (1931), p. 222ss.
  47. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 417.
  48. Пар. Mк 2, 27.
  49. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), p. 266.
  50. Пар. Як 2, 15-16.
  51. Пар. Лк 16, 19-31.
  52. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), pp. 299-300.
  53. Пар. Лк 6, 37-38; Мц 7, 1-2; Рым 2, 1-11; 14, 10-12.
  54. Пар. Мц 5, 45-47.
  55. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, n. 9: AAS 57 (1965), pp. 12-13.
  56. Пар. Зых 24, 1-8.
  57. Пар. Быц 1, 26-27; 9, 2-3; Мдр 9, 2-3.
  58. Пар. Пс 8, 7 і 10.
  59. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), p. 297.
  60. Пар. Nuntius ad universos homines a Patribus missus ineunte Concilio Vaticano II, oct. 1962: AAS 54 (1962), pp. 822-823.
  61. Пар. PAULUS VI, Alloc. ad Corpus diplomaticum, 7 ian. 65: AAS 57 (1965), p. 232.
  62. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. De fide cath., Dei Filius, cap. III: DENZ. 1785-1786 (3004-3005).
  63. Пар. PIO PASCHINI, Vita e opere di Galileo Galilei, 2 vol., Pont. Accademia delle Scienze, Cittа del Vatic., 1964.
  64. Пар. Мц 24, 13; 13, 24-30 і 36-43.
  65. Пар. 2 Кар 6, 10.
  66. Пар. Ян 1, 3 і 14.
  67. Пар. Эф 1, 10.
  68. Пар. Ян 3, 14-16; Рым 5, 8-10.
  69. Пар. Дз 2, 36; Мц 28, 18.
  70. Пар. Рым 15, 16.
  71. Пар. Дз 1, 7.
  72. Пар. 1 Кар 7, 31; S. IRENAEUS, Adversus haereses, V, 36, 1: PG 7, 1222.
  73. Пар. 2 Кар 5, 2; 2 П 3, 13.
  74. Пар. 1 Кар 2, 9; Ап 21, 4-5.
  75. Пар. 1 Кар 15, 42 і 53.
  76. Пар. 1 Кар 13, 8; 3, 14.
  77. Пар. Рым 8, 19-21.
  78. Пар. Лк 9, 25.
  79. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 207.
  80. Missale romanum, praefatio festi Christi Regis.
  81. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, III: AAS 56 (1964), pp. 637-659.
  82. Пар. Ціт 3, 4: «philanthropia».
  83. Пар. Эф 1, 3. 5-6. 13-14. 23.
  84. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. I, n. 8: AAS 57 (1965), p. 12.
  85. Тамсама, cap. II, n. 9: AAS 57 (1965), p. 14; пар. n. 8: AAS, l. c., p. 11.
  86. Тамсама, cap. I, n. 8: AAS 57 (1965), p. 11.
  87. Пар. тамсама, cap. IV, n. 38: AAS 57 (1965), p. 43, cum nota 120.
  88. Пар. Рым 8, 14–17.
  89. Пар. Мц 22, 39.
  90. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, n. 9: AAS 57 (1965), pp. 12-14.
  91. Пар. PIUS XII, Allocutio ad cultores historiae et artis, 9 martii 1956: AAS 48 (1956), p. 212: «Son Divin Fondateur, Jйsus-Christ, ne lui a donnй aucun mandat ni fixй aucune fin d’ordre culturel. Le but que le Christ lui assigne est strictement religieux (...). L’Eglise doit conduire les hommes а Dieu, afin qu’ils se livrent а lui sans rйserve (...). L’Eglise ne peut jamais perdre de vue ce but strictement religieux, surnaturel. Le sens de toutes ses activitйs, jusqu’au dernier canon de son Code, ne peut etre que d’y concourir directement ou indirectement» (Яго Боскі Заснавальнік Езус Хрыстус не даў яму ніякага даручэння і не вызначыў ніякай мэты прыроджанага характару. Заданне, якое Хрыстус прызначае яму, сцісла рэлігійнае (…). Касцёл павінен весці людзей да Бога, каб яны даверыліся Яму без агаворак (…). Касцёл ніколі не можа страціць з поля зроку гэтае дакладна рэлігійнае, надпрыроднае заданне. Сэнс усіх яго дзеянняў, аж да апошняга канону яго кодэксу, не можа быць іншы, як той, каб паспрыяць гэтаму непасрэдна ці ўскосна).
  92. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. I, n. 1: AAS 57 (1965), p. 5.
  93. Пар. Гбр 13, 14.
  94. Пар. 2 Тэс 3, 6-13; Эф 4, 28.
  95. Пар. Іс 58, 1-12.
  96. Пар. Мц 23, 3-33; Mк 7, 10-13.
  97. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, IV: AAS 53 (1961), pp. 456-457 et I: l. c., pp. 407, 410-411.
  98. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. III, n. 28: AAS 57 (1965), pp. 34-35.
  99. Тамсама, n. 28: AAS l. c., pp. 35-36.
  100. Пар. S. AMBROSIUS, De virginitate, cap. VIII, n. 48: PL 6, 278.
  101. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, n. 15: AAS 57 (1965), p. 20.
  102. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, n. 13: AAS 57 (1965), p. 17.
  103. Пар. IUSTINUS, Dialogus cum Tryphone, cap. 110: PG 6, 729; ed. Otto, 1897, pp. 391-393: «...sed quanto magis talia nobis infliguntur, tanto plures alii fideles et pii per nomen Iesu fiunt» (але чым больш удараў мы ад гэтага церпім, тым больш іншыя становяцца вернымі і пабожнымі праз імя Хрыста). Пар. TERTULLIANUS, Apologeticus, cap. L, 13: PL 1, 534; Corpus Christ., ser. lat. I, p. 171: «Etiam plures efficimur, quoties metimus a vobis: semen est sanguis Christianorum!» (Нас становіцца ўсё больш, калі вы косіце нас, нібы касою: насенне наша — кроў хрысціянаў!). Пар. Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, n. 9: AAS 57 (1965), p. 14.
  104. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. VII, n. 48: AAS 57 (1965), p. 53.
  105. Пар. PAULUS VI, Allocutio die 3 feb. 1965 habita: L’Osservatore Romano, 4 febbraio 1965.
  106. Пар. S. AUGUSTINUS, De bono coniugali, PL 40, 375-376 et 394; S. THOMAS, Summa Theol., Suppl. Quaest. 49, art. 3 ad 1; Decretum pro Armenis: DENZ. 702 (1327); PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii: AAS 22 (1930), pp. 543-555; DENZ. 2227-2238 (3703-3714).
  107. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii: AAS 22 (1930), pp. 546-547; DENZ. 2231 (3706).
  108. Пар. Ос 2; Ер 3, 6-13; Эзх 16 і 23; Іс 54.
  109. Пар. Мц 9, 15; Mк 2, 19-20; Лк 5, 34-35; Ян 3, 29; 2 Кар 11, 2; Эф 5, 27; Ап 19, 7-8; 21, 2 і 9.
  110. Пар. Эф 5, 25.
  111. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium: AAS 57 (1965), pp. 15-16; 40-41; 47.
  112. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii: AAS 22 (1930), p. 583.
  113. Пар. 1 Цім 5, 3.
  114. Пар. Эф 5, 32.
  115. Пар. Быц 2, 22-24; Прып 5, 18-20; 31, 10-31; Тоб 8, 4-8; Пп 1, 1-3; 2, 16; 4,16-5,1; 7, 8-11; 1 Кар 7, 3-6; Эф 5, 25-33.
  116. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii: AAS 22 (1930), pp. 547-548; DENZ. 2232 (3707).
  117. Пар. 1 Кар 7, 5.
  118. Пар. PIUS XII, Allocutio Tra le visite, 20 ian. 1958: AAS 50 (1958), p. 91.
  119. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii: AAS 22 (1930), pp. 559-561; DENZ.-SCHЦN. 3716-3718; PIUS XII, Allocutio Conventui Unionis Italicae inter Obstetrices, 29 oct. 1951: AAS 43 (1951), pp. 835-854; PAULUS VI, Allocutio ad Em.mos Patres Purpuratos, 23 iunii 1964: AAS 56 (1964), pp. 581-589. Некаторыя пытанні, якія патрабуюць глыбейшага аналізу, па даручэнні Святога Айца былі аддадзены Камісіі па справах народанасельніцтва, сям’і і рэпрадукцыйнасці, каб Святы Айцец мог ацаніць справу пасля правядзення гэтай Камісіяй адпаведных даследаванняў. У гэтым стане навучання Святы Сабор не мае намеру непасрэдна даваць канкрэтныя рашэнні.
  120. Пар. Эф 5, 16; Клс 4, 5.
  121. Пар. Sacramentarium gregorianum: PL 78, 262.
  122. Пар. Рым 5, 15 і 18; 6, 5-11; Гал 2, 20.
  123. Пар. Эф 5, 25-27.
  124. Пар. Expositio introductoria huius Constitutionis, nn. 4-10, supra pp. 684-692.
  125. Пар. Клс 3, 1-2.
  126. Пар. Быц 1, 28.
  127. Пар. Прып 8, 30-31.
  128. Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 11, 8: ed. Sagnard, p. 200; Пар. тамсама, 16, 6: pp. 290-292; 21, 10-22: pp. 370-372; 22, 3: p. 378; і etc.
  129. Пар. Эф 1, 10.
  130. Пар. verba PII XI ad Exc.mum D.num Roland-Gosselin: «Il ne faut jamais perdre de vue que l’objectif de l’Eglise est d’evangйliser et non de civiliser. Si elle civilise, c’est par l’йvangйlisation» (Ніколі не трэба страчваць з поля зроку, што заданне Касцёла — евангелізаваць, а не цывілізаваць. Калі цывілізуе, то праз евангелізацыю) (Semaine Sociale de Versailles, 1936, pp. 461-462).
  131. CONC. VAT. I, Const. dogm. De fide cath., Dei Filius, cap. IV: DENZ. 1795, 1799 (3015, 1019). Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 190.
  132. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), p. 260.
  133. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), p. 283; PIUS XII, Nuntius radiophon., 24 dec. 1941: AAS 34 (1942), pp. 16-17.
  134. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), p. 260.
  135. Пар. IOANNES XXIII, Allocutio habita d. 11 oct. 1962, in initio Concilii: AAS 54 (1962), p. 792.
  136. Пар. CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 123 AAS 56 (1964), p. 131; PAULUS VI, Discorso agli artisti romani, 7 maii 1964: AAS 56 (1964), pp. 439-442.
  137. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de institutione sacerdotali, Optatam totius, et Decl. de educatione christiana, Gravissimum educationis.
  138. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. IV, n. 37: AAS 57 (1965), pp. 42-43.
  139. Пар. PIUS XII, Nuntius radioph, 23 martii 1952: AAS 44 (1952), p. 273; IOANNES XXIII, Allocutio ad A.C.L.I., 1 maii 1959: AAS 51 (1959), p. 358.
  140. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 190ss.; PIUS XII, Nuntius radioph, 23 martii 1952: AAS 44 (1952), p. 276ss.; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 450; CONC. VAT. II, Decretum de instrum. communic. socialis, Inter mirifica, cap. I, n. 6: AAS 56 (1964), p. 147.
  141. Пар. Мц 16, 26; Лк 16, 1-31; Клс 3, 17.
  142. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Libertas praestantissimum, 20 iunii 1888: ASS 20 (1887-88), pp. 597ss.; PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 191ss.; ён жа, Divini Redemptoris: AAS 29 (1937), p. 65ss.; PIUS XII, Nuntius natalicius 1941: AAS 34 (1942), p. 10ss.; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), pp. 401-464.
  143. Адносна праблем земляробства гл. асабліва: IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 341ss.
  144. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Rerum Novarum: ASS 23 (1890-91), pp. 649-662; PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), pp. 200-201; ён жа, Litt. Encycl. Divini Redemptoris: AAS 29 (1937), p. 92; PIUS XII, Nuntius radiophonicus in pervigilio Natalis Domini 1942: AAS 35 (1943), p. 20; ён жа, Allocutio 13 iunii 1943: AAS 35 (1943), p. 172; ён жа, Nuntius radiophonicus operariis Hispaniae datus, 11 martii 1951: AAS 43 (1951), p. 215; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 419.
  145. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), pp. 408, 424, 427; слова «in curatione» (у распараджэнні) узята з лацінскага тэксту: Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 199. У аспекце эвалюцыі праблемы гл. таксама: PIUS XII, Allocutio 3 iunii 1950: AAS 42 (1950), pp. 485-488; PAULUS VI, Allocutio 8 iunii 1964: AAS 56 (1964), pp. 574-579.
  146. Пар. PIUS XII, Epist. Encycl. Sertum laetitiae: AAS 31 (1939), p. 642; IOANNES XXIII, Allocutio concistorialis: AAS 52 (1960), pp. 5-11; ён жа, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 411.
  147. Пар. S. THOMAS, Summa Theol. II-II, q. 32, a. 5 ad 2; тамсама q. 66, a. 2: пар. explicationem in LEO XIII, Litt. Encycl. Rerum Novarum: ASS 23 (1890-91), p. 651; пар. таксама PIUS XII, Allocutio, 1 iunii 1941: AAS 33 (1941), p. 199; ён жа, Nuntius radiophonicus natalicius 1954: AAS 47 (1955), p. 27.
  148. Пар. S. BASILIUS, Hom. in illud Lucae «Destruam horrea mea», n. 2: PG 31, 263; LACTANTIUS, Divinarum Institutionum, lib. V, de iustitia: PL 6, 565 B; S. AUGUSTINUS, In Ioann. Ev., tr. 50, n. 6: PL 35, 1760; ён жа, Enarratio in Ps. CXLVII, 12: PL 37, 1922; S. GREGORIUS M., Homiliae in Ev., hom. 20, 12: PL 76, 1165: ён жа, Regulae Pastoralis liber, pars III, c. 21: PL 77, 87; S. BONAVENTURA, In III Sent. d. 33, dub. I: ed. QUARACCHI III, 728; ён жа, In IV Sent. d. 15, p. II, a. 2, q. 1; тамсама IV, 371b; Quaest. de superfluo: ms. Assisi, Bibl. comun. 186, ff. 112a-113a; S. ALBERTUS M., In III Sent., d. 33, a. 3, sol. 1: ed. BORGNET XXVIII, 611; ён жа In IV Sent. d. 15, a. 16: тамсама, XXIX, 494-497. Адносна азначэння «таго, што лішняе» ў наш час гл.: IOANNES XXIII, Nuntius radiotelevisificus, 11 sept. 1962: AAS 54 (1962), p. 682: «Dovere di ogni uomo, dovere impellente del cristiano и di considerare il superfluo con la misura delle necessitа altrui, et di ben vigilare perchй l’amministrazione e la distribuzione dei beni creati venga posta a vantaggio di tutti» (Абавязкам кожнага чалавека, пільным абавязкам хрысціяніна з’яўляецца ацэнка таго, што лішняе, паводле меры патрэбы другога, і старанны клопат аб тым, каб кіраванне створанымі дабротамі і іх размеркаванне было на карысць усім).
  149. Застаецца ў сіле ў гэтым выпадку старадаўні прынцып: «У крайняй патрэбе ўсё агульнае, г. зн. ім трэба дзяліцца». Пра прычыны, аб’ём і спосаб прымянення прынцыпу ў прапанаваным тэксце, акрамя сённяшніх вядомых аўтараў, гл.: S. THOMAS, Summa Theol. II-II, q. 66, a. 7. Як відаць, для ўласцівага ўжывання прынцыпу трэба захоўваць усе неабходныя маральныя ўмовы.
  150. Пар. GRATIANI Decretum, c. 21, dist. LXXXVI: ed. Friedberg I, 302. Гэтае выказванне сустракаецца ўжо ў: PL 54, 591А et PL 56, 1132B. Пар. Antonianum 27 (1952), 349-366.
  151. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Rerum Novarum: ASS 23 (1890-91), pp. 643-646; PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 191; PIUS XII, Nuntius radiophonicus, 1 iunii 1941: AAS 33 (1941), p. 199; ID., Nuntius radiophonicus in pervigilio Natalis Domini 1942: AAS 35 (1943), p. 17; ID., Nuntius radiophonicus 1 sept. 1944: AAS 36 (1944), p. 253; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), pp. 428-429.
  152. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno: AAS 23 (1931), p. 214; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 429.
  153. Пар. PIUS XII, Nuntius Radiophonicus Pent. 1941: AAS 44 (1941), p. 199; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961 ), p. 430.
  154. Пра належнае ўжыванне дабротаў паводле Новага Запавету гл. Лк 3, 11; 10, 30 і наст.; 11, 41; 1 П 5, 3; Mк 8, 36; 12, 29-31; Як 5, 1-6; 1 Цім 6, 8; Эф 4, 28; 2 Кар 8, 13 і наст.; 1 Ян 3, 17-18.
  155. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 417.
  156. Пар. ён жа, тамсама.
  157. Пар. Рым 13, 1-5.
  158. Пар. Рым 13, 5.
  159. Пар. PIUS XII, Nuntius radioph., 24 dec. 1942: AAS 35 (1943), pp. 9-24; 24 dec. 1944: AAS 37 (1945), pp. 11-17; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), pp. 263, 271, 277-278.
  160. Пар. PIUS XII, Nuntius radioph., 1 iun. 1941: AAS 33 (1941), p. 200; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: l. c., pp. 273-274.
  161. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), pp. 415-418.
  162. Пар. PIUS XI, Alloc. Ai dirigenti della Federazione Universitaria Cattolica: Discorsi di Pio XI: ed. Bertetto, Torino, vol. I (1960), p. 743.
  163. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 13: AAS 57 (1965), p 17.
  164. Пар. Лк 2, 14.
  165. Пар. Эф 2, 16; Клс 1, 20-22.
  166. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), p. 291: «Quare aetate hac nostra, quae vi atomica gloriatur, alienum est a ratione, bellum iam aptum esse ad violata iura sarcienda» (Таму ў нашу эпоху, якая ганарыцца атамнай сілай, неразумна было б меркаваць, што вайна прыдатная для аднаўлення парушаных правоў).
  167. Пар. PIUS XII, Allocutio 30 sept. 1954: AAS 46 (1954), p. 589; Nuntius radiophonicus, 24 dec. 1954: AAS 47 (1955), pp. 15ss.; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris: AAS 55 (1963), pp. 286-291; S. PAULUS VI, Allocutio in Consilio Nationum Unitarum, 4 oct. 1965: AAS 57 (1965), pp. 877-885.
  168. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, дзе гаворка ідзе пра раззбраенне: AAS 55 (1963), p. 287.
  169. Пар. 2 Кар 6, 2.
  170. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Ad Petri Cathedram, 29 iunii 1959: AAS 55 (1959), p. 513.
  171. Пар. Мц 7, 21.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКЛАРАЦЫЯ
ПРА РЭЛІГІЙНУЮ СВАБОДУ
«DIGNITATIS HUMANAE»

 
 
ПРАВА АСОБЫ І СУПОЛЬНАСЦЯЎ НА ГРАМАДСКУЮ
І ГРАМАДЗЯНСКУЮ СВАБОДУ Ў РЭЛІГІЙНЫХ СПРАВАХ

1. Годнасць чалавечай асобы ў наш час людзі ўсведамляюць усё больш1. Расце таксама колькасць тых, хто патрабуе, каб у сваёй дзейнасці людзі мелі і карысталіся ўласным разуменнем і адказнай свабодай не з прымусу, але ўсведамляючы свой абавязак. Людзі патрабуюць таксама юрыдычнага ўпарадкавання грамадзянскай улады, каб годная свабода асобы і супольнасцяў празмерна не звужалася. Гэтае патрабаванне свабоды ў чалавечым грамадстве найбольш датычыць духоўных дабротаў чалавека, а перадусім свабоднага вызнання рэлігіі ў грамадстве. Старанна ўлічваючы гэтыя чаканні людзей і маючы намер абвясціць, наколькі яны адпавядаюць праўдзе і справядлівасці, дадзены Ватыканскі Сабор даследуе святую традыцыю і вучэнне Касцёла, адкуль чэрпае новае, што заўсёды гарманіруе са старым.

Таму Святы Сабор у першую чаргу вызнае, што сам Бог паказаў чалавецтву шлях, на якім, служачы Яму, людзі могуць быць збаўлены ў Хрысце і дасягнуць шчасця. Мы верым, што гэтая адзіная праўдзівая рэлігія трывае ў каталіцкім і апостальскім Касцёле, якому Пан Езус пакінуў абавязак пашыраць яе сярод усіх народаў, сказаўшы Апосталам: «Ідзіце, навучайце ўсе народы, хрысцячы іх у імя Айца, і Сына, і Духа Святога, навучайце іх выконваць усё, што Я наказаў вам» (Мц 28, 19-20). З іншага боку, усе людзі павінны шукаць праўду, асабліва ў тым, што датычыцца Бога і Яго Касцёла, і, пазнаўшы, прыняць яе і захаваць.

Аднак Святы Сабор таксама абвяшчае, што гэтыя абавязкі закранаюць і абавязваюць чалавечае сумленне, бо праўда ўсталёўваецца праз саму праўду, якая пранікае ў розумы дзякуючы сваёй слодычы і сіле. У сваю чаргу, паколькі рэлігійная свабода, якая неабходна людзям для выканання свайго абавязку служэння Богу, прадугледжвае ў грамадзянскай супольнасці адсутнасць прымусу, яна захоўвае непарушным традыцыйнае каталіцкае вучэнне пра маральны абавязак людзей і супольнасцяў адносна праўдзівай рэлігіі і адзінага Хрыстовага Касцёла. Акрамя гэтага, Святы Сабор, разглядаючы пытанне пра рэлігійную свабоду, мае намер развіць вучэнне апошніх Найвышэйшых Пантыфікаў пра непарушныя правы чалавечай асобы і правапарадак у грамадстве.


І. АГУЛЬНАЕ ПАНЯЦЦЕ РЭЛІГІЙНАЙ СВАБОДЫ

2. Ватыканскі Сабор абвяшчае, што чалавечая асоба мае права на рэлігійную свабоду. Гэтая свабода заключаецца ў тым, што ўсе людзі павінны быць свабодныя ад прымусу з боку іншых асоб або сацыяльных груп і любой чалавечай улады, каб у рэлігійных справах ніхто не быў змушаны дзейнічаць насуперак свайму сумленню, прыватна ці публічна, паасобку ці разам з іншымі. Сабор таксама сцвярджае, што права на рэлігійную свабоду грунтуецца на годнасці чалавечай асобы, пазнанай праз Божае слова, дадзенае ў Аб’яўленні, і розум2. Права чалавечай асобы на рэлігійную свабоду ў грамадскім правапарадку павінна прызнавацца такім чынам, каб яно стала грамадзянскім правам.

З прычыны сваёй годнасці ўсе людзі як асобы, адораныя розумам і свабоднай воляй і таму здольныя да асабістай адказнасці, адчуваюць натуральную патрэбу і маральны абавязак шукаць праўду, і перш за ўсё тую, якая датычыць рэлігіі. Яны таксама абавязаны дзейнічаць згодна з пазнанай праўдай і будаваць усё сваё жыццё ў адпаведнасці з патрабаваннямі праўды. Аднак людзі не споўняць, згодна са сваёй прыродай, гэты абавязак, без псіхалагічнай свабоды, а таксама без свабоды ад усялякага знешняга прымусу. Значыць, права на рэлігійную свабоду грунтуецца не на суб’ектыўным стаўленні асобы, але на самой яе прыродзе. Таму права на такую свабоду працягвае існаваць нават для тых, хто не выконвае свайго абавязку шукаць праўду і жыць паводле яе. Карыстанне гэтым правам не можа быць забаронена, калі захоўваецца справядлівы грамадскі парадак.

3. Усё стане яшчэ больш ясным, калі ўлічыць, што найвышэйшай нормай чалавечага жыцця ёсць Божы закон — вечны, аб’ектыўны і універсальны, праз які Бог паводле намеру сваёй мудрасці і любові ўпарадкоўвае, кіруе і валадарыць усім светам і ўсімі шляхамі чалавецтва. Удзельнікам свайго закону Бог робіць чалавека, каб ён праз міласэрнае кіраванне Божага Провіду мог яшчэ глыбей пазнаць нязменную праўду3. Таму кожны мае абавязак і права шукаць праўду ў рэлігійных справах, каб пры дапамозе адпаведных сродкаў мудра сфарміраваць для свайго сумлення правільнае і праўдзівае суджэнне.

Аднак праўду трэба шукаць уласцівым чалавечай асобе і яе сацыяльнай прыродзе спосабам, а менавіта шляхам свабоднага даследавання, навучання або кіравання, камунікацыі і дыялогу, у якіх людзі тлумачаць адно аднаму праўду, якую адкрылі (або лічаць, што адкрылі), дзеля ўзаемадапамогі ў пошуках праўды. Пасля пазнання праўды трэба яе моцна трымацца на падставе асабістай згоды.

Чалавек успрымае і прызнае наказы Божага закону сваім сумленнем. Ва ўсёй сваёй дзейнасці ён павінен кіравацца ім, каб прыйсці да Бога — сваёй мэты. Таму нельга прымушаць чалавека дзейнічаць насуперак свайму сумленню. Нельга таксама пазбаўляць яго права дзейнічаць згодна са сваім сумленнем, асабліва ў рэлігійных справах. Практыкаванне рэлігіі па сваёй сутнасці найперш складаецца з унутраных добраахвотных і свабодных актаў, праз якія чалавек непасрэдна скіроўваецца да Бога, а такія акты ніякая чалавечая ўлада не можа прадпісваць ці забараняць4. Сама сацыяльная прырода чалавека патрабуе, каб ён знешне праяўляў свае ўнутраныя рэлігійныя акты, каб яднаўся з іншымі ў рэлігійных справах, каб вызнаваў сваю рэлігію ў супольнасці.

Таму робіцца гвалт над чалавечай асобай і парадкам, усталяваным Богам для людзей, калі забараняецца свабодна практыкаваць рэлігію ў грамадстве чалавеку, які пры гэтым захоўвае справядлівы грамадскі парадак.

Рэлігійныя акты, праз якія людзі прыватна ці публічна звяртаюцца да Бога паводле асабістага пераканання, сваёй сутнасцю пераўзыходзяць парадак зямных і часовых спраў. Таму грамадзянская ўлада, якой уласціва імкненне да агульнага часовага дабра, сапраўды павінна прызнаваць рэлігійнае жыццё сваіх грамадзян і спрыяць яму. Аднак трэба сказаць, што яна парушае свае межы, калі спрабуе кіраваць рэлігійнымі актамі ці перашкаджае ім.

4. Свабода, або адсутнасць прымусу ў рэлігійных справах, якая належыць паасобным людзям, павінна захоўвацца і тады, калі яны дзейнічаюць у супольнасці. Рэлігійныя супольнасці з’яўляюцца неабходнымі паводле сацыяльнай прыроды як чалавека, так і самой рэлігіі.

Гэтым супольнасцям, калі яны не парушаюць справядлівыя патрабаванні грамадскага парадку, па праву належыць свабода, каб яны маглі кіравацца ўласнымі нормамі, ушаноўваць найвышэйшае Боства ў публічным кульце, дапамагаць сваім членам у практыкаванні рэлігійнага жыцця і падтрымліваць іх сваім вучэннем, а таксама развіваць тыя ўстановы, у якіх яны маглі б супрацоўнічаць дзеля ўладкавання свайго жыцця згодна са сваімі рэлігійнымі прынцыпамі.

Рэлігійныя супольнасці маюць таксама права на тое, каб грамадзянская ўлада заканадаўчымі мерамі ці адміністратыўнымі дзеяннямі не перашкаджала ім выбіраць, навучаць, прызначаць і перамяшчаць сваіх святароў, мець адносіны з рэлігійнымі ўладамі і супольнасцямі за мяжой, узводзіць будынкі для рэлігійных мэтаў, атрымліваць і выкарыстоўваць адпаведныя сродкі і маёмасць.

Рэлігійныя супольнасці таксама маюць права без перашкод публічна навучаць сваёй веры вусна ці пісьмова і вызнаваць яе. Аднак у пашырэнні веры і ва ўстанаўленні рэлігійных практык заўсёды трэба пазбягаць любой дзейнасці, падобнай да прымусу або да нягоднага ці несправядлівага пераконвання, асабліва ў дачыненні да людзей малаадукаваных ці бедных. Такія дзеянні трэба лічыць злоўжываннем сваім правам і парушэннем правоў іншых.

Акрамя гэтага, з самога паняцця рэлігійнай свабоды вынікае, што рэлігійным супольнасцям не забараняецца свабодна праяўляць асаблівую сілу свайго веравучэння ў арганізацыі грамадства і ажыўленні ўсёй чалавечай дзейнасці. Урэшце, у сацыяльнай прыродзе чалавека і ў самой сутнасці рэлігіі бярэ пачатак права, паводле якога людзі, натхнёныя сваім рэлігійным пачуццём, могуць свабодна збірацца разам або ствараць адукацыйныя, культурныя, дабрачынныя і грамадскія аб’яднанні.

5. Кожная сям’я, паколькі па свайму натуральнаму закону з’яўляецца ў пэўным сэнсе грамадствам, мае права свабодна наладжваць сваё хатняе рэлігійнае жыццё пад кіраўніцтвам бацькоў. Бацькі ў адпаведнасці з уласнымі рэлігійнымі перакананнямі маюць права выбраць парадак рэлігійнага выхавання сваіх дзяцей. Таму грамадзянская ўлада павінна прызнаць права бацькоў сапраўды свабодна выбіраць школы ці іншыя сродкі выхавання, і за гэтую свабоду выбару на іх не павінен прама ці ўскосна ўскладацца несправядлівы цяжар. Акрамя гэтага, права бацькоў парушаецца, калі іх дзеці змушаны наведваць заняткі, супярэчныя іх рэлігійным перакананням, або калі ўсім навязваецца адзіная сістэма адукацыі, з якой выключана рэлігійная фармацыя.

6. Агульнае дабро грамадства, г.зн. сукупнасць умоў грамадскага жыцця, пры якіх людзі могуць у поўнай меры і з адноснай лёгкасцю дасягнуць дасканаласці, заснавана найперш на абароне правоў і абавязкаў чалавечай асобы5. Таму аб праве на рэлігійную свабоду павінны клапаціцца грамадства, сацыяльныя групы, дзяржава, Касцёл і іншыя рэлігійныя супольнасці паводле ўласцівага ім парадку і ў залежнасці ад іх абавязкаў адносна агульнага дабрабыту.

Абарона і захаванне непарушных правоў чалавека з’яўляецца істотным абавязкам кожнай грамадзянскай улады6. Таму грамадзянская ўлада праз справядлівыя законы і адпаведныя сродкі павінна эфектыўна абараняць рэлігійную свабоду ўсіх сваіх грамадзян і дапамагаць у стварэнні ўмоў, спрыяльных для развіцця рэлігійнага жыцця, каб грамадзяне маглі сапраўды карыстацца сваімі рэлігійнымі правамі і выконваць свае рэлігійныя абавязкі, а таксама каб само грамадства атрымлівала карысць ад дабротаў справядлівасці і спакою, якія вынікаюць з вернасці чалавека Богу і Яго святой волі7.

Калі з прычыны пэўных умоў, у якіх жывуць тыя ці іншыя народы, за нейкай адной рэлігійнай супольнасцю прызнаецца выключны грамадзянскія статус у грамадскім правапарадку, то неабходна, каб адначасова прызнавалася і захоўвалася права ўсіх грамадзян і рэлігійных супольнасцяў на рэлігійную свабоду.

Урэшце, грамадзянская ўлада павінна клапаціцца, каб роўнасць грамадзян перад законам па рэлігійнай прыналежнасці, якая сама па себе з’яўляецца агульным дабром грамадства, ніколі адкрыта ці закамуфлявана не парушалася і каб ніхто з грамадзян не адчуваў дыскрымінацыі.

З гэтага вынікае, што грамадзянскай уладзе не дазваляецца сілай, пагрозай ці іншымі сродкамі навязваць грамадзянам вызнанне ці адкідванне той ці іншай рэлігіі або забараняць каму-небудзь далучацца ці пакідаць тую ці іншую рэлігійную супольнасць. Яшчэ больш парушае Божую волю і святыя правы асобы і чалавечай сям’і любое ўжыванне сілы для знішчэння рэлігіі ці стварэння для яе перашкод або ва ўсім чалавечым родзе, або ў нейкай асобнай краіне ці ў пэўнай групе людзей.

7. Права на рэлігійную свабоду рэалізуецца ў чалавечым грамадстве, і таму карыстанне гэтым правам рэгулюецца пэўнымі абавязковымі нормамі.

Пры карыстанні любой свабодай неабходна захоўваць маральны прынцып асабістай і грамадскай адказнасці: пры рэалізацыі сваіх правоў асобныя людзі і сацыяльныя групы згодна з маральным законам абавязаны ўлічваць правы іншых, свае абавязкі адносна іншых і ўсеагульнае дабро. Да ўсіх трэба ставіцца справядліва і гуманна.

Акрамя таго, грамадзянская супольнасць мае права абараняць сябе ад магчымых злоўжыванняў, здзейсненных пад выглядам рэлігійнай свабоды. Забеспячэнне такой абароны — справа грамадзянскай улады. Аднак гэта павінна адбывацца без самаўпраўства ці несправядлівай падтрымкі якога-небудзь аднаго боку і згодна з юрыдычнымі нормамі, якія адпавядаюць аб’ектыўнаму маральнаму парадку. Гэтыя нормы неабходны для эфектыўнай абароны правоў усіх грамадзян і мірнага суіснавання, для адпаведнага клопату пра сапраўдны грамадскі спакой, якім з’яўляецца зладжанае жыццё ў сапраўднай справядлівасці, а таксама для належнай абароны грамадскай маралі. Усё гэта складае фундаментальную частку агульнага дабра і называецца грамадскім парадкам. У астатнім трэба захоўваць у грамадстве прынцып інтэгральнай свабоды, згодна з якім свабода чалавека павінна захоўвацца максімальна, і толькі тады і настолькі павінна абмяжоўвацца, калі і наколькі гэта будзе неабходным.

8. У наш час людзі церпяць розны ўціск, ім пагражае страта здольнасці свабодна выпрацоўваць сваё меркаванне. З іншага боку, здаецца, што многія схіляюцца да таго, каб выкарыстоўваць свабоду для любога непадпарадкавання ўладзе і для невыканання абавязку паслухмянасці.

Таму Ватыканскі Сабор заклікае ўсіх, асабліва тых, хто займаецца выхаваннем іншых, зрабіць усё магчымае для фарміравання такіх людзей, якія, паважаючы маральны парадак, будуць паслухмяныя законнай уладзе, а з іншага боку, будуць любіць сапраўдную свабоду, а менавіта людзей, якія ў святле праўды маглі б выпрацоўваць уласнае меркаванне, з адказнасцю здзяйсняць свае ўчынкі і імкнуцца да таго, што праўдзівае і справядлівае, а таксама ахвотна супрацоўнічаюць у гэтым з іншымі.

Такім чынам, рэлігійная свабода павінна таксама імкнуцца і весці да таго, каб людзі больш адказна выконвалі свае абавязкі ў грамадскім жыцці.

ІІ. РЭЛІГІЙНАЯ СВАБОДА Ў СВЯТЛЕ АБ’ЯЎЛЕННЯ

9. Тое, што Ватыканскі Сабор абвяшчае наконт правоў чалавека на рэлігійную свабоду, абапіраецца на годнасць асобы, патрабаванні якой паўней адкрываюцца чалавецтву дзякуючы шматвяковаму вопыту. Больш за тое, гэтае вучэнне пра свабоду мае карані ў Божым Аб’яўленні, і таму хрысціяне павінны з найбольшай пашанай яго захоўваць. Аб’яўленне непасрэдна не сцвярджае права на свабоду ад знешняга прымусу ў рэлігійных справах, аднак раскрывае годнасць чалавечай асобы ва ўсёй яе паўнаце, паказвае павагу Хрыста да свабоды чалавека адносна абавязку верыць Божаму слову і вучыць нас таму духу, які вучні такога Настаўніка павінны распазнаваць і выяўляць ва ўсім. Такім чынам раскрываюцца асноўныя прынцыпы, на якіх грунтуецца вучэнне гэтай Дэкларацыі пра рэлігійную свабоду. У прыватнасці, рэлігійная свабода ў грамадстве цалкам гарманіруе са свабодай акту хрысціянскай веры.

10. Адным з асноўных прынцыпаў каталіцкага вучэння, якое змешчана ў Божым слове і заўсёды прапаведавалася Айцамі Касцёла8, заключаецца ў тым, што чалавек павінен адказваць Богу верай дабравольна. Таму нікога нельга прымушаць прыняць веру9. Акт веры па сваёй сутнасці з’яўляецца дабравольным, бо чалавек, адкуплены Хрыстом Збаўцам і пакліканы праз Езуса Хрыста да ўсынаўлення10, не можа прыйсці да Бога, які адкрывае сябе, пакуль пад кіраўніцтвам Айца11 не выкажа Богу разумную і свабодную паслухмянасць веры. Таму адсутнасць у рэлігійных справах усялякага прымусу з боку людзей будзе цалкам адпавядаць сутнасці веры. Адпаведна, прынцып рэлігійнай свабоды значна садзейнічае таму, каб людзі маглі без перашкод запрашацца да хрысціянскай веры, да дабравольнага прыняцця і актыўнага яе вызнавання ўсім сваім жыццём.

11. Бог кліча людзей служыць Яму ў духу і праўдзе, і яны прымаюць гэты абавязак у сваім сумленні, але не адчуваюць у гэтым прымусу. Таму што Бог шануе годнасць чалавечай асобы, якую Ён сам стварыў і якая павінна кіравацца ўласным меркаваннем і карыстацца свабодай. Гэтая праўда цалкам выявілася ў Езусе Хрысце, у якім Бог дасканала паказаў сябе і свае шляхі. Хрыстус, наш Настаўнік і Пан12, ціхі і пакорны сэрцам13, цярпліва запрашаў і заклікаў да сябе вучняў14. Цудамі Ён як бы падмацоўваў і пацвярджаў сваё прапаведаванне, каб абудзіць і ўмацаваць веру тых, хто Яго слухаў, але без прымусу15. Сапраўды, Ён дакараў за бязвер’е тых, хто слухаў Яго, але здзяйсненне пакарання ў дзень Суда пакінуў Богу16. Калі Ён паслаў сваіх Апосталаў у свет, то сказаў ім: «Хто паверыць і ахрысціцца, будзе збаўлены, а хто не паверыць, будзе асуджаны» (Мк 16, 16). Прызнаючы, што разам з пшаніцай быў пасеяны і каласоўнік, Ён загадаў пакінуць расці разам і адно, і другое аж да часу жніва, якое адбудзецца ў канцы свету17. Ён адмовіўся быць палітычным Месіяй, які кіруе сілай18, і пажадаў называць сябе Сынам Чалавечым, які прыйшоў, «каб служыць і аддаць жыццё сваё для адкуплення многіх» (Мк 10, 45). Ён паказаў сябе дасканалым Слугой Бога19, які «трысціны надламанай не пераломіць, і кнота, які тлее, не пагасіць» (Мц 12, 20). Ён прызнаў грамадзянскую ўладу і яе правы, калі загадаў плаціць падатак цэзару, аднак выразна нагадваў, што найвышэйшыя Божыя законы павінны захоўвацца: «Аддайце цэзарава цэзару, а Божае — Богу» (Мц 22, 21). Урэшце, здзейсніўшы на крыжы справу адкуплення, праз якую даў збаўленне і сапраўдную свабоду людзям, Ён скончыў сваё Аб’яўленне. І хоць сведчыў аб праўдзе20 , аднак не хацеў сілаю навязваць яе тым, хто супраціўляўся ёй, бо Яго Валадарства абараняецца не мячом21. Яно ўмацоўваецца сведчаннем аб праўдзе і слуханнем праўды, а пашыраецца дзякуючы той любові, якой Хрыстус, узняты на крыжы, прываблівае да сябе людзей22.

Навучаныя словам і прыкладам Хрыста, Апосталы ішлі тым жа шляхам. З самага пачатку Касцёла вучні Хрыста імкнуліся прывесці людзей да веры ў Хрыста Пана не пры дапамозе прымусу або сродкаў, не вартых Евангелля, але перадусім моцай Божага слова23. Яны мужна прапаведавалі ўсім план Бога Збаўцы, «які хоча, каб усе людзі збавіліся і дасягнулі пазнання праўды» (1 Цім 2, 4). Аднак у той жа час яны паважалі абяздоленых, нават калі тыя памыляліся, і так паказвалі, што «кожны з нас адкажа за сябе перад Богам» (Рым 14, 12)24, а таму павінен падпарадкавацца свайму сумленню. Падобна Хрысту Апосталы заўсёды імкнуліся сведчыць аб Божай праўдзе і «адважна абвяшчалі Божае слова» (Дз 4, 31), праяўляючы немалую мужнасць перад народамі і іх кіраўнікамі25. Яны цвёрда верылі, што само Евангелле з’яўляецца Божай моцай для збаўлення ўсіх, хто верыць26. Таму адкінулі ўсю «цялесную зброю»27 і, ідучы за прыкладам ціхага і цярплівага Хрыста, яны прапаведавалі Божае слова з упэўненасцю, што яго Божай сілай можна супрацьстаяць сілам, накіраваным супраць Бога28, і прывесці людзей да веры ў Хрыста і да паслухмянасці Яму29. Як Настаўнік, так і Апосталы прызнавалі законную грамадзянскую ўладу. «Бо няма ўлады не ад Бога», — як вучыць Апостал, і таму загадвае: «Кожны няхай будзе падначалены вышэйшым уладам... Той, хто пярэчыць уладзе, пярэчыць Божаму ўстанаўленню» (Рым 13, 1-2)30. Але ў той жа час яны не баяліся супярэчыць публічнай уладзе, якая не прымала святую волю Бога: «Трэба слухацца Бога больш, чым людзей» (Дз 5, 29)31. Гэтым шляхам ішло вялікае мноства мучанікаў і вернікаў праз усе вякі і па ўсёй зямлі.

12. Таму Касцёл, верны евангельскай праўдзе, ідзе шляхам Хрыста і Апосталаў, калі прызнае, што прынцып рэлігійнай свабоды адпавядае годнасці чалавека, што ён згодны з Божым Аб’яўленнем і падтрымлівае яго. Цягам вякоў Касцёл захоўваў і перадаваў гэтую дактрыну, атрыманую ад Настаўніка і Апосталаў. У жыцці Божага народу, які пілігрымуе праз зменлівую чалавечую гісторыю, часам былі такія дзеянні, якія не адпавядалі духу Евангелля і нават супярэчылі яму. Нягледзячы на гэта заўсёды заставалася непарушным вучэнне Касцёла, што нікога нельга прымушаць да веры.

Такім чынам, закваска Евангелля доўгі час дзейнічала ў розумах людзей і ў значнай ступені садзейнічала таму, што з цягам часу людзі сталі больш шырока прызнаваць годнасць чалавечай асобы і ўзрасла іх перакананасць у тым, што асоба ў грамадстве павінна быць свабоднай ад любога чалавечага прымусу ў рэлігійных справах.

13. Найбольшай каштоўнасцю, якая ўваходзіць у дабро Касцёла ды і самой зямной дзяржавы і якую заўсёды і ўсюды трэба берагчы і абараняць ад усялякага замаху, безумоўна з’яўляецца такая свабода дзеяння Касцёла, якой патрабуе клопат пра збаўленне людзей32. Гэта тая святая свабода, якой Адзінародны Сын Божы надзяліў Касцёл і якую Ён набыў сваёй крывёю. Яна настолькі ўласцівая Касцёлу, што той, хто выступае супраць яе, выступае супраць волі Бога. Свабода Касцёла — гэта фундаментальны прынцып адносінаў паміж Касцёлам і грамадзянскімі ўладамі і ўсім грамадзянскім парадкам.

У чалавечым грамадстве і перад любой публічнай уладай Касцёл адстойвае сваю свабоду як усталяваная Панам Езусам духоўная ўлада, якая згодна з Божым наказам мае абавязак ісці па ўсім свеце і прапаведаваць Евангелле кожнаму стварэнню33. Касцёл таксама патрабуе свабоды для сябе як для супольнасці людзей, якія маюць права жыць у грамадстве згодна з прадпісаннямі хрысціянскай веры34.

Толькі тады, калі прынцып рэлігійнай свабоды не толькі абвяшчаецца на словах ці проста адлюстраваны ў заканадаўстве, але таксама сапраўды ажыццяўляецца, Касцёл атрымлівае неабходную для выканання боскай місіі стабільную юрыдычную і фактычную незалежнасць, якой настойліва патрабавалі ў грамадстве касцёльныя ўлады35. У той жа час хрысціяне, як і ўсе іншыя людзі, маюць грамадзянскае права на тое, каб ім не перашкаджалі жыць у згодзе са сваім сумленнем. Таму існуе гармонія паміж свабодай Касцёла і рэлігійнай свабодай, якая разумеецца як права усіх людзей і супольнасцяў і якая зацверджана законам.

14. Дзеля захавання вернасці Божаму наказу «навучаць усе народы» (пар. Мц 28, 19), каталіцкі Касцёл павінен з усіх сілаў працаваць, «каб слова Пана пашыралася і праслаўлялася» (2 Тэс 3, 1).

Таму Касцёл настойліва просіць сваіх дзяцей «перш за ўсё... каб мольбы, малітвы, просьбы аб заступніцтве і падзякі ўзносіліся за ўсіх людзей... Гэта добра і прыемна ў вачах Збаўцы нашага, Бога, які хоча, каб усе людзі былі збаўлены і дайшлі да пазнання праўды» (1 Цім 2, 1-4).

У фарміраванні свайго сумлення хрысціяне павінны старанна зважаць на святое і трывалае вучэнне Касцёла36. Па волі Хрыста каталіцкі Касцёл з’яўляецца настаўнікам праўды, і яго абавязак — абвяшчаць тую Праўду, якой з’яўляецца Хрыстус, і аўтэнтычна навучаць ёй, а таксама абвяшчаць і сцвярджаць сваёй уладай тыя маральныя прынцыпы, якія вынікаюць з самой чалавечай прыроды. Акрамя гэтага, няхай хрысціяне мудра абыходзяцца з тымі, хто не верыць, няхай «у Духу Святым, у любові некрывадушнай, у слове праўды» (2 Кар 6, 6-7) распаўсюджваюць святло жыцця з усёй упэўненасцю37 і апостальскай адвагай, нават да праліцця сваёй крыві.

Вучань мае важны абавязак перад Хрыстом Настаўнікам: больш поўна пазнаваць прынятую ад Яго праўду, верна абвяшчаць і мужна абараняць яе, пазбягаючы сродкаў, супярэчных духу Евангелля. У той жа час, любоў Хрыста кліча яго з любоўю, разважлівасцю і цярплівасцю адносіцца да людзей, якія памыляюцца адносна веры або не ведаюць пра яе38. Усё павінна брацца пад увагу: і абавязак перад Хрыстом — жыццядайным Словам, якога неабходна абвяшчаць, і правы чалавечай асобы, і мера ласкі, якой Бог праз Хрыста адарыў чалавека, пакліканага дабравольна прыняць і вызнаваць веру.

15. Бачна, што ў наш час людзі хочуць свабодна вызнаваць рэлігію прыватна і публічна. Больш за тое, рэлігійная свабода ўжо абвешчана ў большасці канстытуцый і ўрачыста прызнаецца міжнароднымі дакументамі39.

Аднак існуюць і такія рэжымы, пры якіх самі грамадзянскія ўлады, хоць свабода рэлігійнага культу прызнаецца ў іх канстытуцыі, спрабуюць перашкодзіць грамадзянам вызнаваць рэлігію, ускладняюць жыццё рэлігійных супольнасцяў і робяць яго небяспечным.

Святы Сабор з радасцю вітае добрыя знакі нашага часу, але з болем кажа пра іншыя вартыя жалю факты. Таму заклікае католікаў і настойліва просіць усіх людзей больш уважліва паразважаць над неабходнасцю рэлігійнай свабоды, асабліва для сучаснай чалавечай сям’і.

Бачна, што ўсе народы ідуць да яшчэ большай еднасці, што адносіны паміж людзьмі розных культур і рэлігій становяцца ўсё больш цеснымі, што ўзрастае ўсведамленне асабістай адказнасці кожнага чалавека. Таму для ўмацавання і ўсталявання міру і згоды ў чалавечай сям’і неабходна, каб рэлігійная свабода мела ўсюды дзейсную юрыдычную абарону і каб захоўваліся вышэйшыя абавязкі і правы людзей, якія дазволяць ім свабодна весці рэлігійнае жыццё ў грамадстве.

Няхай Бог і Айцец усіх учыніць так, каб чалавечая сям’я праз стараннае захаванне прынцыпу рэлігійнай свабоды ў грамадстве магла дасягнуць дзякуючы ласцы Хрыста і моцы Духа Святога найвышэйшай і вечнай «свабоды хвалы дзяцей Божых» (Рым 8, 21).

Усё, што абвешчана ў гэтай Дэкларацыі — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 7 снежня 1965г.
Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Дэкларацыя, абвешчаная 7 снежня 1965 года на закрыцці Сабору, прайшла доўгі і складаны шлях і была прадметам напружаных дыскусій, бо ў ёй разглядаецца магчымасць дыялогу паміж каталіцкім вучэннем і сучаснымі поглядамі. Ідучы за Хрыстом, які клікаў, але не прымушаў, дакумент абвяшчае правы і абавязкі не толькі каталіцкага Касцёла, але і кожнай рэлігійнай групы ажыццяўляць сваю свабоду, у тым ліку і рэлігійную, без прымусу якіх-небудзь асобных людзей і сацыяльных груп. Гэтая свабода датычыць права асобы выбіраць рэлігію і паступаць згодна са сваім сумленнем, бо ніхто не можа здзяйсняць прымус над сумленнем бліжняга, нават дзеля аб’ектыўнай праўды.
q
  1. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), p. 279; тамсама, p. 265; PIUS XII, Nuntius radiophonicus, 24 dec. 1944: AAS 37 (1945), p. 14.
  2. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), pp. 260-261; PIUS XII, Nuntius radiophonicus, 24 dec. 1942: AAS 35 (1943), p. 19; PIUS XI, Litt. Encycl. Mit brennender Sorge, 14 martii 1937: AAS 29 (1937), p. 160; LEO XIII, Litt. Encycl. Libertas praestantissimum, 20 iunii 1888: Acta Leonis XIII, 8 (1888), pp. 237-238.
  3. Пар. S. THOMAS, Summa theologica, I-II, q. 91, a. 1; q. 93, a. 1-2.
  4. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), p. 270; PAULUS VI, Nuntius radiophonicus, 22 dec. 1964: AAS 57 (1965), pp. 181-182; S. THOMAS, Summa theologica, I-II, q. 91, a. 4 c.
  5. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), p. 417; ён жа, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), p. 273.
  6. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), pp. 273-274; PIUS XII, Nuntius radiophonicus, 1 iunii 1942: AAS 33 (1941), p. 200.
  7. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Immortale Dei, 1 nov. 1885: ASS 18 (1885), p. 161.
  8. Пар. LACTANTIUS, Divinarum Institutionum, Lib. V, 19: CSEL 19, pp. 463-464, 465; PL 6, 614 et 616 (cap. 20); S. AMBROSIUS, Epistola ad Valentinianum Imp., Ep. 21: PL 16, 1005; S. AUGUSTINUS, Contra litteras Petiliani, Lib. II, cap. 83: CSEL 52, p. 112; PL 43, 315; пар. C. 23, q. 5, c. 33 (ed. Friedberg, col. 939); ён жа, Ep. 23: PL 33, 98; ён жа, Ep. 34: PL 33, 132; ён жа, Ep. 35: PL 33, 135; S. GREGORIUS MAGNUS, Epistola ad Virgilium et Theodorum Episcopos Massiliae Galliarum, Registrum Epistolarum, I, 45: MGH Ep. 1, P. 72; PL 77, 510-511 (lib. I, ep. 47); ён жа, Epistola ad Iohannem Episcopum Constantinopolitanum, Registrum Epistolarum, III, 52: MGH Ep. I, p. 210; PL 77, 649 (lib. III, ep. 53); пар. D. 45, c. 1 (ed. Friedberg, col. 160); CONC. TOLET. IV, c. 57: MANSI 10, 633; пар. D. 45, c. 5 (ed. Friedberg, col. 161-162); CLEMENS III: X., V, 6, 9: ed. Friedberg, col. 774; INNOCENTIUS III, Epistola ad Arelatensem Archiepiscopum, X., III, 42, 3: ed. Friedberg, col. 646.
  9. Пар. CIC, can. 1351; PIUS XII, Allocutio ad Praelatos Auditores caeterosque officiales et administros Tribunalis S. Romanae Rotae, 6 oct. 1946: AAS 38 (1946), p. 394; ён жа, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iunii 1943: AAS (1943), p. 243.
  10. Пар. Эф 1, 5.
  11. Пар. Ян 6, 44.
  12. Пар. Ян 13, 13.
  13. Пар. Mц 11, 29.
  14. Пар. Mц 11, 28-30; Ян 6, 67-68.
  15. Пар. Mц 9, 28-29; Mк 9, 23-24; 6, 5-6; PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), pp. 642-643.
  16. Пар. Mц 11, 20-24; Рым 12, 19-20; 2 Тэс 1, 8.
  17. Пар. Mц 13, 30. 40-42.
  18. Пар. Mц 4, 8-10; Ян 6, 15.
  19. Пар. Іс 42, 1-4.
  20. Пар. Ян 18, 37.
  21. Пар. Mц 26, 51-53; Ян 18, 36.
  22. Пар. Ян 12, 32.
  23. Пар. 1 Кар 2, 3-5; 1 Тэс 2, 3-5.
  24. Пар. Рым 14, 1-23; 1 Кар 8, 9-13; 10, 23-33.
  25. Пар. Эф 6, 19-20.
  26. Пар. Рым 1, 16.
  27. Пар. 2 Кар 10, 4; 1 Тэс 5, 8-9.
  28. Пар. Эф 6, 11-17.
  29. Пар. 2 Кар 10, 3-5.
  30. Пар. 1 П 2, 13-17.
  31. Пар. Дз 4, 19-20.
  32. Пар. LEO XIII, Litterae Officio sanctissimo, 22 dec. 1887: ASS 20 (1887), p. 269; ён жа, Litterae Ex litteris, 7 aprilis 1887: ASS 19 (1886), p. 465.
  33. Пар. Mк 16, 15; Mц 28, 18-20: PIUS XII, Litt. Encycl. Summi Pontificatus, 20 oct. 1939: AAS 31 (1939), pp. 445-446.
  34. Пар. PIUS XI, Litterae Firmissimam constantiam, 28 martii 1937: AAS 29 (1937), p. 196.
  35. Пар. PIUS XII, Allocutio Ci riesce, 6 dec. 1953: AAS 45 (1953), p. 802.
  36. Пар. PIUS XII, Nuntius radiophonicus, 23 martii 1952: AAS 44 (1952), pp. 270-278.
  37. Пар. Дз 4, 29.
  38. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), pp. 299-300.
  39. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 aprilis 1963: AAS 55 (1963), pp. 295-296.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДАГМАТЫЧНАЯ КАНСТЫТУЦЫЯ
ПРА БОЖАЕ АБ’ЯЎЛЕННЕ
«DEI VERBUM»


РАЗДЗЕЛ І - ПРА САМО АБ’ЯЎЛЕННЕ

РАЗДЗЕЛ ІІ - ПЕРАДАВАННЕ БОЖАГА АБ’ЯЎЛЕННЯ

РАЗДЗЕЛ ІІІ - БОЖАЕ НАТХНЕННЕ СВЯТОГА ПІСАННЯ І ЯГО ІНТЭРПРЭТАЦЫЯ

РАЗДЗЕЛ ІV - СТАРЫ ЗАПАВЕТ

РАЗДЗЕЛ V - НОВЫ ЗАПАВЕТ

РАЗДЗЕЛ VІ - СВЯТОЕ ПІСАННЕ Ў ЖЫЦЦІ КАСЦЁЛА

1. Пабожна слухаючы і верна абвяшчаючы Божае Слова, Святы Сабор кіруецца словамі св. Яна, які кажа: «Абвяшчаем вам гэтае вечнае жыццё, якое было ў Айца і аб’явілася нам, — тое, што мы бачылі і чулі, абвяшчаем і вам, каб і вы мелі еднасць з намі. А нашая еднасць ёсць з Айцом і Сынам Ягоным, Езусам Хрыстом» (1 Ян 1, 2-3). Таму ўслед за Трыдэнцкім і Першым Ватыканскім Саборам ён хоча прадставіць сапраўднае вучэнне пра Божае Аб’яўленне і яго перадаванне, каб увесь свет паверыў навіне збаўлення і дзякуючы веры меў надзею, а дзякуючы надзеі — любіў1.

РАЗДЗЕЛ І
ПРА САМО АБ’ЯЎЛЕННЕ

2. Спадабалася Богу ў сваёй дабрыні і мудрасці аб’явіць сябе і адкрыць таямніцу сваёй волі (пар. Эф 1, 9), каб людзі праз Хрыста, уцелаўлёнае Слова, атрымалі ў Духу Святым доступ да Айца і ўдзел у боскай натуры (пар. Эф 2, 18; 2 П 1, 4 ). У гэтым Аб’яўленні нябачны Бог (пар. Клс 1, 15; 1 Цім 1, 17) у сваёй бязмернай любові звяртаецца да людзей, як да сяброў (пар. Зых 33, 11; Ян 15, 14-15), і гаворыць з імі (пар. Бар 3, 38), каб запрасіць да супольнасці з Ім і прыняць да яе. Эканомія Аб’яўлення адбываецца ў справах і словах, знітаваных цеснай унутранай сувяззю так, што справы, учыненыя Богам у гісторыі збаўлення, паказваюць і ўмацоўваюць вучэнне і справы, абазначаныя словамі, а словы ў сваю чаргу абвяшчаюць справы і асвятляюць таямніцу, заключаную ў іх. З дапамогай гэтага Аб’яўлення праўда пра Бога і збаўленне людзей ззяе перад намі ў Хрысце, які ёсць адначасова Пасрэднікам і паўнатою ўсяго Аб’яўлення2.

3. Бог, які праз Слова ўсё стварае (пар. Ян 1, 3) і захоўвае, дае чалавецтву вечнае сведчанне пра сябе ў створаных рэчах (пар. Рым 1, 19-20) і, жадаючы адкрыць шлях да нябеснага збаўлення, Ён ужо на пачатку аб’явіў сябе прабацькам. Пасля іх грэхападзення Бог, паабяцаўшы адкупленне, абудзіў у іх надзею на збаўленне (пар. Быц 3, 15) і няспынна клапоціцца пра чалавечы род, каб даць вечнае жыццё ўсім, хто з цярплівасцю ў добрай справе шукае збаўлення (пар. Рым 2, 6-7). У свой час Ён паклікаў Абрагама, каб вывесці ад яго вялікі народ (пар. Быц 12, 2-3), які пасля патрыярхаў праз Майсея і прарокаў навучыў вызнаваць Яго як Бога жывога і праўдзівага, прадбачлівага Айца і справядлівага Суддзю, чакаць абяцанага Збаўцу, і так цягам вякоў рыхтаваў дарогу для Евангелля.

4. Пасля таго як Бог шмат разоў і па-рознаму гаварыў праз прарокаў, «у гэтыя апошнія дні прамовіў да нас праз Сына» (Гбр 1, 1-2). Паслаў свайго Сына, спрадвечнае Слова, якое асвятляе ўсіх людзей, каб Ён пасяліўся сярод людзей і расказаў ім Божыя таямніцы (пар. Ян 1, 1-18). Таму Езус Хрыстус як уцелаўлёнае Слова і «чалавек, пасланы да людзей»3, «гаворыць Божыя словы» (Ян 3, 34) і здзяйсняе справу збаўлення, якую даручыў Яму Айцец (пар. Ян 5, 36; 17, 4). Таму той, бачачы якога можна бачыць і Айца (пар. Ян 14, 9), усёй сваёй прысутнасцю і аб’яўленнем, словамі і справамі, знакамі і цудамі, асабліва сваёй смерцю і слаўным уваскрасеннем, паслаўшы, нарэшце, Духа праўды, здзяйсняе канчатковае Аб’яўленне і пацвярджае боскім сведчаннем, што Бог ёсць з намі, каб вызваліць нас са змроку граху і смерці і ўваскрасіць для вечнага жыцця.

Таму хрысціянская эканомія як новы і канчатковы запавет ніколі не праміне і перад слаўным прыйсцем нашага Пана Езуса Хрыста ўжо не трэба чакаць ніякага новага публічнага Аб’яўлення (пар. 1 Цім 6, 14 і Ціт 2, 13).

5. Перад Богам, які аб’яўляецца, трэба захоўваць паслухмянасць веры (пар. Рым 16, 26; пар. Рым 1, 5; 2 Кар 10, 5-6), праз якую чалавек цалкам дабравольна даручае сябе Яму, выказваючы «поўнае падпарадкаванне розуму і волі Богу, які аб’яўляецца»4, і добраахвотна прымае дадзенае Ім Аб’яўленне. Каб дасягнуць такой веры, неабходна апераджальная і падмацавальная Божая ласка і ўнутраная падтрымка Духа Святога, які ўзрушвае і скіроўвае сэрца да Бога, адкрывае вочы розуму і дае «асалоду ўсім, хто прымае праўду і верыць у яе»5. Каб паглыбіць разуменне Аб’яўлення, той жа Дух Святы няспынна ўдасканальвае веру з дапамогай сваіх дароў.

6. Праз боскае аб’яўленне Бог пажадаў паказаць і перадаць самога сябе, а таксама вечныя пастановы сваёй волі адносна чалавечага збаўлення «дзеля ўдзелу ў Божых дабротах, якія ва ўсіх адносінах перавышаюць усялякае чалавечае разуменне»6.

Святы Сабор сцвярджае, што «Бог, пачатак і канец сусвету, напэўна можа быць пазнаны прыроджаным святлом людскога розуму на падставе створанай рэчаіснасці» (пар. Рым 1, 20). Сабор вучыць, што дзякуючы Божаму Аб’яўленню «тое, што ў Божай рэчаіснасці само па сабе даступна для чалавечага розуму, можа быць пазнана ўсімі з лёгкасцю, з цвёрдай перакананасцю і без ніякага дамешку памылкі нават у сённяшнім стане чалавецтва»7.

РАЗДЗЕЛ ІІ
ПЕРАДАВАННЕ БОЖАГА АБ’ЯЎЛЕННЯ

7. Бог найласкавейшым чынам пастанавіў, каб тое, што Ён адкрыў для збаўлення ўсіх народаў, цягам вякоў заставалася непарушным і перадавалася ўсім пакаленням. Хрыстус Пан, у якім здзейснілася ўсё Аб’яўленне найвышэйшага Бога (пар. 2 Кар 1, 20 і 3, 16–4, 6), наказаў Апосталам перадаваць боскія дары і прапаведаваць усім8 Евангелле, абяцанае раней праз прарокаў, споўненае Ім і абвешчанае Ягонымі вуснамі як крыніца ўсякай збаўчай праўды і дысцыпліны звычаяў. Гэты загад верна выканалі як Апосталы, якія вуснай пропаведдзю, прыкладам і настаўленнямі перадавалі тое, што атрымалі з вуснаў, гутарак і спраў Хрыста і пра што даведаліся навучаныя Духам Святым, так і іншыя Апосталы і апостальскія мужы, якія пад натхненнем Духа Святога запісалі збаўчую навіну9.

Каб Евангелле заўсёды захоўвалася ў Касцёле непарушным і жывым, Апосталы пакінулі як сваіх наступнікаў біскупаў, «перадаючы ім сваю настаўніцкую пасаду»10. Такім чынам, Святая Традыцыя і Святое Пісанне абодвух Запаветаў з’яўляецца як бы люстрам, у якім Касцёл, пілігрымуючы па зямлі, сузірае Бога, ад якога ўсё атрымлівае, пакуль не прыйдзе да Яго, каб аглядаць Бога тварам у твар, якім Ён ёсць ( пар. 1 Ян 3, 2).

8. Так апостальская пропаведзь, асаблівым чынам прадстаўленая ў натхнёных кнігах, павінна была захоўвацца ў няспынным перадаванні ажно да сканчэння часоў.

Апосталы, перадаючы тое, што і самі атрымалі, наказваюць вернікам падтрымліваць традыцыі, якім тыя былі навучаныя праз слова ці пасланне (пар. 2 Тэс 2, 15), і змагацца за веру, якая аднойчы была перададзена ім (пар. Юд 3)11. Перададзенае Апосталамі ахоплівае ўсё, што спрыяе жыццю Божага народу ў святасці і ўмацаванню яго веры. Так Касцёл трывае ў сваім вучэнні, жыцці і кульце і перадае ўсім пакаленням тое, чым ёсць сам, і тое, ува што верыць.

Традыцыя, якая паходзіць ад Апосталаў, развіваецца ў Касцёле з дапамогай Духа Святога12, бо расце ўспрыманне як перададзеных спраў, так і слоў. Гэта адбываецца дзякуючы кантэмпляцыі і стараннасці вернікаў, якія разважаюць пра ўсё гэта ў сваім сэрцы (пар. Лк 2, 19 і 51); дзякуючы глыбокаму разуменню духоўнай рэчаіснасці, якую яны зведваюць, а таксама пропаведзі тых, хто разам з біскупскай сукцэсіяй атрымаў неад’емны дар праўды. Гэта значыць, цягам вякоў Касцёл няспынна ідзе да паўнаты Божай праўды, пакуль у Ім не споўняцца Божыя словы.

Выказванні святых айцоў сведчаць пра жыццядайную прысутнасць гэтай Традыцыі, багацце якой праліваецца ў дзейнасць і жыццё Касцёла, які верыць і моліцца. Дзякуючы гэтай Традыцыі Касцёл мае ўвесь канон Святых Кніг, а само Святое Пісанне ў ёй глыбей разумеецца і няспынна становіцца дзейсным. Так Бог, які калісьці прамовіў, няспынна размаўляе з абранніцай свайго ўмілаванага Сына. І Дух Святы, праз якога ў Касцёле, а праз яго і ва ўсім свеце гучыць жывы голас Евангелля, прыводзіць вернікаў да паўнаты праўды і шчодра пасяляе ў іх слова Хрыста (пар. Клс 3, 16).

9. Святая Традыцыя і Святое Пісанне цесна звязаны паміж сабой і пераклікаюцца адно з адным, бо абодва яны выцякаюць з адной боскай крыніцы, пэўным чынам зрастаецца ў адно і імкнецца да адной мэты. Святое Пісанне — гэта мова Бога, паколькі яно засведчана на пісьме пад натхненнем Божага Духа; Божае слова, якое Хрыстус Пан і Дух Святы даручылі Апосталам, Святая Традыцыя перадае ў цэласці іх паслядоўнікам, каб, ідучы за святлом Духа праўды, яны верна захоўвалі яго дзеля абвяшчэння, паказвалі і пашыралі яго. Дзякуючы гэтаму Касцёл чэрпае сваю ўпэўненасць ва ўсім, што было аб’яўлена, не толькі са Святога Пісання. Таму трэба адно і другое прымаць і ўшаноўваць з аднолькавай пабожнасцю і павагай13.

10. Святая Традыцыя і Святое Пісанне складаюць адзін святы дэпазіт Божага слова, даручаны Касцёлу. Грунтуючыся на ім, увесь святы народ, аб’яднаны са сваімі Пастырамі, няспынна трывае ў вучэнні Апосталаў, у супольнасці, у ламанні хлеба і малітвах (пар. Дз 2, 42), так што ў захаванні перададзенай веры, у яе практыкаванні і абвяшчэнні выяўляецца асаблівая еднасць кіраўнікоў і вернікаў14.

Аднак абавязак праўдзівай інтэрпрэтацыі пісьмовага ці перададзенага Божага слова15 даручаны толькі жывому Настаўніцкаму Інстытуту Касцёла16, улада якога ажыццяўляецца ў імя Езуса Хрыста. Гэты Настаўніцкі Інстытут Касцёла не вышэйшы за Божае слова, але служыць яму, навучаючы толькі таму, што было перададзена. З Божага наказу і з дапамогай Духа Святога ён пабожна слухае Божае слова, свята захоўвае, верна тлумачыць яго і чэрпае з гэтага адзінага дэпазіту веры ўсё тое, што падае для веры як аб’яўленае Богам.

Таму зразумела, што Святая Традыцыя, Святое Пісанне і Настаўніцкі Інстытут Касцёла паводле наймудрэйшай задумы Божай настолькі звязаны і злучаны паміж сабой, што без аднаго няма і другога, а ўсе разам — кожнае па-свойму пад натхненнем Духа Святога — дзейсна спрыяюць збаўленню душ.

РАЗДЗЕЛ ІІІ
БОЖАЕ НАТХНЕННЕ СВЯТОГА ПІСАННЯ І ЯГО ІНТЭРПРЭТАЦЫЯ

11. Аб’яўленыя Богам праўды, змешчаныя і прадстаўленыя ў Святым Пісанні, былі запісаны пад натхненнем Духа Святога. Таму на падставе апостальскай веры святая Маці-Касцёл лічыць святымі і кананічнымі ўсе кнігі як Старога, так і Новага Запавету з усімі іх часткамі, паколькі яны, напісаныя пад натхненнем Духа Святога (пар. Ян 20, 31; 2 Цім 3, 16; 2 П 1, 19-21; 3, 15-16), належаць аўтарству Бога і ў такой якасці былі перададзены Касцёлу17. Пры складанні святых кніг Бог выбраў людзей і выкарыстаў іх здольнасці і сілы18, каб з дапамогай Яго дзеяння ў іх і праз іх19 яны, як сапраўдныя аўтары, перадалі на пісьме ўсё тое, і толькі тое, што Ён хацеў20.

Паколькі ўсё, што сцвярджаюць натхнёныя аўтары, або агіёграфы, павінна лічыцца сцвярджэннем Духа Святога, таму неабходна вызнаваць, што кнігі Пісання трывала, верна і беспамылкова вучаць праўдзе, якую Бог дзеля нашага збаўлення пажадаў замацаваць у Святым Пісанні21. Такім чынам, «усякае Пісанне натхнёна Богам і карысна для навучання, для пераконвання, для настаўлення, для выхавання ў праведнасці, каб Божы чалавек быў дасканалы, да ўсякай добрай справы гатовы» (2 Цім 3, 16-17).

12. У Святым Пісанні Бог гаворыць праз людзей і па-чалавечы22, таму, каб выразна ўбачыць, чым Бог хацеў падзяліцца з намі, інтэрпрэтатар Святога Пісання павінен уважліва даследаваць, што сапраўды намерваліся сказаць агіёграфы і што Богу спадабалася паказаць нам праз іх словы.

Каб раскрыць намер агіёграфаў, трэба між іншым прыняць пад увагу таксама літаратурны жанр.

Сапраўды, абсалютна па-рознаму і разнастайнымі спосабамі праўда перадаецца і выражаецца ў гістарычных, прароцкіх, паэтычных тэкстах ці ў іншых моўных жанрах.

Інтэрпрэтатар павінен шукаць сэнс, які агіёграф у акрэсленых умовах свайго часу і культуры намерваўся выразіць і выразіў сродкамі літаратурных жанраў таго часу23. Для правільнага разумення таго, што святы аўтар хацеў выразіць на пісьме, трэба звярнуць належную ўвагу як на прывычны і натуральны лад мыслення, маўлення і апавядання, прыняты ў часы агіёграфа, так і на агульнапрынятыя спосабы зносін паміж людзьмі таго часу24.

Паколькі Святое Пісанне трэба чытаць і інтэрпрэтаваць у тым жа Духу, у якім яно было напісана25, то для правільнага яго разумення неабходна не менш старанна зважаць на змест і еднасць усяго Пісання, улічваючы жывую Традыцыю ўсяго Касцёла і аналогію веры. У сваю чаргу экзэгетам трэба рупліва працаваць паводле гэтых прынцыпаў над глыбейшым разуменнем і выкладаннем сэнсу Святога Пісання, каб дзякуючы гэтаму даследаванню, у нейкай ступені падрыхтоўчаму, сталела вучэнне Касцёла. Усё, што датычыць спосабу інтэрпрэтацыі Пісання, у выніку падлягае вучэнню Касцёла, які выконвае Божае даручэнне і служэнне: захоўваць і тлумачыць Божае слова26.

13. У Святым Пісанні, пры заўсёднай непарушнасці Божай праўды і святасці, паказваецца цудоўнае сыходжанне (condescensio) вечнай Мудрасці, «каб мы вучыліся невыказнай Божай ласкавасці і таму, у якой ступені Ён, праяўляючы прадбачлівасць і клопат пра нашу натуру, дастасаваў сваю мову да яе (quanta sermonis attemperatione usus sit)»27. Божыя словы, выражаныя чалавечай мовай, прыпадобніліся да чалавечай мовы, як калісьці Слова Спрадвечнага Айца, прыняўшы слабасць людскога цела, прыпадобнілася да чалавека.
 
РАЗДЗЕЛ ІV
СТАРЫ ЗАПАВЕТ

14. Найміласэрнейшы Бог, клапатліва імкнучыся да збаўлення ўсяго чалавечага роду і рыхтуючы яго, паводле асаблівай пастановы выбраў сабе народ, каб даручыць яму абяцанні. Заключыўшы запавет з Абрагамам (пар. Быц 15, 18) і праз Майсея — з народам Ізраэля (пар. Зых 24, 8), Ён словамі і справамі адкрыўся набытаму народу як адзіны, праўдзівы і жывы Бог, каб Ізраэль спазнаў Божыя шляхі ў дачыненні да людзей і каб дзякуючы самому Богу, які гаварыў праз вусны прарокаў, з кожным днём глыбей і выразней разумеў гэтыя шляхі і пашыраў іх сярод народаў (пар. Пс 22 [21], 28-29; 96 (95), 1-3; Іс 2, 1-4; Ер 3, 17). Эканомія збаўлення, прадказаная святымі аўтарамі, расказаная і растлумачаная, знаходзіцца як праўдзівае Божае слова ў кнігах Старога Запавету. Таму гэтыя кнігі, натхнёныя Богам, захоўваюць пастаянную каштоўнасць: «Усё, што напісана было раней, напісана дзеля нашага павучання, каб мы праз вытрываласць і заахвочванне Пісанняў мелі надзею» (Рым 15, 4).
15. Эканомія збаўлення ў Старым Запавеце была накіравана перадусім на тое, каб падрыхтаваць, прароцкім чынам абвясціць (пар. Лк 24, 44; Ян 5, 39; 1 П 1, 10) і рознымі вобразамі абазначыць (пар. 1 Кар 10, 11) прыйсце Хрыста, Адкупіцеля ўсіх, і Яго месіянскага Валадарства. Кнігі Старога Запавету адпаведна стану чалавечага роду перад збаўленнем, якое здзейсніў Хрыстус, дазваляюць усім пазнаць Бога і чалавека, а таксама дзеянне справядлівага і міласэрнага Бога адносна чалавека. Хоць гэтыя кнігі змяшчаюць таксама недасканалыя і часовыя рэчы, аднак яны паказваюць сапраўдную Божую педагогіку28. Хрысціяне павінны з пабожнасцю прымаць гэтыя кнігі, бо яны выражаюць жывое адчуванне Бога, у іх схавана ўзнёслае вучэнне пра Бога, збаўчая жыццёвая мудрасць і цудоўныя скарбы малітваў, у іх, нарэшце, заключана таямніца нашага збаўлення.

16. Бог, натхняльнік і аўтар кніг абодвух Запаветаў, так мудра пастанавіў, што Новы Запавет хаваецца ў Старым, а Стары Запавет раскрываецца ў Новым29. Хоць Хрыстус і ўстанавіў у сваёй крыві Новы Запавет (пар. Лк 22, 20; 1 Кар 11, 25), аднак кнігі Старога Запавету, цалкам прынятыя ў абвяшчэнні Евангелля30, набываюць і праяўляюць у Новым Запавеце сваё поўнае значэнне (пар. Мц 5, 17; Лк 24, 27; Рым 16, 25-26; 2 Кар 3, 14-16) і са свайго боку асвятляюць і тлумачаць Новы Запавет.

РАЗДЗЕЛ V
НОВЫ ЗАПАВЕТ

17. Божае слова, якое з’яўляецца Божай сілай для збаўлення кожнага верніка (пар. Рым 1, 16), выдатным чынам увасабляецца і паказвае сваю моц у кнігах Новага Запавету. Бо калі настала паўната часу (пар. Гал 4, 4), Слова стала целам і пасялілася між нас, поўнае ласкі і праўды (пар. Ян 1, 14). Хрыстус аднавіў на зямлі Божае Валадарства, справамі і словамі паказаў свайго Айца і сябе самога, а таксама смерцю, уваскрасеннем, слаўным унебаўшэсцем і спасланнем Духа Святога выканаў сваю справу. Узняты над зямлёй, Ён усіх прыцягнуў да сябе (пар. Ян 12, 32), Ён Адзіны мае словы вечнага жыцця (пар. Ян 6, 68). Гэтая таямніца не была адкрытая іншым пакаленням так, як цяпер адкрылася Яго святым Апосталам і прарокам у Духу Святым (пар. Эф 3, 4-6), каб яны прапаведавалі Евангелле, абуджалі веру ў Езуса, Хрыста і Пана, а таксама збіралі Касцёл. Кнігі Новага Запавету даюць вечнае боскае сведчанне пра гэтыя падзеі.

18. Агульнавядома, што сярод усіх кніг Пісання, у тым ліку Новага Запавету, пачэснае месца заслужана займаюць Евангеллі, паколькі яны з’яўляюцца галоўным сведчаннем пра жыццё і вучэнне ўцелаўлёнага Слова — нашага Збаўцы.

Касцёл заўсёды і ўсюды сцвярджаў і сцвярджае, што чатыры Евангеллі маюць апостальскае паходжанне. Тое, што Апосталы абвяшчалі на даручэнне Хрыста, пасля з Божага натхнення Духа Святога яны і апостальскія мужы перадалі нам на пісьме як падмурак веры — чатыры тэксты Евангелля: паводле Мацвея, Марка, Лукі і Яна31.

19. Святая Маці-Касцёл цвёрда і непахісна лічыў і лічыць, што чатыры згаданыя Евангеллі, гістарычнасць якіх сцвярджае без ваганняў, верна перадаюць тое, што Езус, Сын Божы, жывучы сярод людзей, насамрэч рабіў і чаму навучаў дзеля іх вечнага збаўлення ажно да дня, калі ўзышоў у неба (пар. Дз 1, 1-2). Пасля ўнебаўшэсця Пана тое, што Ён казаў і рабіў, Апосталы перадалі слухачам з самым поўным разуменнем, якім цешыліся32, навучаныя слаўнымі падзеямі Хрыстовага жыцця і святлом Духа праўды33. Святыя аўтары запісалі чатыры Евангеллі, выбраўшы пэўныя звесткі, перададзеныя вусна ці пісьмова; падаўшы некаторыя рэчы сінтэтычна або растлумачыўшы іх з улікам сітуацыі Касцёлаў; захаваўшы, нарэшце, форму пропаведзі, але заўсёды так, каб перадаць нам шчырую праўду пра Езуса34. Чэрпаючы звесткі з уласнай памяці і згадак або са сведчання тых, хто ад пачатку быў сведкам і слугою слова, яны пісалі дзеля таго, каб мы спасціглі праўду тых слоў, якімі былі навучаныя (пар. Лк 1, 2-4).

20. Канон Новага Запавету, акрамя чатырох Евангелляў, змяшчае таксама Пасланні св. Паўла і іншыя апостальскія тэксты, напісаныя пад натхненнем Духа Святога. У іх паводле мудрага Божага намеру пацвярджаюцца звесткі пра Езуса Хрыста, яшчэ больш выразна падаецца Яго праўдзівае вучэнне, абвяшчаецца збаўчая сіла Божай справы Хрыста, расказваецца пра пачаткі Касцёла і яго цудоўнае пашырэнне, а таксама прадвяшчаецца яго слаўнае спаўненне.

Пан Езус, як і абяцаў, быў са сваімі Апосталамі (пар. Мц 28, 20) і паслаў ім Духа Суцяшыцеля, каб Ён прывёў іх да паўнаты праўды (пар. Ян 16, 13).

РАЗДЗЕЛ VІ
СВЯТОЕ ПІСАННЕ Ў ЖЫЦЦІ КАСЦЁЛА

21. Касцёл заўсёды шанаваў Божае Пісанне, як і само Цела Пана, паколькі, асабліва ў святой Літургіі, ён няспынна бярэ са стала Божага слова і Цела Хрыстовага хлеб жыцця і ўдзяляе яго вернікам. Касцёл заўсёды лічыў і лічыць Пісанне, як і Святую Традыцыю, найвышэйшым правілам сваёй веры. Натхнёнае Богам, раз і назаўсёды замацаванае на пісьме Святое Пісанне нязменна перадае слова самога Бога, а таксама дазваляе голасу Духа Святога гучаць у словах прарокаў і Апосталаў. Таму неабходна, каб усякая касцёльная пропаведзь, як і сама хрысціянская рэлігія, абапіралася на Святое Пісанне і кіравалася ім. У святых кнігах Айцец, які ў нябёсах, з найвялікшай любоўю выходзіць насустрач сваім дзецям і вядзе з імі гутарку. У слове Божым утоена такая сіла і моц, што яно з’яўляецца для Касцёла падтрымкай і энергіяй, спажыткам для душы, чыстай і невычэрпнай крыніцай духоўнага жыцця. Таму выдатна адпавядае Святому Пісанню сказанае: «Слова Божае жывое і дзейснае» (Гбр 4, 12), якое «можа збудаваць і даць спадчыну між усіх асвячаных» (Дз 20, 32; пар. 1 Тэс 2, 13).

22. Хрысціяне павінны мець шырокі доступ да Святога Пісання. Дзеля гэтага Касцёл ужо ад пачатку прызнаў сваім і прыняў вядомы найстаражытнейшы грэцкі пераклад Старога Запавету, назва якога паходзіць ад сямідзесяці мужоў, і заўсёды мае ў пашане іншыя ўсходнія і лацінскія пераклады, асабліва той, які называецца Вульгатай. Паколькі Божае слова павінна ва ўсе часы быць даступным, Касцёл з мацярынскім клопатам рупіцца пра выкананне належных і правільных перакладаў на розныя мовы, асабліва з арыгінальных тэкстаў Святых Кніг. Калі пры магчымасці са згоды касцёльнай улады такія пераклады будуць рабіцца ў супрацоўніцтве з адлучанымі братамі, то імі змогуць карыстацца ўсе хрысціяне.

23. Абранніца ўцелаўлёнага Слова — Касцёл, навучаны Духам Святым, стараецца з кожным днём дасягаць усё глыбейшага разумення Святога Пісання, каб няспынна насычаць сваіх дзяцей Божымі словамі. Таму ён належным чынам падтрымлівае вывучэнне святых айцоў, як усходніх, так і заходніх, а таксама святых Літургій. У сваю чаргу каталіцкія экзэгеты і іншыя рупліўцы святой тэалогіі павінны цесна аб’ядноўваць свае сілы і прыкладаць намаганні, каб пад кіраўніцтвам святога Настаўніцкага Інстытута Касцёла і з выкарыстаннем адпаведных дапаможных сродкаў Святое Пісанне так даследавалася і выкладалася, каб усе шматлікія слугі Божага слова маглі забяспечыць Божаму народу плённы спажытак Пісання, які б асвятляў дух, умацоўваў волю і запальваў у людскіх сэрцах любоў да Бога35. Святы Сабор заахвочвае дзяцей Касцёла, якія працуюць на ніве біблістыкі, штодня з новымі сіламі і ўсёй стараннасцю працягваць паспяхова распачатую справу паводле духу Касцёла36.

24. Святая тэалогія разам са святой Традыцыяй абапіраецца, як на вечны падмурак, на запісанае Божае слова. У ім яна найбольш цвёрда ўмацоўваецца і заўжды маладзее, даследуючы ў святле веры ўсю праўду, заключаную ў таямніцы Хрыста. Святое Пісанне змяшчае Божае слова і дзякуючы сваёй натхнёнасці з’яўляецца сапраўдным словам Бога. Таму вывучэнне Святога Пісання ўяўляе як бы душу святой тэалогіі37. Дзякуючы таму ж слову Пісання сілкуецца здаровым спажыткам і ўзрастае ў святасці таксама служэнне слова, а менавіта пастырская пропаведзь, катэхетычнае і ўсякае іншае хрысціянскае навучанне, у якім літургічная гамілія павінна займаць выключнае месца.

25. Таму неабходна, каб усё духавенства, перадусім святары Хрыстовы і іншыя, хто ў якасці дыяканаў ці катэхетаў паводле права займаецца служэннем слова, з дапамогай стараннага чытання і дапытлівага вывучэння прыгарнуліся да Пісання, каб ніхто з іх не стаў «пустым прапаведнікам Божага слова звонку, не з’яўляючыся яго слухачом унутры»38, бо ён павінен дзяліцца з даручанымі яму вернікамі найбагацейшым скарбам Божага слова, асабліва ў святой Літургіі. У той жа час Святы Сабор асабліва моцна заахвочвае ўсіх вернікаў, перадусім членаў манаскіх супольнасцяў, набываць праз частае чытанне Святога Пісання «перавагу пазнання Хрыста» (Флп 3, 8). «Бо няведанне Пісання — гэта няведанне Хрыста»39. Таму няхай яны з ахвотай падыходзяць да чытання святога тэксту ці праз святую Літургію, перапоўненую Божымі словамі, ці праз пабожнае чытанне, ці праз адпаведныя для гэтага ўстановы ці іншыя сродкі дапамогі, якія пры падтрымцы і пад апекай пастыраў Касцёла паўсюль слаўна пашыраюцца ў наш час. І няхай яны памятаюць, што чытанню Святога Пісання павінна спадарожнічаць малітва, каб адбывалася размова паміж Богам і чалавекам; бо «з Ім гаворым, калі молімся; Яго слухаем, калі чытаем Божыя словы»40.

Святыя кіраўнікі, «якім належыць апостальскае вучэнне»41, павінны адпаведным чынам настаўляць даручаных ім вернікаў, каб яны правільна карысталіся Святым Пісаннем, асабліва Новым Запаветам і перадусім Евангеллямі. Гэта можна зрабіць праз пераклады святых тэстаў, якія павінны быць забяспечаны неабходнымі вычарпальнымі каментарыямі, каб дзеці Касцёла маглі бяспечна і з карысцю знаёміцца са Святым Пісаннем і напаўняцца яго духам.

Акрамя таго, неабходна падрыхтаваць забяспечаныя адпаведнымі каментарыямі выданні Святога Пісання, дастасаваныя для ўжытку нехрысціянаў і іх умоваў, а пра іх распаўсюджанне няхай мудра клапоцяцца пастыры і хрысціяне кожнага стану.

26. Такім чынам, няхай праз чытанне і вывучэнне Святых Кніг «слова Пана пашыраецца і праслаўляецца» (2 Тэс 3, 1), а скарб Аб’яўлення, даручаны Касцёлу, усё больш і больш напаўняе людскія сэрцы. Як з няспыннага ўдзелу ў эўхарыстычнай таямніцы Касцёл чэрпае жыццёвыя сілы, так можна спадзявацца на новы імпульс духоўнага жыцця ад узрастаючай пашаны да Божага слова, якое «трывае навекі» (Іс 40, 8; 1 П 1, 23-25).

Усё, што абвешчана ў гэтай Дагматычнай канстытуцыі — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.


Рым, у св. Пятра, 18 лістапада 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


З АКТАЎ ДРУГОГА ВАТЫКАНСКАГА СУСВЕТНАГА СВЯТОГА САБОРУ
НАТЫФІКАЦЫЯ
ЗРОБЛЕНАЯ ГЕНЕРАЛЬНЫМ САКРАТАРОМ СВЯТОГА САБОРУ
НА 171-ЫМ ГЕНЕРАЛЬНЫМ СХОДЗЕ 15 ЛІСТАПАДА 1965Г.
 
Было зададзена пытанне, якой павінна быць тэалагічная кваліфікацыя вучэння, выкладзенага ў праекце Дагматычнай канстытуцыі пра Божае Аб’яўленне і вынесенага на галасаванне.

Дактрынальная камісія веры і звычаяў дала такі адказ у Дэкларацыі ад 6 сакавіка 1964г.:

«Прымаючы пад увагу саборны звычай і пастырскую мэту цяперашняга Сабору, гэты Святы Сабор наказвае Касцёлу лічыць абавязковым для захавання ў справах веры ці звычаяў толькі тое, што сам такім адкрыта абвяшчае».

«Усё ж астатняе, што Святы Сабор падае як вучэнне Найвышэйшага Настаўніцкага Інстытута Касцёла, усе хрысціяне і кожны з іх паасобку павінны прымаць і прызнаваць згодна з думкаю самога Святога Сабору, якую можна спазнаць з пададзенага зместу або са спосабу маўлення паводле тэалагічных нормаў інтэрпрэтацыі».

† ПЕРЫКЛЕС ФЕЛІЧЫ
Тытулярны Арцыбіскуп Самасаты
Генеральны Сакратар Другога Ватыканскага
Сусветнага Святога Сабору
 
Дакумент мае пастырскі характар. Біблія з’яўляецца першаснай крыніцай як Літургіі, так і жыцця кожнага хрысціяніна, які праз Святыя Кнігі паглыбляе пазнанне Езуса. Аб’яўленне прадстаўлена як ініцыятыва Бога, які паказвае свой намер збаўлення праз дзеянні і словы; чалавек пакліканы з любоўю прыняць іх усёй сваёй сутнасцю. Святое Пісанне і Традыцыя — дзве ракі, якія выцякаюць з адной боскай крыніцы: Традыцыя перадае Пісанне, якое пастыры пакліканы захоўваць, абвяшчаць і ўзрошчваць у касцёльным досведзе, у той час як вучэнне Касцёла з’яўляецца гарантыяй яго правільнага тлумачэння.

q

  1. Пар. S. AUGUSTINUS, De catechizandis rudibus. 4, 8: PL 40, 316.
  2. Пар. Мц 11, 27; Ян 1, 14 і 17; 14, 6; 17, 1-3; 2 Кар 3, 16 і 4, 6; Эф 1, 3-14.
  3. Epist. ad Diognetum, 7, 4: FUNK, Patres Apostolici, I, p. 403.
  4. CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide catholica, Dei Filius, cap. 3: DENZ. 1789 (3008).
  5. CONC. ARAUS. II, can. 7: DENZ. 180 (377); CONC. VAT. I, l. c.: DENZ. 1791 (3010).
  6. CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide catholica, Dei Filius, cap. 2: DENZ. 1786 (3005).
  7. Тамсама: DENZ. 1785 et 1786 (3004 et 3005).
  8. Пар. Mц 28, 19-20 і Mк 16, 15. CONC. TRID., Decr. De canonicis Scripturis: DENZ. 783 (1501).
  9. Пар. CONC. TRID., l. c.; CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide catholica, Dei Filius, cap. 2: DENZ. 1787 (3006).
  10. S. IRENAEUS, Adv. Haer., III, 3, 1: PG 7, 848; HARVEY, 2, p. 9.
  11. Пар. CONC. NIC. II: DENZ. 303 (602). CONC. CONTANT. IV, Sess. X, can. I: DENZ. 336 (650-652).
  12. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide catholica, Dei Filius, cap. 4: DENZ. 1800 (3020).
  13. Пар. CONC. TRID., Decr. De canonicis Scripturis: DENZ. 783 (1501).
  14. Пар. PIUS XII, Const. Apost. Munificentissimus Deus, 1 nov. 1950: AAS 42 (1950), p. 756, collatis verbis S. CYPRIANI, Epist. 66, 8: CSEL 3, 2, 733: «Ecclesia plebs Sacerdoti adunata et Pastori suo grex adhaerens» (Касцёл — народ, сабраны вакол свайго Святара, і статак, які хінецца да свайго Пастыра).
  15. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide catholica, Dei Filius, cap. 3: DENZ. 1792 (3011).
  16. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Humani Generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950), pp. 568-569: DENZ. 2314 (3886).
  17. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide catholica, Dei Filius, cap. 2: DENZ. 1787 (3006). PONT. COMM. BIBLICA, Decr. 18 iunii 1915: DENZ. 2180 (3629); EB 420. S. S. C. S. Officii, Epist. 22 dec. 1923: EB 499.
  18. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Divino afflante, 30 sept. 1943: AAS 35 (1943), p. 314; EB 556.
  19. У (іn) чалавеку і праз (per) яго: пар. Гбр 1, 1 і 4, 7 (in); 2 Сам 23, 2; Мц 1, 22 et passim (per); CONC. VAT. I: Schema de doctr. cath., nota 9: Coll. Lac. VII, 522.
  20. LEO XIII, Litt. Encycl. Providentissimus Deus, 18 nov. 1893: DENZ. 1952 (3293); EB 125.
  21. Пар. S. AUGUSTINUS, De Gen. ad litt., 2, 9, 20: PL 34, 270-271; CSEL 28, 1, 46-47 et Epist. 82, 3: PL 33, 277; CSEL 34, 2, 354. — S. THOMAS, De Ver., q. 12, a. 2, C. — CONC. TRID., Decr. De canonicis Scripturis: DENZ. 783 (1501) — LEO XIII, Litt. Encycl. Providentissimus Deus: EB 121, 124, 126-127. — PIUS XII, Litt. Encycl. Divino afflante: EB 539.
  22. Пар. S. AUGUSTINUS, De Civ. Dei, XVII, 6, 2: PL 41, 537; CSEL 40, 2, 228.
  23. Пар. S. AUGUSTINUS, De Doctr. Christ., III, 18, 26: PL 34, 75-76; CSEL 80, 95.
  24. Пар. PIUS XII, l. c.: DENZ. 2294 (3829-3830); EB 557-562.
  25. Пар. BENEDICTUS XV, Litt. Encycl. Spiritus Paraclitus, 15 sept. 1920: EB 469. — S. HIERONYMUS, In Gal. 5, 19-21: PL 26, 417A.
  26. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. de fide Catholica, Dei Filius, Cap. 2: DENZ. 1788 (3007).
  27. S. IO. CHRYSOSTOMUS, In Gen 3, 8 (hom. 17, 1): PG 53, 134. «Дастасаванне» (аttemperatio) па-грэцку «synkatбbasis» (сыходжанне).
  28. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Mit brennender Sorge, 14 martii 1937: AAS 29 (1937), p. 151.
  29. Пар. S. AUGUSTINUS, Quaest. in Hept. 2, 73: PL 34, 623.
  30. Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer., III, 21, 3: PG 7, 950; (= 25,1: HARVEY, 2, p. 115). S. CYRILLUS HIEROS., Catech., 4, 35: PG 33, 497. THEODORUS MOPS., In Soph., 1, 4-6: PG 66, 452D-453A.
  31. Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer., III, 11, 8: PG 7, 885; ed. Sagnard, p. 194.
  32. Пар. Ян 14, 26; 16, 13.
  33. Пар. Ян 2, 22; 12, 16; Ян 14, 26; 16, 12-13; 7, 39.
  34. Пар. Instructio Sancta Mater Ecclesia a Pontificio Consilio Studiis Bibliorum provehendis edita: AAS 56 (1964), p. 715.
  35. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Divino afflante, 30 sept. 1943: EB 551, 553, 567. PONT. COMM. BIBLICA, Instructio de S. Scriptura in Clericorum Seminariis et Religiosorum Collegiis recte docenda, 13 maii 1950: AAS 42 (1950), pp. 495-505.
  36. Пар. PIUS XII, тамсама: EB 569.
  37. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Providentissimus Deus: EB 114; BENEDICTUS XV, Litt. Encycl. Spiritus Paraclitus, 15 sept. 1920: EB 483.
  38. S. AUGUSTINUS, Serm. 179, 1: PL 38, 966.
  39. S. HIERONYMUS, Comm. in Is., Prol.: PL 24, 17. — Пар. BENEDICTUS XV, Litt. Encycl. Spiritus Paraclitus: EB 475-480. PIUS XII, Litt. Enc. Divino afflante: EB 544.
  40. S. AMBROSIUS, De officiis ministrorum, I, 20, 88: PL 16, 50.
  41. S. IRENAEUS, Adv. Haer., IV, 32, 1: PG 7, 1071; (= 49, 2) HARVEY, 2, p. 255.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКРЭТ
ПРА ПАСТЫРСКАЕ СЛУЖЭННЕ БІСКУПАЎ У КАСЦЁЛЕ
«CHRISTUS DOMINUS»

ІІ. БІСКУПЫ І АПОСТАЛЬСКАЯ СТАЛІЦА

РАЗДЗЕЛ ІІ - БІСКУПЫ МЯСЦОВЫХ КАСЦЁЛАЎ, АБО ДЫЯЦЭЗІЙ
І. ДЫЯЦЭЗІЯЛЬНЫЯ БІСКУПЫ
ІІ. ВЫЗНАЧЭННЕ МЕЖАЎ ДЫЯЦЭЗІЙ
ІІІ. СУПРАЦОЎНІКІ ДЫЯЦЭЗІЯЛЬНАГА БІСКУПА Ў ПАСТЫРСКІМ СЛУЖЭННІ

РАЗДЗЕЛ ІІІ - СУПРАЦОЎНІЦТВА БІСКУПАЎ ДЛЯ АГУЛЬНАГА ДАБРА НЕКАЛЬКІХ КАСЦЁЛАЎ
І. СІНОДЫ, САБОРЫ І АСАБЛІВА КАНФЕРЭНЦЫІ БІСКУПАЎ
ІІ. ВЫЗНАЧЭННЕ МЕЖАЎ КАСЦЁЛЬНЫХ ПРАВІНЦЫЙ І СТВАРЭННЕ КАСЦЁЛЬНЫХ РЭГІЁНАЎ
ІІІ. МІЖДЫЯЦЭЗІЯЛЬНАЯ ПАСЛУГА БІСКУПАЎ

АГУЛЬНАЕ ДАРУЧЭННЕ

УСТУП
1. Хрыстус Пан, Сын Бога жывога, прыйшоў збавіць свой народ ад грахоў1 і асвяціць усіх людзей. Як сам быў пасланы Айцом, так Ён паслаў сваіх Апосталаў2, якіх дзеля таго асвяціў, удзяліўшы ім Духа Святога, каб і яны праслаўлялі Айца на зямлі і збаўлялі людзей «дзеля будавання Хрыстовага цела» (Эф 4, 12), якім ёсць Касцёл.

2. У гэтым Хрыстовым Касцёле Рымскі Пантыфік як наступнік Пятра, якому Хрыстус даручыў пасвіць Яго авечак і ягнят, Божым устанаўленнем надзелены найвышэйшай, поўнай, непасрэднай, паўсюднай уладай у клопаце пра душы. Таму ён, пасланы як пастыр усіх вернікаў спрыяць агульнаму дабру як усяго Касцёла, так і мясцовых Касцёлаў, мае першынство звычайнай улады над усімі Касцёламі.

А самі біскупы, прызначаныя Духам Святым, займаюць месца Апосталаў як пастыры душ3 і разам з Найвышэйшым Пантыфікам і пад яго ўладай маюць місію ўвекавечваць справу Хрыста, вечнага Пастыра4. Сапраўды, Хрыстус дае Апосталам і іх пераемнікам наказ і ўладу навучаць усе народы, асвячаць людзей у праўдзе і пасвіць іх. Таму біскупы ласкай Духа Святога, які ім быў дадзены, сталі сапраўднымі і аўтэнтычнымі настаўнікамі веры, першасвятарамі і пастырамі5.

3. Біскупы, клапоцячыся пра ўсе Касцёлы, здзяйсняюць сваё біскупскае служэнне, атрыманае праз біскупскае пасвячэнне6, у адзінстве і пад уладай Найвышэйшага Пантыфіка ва ўсім, што датычыць навучання і пастырскага кіравання. Усе яны з’яднаныя ў адну Калегію, ці супольнасць, у адносінах да ўсяго Божага Касцёла.

Асобныя біскупы выконваюць гэтае служэнне ў пэўнай частцы статку Пана, якая ім даручана, клапоцячыся пра давераны ім мясцовы Касцёл. Аднак часам некаторыя біскупы могуць разам забяспечваць некаторыя агульныя патрэбы розных Касцёлаў. Таму гэты Святы Сабор, зважаючы на стан чалавечага грамадства, якое ў нашу эпоху ідзе да новага парадку рэчаў7, жадае вызначыць пастырскія абавязкі біскупаў найбольш падрабязна і дае наступныя прадпісанні.

РАЗДЗЕЛ І
БІСКУПЫ І ЎВЕСЬ КАСЦЁЛ

І. РОЛЯ БІСКУПАЎ ВА ЎСІМ КАСЦЁЛЕ

4. Біскупы з прычыны іх сакрамэнтальнага пасвячэння і ў іерархічным адзінстве з Галавой і членамі Калегіі з’яўляюцца правамоцна ўстаноўленымі членамі біскупскай супольнасці8. «Стан біскупаў, як пераемнасць Калегіі Апосталаў у навучанні і пастырскім кіраванні, больш за тое, як няспынны працяг апостальскай супольнасці ў часе, утварае разам са сваёй Галавой, Рымскім Пантыфікам, і толькі разам з ім, найвышэйшы суб’ект і паўнату ўлады над усім Касцёлам»9. Гэтая ўлада сапраўды «ўрачыста ажыццяўляецца на Сусветным Саборы»10, таму гэты Святы Сабор абвяшчае, што ўсе біскупы як члены Калегіі Біскупаў маюць права ўдзельнічаць у Сусветным Саборы.

«Тая ж калегіяльная ўлада можа ажыццяўляцца біскупамі свету разам з Папам, калі толькі Галава Калегіі заклікаў іх да калегіяльнага дзеяння ці, па меншай меры, зацвердзіў аднолькавую дзейнасць розных біскупаў або добраахвотна прыняў яе так, каб яна стала сапраўдным калегіяльным актам»11.

5. Біскупы, выбраныя з розных рэгіёнаў свету ў тым парадку і паводле тых прынцыпаў, якія ўстанавіў Рымскі Пантыфік, найбольш дзейсна дапамагаюць найвышэйшаму Пастыру Касцёла ў Радзе, якая мае назву Сінод Біскупаў12. Прадстаўляючы ўвесь каталіцкі епіскапат, ён з’яўляецца знакам таго, што ўсе біскупы ў іерархічным адзінстве ўдзельнічаюць у клопаце пра ўвесь Касцёл13.

6. Біскупы, як правамоцныя наступнікі Апосталаў і члены Калегіі Біскупаў, павінны быць заўсёды з’яднаныя паміж сабой і павінны клапаціцца пра ўсе Касцёлы. Паводле Божага ўстанаўлення і наказу апостальскага служэння кожны з іх разам з іншымі біскупамі адказвае за Касцёл14. Асаблівым чынам яны павінны клапаціцца пра тыя часткі свету, дзе Божае слова яшчэ не абвяшчалася, або тыя, дзе з-за недастатковай колькасці святароў вернікам пагражае небяспека адыходу ад практыкавання хрысціянскага жыцця і нават страта самой веры.

Таму біскупы няхай прыкладваюць намаганні, каб вернікі старанна падтрымлівалі і садзейнічалі справе евангелізацыі і апостальства. Акрамя таго, няхай імкнуцца рыхтаваць годных святароў, а таксама іх памочнікаў, як сярод кансэкраваных асоб, так і сярод свецкіх, для місійных тэрыторый і для рэгіёнаў, дзе існуе недахоп духавенства. Няхай дбаюць пра тое, каб па меры магчымасцяў некаторыя з іхніх святароў накіроўваліся на вышэйзгаданыя місійныя тэрыторыі ці дыяцэзіі, каб здзяйсняць там святое служэнне пастаянна ці, прынамсі, на працягу вызначанага перыяду.

У карыстанні касцёльнай маёмасцю біскупы павінны ўлічваць патрэбы не толькі сваіх дыяцэзій, але таксама іншых мясцовых Касцёлаў, бо яны таксама з’яўляюцца часткамі адзінага Хрыстовага Касцёла. Нарэшце, няхай імкнуцца паводле сваіх магчымасцяў аблегчыць няшчасці, якія закранаюць іншыя дыяцэзіі ці рэгіёны.

7. Асаблівым чынам няхай біскупы атуляюць сваёй братэрскай любоўю і дзейсным клопатам тых святых кіраўнікоў, якія церпяць несправядлівыя абвінавачванні і пераслед дзеля імя Хрыста, знаходзяцца ў турме ці пазбаўлены магчымасці здзяйсняць сваё служэнне. Няхай імкнуцца малітвай і справай аблегчыць і суняць пакуты сваіх сабратоў.

ІІ. БІСКУПЫ І АПОСТАЛЬСКАЯ СТАЛІЦА

8. а) Біскупам, як наступнікам Апосталаў, у даручаных ім дыяцэзіях належыць сама па сабе звычайная, уласная і непасрэдная ўлада, неабходная для здзяйснення іх пастырскага служэння. Аднак пры гэтым застаецца цалкам непарушнай тая ўлада, дзякуючы якой Рымскі Пантыфік паводле свайго служэння можа пакідаць некаторыя справы самому сабе ці іншай уладзе.

б) Кожны дыяцэзіяльны біскуп тым вернікам, над якімі здзяйсняе сваю ўладу згодна з правам, можа ў асобных выпадках даваць дыспенсу ад агульнага касцёльнага права кожны раз, калі палічыць, што гэта будзе спрыяць іх духоўнаму дабру, за выключэннем выпадкаў, калі найвышэйшая касцёльная ўлада спецыяльна не пакіне за сабой дадзены выпадак.

9. Здзяйсняючы сваю найвышэйшую, поўную і непасрэдную ўладу над усім Касцёлам, Рымскі Пантыфік карыстаецца паслугамі ведамстваў Рымскай Курыі, якія ад яго імя і моцай ягонай улады выконваюць свае абавязкі на карысць Касцёлаў і на служэнне святым пастырам.

Аднак Айцы Святога Сабору жадаюць, каб гэтыя ведамствы, якія да гэтай пары аказвалі надзвычай каштоўную дапамогу Рымскаму Пантыфіку і пастырам Касцёла, былі рэарганізаваны ў адпаведнасці з патрэбамі часу, краін і абрадаў, асабліва гэта датычыць іх колькасці, назваў, кампетэнцыі, уласцівых метадаў працы і каардынавання іх дзейнасці15. Таксама жадаюць, беручы пад увагу пастырскае служэнне біскупаў, каб больш дакладна былі вызначаны абавязкі легатаў Рымскага Пантыфіка.

10. Паколькі гэтыя ведамствы былі створаны дзеля дабра ўсяго Касцёла, пажадана, каб іх члены, служачыя, дарадцы, а таксама легаты Рымскага Пантыфіка як мага часцей выбіраліся з розных рэгіёнаў Касцёла, каб службы або цэнтральныя органы каталіцкага Касцёла выяўлялі сапраўды паўсюдны характар.

Выказвалася пажаданне, каб да членаў ведамстваў былі аднесены таксама некаторыя біскупы, асабліва дыяцэзіяльныя, якія маглі б найбольш поўна знаёміць Найвышэйшага Пантыфіка з думкамі, пажаданнямі і патрэбамі ўсіх Касцёлаў.

Нарэшце, Айцы Сабору лічаць, што будзе вельмі карысным, каб святыя ведамствы больш, чым у мінулым, прыслухоўваліся да поглядаў свецкіх, якія адзначаюцца цнотамі, ведамі і досведам, каб і яны здзяйснялі належную ім ролю ў касцёльных справах.


РАЗДЗЕЛ ІІ
БІСКУПЫ МЯСЦОВЫХ КАСЦЁЛАЎ, АБО ДЫЯЦЭЗІЙ

І. ДЫЯЦЭЗІЯЛЬНЫЯ БІСКУПЫ

11. Дыяцэзія — гэта частка Божага народу, даручаная пастырскай апецы біскупа, якому дапамагае яго прэзбітэрый, каб яна, трываючы пры сваім пастыры і сабраная ім у Духу Святым праз Евангелле і Эўхарыстыю, утварыла мясцовы Касцёл, у якім праўдзіва прысутнічае і дзейнічае адзіны, святы, каталіцкі і апостальскі Хрыстовы Касцёл.

Асобныя біскупы, якім даручаны клопат пра мясцовы Касцёл, пасвяць сваіх авечак ад імя Пана і пад уладай Найвышэйшага Пантыфіка як іх ўласныя, звычайныя і непасрэдныя пастыры і здзяйсняюць дзеля іх дабра абавязак навучання, асвячэння і кіравання. Аднак біскупы павінны прызнаваць правы, якія паводле права належаць патрыярхам або іншым іерархічным уладам16.

Біскупы павінны здзяйсняць сваё апостальскае служэнне як сведкі Хрыста перад усімі людзьмі, клапаціцца не толькі пра тых, хто ўжо наследуе Князя пастыраў, але з усёй душой прысвячаць сябе таксама тым, хто нейкім чынам адышоў ад шляху праўды, і тым, хто яшчэ не ведае Евангелля Хрыста і Яго збаўчай міласэрнасці, пакуль усе яны не будуць урэшце паступаць «ва ўсёй дабраце, справядлівасці і праўдзе» (Эф 5, 9).

12. У выкананні свайго абавязку навучання няхай абвяшчаюць людзям Евангелле Хрыста, бо сярод галоўных абавязкаў біскупаў гэты з’яўляецца першым17. Няхай у моцы Духа заклікаюць людзей да веры ці ўмацоўваюць іх у жывой веры. Няхай тлумачаць ім ва ўсёй паўнаце таямніцу Хрыста, гэта значыць тыя праўды, няведанне якіх азначае няведанне самога Хрыста, а таксама аб’яўлены звыш шлях, які вядзе да праслаўлення Бога, а праз гэта і да вечнага шчасця18.

Акрамя таго, няхай тлумачаць, што зямныя справы і чалавечыя ўстановы паводле намеру Бога Стварыцеля таксама скіраваныя да збаўлення людзей, а таму могуць значна садзейнічаць будаванню Хрыстовага цела.

Няхай навучаюць таму, як трэба ставіцца, згодна з вучэннем Касцёла, да чалавечай асобы, яе свабоды і самога цялеснага жыцця; да сям’і, яе адзінства і трываласці, да нараджэння і выхавання патомства; да цывілізаванага грамадства, яго законаў і прафесій, працы і адпачынку, мастацтваў і тэхнічных вынаходстваў; да беднасці і дастатку матэрыяльных дабротаў. Урэшце, няхай прапануюць спосабы вырашэння найважнейшых пытанняў наконт валодання матэрыяльнымі дабротамі, іх павелічэння і справядлівага размеркавання, наконт спакою і вайны, а таксама братэрскага суіснавання ўсіх народаў19.

13. Біскупы павінны тлумачыць хрысціянскае вучэнне ў адпаведнасці з патрэбамі часу, каб даваць адказ на тыя цяжкасці і праблемы, якія найбольш непакояць людзей. Акрамя таго, няхай не толькі асабіста абараняюць гэтае вучэнне, але і вернікаў вучаць абараняць і пашыраць яго. Няхай гэтае вучэнне прадстаўляюць такім чынам, каб паказаць матчын клопат Касцёла пра ўсіх людзей — як вернікаў, так і няверуючых, атуляючы асаблівым клопатам найбольш бедных і слабых, да якіх былі пасланыя Панам абвяшчаць Евангелле.

Паколькі Касцёл павінен устанавіць дыялог з чалавечым грамадствам20, сярод якога жыве, біскупам у першую чаргу належыць абавязак ісці да людзей, прасіць дыялогу з імі і спрыяць яму. Але паколькі ў гэтым дыялогу збаўлення праўда ідзе заўсёды ў адзінстве з міласэрнасцю і разуменне з любоўю, неабходна, каб гэты дыялог адзначаўся не толькі яснасцю выказванняў, пакорай і спагадлівасцю, але таксама належнай разважлівасцю і ўзаемным даверам, які спрыяе сяброўству і яднае душы21.

Для пашырэння хрысціянскага вучэння няхай біскупы выкарыстоўваюць усе даступныя сёння сродкі: прапаведаванне і катэхетычнае навучанне, якія заўсёды займаюць першае месца; затым — выкладанне вучэння ў школах, акадэміях, на канферэнцыях і разнастайных сходах; і, нарэшце, публічныя выступленні з нагоды розных падзей у прэсе і ў розных сродках масавай камунікацыі, выкарыстанне якіх неабходна для абвяшчэння Хрыстовага Евангелля22.

14. Няхай дбаюць, каб не толькі для дзяцей і моладзі, але таксама для дарослых, старанна і рупліва вялася катэхізацыя, каб з дапамогай належнага навучання ажыўляць сярод людзей веру і рабіць яе свядомай і дзейснай; каб гэтае навучанне адбывалася ў парадку і метадам, дастасаваным да яго тэматыкі, разумовых і іншых здольнасцяў, да ўзросту і ўмоў жыцця аўдыторыі; каб грунтавалася на Святым Пісанні, на Традыцыі, Літургіі, навучанні Настаўніцкага Інстытута і жыцці Касцёла.

Больш за тое, няхай стараюцца, каб катэхеты былі належна падрыхтаваныя да свайго абавязку, глыбока абазнаныя ў вучэнні Касцёла, а таксама ў тэорыі і практыцы законаў псіхалогіі і педагагічных дысцыплін.

Няхай біскупы клапоцяцца пра аднаўленне катэхумэнату дарослых ці пра яго лепшую адаптацыю.

15. У выкананні свайго абавязку асвячэння няхай біскупы памятаюць, што былі выбраныя з людзей і для людзей былі прызначаны ва ўсім, што адносіцца да Бога, каб складаць дары і ахвяры за грахі. Сапраўды, біскупам належыць паўната сакрамэнту пасвячэння. Ад іх у здзяйсненні сваёй улады залежаць прэзбітэры, пасвячаныя на сапраўдных святароў Новага Запавету, каб быць разважлівымі супрацоўнікамі біскупскага стану, і дыяканы, якія ў адзінстве з біскупам і яго прэзбітэрыем устаноўлены на служэнне Божаму народу. Таму біскупы з’яўляюцца асноўнымі распарадчыкамі Божых таямніц і ў той жа час кіраўнікамі, ініцыятарамі і вартаўнікамі ўсяго літургічнага жыцця даверанага ім Касцёла23.

Таму няхай рупліва працуюць, каб вернікі праз Эўхарыстыю больш глыбока пазнавалі і перажывалі Пасхальную таямніцу, каб утваралі адно цела, больш цесна з’яднанае ў адзінстве любові Хрыста24. «Настойлівыя ў малітве і ў служэнні слова» (Дз 6, 4), няхай прыкладваюць намаганні, каб усе давераныя іх апецы ядналіся ў малітве25, узрасталі ў ласцы праз атрыманыя сакрамэнты і былі вернымі сведкамі Пана.

Як настаўнікі дасканаласці няхай дапамагаюць узрастаць у святасці сваім святарам, кансэкраваным асобам і свецкім паводле асаблівага паклікання кожнага26, памятаючы, аднак, што абавязаны даваць ім прыклад святасці сваёй любоўю, пакораю і прастатой жыцця. Павінны весці давераныя ім Касцёлы да такой ступені святасці, каб яны цалкам выяўлялі сэнс і значэнне паўсюднага Касцёла Хрыста. Таму няхай найбольш імкнуцца спрыяць росту святарскіх і манаскіх пакліканняў, асабліва пакліканняў да місіянерства.

16. У выкананні свайго абавязку айцоў і пастыраў няхай біскупы будуць сярод сваіх як слугі27, як добрыя пастыры, якія ведаюць сваіх авечак і якіх ведаюць авечкі, як сапраўдныя айцы, якія ставяцца да ўсіх у духу любові і з удзячнасцю. Няхай збіраюць сваю аўчарню і даюць ёй такую фармацыю, каб усе, усведамляючы свае абавязкі, жылі і дзейнічалі ў адзінстве любові.

Каб паспяхова дасягнуць гэтай мэты, няхай біскупы, «гатовыя да кожнай добрай справы» (2 Цім 2, 21) і «вытрымліваючы ўсё на карысць выбраных» (2 Цім 2, 10), суадносяць сваё жыццё з патрабаваннямі часу.

Святароў, якія часткова бяруць на сябе абавязкі і клопаты біскупаў і штодзённа выконваюць іх з вялікай стараннасцю, няхай біскупы заўсёды атачаюць асаблівай любоўю і лічаць іх сынамі і сябрамі28, няхай ахвотна выслухоўваюць іх і ставяцца да іх з даверам і добразычлівасцю дзеля пашырэння пастырскай дзейнасці ва ўсіх дыяцэзіях.

Няхай клапоцяцца пра іх духоўны, інтэлектуальны і матэрыяльны стан, каб яны маглі свята і праведна жыць і выконваць сваю паслугу верна і плённа. З гэтай мэтай няхай спрыяюць тым установам і арганізоўваць такія спецыяльныя сходы, на якіх святары час ад часу маглі б сустракацца як для аднаўлення свайго жыцця падчас больш доўгіх духоўных практыкаванняў, так і для паглыблення эклезіяльных ведаў, асабліва Святога Пісання і тэалогіі, найбольш важных сацыяльных праблем і новых метадаў пастырскай дзейнасці. Няхай з дзейснай міласэрнасцю дапамагаюць тым святарам, якія знаходзяцца ў якой-небудзь небяспецы ці якія ў чым-небудзь парушылі свой абавязак.

Каб як найлепш клапаціцца пра дабро кожнага верніка, паводле неабходнасці кожнага, няхай біскупы імкнуцца глыбока зразумець іх патрэбы і сацыяльныя ўмовы жыцця з дапамогай усіх прыдатных сродкаў, асабліва сацыялагічных даследаванняў. Няхай будуць уважлівыя да кожнага чалавека: любога ўзросту, становішча, нацыянальнасці — ці гэта будуць мясцовыя жыхары, ці прыхадні, ці вандроўнікі. У выкананні гэтай пастырскай дзейнасці няхай біскупы захоўваюць за сваімі вернікамі належны ім удзел у справах Касцёла, прызнаючы іх права і абавязак актыўна супрацоўнічаць у будаванні Містычнага цела Хрыста.

Няхай атуляюць любоўю адлучаных братоў і заахвочваюць вернікаў ставіцца да іх з вялікай чалавечнасцю і міласэрнасцю, спрыяючы такім чынам экуменізму паводле разумення Касцёла29. Няхай адкрываюць свае сэрцы таксама неахрышчаным, каб і для іх заяснела любоў Хрыста, сведкамі якой перад усімі з’яўляюцца біскупы.

17. Трэба падтрымліваць розныя формы апостальства і імкнуцца да належнай скаардынаванасці і глыбокай узаемасувязі ўсіх спраў апостальства пад кіраўніцтвам біскупа ва ўсёй дыяцэзіі і яе частках. Так усе ініцыятывы і ўстановы — катэхетычныя, місійныя, дабрачынныя, грамадскія, сямейныя, адукацыйныя ці кожная іншая пастырская праца будуць адзначацца зладжанасцю, праз што выразней выявіцца еднасць дыяцэзіі.

Няхай няспынна заклікаюць усіх вернікаў паводле іх магчымасцяў і здольнасцяў здзяйсняць абавязак апостальства; няхай нагадваюць ім пра ўдзел і падтрыманне розных спраў апостальства свецкіх і асабліва «Каталіцкай Акцыі» (Actio Catholica). Акрамя таго, няхай развіваюць і дапамагаюць асацыяцыям, якія непасрэдна ці ўскосна ставяць перад сабой звышпрыродныя мэты: пошук больш дасканалага жыцця, пашырэнне Евангелля Хрыста сярод усіх людзей, распаўсюджванне хрысціянскага вучэння і развіццё публічнага культу, дасягненне сацыяльных мэт або здзяйсненне спраў міласэрнасці і любові.

Такія формы апостальства павінны быць прыстасаваны да патрэб нашых дзён з улікам розных патрэб людзей, не толькі духоўных і маральных, але таксама сацыяльных, дэмаграфічных і эканамічных. У дзейсным і плённым дасягненні гэтай мэты значна дапамагаюць настойліва рэкамендаваныя сацыяльныя і рэлігійныя даследаванні, зробленыя з дапамогай устаноў пастаральнай сацыялогіі.

18. Неабходна асабліва апекавацца тымі вернікамі, якія з прычыны ўмоў жыцця не могуць карыстацца звычайнай парафіяльнай паслугай пробашчаў ці пазбаўлены ўсялякай падтрымкі: гэта шматлікія эмігранты, выгнаннікі, бежанцы, маракі, працаўнікі авіятранспарту, вандроўнікі і іншыя падобныя катэгорыі. Неабходна таксама развіваць адпаведныя пастырскія метады для падтрымкі духоўнага жыцця тых, хто часова выязджае на адпачынак у другія рэгіёны.

Канферэнцыі Біскупаў, асабліва нацыянальныя, няхай удзяляюць пільную ўвагу найбольш актуальным праблемам вышэйназваных катэгорый асоб і прыдатнымі сродкамі і дырэктывамі, суадносячы мэты і магчымасці, адпаведна забяспечваюць іх сваёй рэлігійнай падтрымкай, памятаючы найперш пра распараджэнні, якія ўжо дадзены ці будуць дадзены Апостальскай Сталіцай30, і прыстасоўваючы іх належным чынам да розных сітуацый, часу, месца і асоб.

19. У выкананні свайго апостальскага служэння, якое мае на мэце збаўленне душ, біскупы карыстаюцца поўнай і дасканалай свабодай і незалежнасцю ад усялякай грамадзянскай улады. Таму нельга непасрэдна ці ўскосна перашкаджаць здзяйсненню іх касцёльнага служэння і забараняць ім мець магчымасць свабодных зносін з Апостальскай Сталіцай, з іншымі касцёльнымі ўладамі і са сваімі падуладнымі.

Канешне, святыя пастыры, прысвячаючы сябе духоўнаму дабру сваёй аўчарні, спрыяюць таксама сацыяльнаму і грамадзянскаму прагрэсу і дабрабыту і з гэтай мэтай узгадняюць, адпаведна іх служэнню і як належыць біскупам, сваю дзейнасць з дзейнасцю грамадзянскіх улад, прывучаючы вернікаў да паслухмянасці справядлівым законам і павагі да законна ўстаноўленай улады.

20. Паколькі апостальскае служэнне біскупаў устаноўлена Хрыстом Панам і мае духоўную і звышпрыродную мэту, гэты Святы Сусветны Сабор заяўляе, што прызначаць і выбіраць біскупаў з’яўляецца ўласным, асаблівым і выключным правам кампетэнтнай касцёльнай улады.

Для належнага захавання свабоды Касцёла, а таксама для больш паспяховага і лягчэйшага садзейнічання дабру веруючых, Святы Сабор жадае, каб у будучым грамадзянскія ўлады не мелі ніякіх правоў і прывілеяў у выбіранні, прызначэнні, рэкамендацыі ці вылучэнні кандыдатаў на пасаду біскупа.

Выражаючы грамадзянскім уладам удзячнасць і павагу за пашану да Касцёла, Сабор скіроўвае да іх гарачую просьбу дабравольна адмовіцца ад вышэйзгаданых правоў і прывілеяў, якімі ў выніку пагаднення ці традыцыі яны ўсё яшчэ валодаюць, папярэдне ўзгадніўшы гэта з Апостальскай Сталіцай.

21. Паколькі пастырскае служэнне біскупаў надзвычай важнае і адказнае, настойліва рэкамендуецца дыяцэзіяльным біскупам і тым, хто да іх юрыдычна прыроўнены, каб яны дабравольна ці па просьбе кампетэнтных улад падалі ў адстаўку, калі з прычыны старасці або іншых сур’ёзных прычын маюць цяжкасці ў выкананні абавязкаў. Кампетэнтная ўлада са свайго боку, прымаючы адстаўку, павінна забяспечыць такім асобам належнае ўтрыманне, а таксама прызнаваць іх асаблівыя правы.

ІІ. ВЫЗНАЧЭННЕ МЕЖАЎ ДЫЯЦЭЗІЙ

22. Для дасягнення дыяцэзіяй яе мэтаў неабходна, каб у Божым народзе, які да яе належыць, выразна выяўлялася сутнасць Касцёла; каб біскупы маглі паспяхова спаўняць у дыяцэзіі свае пастырскія абавязкі; нарэшце, каб можна было як мага дасканалей служыць збаўленню Божага народу.

Гэта патрабуе не толькі належнага ўстанаўлення тэрытарыяльных межаў дыяцэзій, але таксама рацыянальнага размеркавання духавенства і даброт, адпаведна патрабаванням апостальства.

Гэта ўсё служыць на карысць не толькі духоўным і зацікаўленым вернікам, але ўсяму каталіцкаму Касцёлу.

Таму Святы Сабор наказвае, што дзеля дабра душ неабходна як мага хутчэй разважліва перагледзець межы дыяцэзій, дзелячы іх, раз’ядноўваючы ці аб’ядноўваючы, змяняючы іх межы ці пераносячы біскупскія сталіцы ў больш прыдатныя месцы ці, урэшце, калі гаворка ідзе пра дыяцэзіі, у склад якіх уваходзяць вялікія гарады, размяшчаючы іх у новым унутраным парадку.

23. Пры змяненні дыяцэзіяльных межаў найперш павінна быць забяспечана, падобна жывому целу, арганічная еднасць кожнай дыяцэзіі ў тым, што датычыць асоб, пасад і ўстаноў. У кожным канкрэтным выпадку трэба, старанна ўзважыўшы ўсе абставіны, улічваць наступныя найбольш агульныя крытэрыі:

1) Пры ўстанаўленні межаў дыяцэзіі неабходна па магчымасці памятаць пра разнастайны склад Божага народу, бо гэта можа пасадзейнічаць большай эфектыўнасці пастырскага служэння. У той жа час трэба па магчымасці захаваць дэмаграфічныя групы гэтага народу разам з грамадзянскімі службамі і грамадскімі ўстановамі, якія ствараюць іх арганічную структуру. З гэтай прычыны тэрыторыя кожнай дыяцэзіі павінна быць неразрыўнай.

Пры неабходнасці трэба ўлічваць межы адміністрацыйных адзінак, а таксама асаблівыя ўмовы асоб і месцаў, напр., псіхалагічныя, экалагічныя, геаграфічныя і гістарычныя.

2) Абсяг тэрыторыі дыяцэзіі і колькасць яе жыхароў павінны быць такімі, каб з аднаго боку біскуп, хоць і пры дапамозе іншых, мог асабіста выконваць пантыфікальнае служэнне і належным чынам здзяйсняць пастырскія візітацыі, адпаведна кіраваць усімі справамі апостальства і каардынаваць іх, а перадусім — ведаць святароў, кансэкраваных асоб і свецкіх, якія нейкім чынам удзельнічаюць у дыяцэзіяльнай дзейнасці; з іншага боку, каб біскуп і духоўныя мелі даволі шырокае і належнае поле дзейнасці і маглі ўсе свае сілы аддаць служэнню, памятаючы пра патрэбы паўсюднага Касцёла.

3) Урэшце, каб у дыяцэзіі магла паспяхова здзяйсняцца справа збаўлення, трэба кіравацца правілам: у кожнай дыяцэзіі павінна быць дастаткова духоўных, і па колькасці, і па прыгоднасці, каб належным чынам пасвіць Божы народ; павінна быць дастаткова ведамстваў, устаноў і арганізацый, уласцівых кожнаму мясцоваму Касцёлу, неабходнасць якіх, як для правільнага кіравання, так і для здзяйснення апостальства пацвердзіла практыка; і ўрэшце, павінны быць у распараджэнні ці, прынамсі, разважліва прадугледжаныя неабходныя рэсурсы дзеля ўтрымання асоб і дыяцэзіяльных устаноў.

Таму там, дзе ёсць вернікі розных абрадаў, біскуп павінен паклапаціцца пра задавальненне іх духоўных патрэб: праз святароў і парафіі таго ж абраду або праз біскупскага вікарыя, надзеленага неабходнай уладай, а калі ўзнікне патрэба — нават уведзенага ў біскупскі стан; ці асабіста, як ардынарый розных абрадаў. Але калі на думку Апостальскай Сталіцы гэта з розных прычын будзе немагчымым, неабходна ўстанавіць уласную іерархію для кожнага абраду31.

У падобных абставінах пра іншамоўных вернікаў неабходна паклапаціцца ці праз святароў, ці праз парафіі, якія карыстаюцца іх мовай, ці праз біскупскага вікарыя, які добра ведае гэтую мову, і ўведзены, калі неабходна, у біскупскі стан, ці іншым найбольш дарэчным чынам.

24. Што датычыць ажыццяўлення змен і новаўвядзенняў у дыяцэзіях, пра якія ішла гаворка ў №№ 22-23, будзе мэтазгодным, каб пры захаванні дысцыпліны Усходніх Касцёлаў кожная правамоцная Канферэнцыя Біскупаў разглядала гэтыя справы для сваёй тэрыторыі, карыстаючыся, калі палічыць дарэчным, дапамогай спецыяльнай Біскупскай Камісіі і заўсёды выслухоўваючы біскупаў зацікаўленых правінцый ці рэгіёнаў, і нарэшце, каб прадстаўляла свае меркаванні і пажаданні Апостальскай Сталіцы.

ІІІ. СУПРАЦОЎНІКІ ДЫЯЦЭЗІЯЛЬНАГА БІСКУПА Ў ПАСТЫРСКІМ СЛУЖЭННІ

1) Біскупы-каад’ютары і дапаможныя біскупы

25. У кіраванні дыяцэзіяй неабходна клапаціцца пра пастырскае служэнне біскупаў так, каб яго вышэйшай мэтай было дабро аўчарні Пана. Каб лепш дасягнуць гэтай мэты, нярэдка неабходна ўстанаўліваць дапаможных біскупаў, бо дыяцэзіяльны біскуп, як з-за празмерных абшараў дыяцэзій ці вялізнай колькасці жыхароў, так і з прычыны асаблівых абставін апостальства ці іншых разнастайных прычын не можа асабіста выконваць усе абавязкі свайго служэння так, як таго патрабуе дабро душ. Часам асаблівыя ўмовы нават патрабуюць, каб для дапамогі дыяцэзіяльнаму біскупу быў устаноўлены біскуп-каад’ютар. Біскупы-каад’ютары, як і дапаможныя біскупы, павінны быць надзелены адпаведнай уладай, каб пры захаванні адзінства дыяцэзіяльнага кіравання і ўлады дыяцэзіяльнага біскупа іх дзейнасць была больш эфектыўнай, а іх біскупская годнасць не парушалася.

Апроч гэтага, біскупы-каад’ютары і дапаможныя біскупы, паколькі пакліканы ўдзельнічаць у клопатах дыяцэзіяльнага біскупа, павінны выконваць свае абавязкі так, каб ва ўсіх справах дзейнічаць у поўнай згодзе з ім. Павінны заўсёды аказваць паслухмянасць і павагу дыяцэзіяльнаму біскупу, а ён са свайго боку павінен любіць іх як братоў і цаніць іх.

26. Калі гэта неабходна для дабра душ, няхай дыяцэзіяльны біскуп не вагаецца прасіць кампетэнтныя ўлады аб адным ці некалькіх дапаможных біскупах, якія ўстанаўліваюцца для дыяцэзіі без права пераемнасці.

Калі гэта не прадпісана ў намінацыйным лісце, няхай дыяцэзіяльны біскуп прызначае гэтага дапаможнага ці дапаможных біскупаў генеральнымі вікарыямі ці прынамсі біскупскімі вікарыямі, залежнымі толькі ад яго ўлады, і ахвотна раіцца з імі ў вырашэнні больш важных праблем, асабліва пастырскага характару.

Калі кампетэнтнай уладай не ўстаноўлена інакш, пасля смерці дыяцэзіяльнага біскупа паўнамоцтвы дапаможных біскупаў не спыняюцца. Нават пажадана, каб падчас вакансіі біскупскай катэдры, калі сур’ёзныя прычыны не прамаўляюць за іншым, абавязак кіраваць дыяцэзіяй быў даручаны дапаможнаму біскупу, а калі іх больш за аднаго, то аднаму з іх. Біскуп-каад’ютар, гэта значыць той, які прызначаны з правам пераемнасці дыяцэзіяльнага біскупа, павінен заўсёды мець статус генеральнага вікарыя. Кампетэнтныя ўлады ў асаблівых выпадках могуць надаць яму больш шырокія паўнамоцтвы. Дзеля большага цяперашняга і будучага дабра дыяцэзіі біскуп і яго каад’ютар не павінны занядбоўваць узаемных кансультацый па найбольш важных пытаннях.

2) Курыя і дыяцэзіяльныя рады

27. У дыяцэзіяльнай курыі галоўнай з’яўляецца пасада генеральнага вікарыя. Але кожны раз, калі таго патрабуе зладжанае кіраванне дыяцэзіяй, біскуп можа прызначыць аднаго ці больш біскупскіх вікарыяў, якія згодна з правам у пэўнай частцы дыяцэзіі, у вызначанай сферы дзейнасці або адносна вернікаў нейкага абраду карыстаюцца той жа самай уладай, якую агульнае права дае генеральнаму вікарыю.

Да супрацоўнікаў біскупа ў кіраванні дыяцэзіяй адносяцца таксама прэзбітэры, якія ўтвараюць яе сенат або раду, напр., катэдральны капітул, групу кансультараў ці іншыя рады згодна абставінам і асаблівасцям розных месцаў. Гэтыя ўстановы, асабліва катэдральныя капітулы, пры неабходнасці трэба рэарганізаваць адпаведна патрабаванням нашага часу.

Святары і свецкія, якія ўваходзяць у склад курыі, павінны добра ўсведамляць, што яны дапамагаюць пастырскаму служэнню біскупа.

Дыяцэзіяльная курыя павінна быць уладкавана такім чынам, каб яна была прыдатным інструментам не толькі для кіравання дыяцэзіяй, але таксама для ажыццяўлення справы апостальства.

Вельмі пажадана, каб у кожнай дыяцэзіі была створана пастырская рада на чале з дыяцэзіяльным біскупам, у склад якой увайшлі б духоўныя, кансэкраваныя асобы і спецыяльна выбраныя свецкія. Заданне гэтай рады заключаецца ў даследаванні і вывучэнні ўсяго, што датычыць пастырскіх спраў, каб зрабіць практычныя высновы па гэтых пытаннях.

3) Дыяцэзіяльнае духавенства

28. Усе прэзбітэры, як дыяцэзіяльныя, так і манаскія, удзельнічаюць разам з біскупам у адзіным святарстве Хрыста і выконваюць яго. Яны з’яўляюцца ўстаноўленымі супрацоўнікамі біскупскага стану. У здзяйсненні святога служэння галоўная роля належыць дыяцэзіяльным святарам, бо яны інкардынаваны ў мясцовы Касцёл ці залічаны да яго, таму цалкам прысвячаюць сябе служэнню яму, каб пасвіць адну частку статку Пана. Яны ствараюць адзін прэзбітэрый і адну сям’ю, айцом якой з’яўляецца біскуп. Каб лепш і больш справядліва размяркоўваць святыя абавязкі паміж сваімі святарамі, біскуп павінен карыстацца неабходнай свабодай у вызначэнні абавязкаў і бэнэфіцыяў. З гэтай прычыны ўсе правы і прывілеі, якія нейкім чынам абмяжоўваюць гэтую свабоду, адгэтуль скасоўваюцца.

Адносіны паміж біскупам і дыяцэзіяльнымі святарамі павінны засноўвацца галоўным чынам на звышпрыроднай любові, каб адзінства намераў святароў і біскупа рабіла больш плённай іх пастырскую дзейнасць. Дзеля далейшага развіцця служэння на карысць душам пажадана, каб біскуп ахвотна выклікаў святароў да размовы, таксама разам з іншымі, асабліва для абмеркавання пастырскіх спраў, аднак не толькі выпадкова, але, наколькі магчыма, у вызначаныя тэрміны.

Акрамя таго, усе дыяцэзіяльныя святары павінны быць з’яднаныя паміж сабой і салідарныя ў клопаце пра духоўнае дабро ўсёй дыяцэзіі. Яны таксама павінны памятаць, што матэрыяльныя даброты, атрыманыя імі за выкананне служэння на касцёльнай пасадзе, цесна звязаны са святой паслугай. Таму няхай святары па меры магчымасцяў велікадушна дапамагаюць дыяцэзіі ў яе матэрыяльных патрэбах паводле распараджэнняў біскупа.

29. Бліжэйшымі супрацоўнікамі біскупа з’яўляюцца таксама тыя святары, якім ён давярае пастырскія абавязкі або справы апостальства, што выходзяць за межы парафіі, гэта значыць распаўсюджваюцца або на пэўную частку дыяцэзіяльнай тэрыторыі, або на спецыяльныя групы вернікаў, або на асаблівую форму дзейнасці.

Значную дапамогу аказваюць таксама тыя святары, якім біскуп даручае розныя абавязкі апостальства, як у школах, так і ў іншых навучальных установах ці аб’яднаннях. Святары, якія працуюць ва ўстановах, дзейнасць якіх выходзіць за межы дыяцэзіі, здзяйсняюць хвалебныя справы апостальства і таму даручаны найперш асабліваму клопату таго біскупа, на тэрыторыі якога яны знаходзяцца.

30. Аднак галоўнымі супрацоўнікамі біскупа з’яўляюцца пробашчы, бо ім як непасрэдным пастырам даручана апека над душамі вызначанай часткі дыяцэзіі пад уладай таго ж самага біскупа.

1) У здзяйсненні сваёй місіі пробашчы са сваімі памочнікамі павінны выконваць абавязак навучання і кіравання такім чынам, каб вернікі і парафіяльныя супольнасці сапраўды адчувалі сябе членамі не толькі дыяцэзіі, але таксама паўсюднага Касцёла. Таму няхай супрацоўнічаюць з іншымі пробашчамі, а таксама са святарамі (напр., рэгіянальнымі вікарыямі, дэканамі), якія выконваюць вызначанае пастырскае служэнне на дадзенай тэрыторыі ці адносяцца да арганізацый, дзейнасць якіх выходзіць за межы парафіі, каб пастырская апека ў дыяцэзіі адзначалася адзінствам і большай эфектыўнасцю.

Акрамя таго, клопат пра душы павінен натхняцца місійным духам, каб ён належным чынам ахопліваў усіх жыхароў парафіі. Калі нейкія групы асоб недаступны пробашчам, то няхай яны звяртаюцца за дапамогай да іншых, нават да свецкіх, каб тыя дапамаглі ім у справах апостальства.

Каб больш эфектыўна здзяйсняць клопат пра душы, настойліва рэкамендуецца супольнае жыццё святароў, асабліва прызначаных у адну парафію, бо гэта садзейнічае апостальскай дзейнасці і дае вернікам прыклад любові і еднасці.

2) Што датычыць паслугі навучання, пробашчы павінны прапаведаваць Божае слова ўсім вернікам, каб яны, узмоцненыя ў веры, надзеі і любові, узрасталі ў Хрысце, а хрысціянская супольнасць давала сведчанне любові, даручанае Панам32. Праз катэхетычнае навучанне, адпаведнае ўзросту кожнага, яны павінны весці вернікаў да поўнага пазнання таямніцы збаўлення. У выкладанні гэтага навучання няхай карыстаюцца не толькі дапамогай кансэкраваных асоб, але і супрацоўніцтвам свецкіх, засноўваючы таксама брацтва хрысціянскага вучэння.

Здзяйсняючы паслугу асвячэння, няхай мэтай пробашчаў будзе св. Імша як цэнтр і вяршыня ўсяго жыцця хрысціянскай супольнасці. Няхай таксама рупяцца, каб вернікі насычалі сваё духоўнае жыццё, годна і часта прыступаючы да святых сакрамэнтаў, свядома і актыўна ўдзельнічаючы ў Літургіі. Памятаючы, што сакрамэнт пакаяння з’яўляецца найвялікшай дапамогай у хрысціянскім жыцці, няхай пробашчы будуць заўсёды гатовыя ахвотна выслухоўваць споведзь вернікаў, клічучы, пры неабходнасці, на дапамогу таксама іншых святароў, якія добра ведаюць розныя мовы.

У выкананні свайго пастырскага абавязку няхай пробашчы стараюцца пазнаць свой статак. Як слугі ўсіх сваіх авечак няхай імкнуцца развіваць хрысціянскае жыццё кожнага верніка, ці то ў сем’ях, ці то ў аб’яднаннях, галоўным чынам прысвечаных апостальству, ці то ва ўсёй парафіяльнай супольнасці. Таму яны павінны наведваць дамы і школы згодна з патрабаваннямі іх пастырскага абавязку; старанна клапаціцца пра падлеткаў і моладзь; акружаць айцоўскай любоўю бедных і хворых; асаблівым чынам клапаціцца пра працоўных і заахвочваць вернікаў садзейнічаць справам апостальства.

3) Парафіяльныя вікарыі, якія з’яўляюцца супрацоўнікамі пробашча, кожны дзень аказваюць каштоўную і дзейсную  дапамогу ў выкананні пастырскага абавязку пад уладай пробашча. Таму няхай паміж пробашчам і яго вікарыямі заўсёды будуць братэрскія адносіны, узаемная любоў і павага. Няхай яны падтрымліваюць адзін аднаго парадай, дапамогай і прыкладам і разам няхай выконваюць парафіяльную працу ў адзінстве намераў і супольнымі намаганнямі.

31. Калі біскуп хоча ацаніць здольнасці святара ў кіраванні парафіяй, няхай бярэ пад увагу не толькі яго веды, але таксама пабожнасць, апостальскую руплівасць, іншыя здольнасці і якасці, неабходныя для добрага здзяйснення клопату пра душы.

Паколькі асноўнай мэтай парафіяльнага служэння з’яўляецца дабро душ, то для таго, каб біскуп мог без перашкод і паспяхова здзяйсняць прызначэнні на парафіяльныя пасады, трэба, захоўваючы непарушнымі правы кансэкраваных асоб, скасаваць усе правы прадстаўлення, прызначэння, рэзервавання, а таксама закон конкурсу, агульны і мясцовы, там, дзе ён існуе. У сваіх парафіях пробашчы павінны карыстацца такой стабільнасцю служэння, якой патрабуе дабро душ. Таму павінна быць скасавана ўсялякае адрозненне паміж пробашчамі, якія падлягаюць і не падлягаюць перамяшчэнню з пасады. Неабходна таксама перагледзець і спрасціць працэдуру перамяшчэння і звальнення пробашчаў, каб біскуп, захоўваючы натуральную і кананічную справядлівасць, мог больш паспяхова клапаціцца пра дабро душ.

Пробашчы, якія з прычыны старасці ці з іншай сур’ёзнай прычыны больш не могуць плённа выконваць сваю паслугу, няхай дабравольна ці на заклік біскупа адмовяцца ад сваёй пасады. Біскуп са свайго боку павінен паклапаціцца пра іх належнае ўтрыманне.

32. Нарэшце, збаўленне душ павінна быць адзінай прычынай, на падставе якой будзе вырашацца ці ўзаконьвацца стварэнне ці скасаванне парафій, або іншыя падобныя змены, якія належаць да кампетэнцыі біскупа.

4) Кансэкраваныя асобы

33. Усім кансэкраваным асобам, да якіх ніжэй прыраўноўваюцца і члены іншых інстытутаў, якія вызнаюць евангельскія парады, паводле асабістага паклікання кожнага належыць абавязак стараннай і руплівай працы дзеля будавання і ўмацавання Містычнага цела Хрыста і дзеля дабра мясцовых Касцёлаў.

Гэтых мэтаў яны павінны дасягаць галоўным чынам малітвай, справамі пакаяння і прыкладам свайго жыцця. Таму гэты Святы Сабор настойліва заклікае іх выхоўваць у сабе павагу і імкненне да гэтага. Але ў той жа час яны павінны ўсё больш рупліва ўдзельнічаць у справах знешняга апостальства, улічваючы ўласцівы кожнаму інстытуту характар.

34. Святары-манахі, пасвячаныя дзеля прэзбітэрскага служэння, каб таксама быць стараннымі супрацоўнікамі біскупскага стану, сёння, калі павялічыліся патрэбы душ, яшчэ больш могуць дапамагаць біскупам. Пад уладай святых пастыраў яны ўдзельнічаюць у клопаце пра душы і ў справах апостальства, таму ў нейкім сэнсе яны сапраўды належаць да дыяцэзіяльнага духавенства.

Таксама і іншыя кансэкраваныя асобы, як мужчыны, так і жанчыны, якія паводле асаблівых матываў належаць да дыяцэзіяльнай сям’і, аказваюць значную дапамогу святой іерархіі, а ва ўзрастаючых патрэбах апостальства могуць і павінны аказваць яе ў яшчэ большай ступені.

35. Аднак, каб справы апостальства ў кожнай дыяцэзіі заўсёды здзяйсняліся ў згодзе і каб захоўвалася непарушнае адзінства дыяцэзіяльнага жыцця, устанаўліваюцца наступныя фундаментальныя прынцыпы:

1) Усе кансэкраваныя асобы павінны лічыць біскупаў наступнікамі Апосталаў і заўсёды акружаць іх павагай і пашанай. Акрамя таго, калі іх згодна з законам заклікаюць да спраў апостальства, яны павінны выконваць свой абавязак такім чынам, каб стаць памочнікамі біскупа33. Больш за тое, кансэкраваныя асобы павінны рашуча і верна падтрымліваць просьбы і жаданні біскупаў, беручы на сябе ўсё большую адказнасць у справе збаўлення душ, захоўваючы асаблівасці кожнага інстытута, якія, калі неабходна, трэба прыстасаваць да вышэйзгаданых мэт згодна з прынцыпамі гэтага саборнага дэкрэта. Улічваючы найперш неадкладныя патрэбы душ і недахоп дыяцэзіяльнага духавенства, манаскія інстытуты, прызначаныя выключна да кантэмпляцыйнага жыцця, могуць запрашацца біскупамі да супрацоўніцтва ў розных пастырскіх паслугах, беручы, аднак, пад увагу асаблівасці кожнага інстытута. У сваю чаргу настаяцелі манаскіх супольнасцяў, наколькі могуць, няхай стымулююць сваіх падуладных да такога супрацоўніцтва, каб яны прымалі, нават часова, кіраўніцтва парафіяй.

2) Кансэкраваныя асобы, адданыя знешняму апостальству, няхай захоўваюць дух свайго інстытута і застаюцца вернымі свайму статуту і паслухмянымі сваім настаяцелям. Няхай біскупы няспынна нагадваюць кансэкраваным асобам пра гэты іх абавязак.

3) Выключэнне, паводле якога кансэкраваныя асобы пераходзяць у падпарадкаванне Найвышэйшага Пантыфіка ці іншай касцёльнай улады і выключаюцца з-пад юрысдыкцыі біскупаў, галоўным чынам адносіцца да ўнутранага парадку інстытутаў, каб усё ў іх было лепш упарадкавана і ўзгоднена і спрыяла развіццю і ўдасканаленню манаскага жыцця34. Тое ж самае выключэнне дазваляе Найвышэйшаму Пантыфіку распараджацца кансэкраванымі асобамі на карысць паўсюднаму Касцёлу35, а іншым кампетэнтным уладам — на карысць Касцёла, падпарадкаванага іх юрысдыкцыі. Аднак такое выключэнне не перашкаджае, каб кансэкраваныя асобы ў кожнай дыяцэзіі былі падпарадкаваны юрысдыкцыі біскупаў згодна праву, як таго патрабуе пастырская паслуга ці адпаведная арганізацыя служэння на карысць душ36.

4) Усе кансэкраваныя асобы, выключаныя ці не, падпарадкоўваюцца ўладзе мясцовых ардынарыяў ва ўсім, што датычыць публічнага здзяйснення Божага культу пры захаванні абрадаў, клопату пра душы, прапаведавання, рэлігійнага і маральнага выхавання вернікаў, асабліва моладзі, катэхетычнай адукацыі і літургічнай фармацыі, аўтарытэту іх духоўнага статусу і, нарэшце, розных спраў у здзяйсненні святога апостальства. Каталіцкія школы кансэкраваных асоб таксама падпарадкоўваюцца мясцоваму ардынарыю ў тым, што датычыць іх агульнага парадку і нагляду за імі, не парушаючы, аднак, права кансэкраваных асоб на кіраванне імі. Таксама і кансэкраваныя асобы абавязаны захоўваць усе прадпісанні, правамоцна ўстаноўленыя для ўсіх Саборамі ці Канферэнцыямі Біскупаў.

5) Няхай падтрымліваецца ўпарадкаванае супрацоўніцтва як паміж рознымі манаскімі інстытутамі, так і паміж дыяцэзіяльным духавенствам. Акрамя таго, няхай усе ініцыятывы і справы апостальства будуць паміж імі добра скаардынаваныя, а гэта залежыць найперш ад звышпрыроднага настрою розумаў і сэрцаў, якія вынікаюць з любові і грунтуюцца на ёй. Клопат пра гэтую каардынацыю ва ўсім Касцёле належыць Апостальскай Сталіцы; у асобных дыяцэзіях — святым пастырам; Патрыярхальным Сінодам і Канферэнцыям Біскупаў — на іх тэрыторыі. Што датычыць спраў апостальства, здзейсненых кансэкраванымі асобамі, біскупы ці Канферэнцыя Біскупаў з аднаго боку і настаяцелі манаскіх супольнасцяў або Канферэнцыі вышэйшых настаяцеляў з другога, няхай ажыццяўляюць свае праекты, папярэдне ўзгадніўшы іх паміж сабой.

6) Каб паспрыяць згодным і плённым адносінам паміж біскупамі і кансэкраванымі асобамі, няхай біскупы і настаяцелі збіраюцца перыядычна, а нават часцей, калі будзе неабходным, каб абмеркаваць агульныя справы апостальства на іх тэрыторыях.

РАЗДЗЕЛ ІІІ
СУПРАЦОЎНІЦТВА БІСКУПАЎ ДЛЯ АГУЛЬНАГА ДАБРА НЕКАЛЬКІХ КАСЦЁЛАЎ

І. СІНОДЫ, САБОРЫ І АСАБЛІВА КАНФЕРЭНЦЫІ БІСКУПАЎ

36. З першых стагоддзяў існавання Касцёла біскупы ўзначальваюць мясцовыя Касцёлы ў адзінстве братняй любові і, ахопленыя клопатам пра паўсюдную місію, даручаную Апосталам, яднаюць свае высілкі і намеры, каб стымуляваць агульнае дабро і дабро асобных Касцёлаў. З гэтай мэтай былі ўстаноўлены Сіноды, Саборы правінцый ці, нарэшце, пленарныя Саборы, на якіх біскупы выпрацоўваюць агульныя нормы ў навучанні праўдам веры і ў рэгуляванні касцёльнай дысцыпліны.

Цяпер гэты Святы Сусветны Сабор горача жадае, каб годныя пашаны інстытуты Сінодаў і Сабораў набылі новую моц дзеля забеспячэння больш адпаведнага і больш дзейснага ўзрастання веры і захавання дысцыпліны ў розных Касцёлах адпаведна абставінам часу.

37. Біскупам часта цяжка, асабліва ў наш час, належна і плённа выконваць свае абавязкі без усё больш цеснага і гарманічнага супрацоўніцтва з іншымі біскупамі. Паколькі Канферэнцыі Біскупаў, ужо створаныя сярод мноства народаў, далі значныя доказы плённага апостальства, гэты Святы Сабор лічыць, што будзе найбольш карысна, каб ва ўсім свеце біскупы адной і той жа краіны ці рэгіёна перыядычна збіраліся для абмену вопытам і поглядамі, каб будаваць святую гармонію сілаў дзеля агульнага дабра Касцёлаў. Таму гэты Сабор адносна Канферэнцый Біскупаў пастанаўляе наступнае:

38. 1) Канферэнцыя Біскупаў — гэта пэўная група, у якой святыя пастыры кожнай краіны ці тэрыторыі выконваюць сумесна свае пастырскія абавязкі дзеля павелічэння дабра, якое Касцёл прапануе людзям, асабліва ў тых формах апостальства, якія адпавядаюць іх абставінам.

2) Да Канферэнцыі Біскупаў належаць усе мясцовыя ардынарыі кожнага абраду, за выключэннем генеральных вікарыяў, біскупы-каад’ютары, дапаможныя біскупы і іншыя тытулярныя біскупы, якія здзяйсняюць спецыяльныя абавязкі, даручаныя ім Апостальскай Сталіцай ці Канферэнцыямі Біскупаў. Іншыя тытулярныя біскупы, а таксама легаты Рымскага Пантыфіка, беручы пад увагу асаблівае служэнне, якое яны выконваюць на пэўнай тэрыторыі, не з’яўляюцца паводле права членамі Канферэнцыі.

Вырашальны голас у Канферэнцыі належыць мясцовым ардынарыям і каад’ютарам. Дапаможным біскупам і іншым біскупам, якія маюць права ўдзельнічаць у Канферэнцыі, належыць, паводле статута Канферэнцыі, вырашальны або дарадчы голас.

3) Кожная Канферэнцыя Біскупаў складае свае статуты, якія неабходна прадставіць на разгляд Апостальскай Сталіцы; у іх павінны быць устаноўлены іншыя органы, якія лепш адпавядаюць мэце Канферэнцыі, напр., пастаянная Рада Біскупаў, Біскупскія Камісіі і Генеральны Сакратарыят.

4) Калі рашэнні Канферэнцыі Біскупаў былі прыняты законна, прынамсі 2/3 галасоў біскупаў, якія ўваходзяць у склад Канферэнцыі з правам вырашальнага голасу, і калі гэтыя рашэнні былі прызнаныя Апостальскай Сталіцай, яны маюць юрыдычную абавязковую моц, але ў тых выпадках, калі гэта прадпісана агульным правам ці было ўстаноўлена асаблівым прадпісаннем Апостальскай Сталіцы, дадзеным па ўласнай ініцыятыве ці па просьбе самой Канферэнцыі.

5) Калі таго патрабуюць асаблівыя абставіны, біскупы некалькіх краін са згоды Апостальскай Сталіцы могуць стварыць адзіную Канферэнцыю.

Неабходна спрыяць таксама адносінам паміж Канферэнцыямі розных краін, каб стымуляваць і забяспечыць яшчэ большае дабро.

6) Настойліва рэкамендуецца, каб біскупы Усходніх Касцёлаў на сваіх Сінодах умацоўвалі дысцыпліну сваіх Касцёлаў і ўсё больш спрыялі плённай дзейнасці дзеля рэлігійнага дабра, памятаючы пра агульнае дабро ўсёй тэрыторыі, дзе існуе некалькі Касцёлаў розных абрадаў. Для гэтага ім неабходна раіцца на сустрэчах прадстаўнікоў розных абрадаў наконт норм, устаноўленых кампетэнтнымі ўладамі.

ІІ. ВЫЗНАЧЭННЕ МЕЖАЎ КАСЦЁЛЬНЫХ ПРАВІНЦЫЙ І СТВАРЭННЕ КАСЦЁЛЬНЫХ РЭГІЁНАЎ

39. Дабро душ патрабуе адпаведнага вызначэння межаў не толькі дыяцэзій, але таксама касцёльных правінцый; больш за тое, дабро душ дыктуе неабходнасць утварэння касцёльных рэгіёнаў, каб лепш клапаціцца пра грамадскія і мясцовыя патрэбы і каб зрабіць больш лёгкімі і плённымі кантакты біскупаў паміж сабой, з мітрапалітамі і іншымі біскупамі той жа краіны, як таксама адносіны біскупаў з дзяржаўнымі ўладамі.

40. Каб дасягнуць згаданых мэтаў, гэты Святы Сабор наказвае наступнае:

1) Межы касцёльных правінцый трэба належным чынам перагледзець, а правы і прывілеі мітрапалітаў акрэсліць новымі адпаведнымі нормамі.

2) Трэба лічыць правілам тое, што ўсе дыяцэзіі і іншыя тэрытарыяльныя акругі, якія прыроўнены паводле права да дыяцэзій, адносіліся да адной і той жа касцёльнай правінцыі. Таму дыяцэзіі, якія на дадзены момант непасрэдна падпарадкаваны Апостальскай Сталіцы і не аб’яднаны з іншымі дыяцэзіямі, павінны, па магчымасці, скласці адно цэлае або далучыцца да той касцёльнай правінцыі, якая будзе бліжэй ці якая будзе падыходзіць для гэтага, і падпарадкоўвацца мітрапалітальнаму праву арцыбіскупа згодна з нормамі агульнага права.

3) Там, дзе будзе карысным, няхай правінцыі аб’ядноўваюцца ў касцёльныя рэгіёны, якім неабходна надаць юрыдычнае ўпарадкаванне.

41. Было б дарэчы, каб кампетэнтныя Канферэнцыі Біскупаў разгледзелі пытанні наконт межаў правінцый ці стварэння рэгіёнаў згодна з нормамі, ужо ўстаноўленымі ў №№ 24 і 25 адносна вызначэння межаў дыяцэзій, і прадставілі свае прапановы і меркаванні Апостальскай Сталіцы.

ІІІ. МІЖДЫЯЦЭЗІЯЛЬНАЯ ПАСЛУГА БІСКУПАЎ

42. Паколькі пастырскія меркаванні ўсё больш патрабуюць, каб некаторыя пастырскія абавязкі здзяйсняліся пад адзіным наглядам і кіраўніцтвам, дзеля служэння ўсім або некалькім дыяцэзіям нейкага рэгіёна ці краіны, мэтазгодна будзе ўстанавіць некаторыя пасады, якія маглі б заняць біскупы.
Сёння гэты Святы Сабор раіць, каб паміж пралатамі ці біскупамі, якія выконваюць гэтыя службовыя абавязкі, дыяцэзіяльнымі біскупамі і Канферэнцыямі Біскупаў заўсёды панавала адзінства намераў і аднадушная згода дзеля пастырскай дзейнасці; умовы для гэтага павінны быць вызначаны агульным правам.

43. Паколькі духоўная дапамога вайскоўцам з прычыны асаблівых умоў іх жыцця патрабуе выключнага клопату, у кожнай краіне па магчымасці трэба стварыць Вайсковы вікарыят. Як вікарый, так і капеланы няхай аддана прысвячаюць сябе гэтаму цяжкаму служэнню ў аднадушнай згодзе з дыяцэзіяльнымі біскупамі37. Таму дыяцэзіяльныя біскупы няхай прадстаўляюць вайсковаму вікарыю дастатковую колькасць святароў, здольных да такога цяжкага служэння, і падтрымліваюць ініцыятывы, скіраваныя на духоўнае дабро вайскоўцаў38.


АГУЛЬНАЕ ДАРУЧЭННЕ

44. Дадзены Святы Сабор наказвае, каб пры разглядзе Кодэкса Кананічнага Права былі ўведзены адпаведныя законы згодна з прынцыпам, устаноўленым у гэтым дэкрэце, з улікам заўваг, зробленых Камісіямі і Айцамі Сабору.

Гэты Святы Сабор таксама наказвае скласці агульныя пастырскія дырэктывы як для біскупаў, так і для пробашчаў, каб прадставіць ім нормы і метады, больш адпаведныя і зручныя для выканання іх пастырскіх абавязкаў.

Належыць таксама скласці спецыяльныя дырэктывы як для пастырскай апекі над спецыяльнымі групамі вернікаў, беручы пад увагу розныя сітуацыі асобных краін і рэгіёнаў, так і для катэхетычнага навучання людзей, у якім гаварылася б не толькі пра асноўныя прынцыпы гэтага навучання, але таксама пра кірунак і распрацоўку кніг, звязаных з гэтым прадметам. У стварэнні гэтых дырэктыў трэба таксама ўлічваць заўвагі, зробленыя Камісіямі і Айцамі Сабору.

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 28 кастрычніка, 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Дакумент пра біскупаў і пра іх пастырскае служэнне быў вылучаны ў асобны тэкст з дакумента пра Касцёл. Значна зменены ў выніку дыскусій пра сакрамэнтальнасць і калегіяльнасць біскупства, ён быў абнародаваны на чацвёртай сесіі 28 кастрычніка 1965 года. Першы Ватыканскі Сабор паглыбіў вучэнне пра першынство Папы, Другі Ватыканскі Сабор прадставіў больш глыбокае тэалагічнае разуменне біскупства, прызнаючы ў ім сакрамэнтальнасць і калегіяльнасць. Кожны біскуп, які знаходзіцца ў супольнасці з Папам, — гэта гарантыя існавання і місіі Касцёла. Сінод Біскупаў, устаноўлены Паўлам VІ, выяўляе гэты клопат пра ўвесь Божы народ. Кожны біскуп мясцовага Касцёла выконвае сваё асаблівае навучанне і служэнне ў супрацоўніцтве з генеральным вікарыем і дапаможнымі біскупамі, якім ён можа давяраць розныя абавязкі. На асабістым узроўні біскупы атрымліваюць і забяспечваюць узаемападтрымку і каардынуюць сваю пастырскую дзейнасць на тэрыторыі пры дапамозе Канферэнцый Біскупаў.

q

  1. Пар. Mц 1, 21.
  2. Пар. Ян 20, 21
  3. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. I, de Ecclesia Christi, Pastor aeternus, cap. 3, DENZ. 828 (3061).
  4. Пар. CONC. VAT. I, Const. dogm. I, de Ecclesia Christi, Prooem., DENZ. 821 (3050).
  5. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. III, nn. 21, 24, 25: AAS 57 (1965), pp. 24-25, 29-31.
  6. Пар. CONC VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. III, n. 21: AAS 57 (1965), pp. 24-25.
  7. Пар. IOANNES XXIII, Const. Apost. Humanae salutis, 25 dec. 1961: AAS 54 (1962), p. 6.
  8. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. III, n. 22: AAS 57 (1965), pp. 25-27.
  9. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, тамсама.
  10. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, тамсама.
  11. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, тамсама.
  12. Пар. PAULUS VI, Motu proprio Apostolica Sollicitudo, 15 sept. 1965: AAS 57 (1965), pp. 775-780.
  13. Пар. CONC. VAT II, Const. dogm. de Ecclesia, cap. III, n. 23: AAS 57 (1965), pp. 27-28.
  14. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Fidei donum, 21 apr. 1957: AAS 49 (1957), p. 237; пар. таксама: BENEDICTUS XV, Epist. Ap. Maximum illud, 30 nov 1919; AAS 11 (1919), p. 440; PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 18 (1926), p. 68ss.
  15. Пар. PAULUS VI, Allocutio ad Em.mos Patres Cardinales, Exc.mos Praesules, Rev.mos Praelatos ceterosque Romanae Curiae Officiales, 21 sept. 1963: AAS 55 (1963), p. 793ss.
  16. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Ecclesiis Orientalibus Catholicis, Orientalium Ecclesiarum, nn. 7-11: AAS 57 (1965), pp. 79-80
  17. Пар. CONC. TRID., Sess. V, Decr. De reform., c. 2, MANSI 33, 30; Sess. XXIV, Decr. De reform., c. 4, MANSI 33, 159; CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. III, n. 25: AAS 57 (1965), p. 29ss.
  18. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. III, n. 25: AAS 57 (1965), pp. 29-31.
  19. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Pacem in terris, 11 apr. 1963, passim: AAS 55 (1963), pp. 257-304.
  20. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam Suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), p. 639.
  21. Пар. PAULUS VI, Litt. Encycl. Ecclesiam Suam, 6 aug. 1964: AAS 56 (1964), pp. 644-645
  22. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de instrumentis communicationis socialis, Inter mirifica, AAS 56 (1964), pp. 145-153.
  23. Пар. CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, AAS 56 (1964), p. 97ss.; PAULUS VI, Motu proprio Sacram Liturgiam, 25 ian. 1964: AAS 56 (1964), p. 139ss.
  24. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Mediator Dei, 20 nov. 1947: AAS 39 (1947), p. 521ss.; PAULUS VI, Litt. Encycl. Mysterium Fidei, 3 sep. 1965: AAS 57 (1965), pp. 753-774.
  25. Пар. Дз 1, 14 і 2, 46.
  26. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen Gentium, cap. VI, n. 44-45: AAS 57 (1965), pp. 50-52.
  27. Пар. Лк 22, 26-27.
  28. Пар. Ян 15, 15.
  29. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Oecumenismo, Unitatis redintegratio: AAS 57 (1965), pp. 90-107.
  30. Пар. S. PIUS X, Motu Proprio Iampridem, 19 mart. 1914: AAS 6 (1914), p. 173ss.; PIUS XII, Const. Ap. Exsul Familia, 1 aug. 1952: AAS 44(1952), p. 649ss.; Leges Operis Apostolatus Maris, auctoritate Pii XII conditae, 21 nov. 1957: AAS 50 (1958), pp. 375-383.
  31. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Ecclesiis Orientalibus Catholicis, Orientalium Ecclesiarum, n. 4: AAS 57 (1965), p. 77.
  32. Пар. Ян 13, 35.
  33. Пар. PIUS XII, Allocutio, 8 dec. 1950: AAS 43 (1951), p. 28; PAULUS VI, Allocutio, 23 maii 1964: AAS 56 (1964), p. 571.
  34. Пар. LEO XIII, Const. Ap. Romanos Pontifices, 8 maii 1881: Acta Leonis XIII, vol. II (1882), p. 234ss.
  35. Пар. PAULUS VI, Allocutio, 23 maii 1964: AAS 56 ( 1964), pp. 570-571.
  36. Пар. PIUS XII, Allocutio, 8 dec. 1950: 1. c.
  37. Пар. S. C. CONSISTORIALIS: Instructio de Vicariis Castrensibus, 23 apr. 1951: AAS 43 (1951), pp. 562-565; Formula servanda in relatione de statu Vicariatus Castrensis conficienda, 20 oct. 1956: AAS 49 (1957), pp. 150-163; Decr. De Sacrorum Liminum Visitatione a Vicariis Castrensibus peragenda, 28 febr. 1959: AAS 51 (1959), pp. 272-74; Decr. Facultas audiendi confessiones militum Cappellanis extenditur, 27 nov. 1960: AAS 53 (1961), pp. 49-50. Пар. таксама S. C. DE RELIGIOSIS: Instructio de Cappellanis militum religiosis, 2 febr. 1955: AAS 47 (1955), pp. 93-97.
  38. Пар. S. C. CONSISTORIALIS: Epistula ad Em. mos PP. DD. Cardinales atque Exc.mos PP. DD. Archiepiscopos, Episcopos ceterosque Ordinarios Hispanicae Ditionis, 21 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 566.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКРЭТ
ПРА АПОСТАЛЬСТВА СВЕЦКІХ
«APOSTOLICAM ACTUOSITATEM»

УСТУП
РАЗДЗЕЛ І - ПАКЛІКАННЕ СВЕЦКІХ ДА АПОСТАЛЬСТВА
РАЗДЗЕЛ II - ПАСТАЎЛЕНЫЯ МЭТЫ
РАЗДЗЕЛ III - РОЗНЫЯ СФЕРЫ АПОСТАЛЬСТВА
РАЗДЗЕЛ IV - РОЗНЫЯ ФОРМЫ АПОСТАЛЬСТВА
РАЗДЗЕЛ V - ЗАХАВАННЕ ПАРАДКУ
РАЗДЗЕЛ VI - ПАДРЫХТОЎКА ДА АПОСТАЛЬСТВА
ЗАКЛІК

УСТУП

1. Святы Сабор, жадаючы ажывіць апостальскую дзейнасць Божага народу1, скіроўвае свой клапатлівы позірк на свецкіх вернікаў, пра асаблівы і абсалютна неабходны ўдзел якіх у місіі Касцёла ён узгадваў ужо ў іншых месцах2. Апостальская дзейнасць свецкіх, якая вынікае з іхняга хрысціянскага паклікання, заўсёды павінна ажыццяўляцца ў Касцёле. Наколькі дабравольнай і плённай была такая дзейнасць у раннім Касцёле, выразна сведчыць Святое Пісанне (пар. Дз 11, 19-21; 18, 26; Рым 16, 1-16; Флп 4, 3).

Але і наш час чакае ад свецкіх людзей не меншай адданасці. Больш за тое, сённяшнія ўмовы патрабуюць ад іх больш інтэнсіўнага i шырэйшага апостальства. Пастаянны рост насельніцтва, навукова-тэхнічны прагрэс і больш цесныя сувязі паміж людзьмі не толькі значна пашырылі сферы апостальства свецкіх, даступныя пераважна толькі для іх, але і ўзнялі новыя праблемы, якія патрабуюць ад свецкіх пільнага клопату i стараннасці. Такога тыпу апостальства становіцца ўсё больш неабходным, паколькі незалежнасць многіх сфер жыцця чалавека, як гэта і павінна быць, у значанай ступені ўзрасла, што нярэдка спалучаецца з пэўным адыходам ад этычнага і рэлігійнага парадку і з небяспекай для хрысціянскага жыцця. Апроч гэтага, у многіх рэгіёнах, дзе вельмі мала святароў або — як гэта часам здараецца — яны пазбаўлены адпаведнай свабоды, неабходнай для пастырства, Касцёл без супрацоўніцтва свецкіх амаль перастаў бы існаваць і дзейнічаць. Сведчаннем такой разнастайнай і вялікай неабходнасці з’яўляецца бачнае дзеянне Духа Святога, які сёння дапамагае свецкім усё больш усвядоміць сваю адказнасць i пабуджае іх усюды да служэння Хрысту і Касцёлу3.

У дадзеным Дэкрэце Сабор хоча растлумачыць сутнасць апостальства свецкіх, яго характар i разнастайнасць, a таксама прадставіць яго асноўныя прынцыпы і даць пастырскія ўказанні для больш плённага яго ажыццяўлення. Усё гэта павінна стаць нормай пры пераглядзе кананічнага права ў пытаннях, якія датычаць апостальства свецкіх.

РАЗДЗЕЛ І
ПАКЛІКАННЕ СВЕЦКІХ ДА АПОСТАЛЬСТВА

2. Касцёл заснаваны для таго, каб праз пашырэнне Хрыстовага валадарства па ўсёй зямлі дзеля хвалы Айца зрабіць усіх людзей удзельнікамі збаўчага адкуплення4 i каб праз іх увесь свет сапраўды скіраваўся да Хрыста. Усялякая дзейнасць Містычнага цела ў гэтым накірунку называецца апостальствам. Касцёл здзяйсняе яго пры дапамозе ўсіх сваіх членаў, аднак па-рознаму. Хрысціянскае пакліканне па сваёй сутнасці з’яўляецца таксама пакліканнем да апостальства. Як ніводная частка жывога цела не бывае абсалютна пасіўнай, але ўдзельнічае ў жыцці цела і ў яго дзейнасці, так і ў целе Хрыста, якім ёсць Касцёл, усё цела «ў меру дзеяння кожнай асобнай часткі, атрымлівае ўзрастанне» (Эф 4, 16). Больш за тое, узаемасувязь i еднасць частак у гэтым целе настолькі вялікая (пар. Эф 4, 16), што частку, якая не прычыняецца паводле сваёй магчымасці да ўзросту цела, трэба лічыць бескарыснай як для яе самой, так і для Касцёла.

У Касцёле пры адзінстве місіі існуе разнастайнасць паслуг. Апосталам і іх наступнікам Хрыстус даручыў абавязак навучання, асвячэння i кіравання ад Яго імя і паводле Яго моцы. Аднак і свецкія, стаўшы ўдзельнікамі святарскай, прароцкай і каралеўскай функцыі Хрыста, здзяйсняюць у Касцёле i ў свеце сваю частку місіі ўсяго Божага народу5. Іх дзейнасць сапраўды з’яўляецца апостальствам, бо здзяйсняецца дзеля евангелізацыі і асвячэння людзей i дзеля таго, каб напоўніць евангельскім духам і ўдасканаліць парадак зямных спраў, таму іх намаганне з’яўляецца выразным сведчаннем пра Хрыста i служыць збаўленню людзей. Паколькі характэрнай рысай, уласцівай стану свецкіх, з’яўляецца жыццё ў свеце i сярод зямных спраў, Бог кліча свецкіх споўніць сваё апостальства ў свеце з жывым хрысціянскім духам, падобна рошчыне.

3. Абавязак i права здзяйсняць апостальства свецкія атрымліваюць на падставе свайго з’яднання з Хрыстом Галавой. Прышчэпленыя праз хрост да Містычнага цела Хрыста і ўмацаваныя моцай Духа Святога праз канфірмацыю, яны самім Панам прызначаны да апостальства. Атрымліваюць пасвячэнне ў каралеўскае святарства i святы народ (пар. 1 П 2, 4-10), каб праз усялякія ўчынкі прыносіць духоўныя ахвяры i па ўсёй зямлі даваць сведчанне пра Хрыста. Дзякуючы сакрамэнтам, асабліва Эўхарыстыі, удзяляецца і жывіцца тая любоў, якая з’яўляецца душой усяго апостальства6.

Апостальства здзяйсняецца ў веры, надзеі і любові, якія Дух Святы ўлівае ў сэрцы ўсіх членаў Касцёла. Акрамя гэтага, запаведзь любові, якая з’яўляецца найбольшым наказам Пана, пабуджае ўсіх хрысціянаў клапаціцца пра Божую хвалу праз надыход Яго валадарства i пра вечнае жыццё для ўсіх людзей, каб яны пазналі адзінага праўдзівага Бога і пасланага Ім Езуса Хрыста (пар. Ян 17, 3).

Таму ўсе вернікі маюць узнёслы абавязак прычыняцца да таго, каб усе людзі ва ўсім свеце пазналі i прынялі Божы збаўчы заклік.

Для ажыццяўлення гэтага апостальства Дух Святы, які асвячае Божы народ праз служэнне і сакрамэнты, удзяляе вернікам таксама іншыя спецыяльныя дары (пар. 1 Кар 12, 7), «удзяляе кожнаму паасобку, як жадае» (1 Кар 12, 11), каб яны служылі адно аднаму тым дарам, які кожны атрымаў, і былі «як добрыя распарадчыкі разнастайнай ласкі Божай» (1 П 4, 10) дзеля будавання ўсяго цела ў любові (пар. Эф 4, 16). З прыняцця гэтых харызмаў, нават самых звычайных, нараджаецца для кожнага веруючага права i абавязак выкарыстоўваць іх у Касцёле i свеце для дабра людзей i будавання Касцёла ў свабодзе Духа Святога, які «вее там, дзе хоча» (Ян 3, 8), і адначасова ў еднасці з братамі ў Хрысце, асабліва са сваімі пастырамі, якія павінны ацэньваць сапраўдную прыроду гэтых дароў i належна іх ужываць. Зразумела, не для таго, каб гасіць Духа, але каб выпрабаваць усё i захаваць тое, што добрае (пар. 1 Тэс 5, 12.19.21)7.

4. Паколькі Хрыстус, пасланы Айцом, ёсць крыніцай i пачаткам усяго апостальства Касцёла, то, канешне, плённасць апостальства свецкіх залежыць ад іх жыццёвага з’яднання з Хрыстом паводле слоў Пана: «Хто застаецца ўва Мне, а Я ў ім, той прыносіць багаты плён, бо без Мяне нічога не можаце зрабіць» (Ян 15, 5). Гэтае жыццё ў самым глыбокім з’яднанні з Хрыстом падтрымліваецца ў Касцёле духоўнымі сродкамі, агульнымі для ўсіх вернікаў, асабліва актыўным удзелам у святой Літургіі8. Свецкія павінны так выкарыстоўваць гэтыя сродкі, каб, дакладна спаўняючы зямныя абавязкі ў звычайных жыццёвых умовах, не страціць у сваім жыцці еднасці з Хрыстом, але ўсё больш узрастаць у ёй, выконваючы сваю працу паводле Божай волі. На гэтым шляху свецкія павінны старанна і з радасцю ўзрастаць у святасці, намагаючыся разважліва і цярпліва перамагаць цяжкасці9. Ні сямейныя клопаты, ні іншыя зямныя справы не павінны заставацца па-за сферай іх духоўнага жыцця паводле слоў Апостала: «Усё, што б вы ні рабілі словам ці ўчынкам, усё рабіце ў імя Пана Езуса, дзякуючы праз Яго Богу Айцу» (Клс 3, 17).

Такое жыццё патрабуе няспыннага ўдасканалення веры, надзеі і любові.

Толькі ў святле веры i ў разважанні над Божым словам кожны можа заўсёды i ўсюды пазнаваць Бога, у якім мы «жывём, рухаемся і існуём» (Дз 17, 28); у кожнай падзеі шукаць Ягоную волю, бачыць Хрыста ў кожным чалавеку, бліжні ён ці чужы; можа трапна заўважаць праўдзівае значэнне i вартасць зямных рэчаў як саміх па сабе, так і ў адносінах да мэты чалавека.

Тыя, хто мае такую веру, жывуць у надзеі аб’яўлення сыноў Божых, памятаючы пра крыж i ўваскрасенне Пана.

У пілігрымаванні па гэтым зямным жыцці, схаваныя з Хрыстом у Богу, свабодныя ад путаў багацця, звяртаючыся да вечных дабротаў, яны велікадушна і цалкам прысвячаюць сябе пашырэнню Божага Валадарства, фарміраванню i ўдасканаленню парадку зямных спраў у хрысціянскім духу. Сярод цяжкасцяў гэтага жыцця яны знаходзяць сілу ў надзеі, маючы перакананне, «што цярпенні цяперашняга часу нягодныя той славы, якая павінна выявіцца ў нас» (Рым 8, 18).

Узрушаныя любоўю, што паходзіць ад Бога, яны робяць дабро ўсім, асабліва братам у веры (пар. Гал 6, 10), «адклаўшы ўсялякую зласлівасць і ўсякі подступ, крывадушнасць і зайздрасць ды ўсякае зласлоўе» (1 П 2, 1), i так прыцягваюць людзей да Хрыста. А Божая любоў, якая «вылілася ў сэрцы нашыя праз Духа Святога, які дадзены нам» (Рым 5, 5), робіць свецкіх людзей здольнымі сапраўды выяўляць у сваім жыцці дух евангельскіх благаслаўленняў. Ідучы за ўбогім Хрыстом, няхай не падаюць духам з прычыны нястачы і не ганарацца з прычыны шматлікіх зямных дабротаў; наследуючы пакорнага Хрыста, няхай не імкнуцца да марнай славы (пар. Гал 5, 26), але стараюцца больш падабацца Богу, а не людзям; няхай заўсёды будуць гатовыя пакінуць усё для Хрыста (пар. Лк 14, 26) i цярпець пераслед дзеля справядлівасці (пар. Mц 5, 10), памятаючы словы Пана: «Калі хто хоча ісці за Мною, няхай адрачэцца ад сябе і возьме крыж свой, і ідзе следам за Мною» (Mц 16, 24). Жывучы паміж сабою ў хрысціянскім сяброўстве, няхай спяшаюцца на дапамогу адно аднаму ў кожнай патрэбе.

Сужэнства і сям’я, бясшлюбнасць або ўдаўство, хвароба, прафесійная і грамадская дзейнасць павінны вызначаць своеасаблівыя рысы духоўнасці свецкіх. Таму свецкія павінны няспынна развіваць якасці і таленты, якія адпавядаюць умовам іх жыцця, i выкарыстоўваць асабістыя дары, прынятыя ад Духа Святога.

Акрамя гэтага, свецкія, якія, ідучы за сваім пакліканнем, уступілі ў пэўны інстытут або ў нейкае таварыства, зацверджаныя Касцёлам, павінны таксама імкнуцца пазнаць асаблівасці духоўнага жыцця, уласцівыя дадзенаму інстытуту або таварыству.

Няхай таксама высока цэняць прафесійныя навыкі, сямейнае і грамадзянскае пачуццё, а таксама цноты, якія датычаць адносінаў у грамадстве: сумленнасць, пачуццё справядлівасці, шчырасць, чалавечнасць, мужнасць, без якіх немагчыма сапраўднае хрысціянскае жыццё.

Дасканалым прыкладам такога духоўнага і апостальскага жыцця з’яўляецца Найсвяцейшая Дзева Марыя, Каралева Апосталаў, якая падчас зямнога жыцця, падобнага да іншых, поўнага сямейных клопатаў і прац, заўсёды трывала ў цеснай еднасці са сваім Сынам i асаблівым чынам саўдзельнічала ў справе Збаўцы. Цяпер, узятая ў неба, «дзякуючы сваёй мацярынскай любові Яна апякуецца братамі свайго Сына, якія яшчэ пілігрымуюць і знаходзяцца сярод небяспек i цярпенняў, пакуль не будуць даведзеныя да шчаслівай айчыны»10. Няхай усе з вялікай пабожнасцю ўшаноўваюць Яе i даручаюць Яе мацярынскай апецы сваё жыццё і апостальства.

РАЗДЗЕЛ II
ПАСТАЎЛЕНЫЯ МЭТЫ

5. Хрыстовая справа адкуплення, якая мае на мэце збаўленне людзей, датычыць таксама адновы ўсяго зямнога парадку. Таму місія Касцёла заключаецца не толькі ў пераказванні людзям Хрыстовага закліку і Яго ласкі, але яшчэ і ў тым, каб напоўніць і ўдасканаліць евангельскім духам парадак зямных рэчаў. Таму свецкія, выконваючы гэтую місію Касцёла, вядуць апостальскую дзейнасць у Касцёле і ў свеце як у духоўным, так і ў зямным сэнсе. Хоць гэтыя дзве рэчаіснасці адрозніваюцца паміж сабою, аднак у адзіным Божым плане яны так цесна злучаны паміж сабою, што сам Бог хоча перамяніць у Хрысце ўвесь свет у новае стварэнне спачатку ўжо тут на зямлі, a затым ва ўсёй паўнаце ў апошні дзень. Свецкі чалавек, будучы адначасова вызнаўцам веры i грамадзянінам, павінен у абодвух парадках заўсёды кіравацца толькі адным хрысціянскім сумленнем.

6. Місія Касцёла скіравана на збаўленне людзей, якое дасягаецца праз веру ў Хрыста і праз Яго ласку. Таму апостальства Касцёла і ўсіх яго членаў скіравана найперш на паказванне свету словам і чынам Хрыстовага закліку i на ўдзяленне яму Ягонай ласкі. Адбываецца гэта галоўным чынам праз паслугу слова і сакрамэнтаў, якая спецыяльна даручана духоўным і ў якой свецкія таксама маюць важную ролю, каб і яны былі супрацоўнікамі праўды (пар. 3 Ян 8). Менавіта ў гэтай сферы ўзаемна дапаўняюцца апостальства свецкіх i пастырскае служэнне.

Існуюць шматлікія магчымасці для свецкіх, каб здзяйсняць апостальства евангелізацыі і асвячэння. Сам прыклад хрысціянскага жыцця i добрыя ўчынкі, здзейсненыя ў звышпрыродным духу, прыцягваюць людзей да веры і да Бога, бо Пан кажа: «Няхай святло вашае так свеціць перад людзьмі, каб яны бачылі вашыя добрыя ўчынкі і праслаўлялі Айца вашага, які ў нябёсах» (Mц 5, 16).

Аднак такога тыпу апостальства не заключаецца толькі ў сведчанні жыцця. Сапраўдны апостал шукае магчымасці таксама словам абвяшчаць Хрыста як няверуючым, каб прывесці іх да веры, так і веруючым, каб іх навучыць, умацаваць i заахвоціць да больш адданага жыцця, бо «любоў Хрыста ахапіла нас» (2 Кар 5, 14), і ў кожным сэрцы павінны знайсці водгук словы Апостала: «Гора мне, калі я не абвяшчаю Евангелля» (1 Кар 9, 16)11.

Паколькі ў наш час узнікаюць новыя пытанні i празмерна распаўсюджваюцца небяспечныя памылкі, што імкнуцца цалкам знішчыць рэлігію, маральны парадак i само чалавечае грамадства, гэты Святы Сабор горача заахвочвае свецкіх па меры сваіх здольнасцяў i ведаў, згодна з думкай Касцёла, з вялікай стараннасцю ўдзельнічаць у тлумачэнні, абароне i адпаведным дастасаванні хрысціянскіх прынцыпаў пры вырашэнні праблем цяперашняй эпохі.

7. Божы план адносна свету заключаецца ў тым, каб людзі ў згодзе будавалі парадак зямных спраў i пастаянна яго ўдасканальвалі. Усё, што ўваходзіць у гэты парадак, а менавіта: асабістае i сямейнае дабро, культура, эканоміка, мастацтва, прафесійныя абавязкі, палітычныя інстытуты, міжнародныя адносіны i іншае, іх развіццё і прагрэс, з’яўляецца не толькі сродкам дасягнення канчатковай мэты чалавека, але мае таксама сваю вартасць, дадзеную Богам, незалежна ад таго, разглядаецца гэта паасобку ці як частка ўсяго зямнога парадку: «I бачыў Бог, што ўсё, што ўчыніў, было вельмі добрым» (Быц 1, 31). Гэтае натуральнае дабро рэчаў атрымлівае нейкую спецыяльную годнасць праз іх адносіны да чалавечай асобы, дзеля служэння якой яны створаны. Нарэшце, спадабалася Богу сабраць у Хрысце ўсё, як прыроднае, так і звышпрыроднае, у адно, «каб Ён ва ўсім меў першынство» (Клс 1, 18). Але гэтае прызначэнне не толькі не пазбаўляе зямны парадак яго аўтаноміі, уласных мэтаў, законаў, сродкаў, значэння для дабра людзей, але, наадварот, павялічвае яго моц i вартасць і адначасова суадносіць яго з цэласным пакліканнем чалавека на гэтай зямлі.

На працягу гісторыі ўжыванне зямных рэчаў зневажалася цяжкімі правінамі, бо людзі, сапсаваныя першародным грахом, траплялі ў шматлікія памылкі адносна праўдзівага Бога, прыроды чалавека i прынцыпаў маральнага закону: вось адкуль сапсаванасць людскіх звычаяў i інстытутаў, a нярэдка і прыніжэнне самой чалавечай асобы. Таксама і ў наш час многія людзі, пераацэньваючы прагрэс прыродазнаўчых і тэхнічных навук, схіляюцца да пакланення зямным рэчам і становяцца хутчэй іх слугамі, а не гаспадарамі.

Заданне ўсяго Касцёла — працаваць над тым, каб людзі маглі належна фарміраваць увесь парадак зямных рэчаў i скіроўваць яго праз Хрыста да Бога. Абавязак пастыраў — ясна прадстаўляць прынцыпы, што датычаць мэты стварэння i карыстання светам, і аказваць духоўную і маральную дапамогу дзеля аднаўлення ў Хрысце парадку зямных рэчаў.

Свецкія павінны распачаць аднову зямнога парадку як уласцівае ім заданне, i здзейсніць яе непасрэдна i рашуча, кіруючыся святлом Евангелля, духам Касцёла і адчуваючы наказ хрысціянскай любові. Будучы грамадзянамі, яны павінны супрацоўнічаць з суграмадзянамі, выкарыстоўваючы свой асаблівы вопыт i прымаючы на сябе адказнасць, усюды і ва ўсім шукаючы справядлівасці Божага Валадарства. Парадак зямных спраў трэба аднавіць так, каб не парушыць уласцівых яму законаў і ўзгадніць яго з найвышэйшымі нормамі хрысціянскага жыцця, каб дастасаваць да розных умоў месца, часу і народаў. Сярод спраў такога апостальства на першым месцы знаходзіцца грамадская дзейнасць хрысціянаў. Святы Сабор хоча, каб сёння яна ахоплівала ўсе зямныя справы, а таксама культуру12.

8. Хоць усялякая апостальская дзейнасць павінна нараджацца з любові і з яе чэрпаць сілы, аднак некаторыя справы па сваёй сутнасці могуць стаць жывым прыкладам самой любові. Хрыстус жадаў, каб яны былі знакамі Яго месіянскай місіі (пар. Mц 11, 4-5).

Найбольшая запаведзь Закону — любіць Пана Бога ўсім сэрцам, а бліжняга як самога сябе (пар. Mц 22, 37-40). Гэтую запаведзь любові да бліжняга Хрыстус зрабіў сваёй уласнай i надаў ёй новае значэнне, калі, атаясамліваючыся з братамі, хацеў стаць разам з імі аб’ектам любові, кажучы: «Тое, што вы зрабілі аднаму з гэтых братоў Маіх меншых, вы Мне зрабілі» (Mц 25, 40). Прыняўшы чалавечую натуру, Ён злучыў з сабою ўсё чалавецтва нейкім звышпрыродным адзінствам, a распазнавальным знакам сваіх вучняў учыніў любоў, кажучы: «Па гэтым усе пазнаюць, што вы Мае вучні, калі будзеце мець любоў адзін да аднаго» (Ян 13, 35).

Як святы Касцёл у пачатку сваёй гісторыі, спалучаючы эўхарыстычную Гасціну з «агапай», паказваў сябе з’яднаным вакол Хрыста повяззю любові, так у кожны час дае пазнаць сябе па гэтаму знаку любові і, радуючыся дзейнасці іншых людзей, пакідае сабе справу любові як свой абавязак i неад’емнае права. Таму Касцёл асабліва цэніць міласэрнаць да ўбогіх i хворых, а таксама справы дабрачыннасці i ўзаемадапамогі дзеля задавальнення розных чалавечых патрэб13.

Такога тыпу дзеянні i справы сталі сёння больш патрэбнымі i распаўсюджанымі, бо ў выніку большай даступнасці сродкаў камунікацыі адлегласці паміж людзьмі амаль пераадолены, a жыхары ўсяго свету сталі як бы членамі адной сям’і. Дабрачынная дзейнасць можа і павінна сёння ахопліваць усіх без выключэння людзей i задаволіць усе іхнія патрэбы. Дзе б не знаходзіліся людзі, якія не маюць ежы i вады, адзення, жылля, лекаў, працы, адукацыі, сродкаў для годнага чалавечага жыцця, людзі хворыя i змучаныя цяжкасцямі, церпячыя з прычыны выгнання i зняволення — усюды хрысціянская любоў павінна іх шукаць i знаходзіць, клапатліва суцяшаць i падтрымліваць. Гэты абавязак спачывае перш за ўсё на людзях і народах, якія маюць найбольшы дабрабыт14.

Каб такая практыка любові здзяйснялася i не была сумніўнай, трэба ў бліжнім бачыць вобраз Бога, паводле якога быў створаны чалавек, а таксама вобраз Хрыста Пана, якому сапраўды ахвяравана ўсё, што даецца патрабуючым. З вялікай далікатнасцю трэба адносіцца да свабоды і годнасці чалавека, якому аказваецца дапамога. Нельга скажаць інтэнцыі якім-небудзь пошукам уласнай карысці ці жаданнем панаваць15. У першую чаргу трэба задаволіць патрабаванні справядлівасці, каб не ахвяроўваць у якасці дару любові тое, што належыць паводле справядлівасці; трэба ліквідаваць прычыны зла, а не толькі яго вынікі; трэба так арганізаваць дапамогу, каб тыя, хто яе атрымлівае, паволі вызваляліся ад знешняй залежнасці i станавіліся самадастатковымі.

Таму няхай свецкія высока цэняць i па меры магчымасці падтрымліваюць справы міласэрнасці і сацыяльную дапамогу — прыватную, ці публічную, a таксама міжнародную, якая плённа падтрымлівае адзінкі і народы, што знаходзяцца ў патрэбе, праз супрацоўніцтва з усімі людзьмі добрай волі16.

РАЗДЗЕЛ III
РОЗНЫЯ СФЕРЫ АПОСТАЛЬСТВА

9. Свецкія займаюцца рознай апостальскай дзейнасцю як у Касцёле, так i ў свеце. У абодвух гэтых сферах адкрываюцца розныя магчымасці для апостальскай працы. Сярод іх трэба назваць самыя галоўныя: касцёльныя супольнасці, сям’я, моладзь, сацыяльнае асяроддзе, нацыянальны і міжнародны ўзровень. Паколькі ў наш час жанчыны прымаюць штораз больш актыўны ўдзел ва ўсім грамадскім жыцці, таму вельмі важна, каб яны таксама ўдзельнічалі ў розных сферах апостальскай дзейнасці Касцёла.

10. Як удзельнікі служэння Хрыста — Святара, Прарока і Караля — свецкія прымаюць актыўны ўдзел у жыцці i дзейнасці Касцёла. У касцёльных супольнасцях іх дзейнасць настолькі неабходна, што без яе само апостальства пастыраў не можа быць у поўні плённым. Свецкія, ажыўленыя сапраўдным апостальскім духам, дапаўняюць тое, чаго не хапае іх братам, i падтрымліваюць дух пастыраў i рэшты вернікаў (пар. 1 Кар 16, 17-18) па прыкладзе тых мужчын i жанчын, якія падтрымлівалі Паўла ў абвяшчэнні Евангелля (пар. Дз 18, 18-26; Рым 16, 3). Беручы сілы з актыўнага ўдзелу ў літургічным жыцці сваёй супольнасці, свецкія шчыра ўдзельнічаюць у яе апостальскай працы; прыцягваюць да Касцёла людзей, якія трымаліся здалёк ад яго; старанна супрацоўнічаюць у абвяшчэнні Божага слова, асабліва праз катэхізацыю; служачы Касцёлу сваімі прафесійнымі ведамі, робяць больш плённай пастырскую працу, a таксама распараджэнне касцёльнымі дабротамі.

Парафія дае бачны прыклад супольнага апостальства, збіраючы ў адно розных людзей, якія ёсць у ёй, і ўключаючы іх у паўсюдны Касцёл17. Свецкія павінны прызвычаіцца дзейнічаць у парафіі ў шчыльнай еднасці са сваімі святарамі18; прадстаўляць супольнасці Касцёла праблемы свае i свету, а таксама справы, якія датычаць збаўлення, для сумеснага абмеркавання і вырашэння; супрацоўнічаць па меры магчымасці ва ўсіх апостальскіх і місійных ініцыятывах сваёй касцёльнай сям’і.

Свецкія павінны заўсёды адчуваць сваю прыналежнасць да дыяцэзіі, часткай якой з’яўляецца парафія, і быць заўсёды гатовымі адгукнуцца на заклік свайго пастыра ўдзельнічаць у дыяцэзіяльных справах. Больш за тое, каб задаволіць патрэбы гарадоў i вясковых раёнаў19, няхай не абмяжоўваюць свайго супрацоўніцтва межамі парафіі ці дыяцэзіі, але няхай імкнуцца пашырыць яе на міжпарафіяльныя, міждыяцэзіяльныя, нацыянальныя i міжнародныя тэрыторыі, тым больш, што міграцыя насельніцтва пастаянна павялічваецца, узрастае ўзаемасувязь людзей, а лёгкасць камунікацыі не дазваляе ўжо, каб нейкая частка грамадства засталася ў ізаляцыі. Такім чынам няхай свецкія клапоцяцца пра патрэбы Божага народу, рассеянага па ўсім свеце. Найперш, няхай місійную справу лічаць сваёй, аказваючы матэрыяльную або нават асабістую дапамогу, бо абавязкам і гонарам для хрысціянаў з’яўляецца аддаванне Богу часткі дабротаў, атрыманых ад Яго.

11. Паколькі Стварыцель усіх рэчаў устанавіў сужэнскі саюз пачаткам i падставай чалавечай супольнасці, a сваёй ласкай учыніў яго вялікай таямніцай адносна Хрыста і Касцёла (пар. Эф 5, 32), апостальства сярод сужэнцаў і сем’яў мае асаблівае значэнне як для Касцёла, так і для грамадзянскай супольнасці.

Хрысціянскія сужэнцы адно для другога, для сваіх дзяцей і іншых родных з’яўляюцца супрацоўнікамі ласкі i сведкамі веры. Для сваіх дзяцей яны — першыя прапаведнікі веры і выхаваўцы; словам і прыкладам выхоўваюць дзяцей да хрысціянскага і апостальскага жыцця, мудра дапамагаюць ім у выбары жыццёвага шляху, a адкрытае ў іх пакліканне да служэння Богу ўзрошчваюць з вялікім клопатам.

Заўсёды абавязкам сужэнцаў, а сёння гэта стала значнай часткай іх апостальства, было ўказванне і пацвярджэнне сваім жыццём непарыўнасці і святасці сужэнскага саюзу, моцнае падкрэсліванне права і абавязку бацькоў і апекуноў на хрысціянскае выхаванне дзяцей, абарона годнасці i законнай незалежнасці сям’і. Таму самі бацькі і ўсе вернікі павінны супрацоўнічаць з людзьмі добрай волі, каб грамадзянскае заканадаўства гарантавала абсалютную непарушнасць гэтых правоў. У кіраванні грамадствам заўсёды павінны ўлічвацца сямейныя патрэбы, якія датычаць жылля, выхавання дзяцей, умоў працы, сацыяльнага забеспячэння i падаткаў; у кіраванні працэсам міграцыі трэба гарантаваць сумеснае жыццё сям’і20.

Сям’я прыняла ад Бога місію стаць першай і жыццёва неабходнай ячэйкай грамадства. Яна выканае гэтую місію, калі праз узаемную любоў сваіх членаў i сумесную малітву да Бога стане як бы хатнім санктуарыем Касцёла; калі ўся сям’я далучыцца да літургічнага культу; калі, нарэшце, сям’я будзе гасціннай, калi будзе падтрымліваць справядлівасць і здзяйсняць іншыя добрыя ўчынкі, служачы ўсім братам, якія знаходзяцца ў патрэбе. Сярод розных спраў сямейнага апостальства варта ўзгадаць наступныя: усынаўленне пакінутых дзяцей, гасціннасць адносна прыхадняў, дапамога ў арганізцыі школ; падтрыманне парадай і справамі моладзі, дапамога нарачоным, каб яны лепш падрыхтаваліся да сужэнскага жыцця, удзел у катэхізацыі, падтрымка сужэнцаў i сем’яў, якія перажываюць матэрыяльныя або маральныя цяжкасці, забеспячэнне пажылых не толькі неабходнымі для жыцця сродкамі, але таксама належнымі ім па-справядлівасці набыткамі гаспадарчага прагрэсу.

Заўсёды і ўсюды, асабліва ў краінах, дзе ўпершыню сеецца зерне Евангелля, дзе Касцёл робіць яшчэ першыя крокі або знаходзіцца ў небяспецы, хрысціянскія сем’і з’яўляюцца для свету каштоўным сведчаннем пра Хрыста, калі жывуць згодна з Евангеллем i даюць прыклад хрысціянскага сужэнства21.

Для больш лёгкага дасягнення мэтаў апостальства варта, каб сем’і ядналіся ў пэўныя супольнасці22.

12. На сучаснае грамадства моладзь аказвае вялікі ўплыў23. Умовы яе жыцця, спосаб мыслення, а таксама само стаўленне да сваіх сем’яў значна змяніліся. Часта яна вельмі хутка пераходзіць да новых гаспадарчых і сацыяльных умоў. І ў той час, як пастаянна ўзрастае яе грамадскае і палітычнае значэнне, здаецца, што яна не здольна належна прыняць новыя абавязкі.

Такое вялікае значэнне моладзі ў грамадстве патрабуе ад яе адпаведнай апостальскай дзейнасці, ды і сам яе натуральны характар спрыяе гэтаму.

Па меры таго, як у маладых людзей сталее ўсведамленне ўласнай асабовасці, ахопленыя запалам да жыцця i жаданнем дзейнічаць, яны прымаюць на сябе адказнасць i хочуць заняць сваё месца ў грамадскім і культурным жыцці. Калі гэты запал напоўнены Хрыстовым духам i кіруецца паслухмянасцю і любоўю да пастыраў Касцёла, то можа прынесці надзвычай багаты плён. Менавіта сама моладзь павінна стаць першым i непасрэдным апосталам моладзі, здзяйсняючы апостальскую дзейнасць у сваім коле і сваімі сіламі і зважаючы на тое грамадскае асяроддзе, у якім яна жыве24.

Дарослыя павінны імкнуцца наладзіць з моладдзю сяброўскі дыялог, што дазволіць абодвум бакам, пераадолеўшы  ўзроставую перашкоду, узаемна пазнаць сябе і падзяліцца ўласцівымі для кожнага з бакоў каштоўнасцямі. Дарослыя павінны заахвочваць моладзь да апостальства найперш уласным прыкладам, a пры неабходнасці — разважлівай парадай i дзейснай дапамогай. Няхай моладзь шануе старэйшых i давярае ім. Хоць паводле сваёй натуры яна схільная да новага, аднак павінна належна цаніць хвалебныя традыцыі.

Дзеці таксама маюць сваю апостальскую дзейнасць. Па меры сваіх сілаў яны сапраўды з’яўляюцца жывымі сведкамі Хрыста сярод аднагодкаў.

13. Апостальства ў сацыяльнай сферы, a менавіта клопат пра выхаванне ў хрысціянскім духу спосабу мыслення i звычаяў, законаў і структуры таго грамадства, у якім жыве кожны з нас, настолькі з’яўляецца заданнем і абавязкам свецкіх, што ніхто іншы ніколі не зможа іх належна выканаць. У гэтай сферы свецкія могуць ажыццяўляць апостальства, як роўныя сярод роўных. Тут яны дапаўняюць сведчанне жыцця сведчаннем слова25. Тут, у працоўным, прафесійным, навучальным асяроддзі ці на месцы жыхарства, адпачынку або ў іншых аб’яднаннях яны маюць большую магчымасць дапамагаць братам.

Гэтую місію Касцёла ў свеце свецкія выконваюць перадусім праз жыццё ў веры, дзякуючы чаму яны становяцца святлом свету. Сваёй сумленнасцю ў выкананні любога задання яны прыцягваюць усіх да ўмілавання праўды і дабра і, нарэшце, да Хрыста і Касцёла. Праз братнюю любоў, дзякуючы якой удзельнічаюць у жыцці, працы, цярпеннях i імкненнях сваіх братоў, яны паволі і незаўважна рыхтуюць сэрцы ўсіх да дзеяння збаўчай ласкі. Цалкам усведамляючы сваю ролю ў будаванні грамадства, яны з хрысціянскай велікадушнасцю стараюцца выканаць свае сямейныя, грамадскія і прафесійныя абавязкі. Так спосаб іх дзеяння паступова пранікае ў асяроддзе іх жыцця і працы.

Гэтае апостальства павінна ахопліваць усіх людзей дадзенага асяроддзя i не выключаць ніякага духоўнага ці зямнога дабра, якое можна дасягнуць. Аднак сапраўдныя апосталы не павінны абмяжоўвацца толькі дзейнасцю, але павінны абвяшчаць бліжнім Хрыста таксама і словам. Бо шмат людзей можа пачуць Евангелле і пазнаць Хрыста толькі дзякуючы блізкім свецкім асобам.

14. Вялікае поле для апостальскай дзейнасці адкрываецца на нацыянальным і міжнародным узроўні, дзе галоўным чынам свецкія з’яўляюцца слугамі хрысціянскай мудрасці. Любячы свой народ i верна выконваючы грамадзянскі доўг, католікі павінны адчуваць свой абавязак падтрымліваць сапраўднае агульнае дабро і сваімі суджэннямі ўплываць на тое, каб грамадзянская ўлада ажыццяўлялася справядліва, a законы адпавядалі патрабаванням маральных прынцыпаў і агульнаму дабру. Католікі, кампетэнтныя ў дзяржаўных справах і належна ўмацаваныя ў веры і хрысціянскім вучэнні, не павінны ўхіляцца ад грамадскай дзейнасці, бо праз яе годнае выкананне яны могуць прычыніцца да агульнага дабра i разам з тым адкрыць шлях для Евангелля.

Католікі павінны імкнуцца супрацоўнічаць з усімі людзьмі добрай волі ў падтрымцы ўсяго, што праўдзівае, справядлівае, святое, годнае любові (пар. Флп 4, 8). Павінны весці з імі дыялог, апярэджваць іх у разважлівасці і далікатнасці, даследаваць спосабы ўдасканалення грамадскага і дзяржаўнага ладу ў духу Евангелля.

Сярод знакаў нашага часу асабліва трэба адзначыць пастаянна і незваротна ўзрастаючае пачуццё салідарнасці ўсіх народаў. Заданне ж апостальства свецкіх — клапатліва яго падтрымліваць i пераўтвараць у шчырае i сапраўднае пачуццё братэрства. Акрамя гэтага, свецкія павінны памятаць пра міжнародны аспект, пра дактрынальныя і практычныя пытанні і рашэнні, якія ўзнікаюць у гэтай сферы, асабліва ў дачыненні развіццёвых народаў26.

Усе, хто працуе ў іншых краінах або дапамагае ім, павінны памятаць, што адносіны паміж народамі павінны адзначацца сапраўдным братэрскім суіснаваннем, у якім кожны з бакоў адначасова дае і атрымлівае. Той, хто падарожнічае, ці то па справах, ці дзеля адпачынку, павінен памятаць, што ўсюды з’яўляюцца пілігрымуючымі прапаведнікамі Хрыста, таму абавязаны паводзіць сябе адпаведна.

РАЗДЗЕЛ IV
РОЗНЫЯ ФОРМЫ АПОСТАЛЬСТВА

15. Свецкія могуць весці апостальскую дзейнасць індывідуальна ці cумесна, утвараючы розныя аб’яднанні або таварыствы.

16. Індывідуальнае апостальства, багатай крыніцай якога з’яўляецца сапраўднае хрысціянскае жыццё (пар. Ян 4, 14), ёсць пачаткам i ўмовай усялякага апостальства свецкіх, таксама супольнага, i яго нічым нельга замяніць. Да такога апостальства, заўсёды і ўсюды плённага, a ў некаторых акалічнасцях адзіна прыдатнага і магчымага, пакліканы і абавязаны ўсе свецкія, любога стану, нават калі яны не маюць магчымасці або здольнасці супрацоўнічаць у таварыствах. Ёсць шмат форм апостальскай працы, праз якую свецкія будуюць Касцёл, асвячаюць свет i ажыўляюць яго ў Хрысце. Асаблівай формай індывідуальнага апостальства, a ў наш час таксама і найбольш адпаведным знакам аб’яўлення Хрыста, які жыве ў сваіх верніках, ёсць сведчанне ўсяго жыцця свецкага чалавека, якое вынікае з веры, надзеі і любові. Праз апостальства слова, якое ў пэўных акалічнасцях абсалютна неабходна, свецкія абвяшчаюць Хрыста, тлумачаць і пашыраюць Яго вучэнне, кожны адпаведна сваім умовам i здольнасцям, i самі верна вызнаюць яго.

Больш за тое, супрацоўнічаючы як грамадзяне гэтага свету ў справах будавання зямнога парадку i кіравання ім, свецкія павінны шукаць у святле веры вышэйшых матываў дзейнасці ў сямейным, прафесійным, культурным i грамадскім жыцці, a пры магчымасці паказваць іх iншым з перакананнем, што такім чынам яны становяцца супрацоўнікамі Бога Стварыцеля, Адкупіцеля i Асвяціцеля, i прыносяць Яму хвалу.

Урэшце, свецкія павінны напаўняць любоўю сваё жыццё i па меры магчымасці выяўляюць яе ў чынах.
Усе павінны памятаць, што праз публічны культ i малітву, пакаянне i дабравольнае прыняцце цяжкасцяў і жыццёвых пакутаў, праз якія прыпадабняюцца да церпячага Хрыста (пар. 2 Кар 4, 10; Клс 1, 24), яны змогуць дайсці да ўсіх людзей i прычыніцца да збаўлення ўсяго свету.

17. Гэтае індывідуальнае апостальства вельмі неабходнае ў тых краінах, дзе свабода дзейнасці Касцёла моцна абмежавана. У гэтых вельмі цяжкіх умовах свецкія замяняюць па меры магчымасці святароў, рызыкуючы сваёй свабодай, a часам нават і жыццём, і нясуць хрысціянскае вучэнне людзям свайго акружэння, выхоўваюць іх у рэлігійным жыцці і ў каталіцкім духу, заахвочваюць да частага прыняцця сакрамэнтаў і да пабожнасці, асабліва эўхарыстычнай27. Святы Сабор, узносячы падзяку Богу, які таксама і ў наш час не перастае клікаць сярод ганенняў свецкіх людзей, адораных гераічнай мужнасцю, ахоплівае іх айцоўскім клопатам і выказвае ім сваю ўдзячнасць.

Індывідуальнае апостальства знаходзіць асаблівае поле дзейнасці ў краінах, дзе мала католікаў i дзе яны жывуць у рассеянні. Менавіта там свецкія, займаючыся толькі індывідуальным апостальствам, з-за вышэй згаданых або з іншых прычын, якія вынікаюць з іх прафесійнай дзейнасці, маглі б таксама збірацца ў малых групах, якія дзейнічаюць без выразна акрэсленых або арганізацыйных форм, каб праз гэта заўсёды быў бачны для іншых людзей знак супольнасці Касцёла як праўдзівае сведчанне любові. Такім чынам, дзякуючы сяброўству i абмену вопытам, аказваючы ўзаемную духоўную дапамогу, яны набываюць сілы для пераадольвання цяжкасцяў жыцця, празмернай адасобленасці ў дзейнасці і для больш плённага апостальства.

18. Хрысціяне пакліканы да індывідуальнай апостальскай дзейнасці ў розных умовах свайго жыцця. Аднак яны павінны памятаць, што па сваёй натуры чалавек — гэта грамадская істота i што спадабалася Богу з’яднаць веруючых у Хрыста ў адзін Божы народ (пар. 1 П 2, 5-10) i злучыць у адно цела (пар. 1 Кар 12, 12). Таму супольнае апостальства дасканала адпавядае чалавечым і хрысціянскім патрабаванням вернікаў і адначасова ёсць знакам супольнасці i еднасці Касцёла ў Хрысце, які сказаў: «Дзе двое ці трое сабраліся ў імя Маё, там Я ёсць сярод іх» (Mц 18, 20). Таму хрысціяне павінны здзяйсняць сваё апостальства ў з’яднанні28. Няхай будуць апосталамі як у сваіх сямейных, так і ў парафіяльных i дыяцэзіяльных супольнасцях, якія самі па сабе выражаюць супольнасны характар апостальства, а таксама ў тых свабодных групах, у якія яны вырашылі аб’яднацца.

Сумеснае апостальства мае вялізную вартасць яшчэ таму, што апостальская праца ці то ў касцёльных супольнасцях, ці то ў розных асяродках часта патрабуе сумеснага дзеяння. Таварыствы, заснаваныя для сумеснага апостальства, дапамагаюць сваім членам i рыхтуюць іх да апостальства, адпаведна арганізоўваюць іх апостальскую працу i кіруюць ёй так, каб можна было спадзявацца на больш шчодрыя плёны, чым тады, калі б кожны дзейнічаў паасобку.

У сучасных умовах вельмі неабходна, каб у сферы дзейнасці свецкіх людзей умацоўвалася сумеснае і арганізаванае апостальства, бо толькі праз цеснае з’яднанне сілаў можна ў поўні дасягнуць мэтаў сучаснага апостальства i дзейсна абараніць яго плады29. Акрамя гэтага вельмі важна, каб апостальства было дастасавана да агульнага менталітэту i грамадскіх умоў тых, да каго яно скіравана. У адваротным выпадку яны не змогуць супрацьстаяць націску грамадскай думкі ці ўстаноў.

19. Існуюць разнастайныя апостальскія аб’яднанні30. Адны з іх служаць агульнай апостальскай мэце Касцёла, другія асаблівым чынам займаюцца абвяшчэннем Евангелля і асвячэннем, трэція імкнуцца напоўніць зямны парадак хрысціянскім духам, чацвёртыя, нарэшце, асаблівым чынам даюць сведчанне аб Хрысце праз справы міласэрнасці і любові.

Сярод такіх аб’яднанняў трэба адзначыць найперш тыя, якія ўсхваляюць і ставяць на першае месца цеснае з’яднанне практычнага жыцця сваіх членаў з іх верай. Гэтыя аб’яднанні не з’яўляюцца самамэтай, але павінны садзейнічаць выкананню місіі Касцёла ў свеце. Іх апостальская плённасць залежыць ад іх згоднасці з мэтамі Касцёла, а таксама ад хрысціянскага сведчання i евангельскага духу паасобных членаў i ўсёй групы.

Што датычыць хуткага развіцця розных устаноў і прагрэсу сучаснага грамадства, то паўсюднасць місіі Касцёла патрабуе, каб апостальскія ініцыятывы католікаў мелі ўсё больш дзейсныя арганізацыйныя формы на міжнародным узроўні. Міжнародныя каталіцкія арганізацыі змогуць плённа дасягнуць сваёй мэты, калі паміж групамі, якія іх утвараюць, i іх членамі будзе цесная сувязь.

Захоўваючы адпаведныя адносіны з касцёльнымі ўладамі31, свецкія маюць права асноўваць аб’яднанні32, кіраваць імі i ўступаць ва ўжо існуючыя. Аднак трэба пазбягаць рассейвання сілаў, што здараецца тады, калі без дастатковага абгрунтавання засноўваюцца новыя таварыствы i дабрачынныя ўстановы або падтрымліваюцца нежыццяздольныя ўжо таварыствы i састарэлыя метады. Таксама не заўсёды мэтазгодным з’яўляецца перайманне іншымі краінамі арганізацыйных форм, прынятых у нейкай адной краіне33.

20. У многіх краінах некалькі дзесяткаў гадоў назад свецкія, штораз адданей прысвячаючы сябе апостальству, арганізавалі розныя формы дзейнасці i згуртаваліся ў розныя таварыствы, якія, захоўваючы цесную лучнасць з іерархіяй, імкнуліся і імкнуцца да сапраўдных апостальскіх мэтаў. Сярод іх або таксама сярод падобных даўнейшых інстытутаў трэба назваць найперш тыя, якія, хоць і выкарыстоўвалі розныя метады, аднак прынеслі Хрыстоваму Валадарству вельмі багатыя плады, а таму слушна рэкамендуюцца i падтрымліваюцца Найвышэйшымі Пантыфікамі i многімі біскупамі і атрымалі ад іх назву «Каталіцкая Акцыя». Вельмі часта яны мелі рысы супрацоўніцтва свецкіх у іерархічным апостальстве34.

Незалежна ад таго, ці маюць назву «Каталіцкая Акцыя», ці іншую, гэтыя формы апостальства выконваюць у наш час узнёслыя апостальскія функыі і ўзнікаюць пры наяўнасці і ў сукупнасці наступных характэрных элементаў:
a) Непасрэднай мэтай такіх арганізацый з’яўляецца апостальская мэта Касцёла, г.зн. імкненне да евангелізацыі i асвячэння людзей, а таксама да хрысціянскага фарміравання іх сумлення, каб такім чынам напоўніць евангельскім духам розныя супольнасці і сацыяльныя сферы.
б) Свецкія, супрацоўнічаючы адпаведным чынам з іерархіяй, дзеляцца сваім вопытам i прымаюць адказнасць за кіраўніцтва гэтымі арганізацыямі, за распазнаванне ўмоў, у якіх павінна весціся пастырская дзейнасць Касцёла, а таксама за планаванне i рэалізацыю праграмы дзейнасці.
в) Свецкія дзейнічаюць сумесна па прыкладзе арганічнага цела, каб такім чынам больш выразна падкрэсліць касцёльную супольнасць i павялічыць плён апостальства.
г) Свецкія, калі самі прапануюць свае паслугі ці калі іх запрашаюць да дзейнасці i непасрэднага супрацоўніцтва ў іерархічным апостальстве, дзейнічаюць пад вышэйшым кіраўніцтвам самой іерархіі, якая можа нават зацвердзіць гэтае супрацоўніцтва праз выразнае ўдзяленне ім мандату.

Арганізацыі, якія на думку іерархіі маюць усе гэтыя рысы, трэба залічыць да «Каталіцкай Акцыі», хоць яны ў залежнасці ад мясцовых ці нацыянальных патрэб набываюць розныя формы i назвы.

Святы Сабор настойліва рэкамендуе падтрымліваць гэтыя ўстановы, бо яны, несумненна, адпавядаюць апостальскім патрэбам Касцёла ў многіх краінах. Сабор заахвочвае святароў i свецкіх, якія супрацоўнічаюць у іх, больш эфектыўна ажыццяўляць вышэй пералічаныя характэрныя рысы i заўсёды па-братэрску супрацоўнічаць з усімі іншымі формамі апостальства ў Касцёле.

21. Усе апостальскія аб’яднанні трэба справядліва ацэньваць, але тыя, якія іерархія адпаведна з патрабаваннямі месца і часу ўхваліла або рэкамендавала, або вырашыла стварыць як найбольш неабходныя, святары, кансэкраваныя асобы і свецкія павінны найбольш цаніць i па меры сваіх магчымасцяў падтрымліваць. Сярод іх сёння трэба ў першую чаргу рэфармаваць асабліва міжнародныя аб’яднанні або супольнасці католікаў.

22. Асаблівай павагі і прызнання заслугоўваюць у Касцёле тыя свецкія, як нежанатыя, так і сужэнцы, якія назаўсёды або часова прысвячаюць сябе служэнню гэтым установам i іх справам, падтрымліваючы іх сваім прафесійным вопытам. Вялікай радасцю напаўняе Касцёл той факт, што з дня ў дзень узрастае лічба свецкіх, якія працуюць у апостальскіх аб’яднаннях i ўстановах ці то ў сваёй краіне, ці на міжнародным узроўні, асабліва ў каталіцкіх місійных супольнасцях i ў маладых Касцёлах.

Няхай пастыры Касцёла ахвотна і з удзячнасцю прымаюць гэтых свецкіх, няхай клапоцяцца пра ўмовы іх жыцця, каб яны як найбольш адпавядалі патрабаванням праўды, справядлівасці i любові, асабліва ў тым, што датычыць годнага ўтрымання іх саміх і іхніх сем’яў, а таксама пра тое, каб яны мелі неабходную падрыхтоўку, духоўную дапамогу i ўзнагароду.

РАЗДЗЕЛ V
ЗАХАВАННЕ ПАРАДКУ

23. Апостальства свецкіх хрысціянаў — індывідуальнае і супольнае — павінна быць уключана перш за ўсё ў адпаведным парадку ў апостальства ўсяго Касцёла. Больш за тое, лучнасць з тымі, каго Дух Святы ўстанавіў кіраваць Божым Касцёлам (пар. Дз 20, 28), з’яўляецца істотным элементам хрысціянскага апостальства. Не менш неабходным з’яўляецца супрацоўніцтва паміж рознымі апостальскімі ініцыятывамі, якімі належным чынам кіруе іерархія.

Каб падтрымаць дух адзінства, каб ва ўсім апостальстве Касцёла яснела братняя любоў, каб былі дасягнуты агульныя мэты i не было згубнай канкурэнцыі, неабходна ўзаемная павага i добрая каардынацыя ўсіх форм апостальства ў Касцёле, з захаваннем іх адметнага характару35. Найбольш гэта неабходна тады, калі нейкая дзейнасць Касцёла патрабуе гармоніі i апостальскага супрацоўніцтва дыяцэзіяльнага духавенства, кансэкраваных асоб i свецкіх.

24. Іерархія абавязана падтрымліваць апостальства свецкіх, устанаўліваць яго прынцыпы i духоўна дапамагаць яму, кіраваць яго дзейнасцю дзеля агульнага дабра Касцёла і сачыць за захаваннем беззаганнасці веравучэння i парадку.

Апостальства свецкіх прадугледжвае розныя спосабы адносінаў з іерархіяй у залежнасці ад яго розных форм i мэтаў.

Вельмі шмат ёсць у Касцёле апостальскіх ініцыятыў, якія ўзніклі дзякуючы свабоднаму рашэнню свецкіх i іх разважліваму кіраванню. Такога тыпу ініцыятывы могуць дапамагчы ў пэўных умовах лепш выканаць місію Касцёла, таму іерархія часта хваліць іх i падтрымлівае36. Аднак ніводная ініцыятыва не можа называцца «каталіцкай» без узгаднення яе з правамоцнай касцёльнай уладай.

Некаторыя формы апостальства свецкіх розным чынам выразна прызнаюцца іерархіяй.

Акрамя гэтага, касцёльная ўлада, зважаючы на патрабаванне агульнага дабра Касцёла, можа выбраць некаторыя таварыствы i апостальскія справы, якія непасрэдна імкнуцца да духоўнай мэты, i спецыяльна іх падтрымліваць, беручы на сябе асаблівую адказнасць за іх. Такім чынам іерархія, па-рознаму кіруючы апостальствам, адпаведна з акалічнасцямі, цесна лучыць нейкую яго форму з уласным апостальскім заданнем, захоўваючы, аднак, непаўторны характар i адрозненне паміж імі, a таму не пазбаўляе свецкіх неабходнай свабоды дзеяння паводле ўласнай ініцыятывы. Такое рашэнне іерархіі ў розных касцёльных дакументах называецца «мандатам». Нарэшце, іерархія даручае свецкім пэўныя заданні, цесна злучаныя з пастырскімі абавязкамі, напр., выкладанне хрысціянскага веравучэння, некаторыя літургічныя функцыі ці пастырскую апеку. З увагі на гэтую місію свецкія цалкам падпарадкоўваюцца вышэйшаму касцёльнаму кіраўніцтву. Што датычыць спраў i ўстаноў зямнога парадку, то іерархія павінна навучаць i па-сапраўднаму тлумачыць маральныя прынцыпы, якімі трэба кіравацца ў зямных справах. Яна таксама мае права, пасля дакладнага разгляду ўсяго i пазнаёміўшыся з меркаваннем кампетэнтных людзей, выносіць свой прысуд пра адпаведнасць такіх спраў i ўстаноў маральным прынцыпам i вырашаць, што неабходна для захавання i развіцця дабротаў звышпрыроднага парадку.

25. Біскупы, пробашчы i іншыя святары, як дыяцэзіяльныя, так і законныя, павінны памятаць, што права і абавязак здзяйсняць апостальства з’яўляецца агульным для ўсіх вернікаў, духоўных і свецкіх, i што ў будаванні Касцёла свецкія таксама маюць сваю асаблівую ролю37. Таму яны павінны па-братэрску супрацоўнічаць са свецкімі ў Касцёле i для Касцёла, а таксама спецыяльна клапаціцца пра свецкіх у іх апостальскай працы38.

Трэба старанна падбіраць святароў, адпаведна і добра падрыхтаваных, каб яны дапамагалі свецкім у розных формах іхняга апостальства39. Тыя, хто выконвае такую паслугу на падставе атрыманай ад іерархіі місіі, у сваёй пастырскай дзейнасці з’яўляюцца яе прадстаўнікамі. Таму павінны падтрымліваць належныя адносіны з іерархіяй, заўсёды верна захоўваючы дух i вучэнне Касцёла, старанна клапаціцца пра развіццё духоўнага жыцця, пра дух апостальства ў каталіцкіх аб’яднаннях, даручаных іх апецы; у апостальскай дзейнасці павінны служыць ім мудрай парадай i падтрымліваць іхнія ініцыятывы. Пастаянна ведучы са свецкімі дыялог, няхай старанна шукаюць новыя метады для больш плённага апостальства; няхай развіваюць дух адзінства як у самім аб’яднанні, так i паміж іншымі аб’яднаннямі.

Нарэшце, кансэкраваныя асобы, браты і сёстры, павінны высока цаніць апостальскую дзейнасць свецкіх. Паводле духу свайго інстытута і яго прадпісанняў яны павінны ахвотна прысвячаць сябе справе развіцця апостальскіх спраў свецкіх40; павінны імкнуцца падтрымліваць, падмацоўваць i дапаўняць святарскую дзейнасць.

26. У дыяцэзіях, наколькі гэта магчыма, павінны стварацца рады, якія ў адпаведным супрацоўніцтве духавенства і кансэкраваных асоб са свецкімі падтрымлівалі б апостальскую дзейнасць Касцёла як у сферы евангелізацыі i асвячэння, так і ў дабрачыннай, грамадскай і іншых сферах. Гэтыя рады могуць дапамагчы ва ўзаемнай каардынацыі працы розных аб’яднанняў i пачынанняў, якія вядуць свецкія, з захаваннем уласнага характару і аўтаноміі кожнага з іх41.

Такія рады павінны існаваць па меры магчымасці на парафіяльным, міжпарафіяльным, міждыяцэзіяльным, a таксама на нацыянальным ці міжнародным узроўнях42.

Пры Апостальскай Сталіцы трэба стварыць спецыяльны Сакратарыят па падтрымцы апостальства свецкіх i заахвочванню іх да дзейнасці. Ён будзе як бы цэнтрам, які пры дапамозе адпаведных сродкаў будзе даваць інфармацыю пра розныя ініцыятывы свецкіх людзей, а таксама вывучаць праблемы, якія сёння паўстаюць у гэтай сферы, і дапамагаць сваімі парадамі іерархіі i свецкім у іх апостальскай працы. У дзейнасці гэтага Сакратарыяту павінны ўдзельнічаць розныя рухі, а таксама павінны быць прадстаўлены розныя ініцыятывы апостальства свецкіх, якія ёсць у свеце, пры гэтым са свецкімі павінны супрацоўнічаць духавенства i кансэкраваныя асобы.

27. З прычыны супольнай евангельскай спадчыны, а значыць агульнага абавязку даваць хрысціянскае сведчанне, вельмі пажаданым, a часта нават неабходным з’яўляецца супрацоўніцтва католікаў з іншымі хрысціянамі, якое ажыццяўляецца асобнымі людзьмі ці касцёльнымі супольнасцямі, у пэўных акцыях або таварыствах на нацыянальным ці міжнародным узроўнях43.

Агульныя чалавечыя каштоўнасці таксама часта патрабуюць ад хрысціянаў, якія рэалізуюць апостальскія мэты, падобнага супрацоўніцтва з тымі, хто, хоць не вызнае хрысціянства, аднак прызнае гэтыя каштоўнасці.

Дзякуючы такому дынамічнаму i разважліваму супрацоўніцтву44, надзвычай важнаму ў сферы зямной дзейнасці, свецкія людзі даюць сведчанне пра Хрыста, Збаўцу свету, і пра еднасць чалавечай сям’і.

РАЗДЗЕЛ VI
ПАДРЫХТОЎКА ДА АПОСТАЛЬСТВА

28. Апостальства можа быць цалкам плённым толькі пры ўмове рознабаковай i поўнай падрыхтоўкі. Яна неабходна не толькі для пастаяннага духоўнага і дактрынальнага развіцця свецкага чалавека, але таксама абумоўлена рознымі акалічнасцямі, асобамі i заняткамі, да якіх павінна дастасоўвацца яго дзейнасць. Падрыхтоўка да апостальства павінна абапірацца на тыя падставы, якія дадзены Святы Сабор ужо ў іншых месцах акрэсліў і вызначыў45. Акрамя падрыхтоўкі, агульнай для ўсіх хрысціянаў, многія формы апостальства патрабуюць таксама асаблівай і спецыяльнай падрыхтоўкі з прычыны разнастайнасці асоб і ўмоў.

29. Паколькі свецкія людзі па-свойму ўдзельнічаюць у місіі Касцёла, іх апостальская падрыхтоўка набывае спецыфічны характар, які вынікае з самога секулярнага статусу свецкага чалавека і ўласцівай яму духоўнасці.

Падрыхтоўка да апостальства прадугледжвае поўную агульначалавечую фармацыю, дастасаваную да здольнасцяў i ўмоў жыцця кожнага. Свецкі чалавек, добра ведаючы сучасны свет, павінен быць закаранёны ва ўласную супольнасць i яе культуру.

Найперш, свецкі чалавек павінен навучыцца выконваць місію Хрыста і Касцёла, перажываючы ў веры боскую таямніцу стварэння i адкуплення пад кіраўніцтвам Духа Святога, які ажыўляе Божы народ і схіляе ўсіх людзей любіць Бога Айца і свет, а таксама людзей у Богу. Такая падрыхтоўка павінна лічыцца асноўнай і з’яўляецца ўмовай кожнага плённага апостальства.

Акрамя духоўнай, неабходна грунтоўная дактрынальная падрыхтоўка — тэалагічная, этычная і філасофская — у залежнасці ад ўзросту, умоў жыцця і здольнасцяў кожнага. Нельга таксама забываць пра значэнне агульнай культуры разам з практычнай і тэхнічнай падрыхтоўкай.

Каб садзейнічаць добрым чалавечым адносінам, трэба выхоўваць у свецкіх праўдзівыя чалавечыя якасці, у першую чаргу ўменне па-братэрску жыць i супрацоўнічаць, a таксама наладжваць дыялог.

Аднак, паколькі падрыхтоўка да апостальства не можа заключацца толькі ў тэарэтычным уменні, свецкіх ад пачатку іх фармацыі трэба вучыць паступова і разважліва глядзець на ўсё, ацэньваць i дзейнічаць у святле веры, выхоўваць i ўдасканальваць сябе разам з іншымі праз дзейнасць i такім чынам уваходзіць у актыўнае служэнне Касцёла46. Гэтая падрыхтоўка, якую трэба пастаянна ўдасканальваць з увагі на ўзрастаючую сталасць чалавечай асобы i ўскладненне праблем, патрабуе штораз глыбейшага пазнання i штораз лепшага дапасавання дзеяння да зменлівых умоў. Каб рэалізаваць усе патрабаванні гэтай падрыхтоўкі, трэба заўсёды памятаць пра еднасць i цэласнасць чалавечай асобы дзеля захавання i развіцця яе гарманічнасці i раўнавагі.

Так свецкі чалавек глыбока і актыўна ўваходзіць у саму сутнасць зямной рэчаіснасці i плённа выконвае сваю ролю ў яе фарміраванні, а таксама, як жывы член і сведка Касцёла, выяўляе яго i робіць магчымым яго дзеянне ў зямных справах47.

30. Падрыхтоўка да апостальства павінна распачынацца з пачатковага выхавання дзяцей. Аднак асабліва трэба ўводзіць у апостальства падлеткаў і моладзь, напаўняючы іх гэтым духам. Праз усё жыццё трэба ўдаскнальваць гэтую падрыхтоўку ў залежнасці ад таго, чаго патрабуюць ад свецкіх шматлікія новыя абавязкі. Зразумела, хрысціянскія выхаваўцы павінны таксама рыхтаваць да апостальства.

Заданне бацькоў — прызвычайваць у сям’і сваіх дзяцей з малых гадоў да штораз лепшага пазнання любові Бога да ўсіх людзей i паступова вучыць іх, менавіта сваім прыкладам, клапаціцца пра патрэбы бліжняга: як матэрыяльныя, так і духоўныя. Уся сям’я i яе сумеснае жыццё павінны быць як бы практычнай школай апостальства.

Больш за тое, трэба так выхоўваць дзяцей, каб, пакідаючы сям’ю, яны былі духоўна адкрытымі як на касцёльныя, так і свецкія супольнасці. У мясцовую парафіяльную супольнасць іх трэба ўводзіць так, каб у ёй яны ўсведамлялі, што з’яўляюцца жывымі і актыўнымі членамі Божага народу. Святары ў катэхетычнай працы i ў паслузе слова, у духоўным кіраўніцтве i ў іншых пастырскіх дзеяннях павінны памятаць пра падрыхтоўку да апостальства.

Таксама школы, каледжы i іншыя каталіцкія вучэбна-выхаваўчыя ўстановы павінны выхоўваць у моладзі каталіцкую самасвядомасць і заахвочваць яе да апостальскай дзейнасці. Калі не хапае такога выхавання — ці з-за таго, што моладзь не наведвае такія школы, ці з іншых прычын, — пра гэта тым больш павінны клапаціцца бацькі, пастыры i апостальскія аб’яднанні. Настаўнікі i выхаваўцы, якія паводле свайго паклікання i абавязку выконваюць высакародную форму апостальства свецкіх, павінны мець глыбокую дактрынальную падрыхтоўку i педагагічны навык, каб дзякуючы гэтаму больш плённа выхоўваць моладзь.

Групы і таварыствы свецкіх, якія прысвячаюць сябе апостальству або іншым надпрыродным мэтам, павінны старанна садзейнічаць падрыхтоўцы да апостальства паводле сваёй мэты і магчымасцяў48. Менавіта яны самі часта з’яўляюцца звычайным шляхам адпаведнай падрыхтоўкі да апостальства, бо ў іх даецца дактрынальная, духоўная і практычная падрыхтоўка. Іх члены абмяркоўваюць у малых групах са сваімі паплечнікамі і сябрамі метады і вынікі сваёй апостальскай дзейнасці i супастаўляюць свае штодзённыя паводзіны з Евангеллем.

Такога тыпу падрыхтоўку трэба весці з улікам усяго апостальства свецкіх, якое павінна здзяйсняцца не толькі ў саміх групах, але таксама ва ўсіх акалічнасцях на працягу ўсяго жыцця, асабліва прафесійнага і грамадскага. Больш за тое, кожны павінен сам дзейсна рыхтавацца да апостальства; гэта асабліва датычыць дарослых. З цягам гадоў розум чалавека становіцца штораз больш адкрытым, і дзякуючы гэтаму кожны праз стараннае назіранне можа адкрыць таленты, якімі Бог адарыў яго душу, і больш плённа выкарыстаць тыя харызмы, якія Дух Святы ўдзяляе яму дзеля дабра яго братоў.

31. Розныя формы апостальства патрабуюць таксама спецыяльнай i адпаведнай падрыхтоўкі.
a) Што датычыць апостальства евангелізацыі i асвячэння людзей, то свецкія павінны быць асабліва падрыхтаваныя да наладжвання дыялогу з іншымі людзьмі, веруючымі ці няверуючымі, каб усім аб’яўляць заклік Хрыста49.

Паколькі ў наш час усюды моцна пашыраны рознага тыпу матэрыялізм, нават сярод католікаў, свецкія павінны не толькі пільна вывучаць каталіцкае вучэнне, асабліва тыя моманты, якія аспрэчваюцца, але таксама сведчыць сваім евангельскім жыццём супраць усіх форм матэрыялізму.

б) Што датычыць аднаўлення ў хрысціянскім духу зямной рэчаіснасці, то свецкіх трэба вучыць разумець сапраўднае значэнне i вартасць зямных дабротаў саміх па сабе і ў аднясенні да ўсіх мэтаў чалавечай асобы. Яны павінны вучыцца правільна выкарыстоўваць зямныя рэчы i арганізоўваць установы, заўсёды імкнучыся да агульнага дабра паводле маральных прынцыпаў i сацыяльнага вучэння Касцёла. Найперш, свецкія павінны ведаць прынцыпы i высновы сацыяльнага вучэння настолькі, каб быць здольнымі супрацоўнічаць у развіцці гэтага вучэння і належна выкарыстоўваць яго прынцыпы ў паасобных выпадках50.
в) Паколькі ўчынкі любові i міласэрнасці з’яўляюцца выдатным сведчаннем хрысціянскага жыцця, падрыхтоўка да апостальства павінна весці таксама да іх практыкавання, каб вернікі вучыліся з самага дзяцінства спачуваць братам i велікадушна дапамагаць ім у патрэбах51.

32. Шмат ёсць дапаможных сродкаў, якія могуць выкарыстоўваць свецкія ў апостальстве: сходы, кангрэсы, рэкалекцыі, духоўныя практыкаванні, частыя сустрэчы, канферэнцыі, кнігі, каментарыі, якія дапамагаюць у больш глыбокім пазнанні Святога Пісання і каталіцкага вучэння, у развіцці духоўнага жыцця i ў пазнанні ўмоў, у якіх жыве сучасны свет, а таксама ў адшуканні i развіцці адпаведных метадаў52.

Гэтыя сродкі падрыхтоўкі ўлічваюць розныя формы апостальства ў тых асяроддзях, дзе яно вядзецца.
З гэтай мэтай былі таксама створаны цэнтры або вышэйшыя навучальныя ўстановы, якія далі ўжо дасканалы плён.

Святы Сабор радуецца развіццю такіх ініцыятыў у некаторых краінах i выказвае гарачае жаданне распачынаць іх таксама ў іншых месцах, дзе ў гэтым ёсць патрэба.

Акрамя гэтага, трэба ствараць цэнтры дакументацыі i вывучэння не толькі тэалогіі, але таксама антрапалогіі, псіхалогіі, сацыялогіі, метадалогіі, каб больш поўна развіваліся здольнасці свецкіх людзей, мужчын і жанчын, моладзі і дарослых ва ўсіх сферах апостальства.

ЗАКЛІК

33. Святы Сабор горача заклікае ў імя Пана ўсіх свецкіх ахвотна, усёй душой i ўсім сэрцам адказаць на заклік Хрыста, які ў гэты час настойліва іх запрашае, i на натхненне Духа Святога. Моладзь няхай лічыць гэты заклік скіраваным асабліва да сябе i няхай прыме яго з запалам i велікадушна. Праз гэты Святы Сабор сам Пан зноў запрашае ўсіх свецкіх з кожным днём штораз больш яднацца з Ім і лічыць Яго справу сваёй (пар. Флп 2, 5), аб’ядноўваючыся ў Яго збаўчай місіі. Ён зноў пасылае іх у кожны горад і мясцовасць, куды сам павінен прыйсці (пар. Лк 10, 1). Заклікае іх да супрацоўніцтва ў розных формах i метадах адзінага апостальства Касцёла, якое трэба няспынна дастасоўваць да новых патрэб часу. Хоча, каб яны актыўна ўдзельнічалі ў справе Пана і ведалі, што іх праца не будзе дарэмнай у Яго вачах (пар. 1 Кар 15, 58).

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.


Рым, у св. Пятра, 18 лістапада 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)
 
Дакумент шматразова змяняўся на працягу саборных сесій. Быў абмеркаваны на ІІІ сесіі і абнародаваны 18 лістапада 1965 года. Тэкст падае прынцыпы і спосабы ажыццяўлення апостальства свецкіх. Ён паказвае асаблівую ролю свецкіх у будаўніцтве сучаснага парадку, напоўненага хрысціянскім духам; прызнае права і абавязак асабістай ініцыятывы ў апостальстве, справядлівы плюралізм пачынанняў і форм, рэкамендуе гарманічную сувязь з іерархіяй, каардынацыю з іншымі ініцыятывамі і супрацоўніцтва з некатолікамі ва ўмацаванні чалавечых каштоўнасцяў. Пасля Сабору падтрымкай апостальства свецкіх займалася Папская Рада па справах свецкіх і іншыя ўстановы.

 

q

  1. Пар. IOANNES XXIII, Const. Apost. Humanae Salutis, 25 dec. 1961: AAS 54 (1962), pp. 7-10.
  2. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, nn. 33 ss.: AAS 57 (1965), pp. 39 s.; пар. таксама Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 26-40: AAS 56 (1964), pp. 107-111; пар. Decr. de Instrumentis communicationis socialis, Inter mirifica: AAS 56 (1964), pp. 145-153; пар. Decr. de Oecumenismo, Unitatis redintegratio: AAS 57 (1965), pp. 90-107; пар. Decr. de Pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, nn. 16, 17, 18; пар. Declaratio de Educatione christiana, Gravissimum educationis, nn. 3, 5, 7.
  3. Пар. PIUS XII, Alloc. ad Cardinales, 18 febr. 1946: AAS 38 (1946), pp. 101-102; ён жа, Sermo ad Iuvenes Operarios Catholicos, 25 aug. 1957: AAS 49 (1957), p. 843.
  4. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Rerum Ecclesiae: AAS 18 (1926), p. 65.
  5. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 31: AAS 57 (1965), p. 37.
  6. Пар. тамсама, n. 33, p. 39; пар. таксама, n. 10, p. 14.
  7. Пар. тамсама, n. 12, p. 16.
  8. Пар. CONC. VAT. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium: cap. I, n. 11: AAS 56 (1964), pp. 102-103.
  9. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 32: AAS 57 (1965), p. 38; пар. таксама, n. 40-41, pp. 45-47.
  10. Тамсама, n. 62, p. 63; пар. таксама, n. 65, pp. 64-65.
  11. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Ubi arcano, 23 dec. 1922: AAS 14 (1922), p. 659; PIUS XII, Litt. Encycl. Summi Pontificatus, 20 oct. 1939: AAS 31 (1939), pp. 442-443.
  12. Пар. LEO XIII, Litt. Encycl. Rerum Novarum: ASS 23 (1890-91), p. 647; PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo Anno: AAS 23 (1931), p. 190; PIUS XII, Nuntius Radiophonicus, 1 iunii 1941: AAS 33 (1941), p. 207.
  13. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra: AAS 53 (1961), p. 402.
  14. Пар. тамсама, pp. 440-441.
  15. Пар. тамсама, pp. 442-443.
  16. Пар. PIUS XII, Alloc. ad «Pax Romana M. I. I. C.», 25 apr. 1957: AAS 49 (1957) pp. 298-299; et praesertim IOANNES XXIII, Ad Conventum Consilii «Food and Agriculture Organisation» (F.A.O.), 10 nov. 1959: AAS 51 (1959), pp. 856, 866.
  17. Пар. S. PIUS X, Litt. Apost. Creationis duarum novarum paroeciarum, 1 iunii 1905: ASS 38 (1905) pp. 65-67; PIUS XII, Alloc. ad fideles Paroeciae S. Saba, 11 ian. 1953: Discorsi e Radiomessaggi di S. S. Pio XII, 14 (1952-1953), pp. 449-454; IOANNES XXIII, Alloc. Clero et christifidelibus e dioecesi suburbicaria Albanensi, ad Arcem Gandulfi habita, 26 aug. 1962: AAS 54 (1962), pp. 656-660.
  18. Пар. LEO XIII, Alloc., 28 ian. 1894: Acta, 14 (1894), pp. 424-425.
  19. Пар. PIUS XII, Alloc. ad Parochos, etc., 6 febr. 1951: Discorsi e Radiomessaggi di S. S. Pio XII, 12 (1950-1951), pp. 437-443; 8 martii 1952: тамсама, 14 (1952-1953), pp. 5-10; 27 martii 1953: тамсама, 15 (1953-1954), pp. 27-35; 28 febr. 1954: тамсама, pp. 585-590.
  20. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Casti Connubii: AAS 22 (1930), p. 554; PIUS XII, Nuntius Radiophonicus, 1 iunii 1941: AAS 33 (1941), p. 203; ён жа, Delegatis ad Conventum Unionis Internationalis sodalitatum ad iura familiae tuenda, 20 sept. 1949: AAS 41 (1949), p. 552;  ён жа, Ad patresfamilias e Gallia Romam peregrinantes, 18 sept. 1951: AAS 43 (1951), p. 731; ён жа, Nuntius Radiophonicus in Natali Domini 1952: AAS 45 (1953) p. 41; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 429, 439.
  21. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Evangelii Praecones, 2 iunii 1951: AAS 43 (1951), p. 514.
  22. Пар. PIUS XII, Alloc. Delegatis ad Conventum Unionis Internationalis sodalitatum ad iura familiae tuenda, 20 sept. 1949: AAS 41 (1949), p. 552.
  23. Пар. S. PIUS X, Alloc. ad catholicam Associationem Iuventutis Gallicae de pietate, scientia et actione, 25 sept. 1904: ASS 37 (1904-1905), pp. 296-300.
  24. Пар. PIUS XII, Epist. Dans quelques semaines, ad Archiepiscopum Marianopolitanum: de conventibus a iuvenibus operariis christianis canadiensibus indictis, 24 mai 1947: AAS 39 (1947), p. 257; Nuntius Radiophonicus ad J. O. C. Bruxelles, 3 sept. 1950: AAS 42 (1950), pp. 640-641.
  25. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo Anno, 15 maii 1931: AAS 23 (1931), pp. 225-226.
  26. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 448-450.
  27. Пар. PIUS XII, Alloc. ad I Conventum ex Omnibus Gentibus Laicorum Apostolatui provehendo, 14 oct. 1951: AAS 43 (1951), p. 788.
  28. Пар. PIUS XII, Alloc. ad I Conventum ex Omnibus Gentibus Laicorum Apostolatui provehendo, 14 oct. 1951: AAS 43 (1951), pp. 787-788.
  29. Пар. PIUS XII, Litt. Encycl. Le pulerinage de Lourdes, 2 iulii 1957: AAS 49 (1957), p. 615.
  30. Пар. PIUS XII, Alloc. ad Consilium Foederationis internationalis virorum catholicorum, 8 dec. 1956: AAS 49 (1957), pp. 26-27.
  31. Пар. вышэй, раздзел V, 24.
  32. Пар. S. C. Concilii, Resolutio Corrienten., 13 nov. 1920: AAS 13 (1921), p. 139.
  33. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Princeps Pastorum, 10 dec. 1959: AAS 51 (1959), p. 856.
  34. Пар. PIUS XI, Epist. Quae nobis, ad Card. Bertram, 13 nov. 1928: AAS 20 (1928), p. 385. Пар. тамсама, PIUS XII, Alloc. ad. A. C. Italicam, 4 sept. 1940: AAS 32 (1940), p. 362.
  35. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quamvis Nostra, 30 apr. 1936: AAS 28 (1936), pp. 160-161.
  36. Пар. S. C. Concilii, Resolutio Corrienten., 13 nov. 1920: AAS 13 (1921), pp. 137-140.
  37. Пар. PIUS XII, Alloc. ad II Conventum ex Omnibus Gentibus Laicorum Apostolatui provehendo, 5 oct. 1957: AAS 49 (1957), p. 927.
  38. Пар. PIUS XII, Alloc. ad II Conventum ex Omnibus Gentibus Laicorum Apostolatui provehendo, 5 oct. 1957: AAS 49 (1957), p. 927.
  39. Пар. PIUS XII, Adhort. Apost. Menti Nostrae, 23 sept. 1950: AAS 42 (1950), p. 660.
  40. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De accommodata renovatione vitae religiosae, Perfectae caritatis, n. 8.
  41. Пар. BENEDICTUS XIV, De Synodo Dioecesana, 1. III, c. IX, n. VII-VIII: Opera omnia in tomos XVII distributa, tom. XI (Prati, 1844), pp. 76-77.
  42. Пар. PIUS XI, Litt. Encycl. Quamvis Nostra, 30 apr. 1936: AAS 28 (1936), pp. 160-161.
  43. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), pp. 456-457. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Oecumenismo, Unitatis redintegratio, n. 12: AAS 57 (1965), pp. 99-100.
  44. Пар. CONC. VAT. II, Decr. de Oecumenismo, Unitatis redintegratio, n. 12: AAS 57 (1965), p. 100. Пар. тамсама, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 15: AAS 57 (1965),pp. 19-20.
  45. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, cap. II, IV, V: AAS 57 (1965), pp. 12-21; 37-49; пар. тамсама, Decr. de Oecumenismo, Unitatis redintegratio, nn. 4, 6, 7, 12: AAS 57 (1965), pp. 94, 96, 97, 99, 100; пар. тамсама, supra, n. 4.
  46. Пар. PIUS XII, Alloc. Ad VI Conferentiam internationalem «boyscouts», 6 iunii 1952: AAS 44 (1952), pp. 579-580; IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), p. 456.
  47. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, n. 33: AAS 57 (1965), p. 39.
  48. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), p. 455.
  49. Пар. PIUS XII, Epist. Encycl. Sertum laetitiae, 1 nov. 1939: AAS 31 (1939), pp. 635-644; пар. ён жа, Ad «laureati» Act. Cath. It., 24 maii 1953.
  50. Пар. PIUS XII, Alloc. ad Congressum Universalem Foederationis Mundialis Iuventutis Femineae Catholicae, 18 apr. 1952: AAS 44 (1952), pp. 414-419. Пар. ён жа, Alloc. ad Associationem Christianam Operariorum Italiae (A.C.L.I.), 1 maii 1955: AAS 47 (1955), pp. 403-404.
  51. Пар. PIUS XII, Ad Delegatos Conventus Sodalitatum Caritatis, 27 apr. 1952: AAS 44 (1952), pp. 470-471.
  52. Пар. IOANNES XXIII, Litt. Encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961: AAS 53 (1961), p. 454.
 

ПАВЕЛ БІСКУП
СЛУГА СЛУГАЎ БОЖЫХ
З АЙЦАМІ СВЯТОГА САБОРУ
НА ВЕЧНУЮ ПАМЯЦЬ

ДЭКРЭТ
ПРА МІСІЙНУЮ ДЗЕЙНАСЦЬ КАСЦЁЛА
«AD GENTES»

УСТУП
РАЗДЗЕЛ I - ДАКТРЫНАЛЬНЫЯ ПРЫНЦЫПЫ
РАЗДЗЕЛ II - МІСІЙНАЯ СПРАВА

АРТ. 1 - ХРЫСЦІЯНСКАЕ СВЕДЧАННЕ
АРТ. 2 - АБВЯШЧЭННЕ ЕВАНГЕЛЛЯ І СХОД БОЖАГА НАРОДУ
АРТ. 3 - СТВАРЭННЕ ХРЫСЦІЯНСКАЙ СУПОЛЬНАСЦІ
РАЗДЗЕЛ III - МЯСЦОВЫ КАСЦЁЛ
РАЗДЗЕЛ IV - МІСІЯНЕРЫ
РАЗДЗЕЛ V - АРГАНІЗАЦЫЯ МІСІЙНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ
РАЗДЗЕЛ VI - СУПРАЦОЎНІЦТВА
ЗАКАНЧЭННЕ

УСТУП
1. Касцёл, пасланы Богам да народаў як «паўсюдны сакрамэнт збаўлення»1, імкнецца абвяшчаць Евангелле ўсім людзям паводле найглыбейшай патрэбы свайго каталіцкага духу, а таксама паводле наказу свайго Заснавальніка2. Самі Апосталы, на якіх быў заснаваны Касцёл, ідучы за Хрыстом, «абвяшчалі слова праўды i нараджалі Касцёлы»3. Заданне іх наступнікаў — няспынна працягваць гэтую справу, «каб слова Пана пашыралася і праслаўлялася» (2 Тэс 3, 1) i каб па ўсім свеце абвяшчалася і будавалася Божае Валадарства.

Аднак пры сённяшнім парадку рэчаў, з якога вынікае новы стан чалавецтва, Касцёл, соль зямлі і святло свету4, яшчэ больш адчувае сваё пакліканне да збаўлення і адновы ўсяго стварэння, каб усё было адноўлена ў Хрысце i каб у Ім людзі стваралі адну сям’ю i адзін Божы народ.

Таму гэты Святы Сабор, узносячы Богу падзяку за цудоўныя справы, здзейсненыя высакароднымі намаганнямі ўсяго Касцёла, жадае вызначыць прынцыпы місійнай дзейнасці і з’яднаць сілы ўсіх вернікаў, каб Божы народ, ідучы вузкім крыжовым шляхам, усюды пашыраў Валадарства Хрыста, Пана i Валадара вякоў5, i рыхтаваў шляхі для Яго прыйсця.

РАЗДЗЕЛ I
ДАКТРЫНАЛЬНЫЯ ПРЫНЦЫПЫ

2. Пілігрымуючы Касцёл па сваёй сутнасці з’яўляецца місійным, бо паводле плана Бога Айца бярэ свой пачатак з місіі Сына i са спаслання (ex missione) Духа Святога6.

Гэты план вынікае з «крыніцы любові», гэта значыць з любові Бога Айца, які, будучы Пачаткам без пачатку, з якога нараджаецца Сын, a праз Сына паходзіць Дух Святы, добраахвотна стварыў нас у сваёй невымернай i міласэрнай ласкавасці i міласціва кліча да ўдзелу з сабой у жыцці і хвале, шчодра выліўшы і няспынна выліваючы сваю боскую дабрыню, каб, будучы Стварыцелем усяго, Ён стаў канчаткова ўсім ва ўсім (пар. 1 Кар 15, 28), дасягаючы адначасова i ўласнай хвалы i нашага шчасця. Аднак спадабалася Богу паклікаць людзей да ўдзелу ў сваім жыцці не толькі паасобку, выключаючы ўсялякую ўзаемную сувязь, але так, каб яны ўтварылі народ, у якім Яго рассеяныя дзеці сабраліся б у адно7.

3. Гэты паўсюдны Божы план збаўлення чалавецтва здзяйсняецца не толькі таямніча, у чалавечым розуме або праз ініцыятывы, нават рэлігійныя, пры дапамозе якіх людзі па-рознаму шукаюць Бога, «можа, намацаюць і знойдуць Яго, бо Ён недалёка ад кожнага з нас» (Дз 17, 27). Згаданыя ініцыятывы патрабуюць асвячэння i аздараўлення, хоць паводле ласкавага прысуду добрага Бога можна часам лічыць іх выхаваўчымі шляхамі да сапраўднага Бога або евангельскай падрыхтоўкай8. Аднак дзеля ўстанаўлення спакою, гэта значыць паяднання з Ім, а таксама дзеля стварэння братняй супольнасці сярод людзей, i пры гэтым грэшных, Бог вырашыў увайсці ў чалавечую гісторыю па-новаму i канчаткова, пасылаючы ў нашым целе свайго Сына, каб праз Яго вызваліць людзей з-пад улады цемры i сатаны9 і паяднаць у Ім з сабою свет10. Таму свайго Сына, праз якога таксама стварыў стагоддзі11, Ён устанавіў спадкаемцам усяго, каб у Ім усё аднавіць12.

Езус Хрыстус быў пасланы ў свет як праўдзівы пасрэднік паміж Богам і людзьмі. Паколькі Ён — Бог, «у Ім цялесна жыве ўся паўната боскасці» (Клс 2, 9), а паводле чалавечай натуры Ён, новы Адам, «поўны ласкі і праўды» (Ян 1, 14), устаноўлены галавой адноўленага чалавецтва. Такім чынам, Сын Божы прайшоў шлях сапраўднага Уцелаўлення, каб зрабіць людзей удзельнікамі боскай натуры. Будучы багатым, Ён стаў для нас убогім, каб нас узбагаціць сваім убоствам13. Сын Чалавечы не прыйшоў, каб Яму служылі, але каб служыць i аддаць сваё жыццё дзеля адкуплення многіх, гэта значыць за ўсіх14. Святыя айцы пастаянна зазначаюць, што не можа быць аздароўлена тое, чаго Хрыстус не прыняў15. А прыняў Ён усю чалавечую натуру, уласцівую нам, гаротным і бедным, аднак за выключэннем граху16. Бо Хрыстус, якога «Айцец асвяціў і паслаў у свет» (Ян 10, 36), сказаў пра сябе: «Дух Пана на Мне, бо Ён намасціў Мяне абвяшчаць добрую навіну ўбогім, паслаў Мяне абвяшчаць вызваленне палонным і сляпым вяртаць зрок» (Лк 4, 18), i зноў: «Сын Чалавечы прыйшоў знайсці і выратаваць тое, што загінула» (Лк 19, 10).

Тое, што Пан аднойчы абвясціў або што калісьці ў Ім споўнілася дзеля збаўлення чалавечага роду, трэба абвяшчаць i распаўсюджваць аж да межаў зямлі17, пачынаючы ад Ерузалема18, каб тое, што было аднойчы здзейснена для збаўлення ўсіх, з часам ва ўсіх здабыло свой плён.

4. Для здзяйснення гэтага Хрыстус паслаў ад Айца Духа Святога, каб Ён здзяйсняў сваю справу збаўлення знутры i пабуджаў Касцёл пашырацца. Несумненна, Дух Святы ўжо дзейнічаў у свеце перад праслаўленнем Хрыста19.

Аднак, калі ў дзень Пяцідзесятніцы Дух Святы сышоў на вучняў, каб застацца з імі назаўсёды20, Касцёл публічна аб’явіў сябе мноству людзей. Пачалося распаўсюджванне Евангелля сярод народаў праз прапаведаванне і, нарэшце, вобразна стала бачным з’яднанне людзей у паўсюднай веры ў Касцёле Новага Запавету, які гаворыць усімі мовамі і ў любові разумее і ахоплівае ўсе мовы, перамагаючы Бабілёнскае рассеянне21. З дня Пяцідзесятніцы пачаліся «дзеі Апосталаў»: як з моманту сыходжання Духа Святога на Дзеву Марыю быў зачаты Хрыстус, a пасля сыходжання на Яго таго ж Духа Святога ў часе малітвы Ён распачаў сваё служэнне22. Сам жа Пан Езус, перад тым як добраахвотна аддаць сваё жыццё за свет, устанавіў апостальскае служэнне i паабяцаў спаслаць Духа Святога, каб і служэнне, і Дух былі з’яднаныя ў справе збаўлення, якое ўсюды і заўсёды павінна станавіцца больш плённым23. Ва ўсе часы Дух Святы аб’ядноўвае ўвесь Касцёл у супольнасці i служэнні i ўдзяляе яму разнастайныя іерархічныя і харызматычныя дары24, ажыўляе касцёльныя ўстановы, нібы душа25, i ўлівае ў сэрцы вернікаў той самы місійны дух, які вёў самога Хрыста. Часам нават бачным чынам Ён апярэджвае апостальскую дзейнасць26, якой няспынна па-рознаму спадарожнічае i кіруе27.

5. Пан Езус з самага пачатку «паклікаў да сябе тых, каго сам хацеў... і выбраў Дванаццаць, якіх і назваў Апосталамі, каб яны былі з Ім, каб паслаць іх прапаведаваць» (Mк 3, 13-14)28. Такім чынам Апосталы сталі парасткамі новага Ізраэля i адначасова пачаткам новай іерархіі. Затым, раз і назаўсёды сваёй смерцю i ўваскрасеннем споўніўшы ў сабе таямніцу нашага збаўлення i аднаўлення ўсяго, Пан, якому была дадзена ўсялякая ўлада ў небе i на зямлі29, перад тым, як быў узяты ў неба30, заснаваў свой Касцёл як сакрамэнт збаўлення. І паслаў Апосталаў па ўсім свеце, як і сам быў пасланы Айцом31, наказваючы ім: «Ідзіце і навучайце ўсе народы, і хрысціце іх у імя Айца і Сына, і Духа Святога. Вучыце іх захоўваць усё, што Я загадаў вам» (Mц 28, 19-20). «Ідзіце па ўсім свеце і абвяшчайце Евангелле ўсякаму стварэнню. Хто паверыць і ахрысціцца, будзе збаўлены, а хто не паверыць, будзе асуджаны» (Mк 16, 15-16). Таму Касцёлу даручаны абавязак распаўсюджваць веру i Хрыстовае збаўленне: як паводле выразнага наказу, які пасля Апосталаў атрымаў у спадчыну стан біскупаў, які падтрымліваюць святары i які з’яднаны з наступнікам Пятра, Найвышэйшым Пастырам Касцёла, так і з прычыны жыцця, якое перадае сваім членам Хрыстус, з якога «ўсё цела, якое складаецца і злучаецца праз розныя ўзаемныя сувязі, у меру дзеяння кожнай асобнай часткі, атрымлівае ўзрастанне цела для будавання самога сябе ў любові» (Эф 4, 16). Таму місія Касцёла здзяйсняецца ў той дзейнасці, праз якую ён, паслухмяны наказу Хрыста і натхнёны ласкай i любоўю Духа Святога, цалкам паказвае сваю дзейсную прысутнасць усім людзям і народам, каб праз прыклад жыцця і прапаведаванне, а таксама праз святыя сакрамэнты i іншыя сродкі ласкі давесці іх да веры, свабоды i Хрыстовага спакою, каб ім адкрыўся свабодны i пэўны шлях да поўнага ўдзелу ў таямніцы Хрыста.

Паколькі гэтая місія надалей трывае i на працягу гісторыі развіваецца місія самога Хрыста, які быў пасланы несці ўбогім добрую навіну, Касцёл, пад уздзеяннем Хрыстовага Духу, павінен ісці той самай дарогай, якую прайшоў Хрыстус, а менавіта дарогай убоства, паслухмянасці, служэння i самаахвярнасці аж да смерці, з якой Хрыстус праз сваё ўваскрасенне выйшаў пераможцам. Так з надзеяй крочылі ўсе Апосталы, дапаўняючы шматлікім смуткам i цярпеннямі недахоп цярпенняў Хрыста дзеля дабра Яго цела, якім ёсць Касцёл32. Часта зернем была таксама кроў хрысціянаў33.

6. Гэтае заданне, якое пры супрацоўніцтве і малітве ўсяго Касцёла павінен выконваць стан біскупаў на чале з наступнікам Пятра, з’яўляецца ўсюды i ў кожнай сітуацыі адным і тым самым, хоць у залежнасці ад акалічнасцяў яно выконваецца па-рознаму. Таму адрозненні, якія трэба прызнаць у гэтай дзейнасці Касцёла, паходзяць не з унутранай прыроды самой місіі, але з умоў, у якіх яна здзяйсняецца.

Гэтыя ўмовы залежаць ці ад Касцёла, ці таксама ад народаў, супольнасцяў або паасобных людзей, да якіх скіравана гэтая місія. Касцёл, хоць змяшчае ў сабе ўсю паўнату сродкаў збаўлення, не заўсёды i не адразу дзейнічае або можа дзейнічаць у поўнай меры, але зведвае перыяд пачатку i этапы развіцця сваёй дзейнасці, у якой імкнецца паспяхова ажыццявіць Божы план. Часам пасля паспяхова распачатага развіцця ён вымушаны, на жаль, зноў адступаць або прынамсі заставацца ў стане нейкай непаўнаты i недахопу. Што датычыць людзей, груп i народаў, то Касцёл толькі паступова выходзіць да іх i пранікае, каб увесці іх такім чынам у каталіцкую паўнату. Кожнай умове або стану павінны адпавядаць пэўныя дзеянні або сродкі. Наогул «місіямі» называюцца спецыяльныя ініцыятывы, скіраваныя Касцёлам да прапаведнікаў Евангелля, якія, ідучы па ўсім свеце, ажыццяўляюць заданне абвяшчаць Евангелле i засноўваць Касцёл сярод народаў або супольнасцяў, якія яшчэ не вераць у Хрыста, што паспяхова здзяйсняецца праз місійную дзейнасць, якая вядзецца на пэўных тэрыторыях, прызнаных Апостальскай Сталіцай. Уласцівай мэтай такой місійнай дзейнасці з’яўляецца абвяшчэнне Евангелля i заснаванне Касцёла сярод тых народаў i супольнасцяў, дзе Касцёл яшчэ не ўкараніўся34. Такім чынам з зерня Божага слова павінны развівацца аўтахтонныя мясцовыя Касцёлы, заснаваныя ў дастатковай колькасці па ўсім свеце, якія маюць уласныя сілы i адзначаюцца сталасцю. Маючы ўласную іерархію, з’яднаную з верным народам, і дастатковыя дапаможныя сродкі для поўнага хрысціянскага жыцця, яны павінны рабіць свой уклад у супольную справу дзеля дабра ўсяго Касцёла. Галоўным сродкам заснавання Касцёла ёсць абвяшчэнне Евангелля Езуса Хрыста, для прапаведавання якога Пан паслаў сваіх вучняў па ўсім свеце, каб людзі, адроджаныя словам Бога35, былі далучаныя праз хрост да Касцёла, які, як цела ўцелаўлёнага Слова, корміцца i жыве Божым словам i эўхарыстычным хлебам36.

У гэтай місійнай дзейнасці Касцёл трапляе на розныя этапы, часам перамешаныя паміж сабою: найперш — пачатак або заснаванне, затым — навізна або маладосць. Аднак пасля гэтага місійная дзейнасць Касцёла не спыняецца, бо паасобныя, ужо заснаваныя Касцёлы маюць у сваю чаргу абавязак працягваць гэтую дзейнасць i абвяшчаць Евангелле тым, хто ўсё яшчэ знаходзіцца па-за Касцёлам. Акрамя гэтага, супольнасці, сярод якіх прысутнічае Касцёл, нярэдка цалкам змяняюцца з розных прычын, так што могуць узнікнуць абсалютна новыя ўмовы. Тады Касцёл павінен вырашыць, ці дадзеная сітуацыя не патрабуе зноў місійнай дзейнасці.

Больш за тое, абставіны часам складваюцца так, што непасрэдна і адразу абвяшчаць евангельскую навіну часова немагчыма. У такіх выпадках місіянеры могуць i павінны цярпліва, разважліва і адначасова з вялікім даверам даваць сведчанне любові i Хрыстовай дабрыні i такім чынам праставаць дарогу Пану i сведчыць пра Яго прысутнасць.

Так, становіцца зразумелым, што місійная дзейнасць вынікае з самой сутнасці Касцёла, бо яна распаўсюджвае яго збаўчую веру, пашырае і ажыўляе каталіцкую еднасць, абапіраецца на яго апостальства, здзяйсняе супольны характар іерархіі, пацвярджае яго святасць, павялічвае яе i падтрымлівае. Місійная дзейнасць сярод народаў, якія не вызнаюць хрысціянства, адрозніваецца ад пастырскай дзейнасці сярод вернікаў і ад ініцыятыў, якія прымаюцца для вяртання еднасці сярод хрысціянаў.

Аднак гэтыя два віды дзейнасці цесна з’яднаны з місійнай дзейнасцю Касцёла37, бо падзел паміж хрысціянамі прыносіць шкоду святой справе абвяшчэння Евангелля ўсялякаму стварэнню38 i многім закрывае шлях да веры. Таму з прычыны неабходнасці місійнай дзейнасці ўсе ахрышчаныя пакліканы да з’яднання ў адной аўчарні, каб праз гэта яны маглі даць выразнае сведчанне перад народамі пра Хрыста, свайго Пана. A калі яны яшчэ не ў стане даваць поўнае сведчанне пра адну веру, то павінны прынамсі мець узаемную павагу і любоў.

7. Місійная дзейнасць мае сваё абгрунтаванне ў волі Бога, «які хоча, каб усе людзі былі збаўлены і дайшлі да пазнання праўды. Бо адзін Бог і адзін пасрэднік паміж Богам і людзьмі: чалавек Езус Хрыстус, які аддаў сябе самога на водкуп за ўсіх» (1 Цім 2, 4-6), «і няма ні ў кім іншым збаўлення» (Дз 4, 12). Таму да Яго, пазнанага праз навучанне Касцёла, усе павінны навярнуцца i праз хрост злучыцца з Ім і Касцёлам, які з’яўляецца Ягоным целам. Сам Хрыстус, «выразна падкрэсліваючы неабходнасць веры i хросту39... адначасова пацвердзіў неабходнасць Касцёла, у які людзі ўваходзяць праз хрост, як праз браму. Таму не могуць збавіцца тыя людзі, якія не жадаюць увайсці ў Касцёл ці заставацца ў ім, ведаючы, што ён заснаваны Богам пры пасрэдніцтве Хрыста як неабходны»40. Хоць Бог вядомымі толькі Яму шляхамі можа давесці людзей, якія не па ўласнай віне не ведаюць Евангелля, да веры, без якой немагчыма падабацца Богу41, аднак Касцёл абавязаны42 i адначасова мае святое права евангелізаваць, a значыць місійная дзейнасць як сёння, так і заўсёды цалкам захоўвае сваю моц i неабходнасць.

Праз гэтую дзейнасць Містычнае цела Хрыста нястомна збірае сілы i накіроўвае іх для свайго ўзрастання43. Да гэтай дзейнасці членаў Касцёла пабуджае любоў, якой яны любяць Бога i натхнёныя якой жадаюць падзяліцца з усімі людзьмі духоўнымі дабротамі як цяперашняга, так i будучага жыцця. І нарэшце, праз гэтую місійную дзейнасць Бог атрымлівае поўную хвалу, калі людзі свядома i цалкам прымаюць Яго збаўчую справу, здзейсненую Ім у Хрысце. Такім чынам у ёй здзяйсняецца Божы план, якому Хрыстус у паслухмянасці i любові служыць дзеля хвалы Айца, які паслаў Яго44, каб увесь чалавечы род утварыў адзін Божы народ, злучыўся ў адно цела Хрыста i з’яднаўся ў будаванні адной святыні Духа Святога. Усё гэта сапраўды вядзе да братняй згоды, адпавядае найглыбейшым жаданням усіх людзей. Так канчаткова споўніцца план Стварыцеля, які стварыў чалавека паводле свайго вобраза і падабенства, калі ўсе ўдзельнікі чалавечай натуры, адроджаныя ў Хрысце праз Духа Святога, змогуць, сузіраючы Божую хвалу, адзінагалосна сказаць: «Ойча наш»45.

8. Місійная дзейнасць звязана таксама вельмі цесна з самой чалавечай натурай i яе імкненнямі. Паказваючы Хрыста, Касцёл тым самым аб’яўляе людзям сапраўдную праўду пра іх стан, а таксама пра паўнату іх паклікання, бо Хрыстус — гэта крыніца і прыклад таго адноўленага чалавецтва, прасякнутага братняй любоўю, шчырасцю i духам спакою, якога ўсе жадаюць. Хрыстус і Касцёл, які сведчыць пра Яго праз абвяшчэнне Евангелля, знаходзяцца па-над усялякім расавым і нацыянальным партыкулярызмам, і таму нікім i нідзе не могуць лічыцца чужымі46. Сам Хрыстус ёсць праўдай i жыццём, якія абвяшчэнне Евангелля робіць даступнымі для ўсіх, перадаючы ўсім словы Хрыста: «Кайцеся і верце ў Евангелле» (Mк 1, 15). A паколькі той, хто не верыць, ужо асуджаны47, таму словы Хрыста з’яўляюцца адначасова словамі асуджэння і ласкі, смерці і жыцця. Бо да новага жыцця мы можам дайсці толькі тады, калі аддадзім смерці старыя справы. Гэта перадусім датычыць асоб, а таксама розных дабротаў гэтага свету, якія адначасова маюць рысы граху чалавека i Божага благаслаўлення: «Бо ўсе зграшылі і пазбаўлены славы Божай» (Рым 3, 23). Ніхто сам па сабе, уласнымі сіламі не атрымлівае вызвалення ад граху; ніхто таксама не вызваляецца цалкам ад сваёй слабасці, самотнасці ці няволі48. Усе патрабуюць Хрыста — прыкладу, настаўніка, вызваліцеля, збаўцы, ажыўляльніка. Сапраўды, Евангелле было ў гісторыі чалавечых і зямных спраў рошчынай свабоды i развіцця i надалей застаецца рошчынай братэрства, еднасці і спакою. Не без падстаў вернікі ўшаноўваюць Хрыста як «чаканне народаў i свайго Збавіцеля»49.

9. Місійная дзейнасць прыпадае на перыяд паміж першым і другім прыйсцем Пана, калі Касцёл, быццам жніво, збярэцца з чатырох бакоў свету ў Божае Валадарства50. Але пакуль не прыйдзе Пан, Евангелле павінна абвяшчацца ўсім народам51.

Місійная дзейнасць заключаецца толькі і выключна ў маніфестацыі Божага плана, або Эпіфаніі, i ў поўным яго здзяйсненні ў свеце і яго гісторыі, у якой Бог праз місіі выразна ажыццяўляе гісторыю збаўлення. Місійная дзейнасць выяўляе прысутнасць Хрыста, крыніцы збаўлення, праз словы Евангелля i цэлебрацыю сакрамэнтаў, вяршыняй i цэнтрам якіх з’яўляецца Найсвяцейшая Эўхарыстыя. Тое, што з праўды i ласкі народы ўжо мелі дзякуючы як бы ўкрытай прысутнасці Бога, яна вызваляе ад шкодных уплываў i вяртае свайму Стварыцелю, Хрысту, які руйнуе ўладу сатаны i стрымлівае зло розных злачынстваў. Таму кожнае добрае зерне, пасеянае ў сэрцах i розумах людзей, у абрадах і культурах розных народаў не толькі не гіне, але аздараўляецца, узвышаецца i ўдасканальваецца дзеля Божай хвалы, на ганьбу сатаны i для шчасця чалавека52. Такім чынам місійная дзейнасць скіравана да эсхаталагічнай поўні53, бо праз яе аж да часу i гадзіны, якія ўстанавіў Айцец сваёй уладай54, павялічваецца Божы народ, да якога былі скіраваны прарочыя словы: «Пашыр месца шатра твайго, расцягні покрыва жылля твайго! Не саромся!» (Іс 54, 2)55; узрастае таксама Містычнае цела аж да меры поўнага ўзрастання Хрыстовай сталасці56, a духоўная святыня, у якой аддаецца хвала Богу ў духу і праўдзе57, паўстае i будуецца «на падмурку Апосталаў і прарокаў, дзе сам Езус Хрыстус з’яўляецца вуглавым каменем» (Эф 2, 20).

РАЗДЗЕЛ II
МІСІЙНАЯ СПРАВА

10. Касцёл, пасланы Хрыстом абвяшчаць Божую любоў i прышчапляць яе ўсім людзям i народам, разумее, што павінен яшчэ выканаць вялікую місійную справу. Бо два мільярды людзей, лічба якіх расце з кожным днём, людзей, якія ствараюць вялікія i ўстойлівыя супольнасці, з’яднаныя трывалымі культурнымі сувязямі, старажытнымі рэлігійнымі традыцыямі і моцнымі грамадскімі сувязямі, яшчэ не чулі або пачулі евангельскую навіну зусім нядаўна. Некаторыя з іх вызнаюць адну з вялікіх рэлігій, для іншых чужым з’яўляецца само паняцце Бога, хтосьці выразна аспрэчвае Яго існаванне, a часам нават змагаецца з Ім. Каб усім ахвяраваць таямніцу збаўлення i жыццё, падараванае Богам, Касцёл павінен увайсці ва ўсе гэтыя супольнасці такім чынам, як Хрыстус праз сваё ўцелаўленне далучыўся да пэўных культурных i сацыяльных умоў побыту людзей, сярод якіх Ён жыў.

АРТ. 1
ХРЫСЦІЯНСКАЕ СВЕДЧАННЕ

11. Касцёл павінен у гэтых чалавечых супольнасцях прысутнічаць у асобе сваіх дзяцей, якія жывуць у іх або пасланыя да іх. Усе вызнаўцы Хрыста, дзе б яны не знаходзіліся, абавязаны сведчаннем слова i прыкладам свайго жыцця паказваць новага чалавека, у якога яны апрануліся праз хрост i дзеянне Духа Святога, які ўмацаваў іх у сакрамэнце канфірмацыі, каб іншыя людзі, бачачы іх добрыя ўчынкі, праслаўлялі Айца58 i глыбей зразумелі сапраўдны сэнс чалавечага жыцця i паўсюдную лучнасць чалавечай супольнасці.

Дзеля плённага сведчання пра Хрыста яны павінны гэтым людзям аказваць любоў i павагу, лічыць сябе членамі чалавечай супольнасці, у якой жывуць, i ўдзельнічаць у культурным і грамадскім жыцці праз розныя жыццёвыя кантакты i заняткі. Яны павінны таксама пазнаёміцца з нацыянальнымі i рэлігійнымі традыцыямі; павінны з радасцю i з павагай адкрываць пасеянае ў іх зерне Слова. Адначасова павінны звяртаць увагу на глыбокія перамены, якія адбываюцца ў жыцці народаў, i старацца, каб людзі нашай эпохі, празмерна захопленыя навукай i тэхнікай сучаснага свету, не занядбоўвалі Божыя справы, але абуджалі ў сабе ўсё большае прагненне праўды i любові, аб’яўленай Богам. Як Хрыстус напаўняў сэрцы людзей i праз сапраўды чалавечую гутарку вёў іх да Божага святла, так няхай і Яго вучні, напоўненыя Хрыстовым духам, пазнаюць людзей, сярод якіх жывуць i з якімі маюць зносіны, каб яны праз пакорлівы і цярплівы дыялог даведаліся, якімі багаццямі адарыў народы шчодры Бог. Няхай таксама намагаюцца гэтыя багацці асвятляць святлом Евангелля, выяўляць іх i аддаваць пад уладу Бога Збаўцы.

12. Прысутнасць хрысціянаў у чалавечых супольнасцях павінна быць ажыўлена той любоўю, якой палюбіў нас Бог, які хоча, каб і мы любілі адно аднаго той самай любоўю59.

Хрысціянская любоў сапраўды ахоплівае ўсіх, не робячы адрозненняў паводле нацыянальнай прыналежнасці, сацыяльнага становішча ці веравызнання, не чакае ніякай карысці ці ўдзячнасці. Як Бог палюбіў нас сваёй бескарыслівай любоўю, так і вернікі павінны з любоўю клапаціцца пра кожнага, аказваючы яму такую самую любоў, з якой Бог шукаў чалавека. Як Хрыстус абыходзіў усе гарады i вёскі, вылечваючы ад усялякай хваробы i немачы на знак прыйсця Божага Валадарства60, так і Касцёл праз сваіх дзяцей лучыцца з людзьмі кожнага грамадскага стану, асабліва з беднымі i прыгнечанымі, i ахвотна прысвячае сябе ім61. Ён удзельнічае ў іх радасці i цярпеннях, ведае іх прагненні i таямніцы жыцця, спачувае ім у смяротнай трывозе. Жадае ў братэрскім дыялогу выйсці насустрач тым, хто шукае спакою, прыносячы ім мір i святло Евангелля.

Хрысціяне павінны імкнуцца супрацоўнічаць з іншымі ў належным наладжванні эканамічных і грамадскіх адносінаў. З асаблівай стараннасцю няхай клапоцяцца пра выхаванне дзяцей і моладзі ў школах рознага ўзроўню, якія трэба лічыць не толькі дасканалым сродкам выхавання i развіцця хрысціянскай моладзі, але таксама, найперш у развіццёвых краінах, надзвычай важным служэннем людзям, якое ўзвышае годнасць чалавека i рыхтуе ўмовы больш гуманнага жыцця. Акрамя гэтага, яны павінны падтрымліваць намаганні тых народаў, якія, перамагаючы голад, непісьменнасць i хваробы, імкнуцца стварыць лепшыя ўмовы жыцця i ўмацаваць спакой ва ўсім свеце. У гэтай дзейнасці вернікі павінны старацца разважліва падтрымліваць ініцыятывы, якія распачынаюць прыватныя i публічныя ўстановы, урады, міжнародныя арганізацыі, розныя хрысціянскія супольнасці, а таксама нехрысціянскія рэлігіі.
Аднак Касцёл абсалютна не хоча ўмешвацца ў кіраўніцтва зямной дзяржавай. Не патрабуе для сябе ніякай іншай улады, акрамя адной: з Божай дапамогай i з любоўю служыць людзям верным служэннем62.

Вучні Хрыста, цесна злучаныя з людзьмі ў сваім жыцці i дзейнасці, маюць надзею, што змогуць даваць ім праўдзівае сведчанне пра Яго i працаваць для іх збаўлення таксама там, дзе не могуць у поўні абвяшчаць Хрыста. Яны не імкнуцца выключна да матэрыяльнага прагрэсу i дабрабыту людзей, але прычыняюцца да ўзрастання іх годнасці i братняй еднасці, навучаючы рэлігійным і маральным праўдам, якія Хрыстус асвяціў сваім святлом, i такім чынам паступова пракладваюць больш шырокі шлях да Бога. Праз любоў да Бога i бліжняга людзі атрымліваюць дапамогу ў дасягненні збаўлення. Так пачынае ззяць таямніца Хрыста, у якой аб’явіўся новы чалавек, створаны паводле Божага вобраза,63 — таямніца, у якой аб’яўляецца Божая любоў.
 
АРТ. 2
АБВЯШЧЭННЕ ЕВАНГЕЛЛЯ І СХОД БОЖАГА НАРОДУ

13. Усюды, дзе Бог адкрывае дзверы для слова, што абвяшчае таямніцу Хрыста64, там усім людзям65 павінен адважна i няспынна66 абвяшчацца67 жывы Бог i пасланы для збаўлення ўсіх Езус Хрыстус68, каб нехрысціяне, якім Дух Святы адкрывае сэрцы69, паверыўшы, навярнуліся па ўласнай волі да Пана i шчыра прыгарнуліся да Яго, бо Ён — «дарога, праўда i жыццё» (Ян 14, 6). Ён спаўняе ўсе іхнія духоўныя чаканні, больш за тое, бясконца пераўзыходзіць іх.

Гэтае навяртанне трэба, канешне, разглядаць як пачатковае, але тым не менш дастатковае, каб чалавек, адвярнуўшыся ад граху, зразумеў, што ён уваходзіць у таямніцу любові Бога, які кліча яго да асабістага паяднання з Ім у Хрысце. Праз Божую ласку новаканвертыт уваходзіць на духоўны шлях, па якім, маючы ўжо праз веру ўдзел у таямніцы Смерці i Уваскрасення, ён пераходзіць ад старога да новага чалавека, дасканалага ў Хрысце70. Гэты пераход, які нясе з сабою паступовую змену перакананняў i паводзін, павінен выяўляцца па сваіх грамадскіх выніках і паволі здзяйсняцца падчас катэхумэнату. Паколькі Пан, якому вераць, ёсць знакам супраціўлення71, таму канвертыт часам адчувае раздваенне i самотнасць, але таксама радасць, якую Бог удзяляе без меры72.

Касцёл сурова забараняе прымушаць або падштурхоўваць каго-небудзь да прыняцця веры ці неадпаведнымі сродкамі прывабліваць да яе, але з другога боку цвёрда абараняе права, каб нікога пагрозамі і ўціскам не змушалі адысці ад веры73.

Паводле старажытнага касцёльнага звычаю трэба правяраць і пры неабходнасці ачышчаць матывацыю навяртання.

14. Той, хто прыняў ад Бога праз пасрэдніцтва Касцёла веру ў Хрыста74, праз літургічны абрад дапускаецца да катэхумэнату, які заключаецца не толькі ў тлумачэнні дагматаў i запаведзяў, але ў фарміраванні ўсяго хрысціянскага жыцця i ў дастаткова доўгім выпрабаванні. Дзякуючы ўсяму гэтаму вучні яднаюцца з Хрыстом, сваім Настаўнікам. Таму катэхумэнаў трэба адпаведным чынам уводзіць у таямніцу збаўлення, а праз практыкаванне евангельскіх звычаяў і праз святыя абрады, якія здзяйсняюцца паслядоўна, адзін за другім75, іх трэба ўтаямнічваць у жыццё веры, літургіі i любові Божага народу.

Затым, выбаўленыя праз сакрамэнты хрысціянскага ўтаямнічання з-пад улады цемры76, разам з Хрыстом памерлыя, пахаваныя i ўваскрослыя77, яны атрымліваюць Духа78 ўсынаўлення i разам з усім Божым народам цэлебруюць успамін смерці i ўваскрасення Пана.

Пажадана, каб літургія Вялікага посту i Пасхі была адноўлена так, каб рыхтавала душы катэхумэнаў да святкавання Пасхальнай таямніцы, падчас якога яны адраджаюцца праз хрост у Хрысце.

Пра гэтае хрысціянскае ўтаямнічанне ў катэхумэнаце павінны клапаціцца не толькі катэхеты i святары, але ўся супольнасць вернікаў, асабліва хросныя бацькі, каб катэхумэны з самага пачатку адчувалі, што належаць да Божага народу. Паколькі жыццё Касцёла ёсць апостальскім, катэхумэны павінны таксама навучыцца актыўна супрацоўнічаць у евангелізацыі і будаванні Касцёла праз сведчанне жыцця i вызнанне веры.

Нарэшце, юрыдычны статус катэхумэнаў трэба ясна акрэсліць у новым Кодэксе Кананічнага Права. Бо яны ўжо злучаны з Касцёлам79, ужо з’яўляюцца дамачадцамі Хрыста80, a нават ужо вядуць жыццё, пазначанае верай, надзеяй i любоўю.

АРТ. 3
СТВАРЭННЕ ХРЫСЦІЯНСКАЙ СУПОЛЬНАСЦІ

15. Дух Святы, які праз зерне Слова i абвяшчэнне Евангелля кліча ўсіх людзей да Хрыста i абуджае ў сэрцах паслухмянасць веры, а ў купелі адраджае веруючых у Хрыста да новага жыцця, збірае іх у адзін Божы народ, які ёсць выбраным родам, каралеўскім святарствам, народам святым, людам, узятым Богам ва ўласнасць (пар. 1 П 2, 9)81.

Таму місіянеры, супрацоўнікі Бога82, павінны ствараць супольнасці вернікаў, якія, жывучы паводле паклікання, да якога былі пакліканы83, выконвалі б заданне, даручанае ім Богам: святарскае, прароцкае i каралеўскае. Такім чынам хрысціянская супольнасць становіцца знакам прысутнасці Бога ў свеце, бо праз эўхарыстычную Ахвяру яна няспынна імкнецца з Хрыстом да Айца84. Старанна кормячыся Божым словам85, яна сведчыць пра Хрыста86 i, нарэшце, узрастае ў любові і палае апостальскім духам87. Таму хрысціянскую супольнасць з самага пачатку трэба так фарміраваць, каб яна, наколькі гэта магчыма, сама магла задаволіць свае патрэбы.

Гэты сход вернікаў, адораны культурным багаццем свайго народу, павінен глыбока ўкараніцца ў гэтым народзе. Няхай узнікаюць сем’і, напоўненыя духам Евангелля88, a адпаведныя школы няхай ім дапамагаюць. Трэба ствараць таварыствы i саюзы, праз якія апостальства свецкіх магло б усю супольнасць напоўніць евангельскім духам. Нарэшце, няхай заквітнее любоў сярод католікаў розных абрадаў89. Трэба таксама выхоўваць экуменічны дух сярод канвертытаў, якія павінны шчыра прызнаць братоў, што вераць у Хрыста, Ягонымі вучнямі, якія адрадзіліся праз хрост i ўдзельнічаюць у разнастайных дабротах Божага народу. Наколькі дазваляюць рэлігійныя ўмовы, экуменічную дзейнасць трэба так развіваць, каб, выключаючы ўсялякую абыякавасць, змяшэнне паняццяў і нездаровае спаборніцтва, католікі па-братэрску супрацоўнічалі з адлучанымі братамі паводле нормаў Дэкрэту пра экуменізм праз супольнае ў дадзеным выпадку вызнанне веры ў Бога i ў Езуса Хрыста перад народамі, а таксама праз сумесную дзейнасць у грамадскай, тэхнічнай, а таксама ў культурнай і рэлігійнай сферах. Няхай супрацоўнічаюць найперш дзеля Хрыста, свайго адзінага Пана: няхай іх яднае Яго імя! Такое супрацоўніцтва трэба ўстанавіць не толькі паміж прыватнымі асобамі, але таксама, паводле меркавання мясцовага ардынарыя, паміж Касцёламі або касцёльнымі супольнасцямі i іх установамі.

Хрысціяне, сабраныя ў Касцёл з усіх народаў, «не адрозніваюцца ад іншых людзей ні формай кіравання, ні мовай, ні палітычнымі інстытутамі»90. Таму няхай жывуць для Бога i Хрыста, захоўваючы годныя звычаі жыцця свайго народу. Як добрыя грамадзяне няхай развіваюць шчырую і дзейсную любоў да радзімы, але пазбягаюць усялякай пагарды да іншых народаў і ваяўнічага нацыяналізму; няхай падтрымліваюць любоў паміж усімі людзьмі.

Для дасягнення ўсяго гэтага вельмі неабходныя i вартыя асаблівага клопату свецкія, гэта значыць тыя далучаныя да Хрыста праз хрост хрысціяне, якія жывуць у свеце. Іх заданне заключаецца ў тым, каб, напоўніўшыся Духам Хрыста, жывіць, быццам рошчына, зямныя справы знутры i кіраваць імі так, каб яны заўсёды здзяйсняліся паводле задумы Хрыста91.

Аднак недастаткова, каб хрысціянскі народ прысутнічаў i быў арганізаваны ў нейкай краіне. Недастаткова, каб здзяйсняў апостальства сваім прыкладам, бо ён для таго ўстаноўлены i для таго прысутнічае, каб словам i чынам абвяшчаць Хрыста суграмадзянам-нехрысціянам i дапамагаць ім у поўным прыняцці Хрыста.

Пры гэтым для заснавання Касцёла i для развіцця хрысціянскай супольнасці неабходны розныя паслугі, якія ўзніклі па Божым закліку ў асяроддзі саміх вернікаў і павінны зведваць з боку ўсіх клапатлівую падтрымку i пашану. Да іх адносіцца паслуга святароў, дыяканаў i катэхетаў, а таксама «Каталіцкая Акцыя» (Actio Catholica). Кансэкраваныя асобы праз малітву і напружаную дзейнасць таксама выконваюць паслугу, неабходную для ўкаранення ў душах Хрыстовага Валадарства, а таксама для яго ўмацавання і пашырэння.

16. Касцёл з вялікай радасцю дзякуе за каштоўны дар святарскага паклікання, якім Бог адарыў столькі юнакоў сярод народаў, якія нядаўна навярнуліся да Хрыста. Самыя моцныя карані пускае Касцёл у кожным чалавечым грамадстве, калі розныя супольнасці вернікаў маюць сваіх уласных распарадчыкаў збаўлення ў стане біскупаў, прэзбітэраў i дыяканаў, якія служаць сваім братам. Такім чынам маладыя Касцёлы атрымліваюць паволі дыяцэзіяльную структуру са сваім уласным духавенствам.

Тое, што гэты Сабор пастанавіў адносна паклікання і фармацыі будучых святароў, трэба верна захоўваць у новаствораных i маладых Касцёлах. Найважнейшым трэба лічыць тое, што сказана пра цеснае спалучэнне духоўнай фармацыі з інтэлектуальнай i пастырскай, пра жыццё згоднае з прынцыпамі Евангелля, нягледзячы на ўласную карысць ці сямейную, пра выхаванне глыбокага пачуцця таямніцы Касцёла. Такім чынам кандыдаты да святарства навучацца поўнай ахвярнасці ў служэнні Хрыстоваму целу i евангельскай справе, трыванню ў еднасці са сваім біскупам як яго верныя памочнікі, i супрацоўніцтву са сваімі сабратамі92.

Для дасягнення гэтай агульнай мэты неабходна ўсю фармацыю семінарыстаў праводзіць у святле таямніцы збаўлення, як яна прадстаўлена ў Святым Пісанні. Няхай гэтую таямніцу Хрыста i чалавечага збаўлення яны знаходзяць у Літургіі i жывуць ёй93.

Гэтыя агульныя патрабаванні да святарскай, а таксама пастырскай i практычнай фармацыі трэба ўзгодніць, паводле прадпісанняў Сабору94, з імкненнем выходзіць насустрач своеасабліваму спосабу мыслення i паводзін свайго народу. Таму розумы семінарыстаў трэба раскрываць i рабіць уважлівымі, каб яны добра ведалі i ўмелі ацэньваць культуру свайго народу. Падчас вывучэння філасофіі i тэалогіі няхай дакладна пазнаюць тое, што лучыць іхнія традыцыі і рэлігіі з хрысціянскай рэлігіяй95. Святарская фармацыя павінна таксама браць пад увагу пастырскія патрэбы дадзенага рэгіёна. Таму семінарысты павінны ведаць гісторыю, мэту i метад місійнай дзейнасці Касцёла, а таксама спецыфічныя сацыяльныя, эканамічныя i культурныя рысы свайго народу. Трэба іх выхоўваць у духу экуменізму i адпаведна рыхтаваць да братняга дыялогу з нехрысціянамі96. Гэта ўсё патрабуе, каб пачатковыя курсы падрыхтоўкі да святарства адбываліся, наколькі гэта магчыма, сярод свайго народу i ў атмасферы яго звычаяў97. Нарэшце, трэба клапаціцца пра падрыхтоўку да належнага касцёльнага кіравання, у тым ліку і эканамічнага.

Акрамя гэтага, трэба выбіраць адпаведных святароў, якія пасля належнай пастырскай практыкі, атрымалі б вышэйшую адукацыю ва універсітэтах, таксама за мяжой, асабліва ў Рыме i ў іншых навуковых інстытутах, каб маладыя Касцёлы мелі мясцовае духавенства, якое валодае ведамі i вопытам, неабходным для выканання самых цяжкіх эклезіяльных заданняў.

Там, дзе Канферэнцыя Біскупаў палічыць неабходным, трэба аднавіць дыяканат як трывалы стан жыцця паводле нормаў Канстытуцыі пра Касцёл98. Пажадана, каб мужчыны, якія выконваюць сапраўднае дыяканскае служэнне і абвяшчаюць як катэхеты Божае слова, або кіруюць ад імя пробашча ці біскупа аддаленымі хрысціянскімі супольнасцямі, або займаюцца справамі міласэрнасці ў грамадскіх ці дабрачынных арганізацыях, умацоўваліся праз абрад ускладання рук, перададзены Апосталамі, i больш цесна ядналіся з алтаром, каб праз сакрамэнтальную ласку дыяканату больш плённа выконвалі сваё служэнне.

17. Годны пахвалы таксама атрад катэхетаў, што здабыў вельмі вялікія заслугі ў місійнай справе сярод народаў. Ён складаецца як з мужчын, так і жанчын, поўных апостальскага духу, якія дзякуючы сваёй вялікай працы сталі асаблівай і абсалютна неабходнай дапамогай у пашырэнні веры i Касцёла.

У наш час, калі адчуваецца недахоп духавенства для евангелізацыі такой вялікай колькасці вернікаў i для пастырскага служэння, паслуга катэхетаў мае вялізнае значэнне. Таму іх падрыхтоўка павінна адбывацца з улікам культурнага прагрэсу, каб гэтыя мужныя супрацоўнікі святароў маглі як мага лепш выконваць сваё заданне, якое пастаянна ўскладняецца з-за новых i штораз большых абавязкаў.

З гэтай прычыны трэба павялічыць лічбу дыяцэзіяльных і нацыянальных школ, у якіх будучыя катэхеты атрымлівалі б каталіцкую адукацыю, асабліва ў галіне біблістыкі i літургікі, а таксама знаёміліся б з метадамі катэхізацыі i пастырскай практыкай і самаўдасканальваліся паводле хрысціянскіх прынцыпаў99, імкнучыся пастаянна ўзрастаць у пабожнасці i святасці жыцця. Акрамя гэтага, трэба арганізоўваць сустрэчы або курсы, на якіх катэхеты маглі б у вызначаныя тэрміны дапаўняць свае веды i ўменні, неабходныя для працы, a сваё духоўнае жыццё ажыўляць i ўмацоўваць. Тым, хто займаецца выключна гэтай справай, трэба праз справядлівую ўзнагароду забяспечыць адпаведны ўзровень жыцця i сацыяльнае забеспячэнне100. Пажадана, каб для фармацыі і ўтрымання катэхетаў былі прадугледжаны спецыяльныя фундацыі з боку Святой Кангрэгацыі Пашырэння Веры. Калі будзе неабходным і адпаведным, трэба стварыць спецыяльны фонд падтрымкі катэхетаў. Акрамя гэтага, Касцёлы з удзячнасцю павінны прымаць адданую працу памочнікаў катэхетаў, дапамога якіх ім будзе неабходна. У сваіх супольнасцях гэтыя памочнікі кіруюць малітвамі i вучаць хрысціянскай веры. Трэба належна клапаціцца пра іх дактрынальную і духоўную фармацыю. Калі будзе мэтазгодным, то кананічную місію катэхетам трэба даваць падчас публічных літургічных цэлебрацый, каб яны служылі справе веры, карыстаючыся большым аўтарытэтам у людзей.

18. З моманту заснавання Касцёла трэба старанна падтрымліваць манаскае жыццё, якое дае місійнай працы не толькі каштоўную i абсалютна неабходную дапамогу, але праз больш глыбокае прысвячэнне сябе Богу ў Касцёле выразна паказвае i выяўляе найглыбейшую сутнасць хрысціянскага паклікання101.
Працуючы дзеля заснавання Касцёла, манаскія інстытуты, напоўненыя містычнымі багаццямі, якімі адзначаецца манаская традыцыя Касцёла, няхай імкнуцца выявіць іх i перадаваць адпаведна адметнасцям i характару кожнага народу. Няхай старанна паразважаюць, якім чынам аскетычныя і кантэмпляцыйныя традыцыі, зерне якіх Бог калісьці пасеяў у старажытных культурах яшчэ да абвяшчэння Евангелля, можна прыняць у манаскае хрысціянскае жыццё.

У маладых Касцёлах трэба развіваць розныя формы манаскага жыцця, каб яны выяўлялі розныя аспекты Хрыстовай місіі i жыцця Касцёла, a таксама прысвячалі сябе розным пастырскім справам і рыхтавалі сваіх членаў да іх ажыццяўлення. Аднак Канферэнцыі Біскупаў няхай дбаюць пра тое, каб колькасць кангрэгацый з аднолькавай апостальскай мэтай не павялічвалася на шкоду манаскаму жыццю i апостальскай працы.

Асаблівай увагі заслугоўваюць розныя ініцыятывы для ўкаранення кантэмпляцыйнага жыцця: праз іх адны імкнуцца прышчапіць багатую традыцыю свайго ордэну, захоўваючы асноўныя элементы манаскага інстытута, іншыя вяртаюцца да больш простых форм старажытнага манаства. Аднак няхай усе старанна шукаюць форм, дастасаваных да мясцовых умоў. Паколькі кантэмпляцыйнае жыццё мае значэнне для поўнай прысутнасці Касцёла, неабходна, каб у маладых Касцёлах яно ўводзілася ўсюды.

РАЗДЗЕЛ III
МЯСЦОВЫ КАСЦЁЛ

19. Справа заснавання Касцёла ў пэўным асяроддзі людзей тады дасягае сваёй мэты, калі супольнасць вернікаў, укаранёная ўжо ў грамадскім жыцці i ў нейкай ступені дастасаваная да мясцовай культуры, з’яўляецца ўстойлівай i моцнай, г.зн. мае ўласную, хоць яшчэ недастатковую, лічбу мясцовых святароў, кансэкраваных асоб i свецкіх, а таксама паслугі і ўстановы, неабходныя для існавання i развіцця Божага народу пад кіраўніцтвам свайго біскупа.

У такіх маладых Касцёлах Божы народ павінен сталець ва ўсіх сферах хрысціянскага жыцця, адноўленага паводле нормаў дадзенага Сабору. Супольнасці вернікаў праз усё большую свядомасць становяцца жывымі супольнасцямі веры, літургіі i любовi; свецкія людзі праз грамадскую і апостальскую дзейнасць імкнуцца ўстанавіць у грамадстве парадак, заснаваны на любові i справядлівасці; сродкі масавай камунікацыі выкарыстоўваюцца адпаведна i разважліва; сем’і праз праўдзівае хрысціянскае жыццё становяцца крыніцай апостальства свецкіх, а таксама святарскіх і манаскіх пакліканняў. Нарэшце, вера прадстаўляецца ў належнай катэхезе, цэлебруецца ў літургіі адпаведна характару кожнага народу і праз кананічнае заканадаўства ўводзіцца ў адпаведныя ўстановы i мясцовыя звычаі.

Біскупы разам са сваім прэзбітэрыем, усё больш напаўняючыся духам Хрыста i Касцёла, павінны адчуваць i жыць у еднасці з паўсюдным Касцёлам. Павінна ўсталявацца цесная лучнасць паміж маладымі Касцёламі і ўсім Касцёлам, пры гэтым розныя элементы яго традыцыі яны павінны спалучыць са сваёй уласнай культурай, каб праз такі абмен сіламі памнажаць жыццё Містычнага цела102. Таму трэба развіваць тэалагічныя, псіхалагічныя i чалавечыя каштоўнасці, якія могуць прычыніцца да ўмацавання духа еднасці з паўсюдным Касцёлам.

Аднак гэтыя Касцёлы, размешчаныя найчасцей у бяднейшых частках свету, яшчэ вельмі часта церпяць недахоп святароў i матэрыяльных сродкаў. Таму найбольш патрабуюць, каб далейшая місійная дзейнасць усяго Касцёла давала тыя сродкі, якія ў першую чаргу служаць развіццю мясцовага Касцёла i сталенню хрысціянскага жыцця. Гэтая місійная дзейнасць павінна дапамагаць таксама тым Касцёлам, якія існуюць ужо даўно, але знаходзяцца ў стане пэўнага заняпаду або аслаблены.

Аднак гэтыя Касцёлы павінны агульным пастырскім намаганнем стварыць адпаведныя ўстановы, дзякуючы якім узрастала б колькасць пакліканняў да дыяцэзіяльнага духавенства i інстытутаў кансэкраванага жыцця, дакладна распазнаваліся б i плённа развіваліся пакліканні103, каб гэтыя Касцёлы маглі паволі задаволіць уласныя патрэбы i дапамагаць іншым.

20. Паколькі мясцовы Касцёл павінен найдасканалей адлюстроўваць паўсюдны Касцёл, ён павінен добра ўсвядоміць, што пасланы таксама да тых, хто не верыць у Хрыста, aле жыве разам з ім на той самай тэрыторыі, каб праз сведчанне жыцця кожнага верніка i ўсёй супольнасці быць знакам, які ўказвае Хрыста.

Акрамя гэтага, неабходна паслуга слова, каб Евангелле дайшло да ўсіх. Найперш біскуп павінен быць прапаведнікам веры i прыводзіць новых вучняў да Хрыста104. Каб добра выканаць гэты вялікі абавязак, ён павінен дасканала ведаць умовы жыцця сваёй аўчарні і асабістыя ўяўленні пра Бога сваіх суайчыннікаў; павінен таксама старанна ўлічваць змены, якія ўносяць урбанізацыя, эміграцыя i рэлігійная абыякавасць.

Мясцовыя прэзбітэры маладых Касцёлаў павінны з запалам здзяйсняць справу евангелізацыі ў цесным супрацоўніцтве з замежнымі місіянерамі, з якімі яны ўтвараюць адзіны прэзбітэрый пад кіраўніцтвам біскупа не толькі для пастырскай апекі над вернікамі i здзяйснення Божага служэння, але таксама для абвяшчэння Евангелля тым, хто знаходзіцца па-за Касцёлам. Яны павінны быць гатовыя, a пры неабходнасці ахвотна прапаноўваць сваю дапамогу біскупу, каб распачаць місійную працу ў аддаленых i заняпалых рэгіёнах сваёй дыяцэзіі або ў іншых дыяцэзіях.

Той жа запал павінны мець кансэкраваныя асобы, a таксама свецкія асобы адносна сваіх суграмадзян, асабліва самых убогіх.

Канферэнцыі Біскупаў павінны клапаціцца пра арганізацыю перыядычных курсаў па біблійных, тэалагічных, аскетычных i пастырскіх дысцыплінах, каб сярод разнастайных i зменлівых умоў духавенства здабывала штораз паўнейшыя тэалагічныя веды i пазнанне пастырскіх метадаў.

Акрамя гэтага трэба верна захоўваць тое, што было гэтым Саборам пастаноўлена, асабліва ў Дэкрэце пра служэнне i жыццё прэзбітэраў.

Каб гэтую місійную справу мясцовага Касцёла можна было выканаць, неабходны адпаведныя распарадчыкі, якіх трэба своечасова рыхтаваць згодна з умовамі паасобных Касцёлаў. A паколькі людзі ўсё часцей збіраюцца ў розныя аб’яднанні, вельмі пажадана, каб Канферэнцыі Біскупаў мелі супольныя нарады па ўстанаўленні дыялогу з гэтымі аб’яднаннямі. Калі ў нейкіх краінах ёсць групы людзей, якіх стрымлівае ад прыняцця каталіцкай веры іх няздольнасць дастасавацца да той спецыфічнай формы, якую прыняў тамтэйшы Касцёл, то варта асаблівым клопатам агарнуць гэту катэгорыю людзей105, пакуль усе хрысціяне не злучацца ў адну супольнасць. Калі Апостальская Сталіца мае для гэтага нейкіх месіянераў, то няхай паасобныя біскупы запрашаюць іх у свае дыяцэзіі, ахвотна прымаюць і дзейсна падтрымліваюць іх ініцыятывы.

Каб місійны запал квітнеў сярод мясцовага насельніцтва дадзенай краіны, пажадана, каб маладыя Касцёлы як мага хутчэй пачалі актыўна ўдзельнічаць у паўсюднай місійнай справе Касцёла, пасылаючы сваіх місіянераў абвяшчаць Евангелле ва ўсім свеце, нават калі самі будуць мець недахоп святароў. Праз іх адданы i актыўны ўдзел у місійнай справе сярод іншых народаў лучнасць з паўсюдным Касцёлам знойдзе такім чынам сваё дапаўненне.

21. Касцёл толькі тады сапраўды заснаваны, толькі тады жыве поўным жыццём і з’яўляецца дасканалым знакам Хрыста сярод людзей, калі разам з іерархіяй працуюць свецкія хрысціяне. Евангелле не можа глыбока ўкараніцца ў розумах, у жыцці i працы таго ці іншага народу без актыўнага ўдзелу свецкіх. Таму ўжо пры заснаванні Касцёла трэба звяртаць вялікую ўвагу на выхаванне сталых свецкіх хрысціянаў.

Свецкія вернікі цалкам належаць адначасова i да Божага народу, i да грамадзянскай супольнасці. Належаць да свайго народу, у якім нарадзіліся, бо яго культурныя багацці прыўлашчылі праз выхаванне, з яго жыццём злучаны рознымі сацыяльнымі сувязямі, да яго развіцця прычыняюцца ўласнымі сіламі ў сваёй прафесійнай дзейнасці, яго праблемы разумеюць, лічаць сваімі i імкнуцца іх вырашыць. Свецкія належаць таксама да Хрыста, бо ў Касцёле адрадзіліся праз веру i хрост, каб праз адноўленае жыццё i дзейнасць быць Хрыстовымі106, каб у Хрысце ўсё было падпарадкавана Богу i каб, нарэшце, Бог быў усім ва ўсіх107.

Галоўным абавязкам свецкіх, мужчын і жанчын, з’яўляецца сведчанне пра Хрыста, якое яны павінны даваць жыццём i словам у сям’і, у сваёй сацыяльнай групе i на працы. Трэба, каб у іх выявіўся новы чалавек, створаны паводле Божага вобраза, у справядлівасці i святасці праўды108. Гэтую навізну жыцця яны павінны выяўляць у сацыяльным i культурным асяроддзі сваёй радзімы, згодна з традыцыямі свайго народу. Таму ім трэба ведаць гэтую культуру, ачышчаць, захоўваць і развіваць яе ў новых умовах i, нарэшце, удасканальваць у Хрысце, каб для грамадства, у якім жывуць, Хрыстовая вера i жыццё Касцёла не былі ўжо чымсьці чужым, але каб пачалі яго напаўняць і перамяняць. Няхай яднае іх з суграмадзянамі шчырая любоў, каб ва ўзаемаадносінах выявілася новая сувязь еднасці i паўсюднай салідарнасці, зачэрпнутай з Хрыстовай таямніцы. Няхай таксама распаўсюджваюць Хрыстовую веру сярод тых, з кім лучыць іх супольнае жыццё i прафесійная дзейнасць. Гэты абавязак вельмі неабходны, таму што большасць людзей можа пачуць Евангелле i пазнаць Хрыста толькі з дапамогай блізкіх ім свецкіх людзей. Дзе гэта магчыма, няхай свецкія будуць гатовымі ў больш непасрэдным супрацоўніцтве з іерархіяй выконваць асаблівую місію абвяшчэння Евангелля i пераказвання хрысціянскага вучэння, каб дадаць сілаў Касцёлу, які нараджаецца.

Распарадчыкі Касцёла павінны высока цаніць актыўнае апостальства свецкіх. Няхай выхоўваюць іх так, каб яны, як члены Хрыста, усведамлялі сваю адказнасць за ўсіх людзей. Няхай грунтоўна вучаць іх Хрыстовай таямніцы, знаёмяць іх з практычнымі метадамі i падтрымліваюць іх у цяжкасцях згодна з Канстытуцыяй пра Касцёл i Дэкрэтам пра апостальства свецкіх.

Няхай малады Касцёл, захоўваючы адрозненні паміж служэннем i адказнасцю пастыраў і свецкіх, дае адно, жывое i моцнае сведчанне пра Хрыста, каб стаць выразным знакам збаўлення, якое прыйшло да нас у Хрысце.

22. Зерне, якім ёсць Божае слова, вырастаючы з добрай глебы, арошанай боскай расой, бярэ сокі, ператварае іх i прыўлашчвае сабе, каб прынесці багаты плён. Таму па прыкладзе эканоміі Уцелаўлення маладыя Касцёлы, укаранёныя ў Хрысце i пабудаваныя на фундаменце Апосталаў, прымаюць да дзівоснага абмену розныя багацці народаў, дадзеных Хрысту ў спадчыну109. Няхай гэтыя Касцёлы чэрпаюць са звычаяў i традыцый, з мудрасці i ведаў, з мастацтва i навукі сваіх народаў усё, што можа дапамагчы ўзносіць хвалу Стварыцелю, аб’яўляць ласку Збаўцы i правільна фарміраваць хрысціянскае жыццё110.

Для дасягнення гэтай мэты трэба, каб у межах кожнай вялікай гэтак званай соцыякультурнай тэрыторыі падтрымліваліся тыя тэалагічныя даследаванні, якія ў святле Традыцыі паўсюднага Касцёла выбіраюць прадметам новых пошукаў дзеянні i словы, аб’яўленыя Богам, запісаныя ў Святым Пісанні i растлумачаныя Айцамі і Настаўніцкім Інстытутам Касцёла. Такім чынам можна выразна заўважыць, якімі шляхамі, улічваючы філасофію i мудрасць народаў, вера можа шукаць зразумення, i якім чынам звычаі, светапогляд і грамадскі парадак можна ўзгадніць з маральнымі нормамі, змешчанымі ў Божым Аб’яўленні. Дзякуючы гэтаму ва ўсіх сферах хрысціянскага жыцця адкрыюцца шляхі для больш глыбокіх пераўтварэнняў адносна сучасных умоў. Так будуць выключаны ўсялякія праявы сінкрэтызму i фальшывага партыкулярызму, хрысціянскае жыццё будзе дастасавана да духу i характару паасобных культур111, a мясцовыя традыцыі разам з асаблівымі рысамі кожнай сям’і народаў, асветленыя святлом Евангелля, будуць прынятыя да каталіцкай еднасці. Нарэшце, новыя мясцовыя Касцёлы, упрыгожаныя сваімі традыцыямі, знойдуць сваё месца ў касцёльнай супольнасці без парушэння Першынства Сталіцы св. Пятра, якая кіруе ўсім сходам любові112.

Таму пажадана, а нават неабходна, каб Канферэнцыі Біскупаў у межах кожнай вялікай соцыякультурнай тэрыторыі аб’ядналіся паміж сабою, каб разам на супольных пасяджэннях рэалізаваць план дастасавання да сучасных умоў.

РАЗДЗЕЛ IV
МІСІЯНЕРЫ

23. Хоць абавязак распаўсюджвання веры мае кожны вучань Хрыста113, аднак Хрыстус Пан заўсёды кліча з ліку вучняў тых, каго сам хоча, каб яны былі з Ім i каб пасылаць іх абвяшчаць Яго вучэнне народам114. Таму праз Духа Святога, які ўдзяляе харызмы, як хоча, дзеля агульнага дабра115, абуджае ў сэрцах розных людзей місійныя пакліканні і адначасова кліча да існавання ў Касцёле ўстановы116, якія абавязак евангелізацыі, што належыць усяму Касцёлу, прымаюць як сваё асабістае заданне.

Спецыяльным пакліканнем пазначаны тыя, хто адораны адпаведнымі прыроднымі рысамі, здольнасцямі i талентамі і гатовы распачаць місійную справу117 — ці гэта мясцовыя жыхары, ці чужаземцы: святары, кансэкраваныя асобы i свецкія.

Пасланыя правамоцнай уладай, яны з верай i паслухмянасцю ідуць да тых, хто знаходзіцца далёка ад Хрыста, будучы прызначанымі да справы, да якой былі пакліканы118 як слугі Евангелля, «каб гэтае прынашэнне язычнікаў, асвячанае Духам Святым, было прынятае» (Рым 15, 16).

24. Калі Бог кліча, чалавек павінен адказаць такім чынам, каб, не раячыся з целам i крывёю119, усяго сябе прысвяціць справе Евангелля. Такі адказ можна даць толькі пад натхненнем i пры дапамозе Духа Святога, бо місіянер уваходзіць у жыццё i місію таго, хто «выракся самога сябе, прыняўшы постаць слугі» (Флп 2, 7). Таму ён павінен быць гатовым праз усё жыццё трываць у сваім пакліканні, выракаючыся сябе i ўсяго, што да гэтага часу меў, каб для ўсіх стаць усім120.

Абвяшчаючы Евангелле сярод народаў, няхай смела ўказвае таямніцу Хрыста, у імя якога спаўняе місію пасланніка, няхай у Ім мае адвагу гаварыць121 як павінен, не саромеючыся спакусы крыжа. Ідучы следам за сваім Настаўнікам, які быў ціхі i пакорны сэрцам, няхай паказвае, што ярмо Яго салодкае, a цяжар лёгкі122. Няхай сведчыць пра Пана сапраўдным евангельскім жыццём123, вялікай цярплівасцю, велікадушнасцю, лагоднасцю, шчырай любоўю124, a калі ўзнікне патрэба, нават праліццём крыві. Няхай сілу і мужнасць ён выпрошвае ў Бога, каб сярод многіх выпрабаванняў цяжкасцямі i вялікага ўбоства спазнаць нязмерную радасць125. Няхай будзе перакананы, што паслухмянасць — гэта асаблівая цнота слугі Хрыста, які праз сваю паслухмянасць адкупіў чалавечы род.

Каб вестуны Евангелля не занядбоўвалі ласку, якую маюць, яны павінны з дня ў дзень аднаўляць дух свайго розуму126. Ардынарыі i настаяцелі няхай збіраюць у вызначаны час місіянераў, каб яны ўмацоўваліся ў надзеі свайго паклікання і аднаўляліся ў апостальскім служэнні. Можна нават ствараць для гэтага спецыяльныя дамы.

25. Для такой слаўнай справы будучы місіянер павінен атрымаць спецыяльную духоўную і маральную фармацыю127. Павінен быць ініцыятыўным, настойлівым у выкананні працы i вытрывалым у цяжкасцях; павінен цярпліва і мужна ставіцца да адзіноты, стомленасці i, як яму здаецца, бясплённасці працы. Адкрыта i са шчырым сэрцам ён павінен выходзіць насустрач людзям, ахвотна прымаць даручаныя яму заданні, велікадушна дастасоўвацца таксама да нязвыклых нацыянальных звычаяў i да зменлівых умоў. У згодзе i ўзаемнай любові павінен распачынаць салідарнае супрацоўніцтва з братамі i з усімі, хто прысвячае сябе гэтай жа справе, каб на ўзор апостальскай супольнасці ён меў разам з вернікамі адно сэрца i адзін дух128. Гэтыя якасці духу трэба ўжо падчас вучобы старанна развіваць i выхоўваць, a духоўным жыццём узвышаць і падтрымліваць. Місіянер, напоўнены жывой верай i моцнай надзеяй, павінен быць чалавекам малітвы, палымнець моцаю духу129, любові i разважлівасці. Няхай задавольваецца тым, што мае130; у духу ахвярнасці няхай носіць у сабе кананне Езуса, каб жыццё Езуса аб’явілася ў тых, да каго яго пасылаюць131. У сваім старанным клопаце пра душы няхай ахвотна ахвяруе ўсё, a нават самога сябе так132, каб «такім чынам узрастаць праз штодзённае спаўненне свайго абавязку ў любові да Бога i бліжняга»133. Так, будучы паслухмяным разам з Хрыстом волі Айца, ён будзе працягваць Хрыстовую справу пад кіраўніцтвам іерархіі Касцёла i садзейнічаць таямніцы збаўлення.

26. Тыя, хто будзе пасланы да розных народаў, як добрыя слугі Хрыста павінны карміцца «словамі веры i добрага вучэння» (1 Цім 4, 6), якія будуць чэрпаць найперш са Святога Пісання, паглыбляючы таямніцу Хрыста, прапаведнікамі і сведкамі якога яны будуць.

Усе місіянеры: святары, кансэкраваныя асобы i свецкія павінны паводле свайго стану быць падрыхтаванымі i выхаванымі, каб быць здольнымі выконваць будучыя заданні134. Іх дактрынальную падрыхтоўку ўжо з самага пачатку трэба арганізаваць так, каб яна ўлічвала як паўсюднасць Касцёла, так і разнастайнасць народаў. Гэта датычыць усіх дысцыплін, якія іх рыхтуюць да выканання заданняў, a таксама іншых галін ведаў, якія з карысцю для сябе яны будуць вывучаць, каб мець агульныя ўяўленні пра народы, іх культуру i рэлігіі, не толькі мінулага, але і сучаснасці. Калі хто-небудзь мае намер адправіцца да іншага народу, то павінен высока цаніць яго нацыянальную спадчыну, мову і звычаі. Будучы місіянер перш за ўсё павінен вывучаць місіялогію, г.зн. пазнаць вучэнне i прынцыпы Касцёла, якія датычаць місійнай дзейнасці, следаваць шляхамі, якімі на працягу стагоддзяў ішлі прапаведнікі Евангелля, a таксама ведаць сучасны стан місій i тыя метады, якія цяпер лічацца найбольш плённымі135.

Хоць гэтая фармацыя павінна быць напоўнена пастырскім клопатам, аднак трэба даваць i спецыяльную, сістэматычную падрыхтоўку да апостальства, як тэарэтычную, так i практычную136.

Як найбольш кансэкраваных асоб трэба добра падрыхтаваць да вядзення катэхізацыі, каб яны маглі больш паспяхова супрацоўнічаць у справе апостальства.

Тыя, хто толькі на працягу нейкага часу прымае ўдзел у місійнай дзейнасці, таксама павінны атрымаць адпаведную свайму стану падрыхтоўку.

Гэтыя віды фармацыі трэба дапоўніць у тых краінах, куды будуць пасланыя місіянеры, каб яны глыбей пазналі гісторыю, грамадскія структуры, народныя звычаі, маральны парадак i рэлігійныя прадпісанні, а таксама самыя ўкрытыя паняцці пра Бога, свет i пра чалавека137, якія склаліся ў гэтых народаў на падставе сакральных традыцый. Няхай місіянеры ў такой ступені валодаюць мовамі, каб маглі правільна і свабодна на іх гаварыць i гэтак знаходзіць лепшы падыход да розумаў i сэрцаў людзей138. Акрамя гэтага, місіянераў трэба належным чынам знаёміць з асаблівымі мясцовымі пастырскімі патрэбамі.

Некаторыя павінны атрымаць больш грунтоўную падрыхтоўку ў місіялагічных інстытутах або на іншых факультэтах ці універсітэтах, каб больш плённа выконваць спецыяльныя заданні139  i сваімі ведамі дапамагаць іншым місіянерам у місійнай дзейнасці, якая, асабліва ў наш час, стварае вельмі шмат цяжкасцяў і дае столькі магчымасцяў. Больш за тое, вельмі пажадана, каб рэгіянальныя Канферэнцыі Біскупаў мелі ў распараджэнні дастатковую колькасць такіх спецыялістаў i плённа выкарыстоўвалі іх веды i вопыт для патрэб свайго служэння. Няхай заўсёды будзе дастаткова такіх людзей, якія б умелі дасканала карыстацца сродкамі тэхнікі i масавай камунікацыі, важнае значэнне якіх усе павінны прызнаваць.

27. Хоць усё гэта вельмі патрэбна кожнаму місіянеру, аднак наўрад ці пад сілу асобным людзям. Вопыт вучыць, што кожны паасобку не можа выканаць місійнай справы, таму супольнае пакліканне злучыла адзінкі ў інстытуты, дзе агульнымі намаганнямі яны могуць здабыць адпаведную падрыхтоўку i выканаць гэтую справу ад імя Касцёла і паводле волі іерархічнай улады. Гэтыя інстытуты здаўна вытрымлівалі «цяжар дня i спякоту», прысвячаючы сябе цалкам або часткова місійнай працы. Святая Сталіца часта даручала ім вялікія тэрыторыі для евангелізацыі, на якіх яны збіралі для Бога новы народ — мясцовы Касцёл, з’яднаны вакол сваіх пастыраў. Касцёлам, заснаваным потам і нават крывёю місіянераў, яны будуць служыць у братнім супрацоўніцтве, праяўляючы адданасць i ўменне, займаючыся пастырствам ці выконваючы спецыяльныя заданні дзеля агульнага дабра.

Часам яны распачнуць найбольш неабходныя працы на ўсім абшары дадзенага рэгіёна, напр., евангелізацыю груп ці народаў, якія па нейкіх прычынах яшчэ не прынялі евангельскай навіны або дагэтуль ёй супраціўляюцца140.

Пры неабходнасці ім трэба быць гатовымі фарміраваць i падтрымліваць уласным вопытам тых, хто прысвяціў сябе місійнай справе толькі на пэўны час.

З гэтых прычын, а таксама таму, што да гэтага часу ёсць яшчэ шмат народаў, якіх трэба прывесці да Хрыста, гэтыя інстытуты надалей застаюцца вельмі патрэбнымі.

РАЗДЗЕЛ V
АРГАНІЗАЦЫЯ МІСІЙНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ

28. Хрысціяне, паколькі маюць розныя дары141, павінны супрацоўнічаць у справе евангелізацыі паводле магчымасцяў, здольнасцяў, дароў ласкі i служэння кожнага з іх142. Таму ўсе, хто сее i збірае жніво143, хто садзіць і палівае, павінны трываць у еднасці144, каб, «свабодна і ў адпаведнасці з прадпісаннямі імкнучыся да той самай мэты»145, разам прычыняцца да будавання Касцёла.

Таму праца прапаведнікаў Евангелля i дапамога іншых хрысціянаў павінны быць так скіраваны i аб’яднаны, каб «усё адбывалася ў адпаведным парадку» (1 Кар 14, 40) ва ўсіх сферах місійнай дзейнасці i супрацоўніцтва.

29. Паколькі клопат пра абвяшчэнне Евангелля ва ўсім свеце належыць у першую чаргу Калегіі Біскупаў146, таму Сінод Біскупаў, або пастаянная Рада Біскупаў па справах усяго Касцёла147, сярод спраў агульнага значэння павінна148 прысвяціць асаблівую ўвагу місійнай дзейнасці як самаму важнаму і найсвяцейшаму заданню Касцёла149.

Для ўсіх місій i для ўсёй місійнай дзейнасці павінна быць толькі адно кампетэнтнае ведамства, а менавіта Кангрэгацыя Пашырэння Веры, якая па ўсім свеце вяла б i каардынавала як місійную справу, так i місійнае супрацоўніцтва, не парушаючы, аднак, правоў Усходніх Касцёлаў150.

Хоць Дух Святы розным чынам абуджае місійны дух у Божым Касцёле, a часта i апярэджвае дзейнасць тых, хто кіруе жыццём Касцёла, аднак гэтае ведамства са свайго боку таксама павінна падтрымліваць пакліканні i місійную духоўнасць, запал і малітвы за місіі, а таксама даваць праўдзівую і дакладную інфармацыю пра іх. Яно павінна клапаціцца пра місіянераў i размяркоўваць іх паводле самых пільных патрэб розных краін, складаць адпаведны план працы, выдаваць дастатковыя ўказанні i прапаноўваць прынцыпы евангелізацыі, а таксама падтрымліваць розныя ініцыятывы. Павінна арганізоўваць i каардынаваць збор сродкаў, якія трэба размяркоўваць паводле крытэрыяў неабходнасці або карысці, а таксама паводле памераў тэрыторый, лічбы вернікаў i няверуючых, колькасці дабрачынных арганізацый i ўстаноў, памочнікаў i місіянераў.

Разам з Сакратарыятам па справе еднасці хрысціянаў няхай шукае шляхоў і сродкаў для стварэння i арганізацыі братняга супрацоўніцтва i згоды з місійнымі ініцыятывамі іншых хрысціянскіх супольнасцяў, каб па меры магчымасцяў ліквідаваць зняверанне з-за падзелу.

Таму неабходна, каб ведамства было прыладай адміністрацыі, а таксама органам дынамічнага кіраўніцтва, які карыстаецца навуковымі метадамі i сучаснымі сродкамі, улічваючы сённяшнія даследаванні ў сферы тэалогіі, метадалогіі i місійнага пастырства. У кіраўніцтве гэтым ведамствам павінны актыўна ўдзельнічаць, маючы голас, прадстаўнікі, выбраныя з тых, хто супрацоўнічае ў місійнай справе: біскупы ўсяго свету, прызначаныя з улікам меркавання Канферэнцый Біскупаў, а таксама кіраўнікі інстытутаў i Папскіх устаноў, такім чынам i ў такіх межах, якія вызначыць Рымскі Пантыфік. Усе яны павінны ў вызначаны тэрмін склікацца i пад кіраўніцтвам Найвышэйшага Пантыфіка ажыццяўляць кіраванне ўсёй місійнай справай. Гэтае ведамства павінна мець пастаянную групу кампетэнтных экспертаў, чый вопыт і веды не выклікаюць сумненняў, для збору адпаведнай інфармацыі пра мясцовую сітуацыю ў розных рэгіёнах, пра спосаб мыслення розных груп людзей, пра метады, якія выкарыстоўваюцца ў евангелізацыі, для прадстаўлення навукова падмацаваных высноў наконт місійнай дзейнасці i супрацоўніцтва.

Жаночыя манаскія супольнасці, рэгіянальныя місійныя ўстановы, а таксама арганізацыі свецкіх, асабліва міжнародныя, павінны быць належна прадстаўлены ў гэтым ведамстве.

30. Каб у выкананні місійнай працы дасягнуць мэты i жаданых вынікаў, усе працаўнікі місіі павінны быць «адзіныя сэрцам і душою» (Дз 4, 32).

Заданне біскупа як кіраўніка і цэнтра еднасці ў дыяцэзіяльным апостальстве — падтрымліваць, кіраваць i ўзгадняць місійную дзейнасць, аднак так, каб захоўваць i развіваць ініцыятыву тых, хто ўдзельнічае ў гэтай справе. Усе місіянеры, у тым ліку і кансэкраваныя асобы, непадначаленыя юрысдыкцыі мясцовага ардынарыя, падпарадкоўваюцца яму ў розных справах, якія адносяцца да выканання святога апостальства151. Для лепшай каардынацыі дзейнасці біскуп павінен ствараць, па меры магчымасці, пастырскую Раду, у якой павінны ўдзельнічаць праз выбраных дэлегатаў духавенства, кансэкраваныя асобы і свецкія. Больш за тое, няхай біскуп клапоціцца, каб апостальская дзейнасць не абмяжоўвалася толькі аднымі канвертытамі, але каб адпаведная лічба працаўнікоў і сродкаў была прызначана на евангелізацыю нехрысціянаў.

31. Канферэнцыі Біскупаў павінны на супольных пасяджэннях разглядаць самыя важныя пытанні i найбольш пільныя справы, не забываючы, аднак, пра мясцовыя адрозненні152. Каб не рассейваць малыя сілы людзей i сродкі i не памнажаць без патрэбы працы, рэкамендуецца ствараць супольнымі намаганнямі ўстановы, якія служаць агульнаму дабру, напр., семінарыі, вышэйшыя і тэхнічныя навучальныя ўстановы, пастырскія, катэхетычныя i літургічныя цэнтры, а таксама цэнтры сродкаў масавай камунікацыі.

Такое супрацоўніцтва трэба арганізаваць, пры неабходнасці, таксама паміж рознымі Канферэнцыямі Біскупаў.

32. Належыць узгадніць таксама дзейнасць касцёльных інстытутаў i таварыстваў. Усе яны, якія б ні былі, павінны падпарадкоўвацца мясцоваму ардынарыю ва ўсім, што датычыць місійнай дзейнасці. Таму будзе вельмі карысным заключаць спецыяльныя дамовы, якія ўрэгулююць адносіны паміж мясцовым ардынарыем i кіраўніком манаскага інстытута.

Калі нейкаму інстытуту даручана пэўная тэрыторыя, то касцёльны кіраўнік і манаскі інстытут пастараюцца зрабіць усё, каб з новай хрысціянскай супольнасці нарадзіўся мясцовы Касцёл, на чале якога ў адпаведным часе стане ўласны пастыр са сваім духавенствам.

Калі скончацца паўнамоцтвы над тэрыторыяй, узнікне новая сітуацыя. Тады Канферэнцыі Біскупаў i інстытуты на супольным пасяджэнні павінны вызначыць нормы рэгулявання адносінаў паміж мясцовым ардынарыем і манаскімі інстытутамі153. Апостальская Сталіца павінна будзе выдаць агульныя прынцыпы, паводле якіх можна будзе заключаць рэгіянальныя ці нават мясцовыя дамовы.

Хоць манаскія інстытуты будуць гатовыя весці далей распачатую справу, дапамагаючы ў звычайным пастырстве, аднак, калі ўзрасце лічба мясцовага духавенства, трэба будзе паклапаціцца, каб інстытуты, наколькі гэта будзе адпавядаць іх мэце, засталіся вернымі сваёй дыяцэзіі, велікадушна выконваючы ў ёй спецыяльныя заданні або апеку над нейкай тэрыторыяй, што ўваходзіць у дадзеную дыяцэзію.

33. Інстытуты, якія займаюцца місійнай дзейнасцю на той самай тэрыторыі, павінны знайсці шляхі i спосабы ўзгаднення сваёй працы. Таму вельмі карыснымі з’яўляюцца Канферэнцыі манахаў і Саюзы манашак, у якіх павінны ўдзельнічаць усе інстытуты адной і той жа краіны або аднаго і таго ж рэгіёна. Гэтыя Канферэнцыі павінны разглядаць пытанні пра тое, што можна дасягнуць супольнымі намаганнямі, i быць у цеснай лучнасці з Канферэнцыямі Біскупаў.

Усё гэта трэба адпаведным чынам пашыраць i на супрацоўніцтва місійных манаскіх інстытутаў у іх родных краінах, каб можна было лягчэй i з меншымі выдаткамі вырашыць агульныя для іх пытанні і ажыццявіць супольныя ініцыятывы, напр., дактрынальную падрыхтоўку будучых місіянераў, курсы для місіянераў, адносіны з публічнымі ўладамі, а таксама з міжнароднымі і сусветнымі ўстановамі.

34. Правільная i ўпарадкаваная місійная дзейнасць патрабуе, каб евангельскія працаўнікі былі навукова падрыхтаванымі да сваіх заданняў, асабліва да дыялогу з нехрысціянскімі рэлігіямі i культурамі, i каб у сваёй дзейнасці атрымлівалі дзейсную дапамогу. Таму пажадана, каб усе навучальныя ўстановы, якія займаюцца місіялогіяй або іншымі навуковымі дысцыплінамі, карыснымі для місій, напр., этналогіяй, лінгвістыкай, гісторыяй рэлігій, рэлігіязнаўствам, сацыялогіяй, пастырскімі метадамі i інш., супрацоўнічалі па-братэрску і велікадушна дзеля дабра місій.

РАЗДЗЕЛ VI
СУПРАЦОЎНІЦТВА

35. Паколькі ўвесь Касцёл місійны i справа евангелізацыі з’яўляецца асноўным заданнем Божага народу, Святы Сабор заклікае ўсіх да глыбокай унутранай адновы, каб, маючы жывое разуменне ўласнай адказнасці за пашырэнне Евангелля, яны, па меры сваіх сілаў, удзельнічалі ў місійнай дзейнасці сярод народаў.

36. Усе вернікі як члены жывога Хрыста, уцелаўлёныя i прыпадобненыя да Яго праз хрост, канфірмацыю i Эўхарыстыю, абавязаны супрацоўнічаць у пашырэнні i развіцці Яго цела, каб як найхутчэй давесці яго да паўнаты154.

Таму таксама ўсе дзеці Касцёла павінны жыва ўсведамляць сваю адказнасць перад светам, выхоўваць у сабе сапраўдны каталіцкі дух i прысвячаць свае сілы справе евангелізацыі. Аднак няхай усе ведаюць, што першым i самым важным іхнім абавязкам у пашырэнні веры з’яўляецца глыбокае хрысціянскае жыццё. Іх адданасць Божаму служэнню i любоў да бліжняга прыўнясуць ва ўвесь Касцёл новы дух, які стане знакам сярод народаў155, святлом свету (пар. Mц 5, 14) i соллю зямлі (пар. Mц 5, 13). Гэтае сведчанне жыцця будзе больш плённым, калі будзе давацца разам з іншымі хрысціянскімі супольнасцямі, паводле прадпісанняў Дэкрэту пра экуменізм156.

Так у адноўленым духу ўзнясуць да Бога малітвы i здзейсняць учынкі пакаяння, каб Ён узбагаціў сваёй ласкай місійную справу, абудзіў місійныя пакліканні i ўчыніў, што з’явіцца так патрэбная місіям дапамога. Каб хрысціяне, разам i паасобку, дакладна пазналі сучасны стан Касцёла ў свеце i пачулі кліч натоўпу: «Дапамажы нам»157, трэба, карыстаючыся таксама сучаснымі сродкамі масавай камунікацыі, даваць ім інфармацыю пра місіі, каб яны, лічачы місійную справу сваёй, адкрывалі свае сэрцы на такія вялізныя i глыбокія патрэбы людзей i стараліся ім дапамагчы.

Неабходна таксама каардынаваць інфармацыю i супрацоўніцтва з нацыянальнымі і міжнароднымі арганізацыямі.

37. Паколькі Божы народ жыве ў супольнасцях, пераважна дыяцэзіяльных i парафіяльных, i ў нейкім сэнсе становіцца бачным праз іх, то яны таксама павінны сведчыць пра Хрыста перад народамі.

Ласка адновы можа ўзрастаць у супольнасцях толькі тады, калі кожная з іх будзе пашыраць межы любові аж да краю зямлі i клапаціцца пра тых, хто знаходзіцца далёка, так, як і пра сваіх членаў.

Такім чынам уся супольнасць моліцца, супрацоўнічае i дзейнічае сярод народаў праз сваіх дзяцей, якіх Бог выбірае для гэтага высакароднага задання.

Вельмі карысна, не занядбоўваючы агульнай місійнай справы, падтрымліваць лучнасць з місіянерамі, якія паходзяць з той самай супольнасці, або з нейкай парафіяй ці дыяцэзіяй, што знаходзіцца на місійнай тэрыторыі, каб еднасць супольнасцяў стала бачнай i служыла ўзаемнаму ўзрастанню.

38. Усе біскупы, як члены біскупскай супольнасці, якой надалей з’яўляецца Калегія Апосталаў, былі кансэкраваныя не толькі для нейкай дыяцэзіі, але і для збаўлення ўсяго свету. Загад Хрыста абвяшчаць Евангелле кожнаму стварэнню158 датычыць найперш i непасрэдна іх — з Пятром i пад кіраўніцтвам Пятра. Адсюль нараджаецца гэтая еднасць i сумесная дзейнасць Касцёлаў, якая сёння так неабходна для правядзення справы евангелізацыі. На падставе гэтай еднасці кожны Касцёл павінен клапаціцца пра ўсе іншыя Касцёлы. Касцёлы павінны інфармаваць адзін аднаго пра ўласныя патрэбы, аказваць узаемную дапамогу, бо пашырэнне Хрыстовага цела ёсць заданнем усёй Калегіі Біскупаў159.

Біскуп у сваёй дыяцэзіі, з якой стварае адно цэлае, арганізоўваючы місійную дзейнасць, падтрымліваючы і кіруючы ёй, прычыняецца да таго, што дух i місійны запал Божага народу становіцца бачным, так што ўся дыяцэзія становіцца місійнай.

Абавязак біскупа заключаецца ў тым, каб шукаць сярод свайго народу асоб, асабліва сярод хворых i церпячых, якія б велікадушна ахвяравалі Богу свае малітвы i ўчынкі пакаяння дзеля евангелізацыі свету; каб ахвотна падтрымліваць пакліканні сярод моладзі i духавенства ў місійныя інстытуты; каб з удзячнасцю прымаць тое, што Бог кліча кагосьці да місійнай дзейнасці Касцёла; каб заахвочваць дыяцэзіяльныя кангрэгацыі дапамагаць місіям і падтрымліваць іх у гэтым; каб падтрымліваць сярод сваіх вернікаў арганізацыі місійных устаноў, асабліва «Папскую Місійную Справу», якой справядліва належыць першынство, бо яна з’яўляецца не толькі сродкам выхавання католікаў у сапраўдным духу паўсюднасці i місіянерства з дзяцінства, але і сродкам заахвочвання да больш плённага збірання добраахвотных ахвяраванняў на карысць усіх місій у залежнасці ад іх патрэб.160

Паколькі з кожным днём узрастае неабходнасць у працаўніках вінаградніка Пана, a дыяцэзіяльныя святары самі жадаюць прымаць штораз большы ўдзел у евангелізацыі свету, Святы Сабор заклікае біскупаў да таго, каб яны, зважаючы на вялізны недахоп святароў, што ўскладняе евангелізацыю ў многіх краінах, пасля належнай падрыхтоўкі пасылалі некаторых са сваіх лепшых святароў, якія жадаюць прысвяціць сябе місійнай справе, у тыя дыяцэзіі, дзе адчуваецца недахоп духавенства, каб там, прынамсі на працягу некаторага часу, у духу служэння яны вялі місійную працу161.

Дзеля больш плённага спаўнення місійнай дзейнасці біскупаў на карысць усяго Касцёла мэтазгодна, каб Канферэнцыі Біскупаў кіравалі справамі, якія датычаць планамернага супрацоўніцтва ў іх рэгіёнах. На сваіх Канферэнцыях біскупы павінны абмеркаваць пытанне наконт даручэння дыяцэзіяльным святарам справы евангелізацыі сярод народаў; акрэсліць памер укладу, які кожная дыяцэзія, прапарцыянальна да сваіх даходаў, мае абавязак штогод перадаваць на місійную справу162; разгледзець пытанне наконт кіраўніцтва i размеркавання сродкаў, якія непасрэдна прызначаны на падтрымку місій, і нaконт падтрымкі, а пры неабходнасці і заснавання місійных інстытутаў i семінарый дыяцэзіяльнага духавенства для місій, а таксама наконт развіцця больш цеснай лучнасці паміж гэтымі інстытутамі і дыяцэзіямі.

Таксама Канферэнцыя Біскупаў павінна ствараць i падтрымліваць установы, якія па-братэрску i з адпаведнай пастырскай апекай прымаюць тых, хто прыбывае з місійных земляў на вучобу або з мэтай знайсці працу. Дзякуючы ім далёкія народы становяцца ў нейкім сэнсе блізкімі, a старажытныя хрысціянскія супольнасці маюць цудоўную магчымасць весці дыялог з народамі, якія яшчэ не чулі Евангелля, і паказаць ім праз сваё служэнне любові i дапамогу сапраўдны вобраз Хрыста163.

39. Прэзбітэры з’яўляюцца адлюстраваннем Хрыста i супрацоўнікамі біскупскага стану ў яго патройным святым служэнні, якое па сваёй сутнасці належыць да місіі Касцёла164. Таму яны павінны добра разумець, што іх жыццё прысвечана таксама служэнню місіям. Паколькі з прычыны свайго паклікання, якое заключаецца галоўным чынам у цэлебрацыі Эўхарыстыі, якая ўдасканальвае Касцёл, яны трываюць у еднасці з Хрыстом Галавой i вядуць да гэтай супольнасці іншых, то яны павінны ўсведамляць, колькі яшчэ не хапае да паўнаты Яго цела i колькі трэба працы, каб гэтае цела з кожным днём усё больш узрастала. Таму сваю пастырскую працу яны павінны размеркаваць так, каб яна магла служыць пашырэнню Евангелля сярод нехрысціянаў.

У пастырскай працы прэзбітэры павінны абуджаць i падтрымліваць сярод вернікаў адданасць справе евангелізацыі свету, навучаючы іх праз катэхізацыю i казанні пра абавязак Касцёла абвяшчаць нехрысціянскім народам Хрыста, паказваючы хрысціянскім сем’ям неабходнасць i ўзнёслае заданне выхоўваць місійныя пакліканні сярод сваіх дзяцей і развіваць сярод моладзі каталіцкіх школ і таварыстваў місійны запал, каб з іх выраслі будучыя прапаведнікі Евангелля. Няхай вучаць вернікаў маліцца за місіі i няхай не саромеюцца прасіць іх аб міласціне, становячыся быццам жабракамі дзеля Хрыста i збаўлення душ165.

Выкладчыкі семінарый i універсітэтаў павінны прадставіць маладым людзям сапраўдны стан свету i Касцёла, каб неабходнасць інтэнсіўнай евангелізацыі нехрысціянаў станавілася для іх больш яснай i ажыўляла іхні запал. Падчас лекцый па дагматыцы, біблістыцы, маральнай тэалогіі i па гістарычных дысцыплінах няхай выкладчыкі падкрэсліваюць змешчаныя ў іх місійныя аспекты, каб такім чынам фарміраваць у будучых святарах місійную свядомасць.

40. Інстытуты кансэкраванага жыцця, якія вядуць дзейнае або кантэмпляцыйнае жыццё, мелі да гэтага часу i маюць найбольшы ўдзел у евангелізацыі свету. Святы Сабор з радасцю прызнае іх заслугі i дзякуе Богу за іхнюю такую вялікую ахвярнасць дзеля Божай хвалы i дабра душ, а таксама заахвочвае іх непарушна трываць у распачатых справах, бо яны ведаюць моц любові, якую на падставе свайго паклікання абавязаны практыкаваць з усё большай дасканаласцю і якая пабуджае i забавязвае іх да праўдзівага каталіцкага духу i працы166.

Інстытуты кантэмпляцыйнага жыцця праз свае малітвы, учынкі пакаяння i цярпенні маюць вялікае значэнне для навяртання душ, бо ў адказ на малітву Бог дае работнікаў на сваё жніво167, адкрывае сэрцы нехрысціянаў на голас Евангелля168 i дае слову збаўлення ўзрастаць у іх сэрцах169. Больш за тое, да гэтых інстытутаў кіруецца просьба засноўваць свае дамы на місійных землях, як многія з іх ужо зрабілі, каб там сярод нехрысціянаў, ведучы жыццё, дастасаванае да старажытных рэлігійных традыцый народаў, яны давалі хвалебнае сведчанне пра веліч i любоў Бога, а таксама пра еднасць у Хрысце.

Інстытуты дзейнага жыцця, якія маюць місійную мэту або не, павінны шчыра задаць сабе пытанне перад Богам: ці здольныя яны пашыраць сваю дзейнасць у распаўсюджванні Божага Валадарства сярод народаў; ці могуць яны пакінуць некаторыя свае працы іншым, а свае сілы прысвяціць дзеля дабра місій; ці могуць распачаць місійную працу, пры неабходнасці ўносячы змены ў свае Канстытуцыі, аднак застаючыся вернымі духу свайго заснавальніка; ці іх члены па меры магчымасці прымаюць удзел у місійнай дзейнасці; ці іх спосаб жыцця з’яўляецца сведчаннем пра Евангелле, дастасаваным да характару i ўмоў дадзенага народу?

Пад натхненнем Духа Святога пастаянна павялічваецца ў Касцёле лічба свецкіх інстытутаў, дзейнасць якіх пад кіраўніцтвам біскупа таксама можа быць вельмі карыснай для місій як знак поўнага прысвячэння справе евангелізацыі свету.

41. Свецкія людзі супрацоўнічаюць у евангелізацыйнай справе з Касцёлам i ўдзельнічаюць у яго збаўчай місіі170 як сведкі i як жывыя прылады, асабліва тады, калі яны пакліканы Богам і прыняты да гэтай працы біскупам.

У хрысціянскіх краінах свецкія супрацоўнічаюць у справе евангелізацыі, выхоўваючы ў сабе i ў іншых веданне i любоў да місій, абуджаючы місійныя пакліканні ва ўласных сем’ях, у каталіцкіх таварыствах i школах, ахвяруючы ўсялякую дапамогу, каб дар веры, які дарма атрымалі, можна было дарма перадаваць іншым.

У місійных краінах свецкія, як чужаземцы, так і мясцовыя, павінны выкладаць у школах, кіраваць гаспадарчымі справамі, супрацоўнічаць у парафіяльнай i дыяцэзіяльнай дзейнасці, засноўваць i развіваць розныя формы апостальства свецкіх, каб вернікі маладых Касцёлаў як мага хутчэй маглі самі ўдзельнічаць у жыцці Касцёла171.

Нарэшце, свецкія павінны ахвотна аказваць грамадска-гаспадарчую дапамогу развіццёвым народам. Гэтая дапамога тым больш вартая пахвалы, чым больш будзе датычыць заснавання ўстаноў, якія закранаюць асноўныя структуры грамадскага жыцця або прызначаны для падрыхтоўкі тых, хто займае адказныя грамадскія пасады.

Асаблівай пахвалы заслугоўваюць тыя свецкія, якія ва універсітэтах або ў навуковых інстытутах прычыняюцца сваімі гістарычнымі або рэлігійна-навуковымі даследаваннямі да лепшага пазнання народаў i рэлігій, дапамагаючы такім чынам прапаведнікам Евангелля i рыхтуючы дыялог з нехрысціянамі.

Няхай у духу братэрства супрацоўнічаюць з іншымі хрысціянамі і нехрысціянамі, асабліва з членамі міжнародных арганізацый, пастаянна памятаючы пра тое, каб «будаванне зямной дзяржавы абапіралася заўсёды на Пану i да Яго было скіравана»172.

Для выканання ўсіх гэтых заданняў свецкім неабходна тэхнічная і духоўная падрыхтоўка, якую павінны ім даць прызначаныя для гэтага інстытуты, каб іх жыццё сярод нехрысціянаў было сведчаннем пра Хрыста, паводле слоў Апостала: «Не будзьце прычынай упадку ні для юдэяў, ні для грэкаў, ні для Касцёла Божага, як і я дагаджаю ўсім ва ўсім, шукаючы не сваёй карысці, але карысці многіх, каб яны былі збаўленыя» (1 Кар 10, 32-33).

ЗАКАНЧЭННЕ

42. Айцы Сабору разам з Рымскім Пантыфікам, глыбока ўсведамляючы абавязак пашыраць усюды Божае Валадарства, сардэчна вітаюць усіх прапаведнікаў Евангелля, найперш тых, хто для Хрыстовага імя церпіць пераслед, і падзяляюць іхнія цярпенні173.

Яны палаюць той самай любоўю, якой палаў да людзей Хрыстус. Разумеючы аднак, што сам Бог рыхтуе прыйсце свайго Валадарства на зямлю, моляцца разам з усімі вернікамі, каб праз заступніцтва Дзевы Марыі, Каралевы Апосталаў, народы як мага хутчэй дайшлі да пазнання праўды174 i каб Божае святло, якое яснее на абліччы Езуса Хрыста, асвятляла ўсіх праз Духа Святога175.

Усё, што абвешчана ў гэтым Дэкрэце — у цэлым і паасобку — ухвалена Айцамі Святога Сабору. Апостальскай уладай, дадзенай Нам Хрыстом, Мы разам з Дастойнымі Айцамі ў Духу Святым зацвярджаем, прымаем, пастанаўляем і загадваем абнародаваць гэтыя саборныя пастановы дзеля Божай хвалы.

Рым, у св. Пятра, 7 снежня 1965г.

Я, ПАВЕЛ, БІСКУП КАТАЛІЦКАГА КАСЦЁЛА
(Ідуць подпісы Айцоў)


Першапачатковы тэкст быў перапрацаваны з дапамогаю Айцоў Сабору, якія паходзілі з краін, дзе вядзецца місійная дзейнасць. Пры гэтым шырока выкарыстоўваліся ідэі Канстытуцыі «Lumen gentium». Дэкрэт быў абмеркаваны на ІІІ сесіі, пастаўлены на галасаванне і абнародаваны 7 снежня 1965 года. Паводле дакумента, місія Касцёла бярэ пачатак з місіі Сына і Духа Святога. Касцёл прымае ад Езуса заданне ісці і абвяшчаць, імкнучыся наследаваць у служэнні Езуса, убогага і паслухмянага, каб прывесці да спаўнення гісторыю збаўлення, якую Ён здзейсніў дзеля ўсяго чалавецтва. Кожная сапраўдная эклезіяльная місія павінна прыходзіць да народу з верай і міласэрнасцю, абвяшчэнне праўдаў веры павінна спалучацца з традыцыямі народу, з павагай да яго культурнай спадчыны. Маладыя касцёлы, якія належаць да паўсюднага Касцёла, павінны захоўваць сваю законную самастойнасць.
q

  1. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 48: AAS 57 (1965), p. 53.
  2. Пар. Mк 16, 15.
  3. S. AUGUSTINUS, Ennar. in Ps., 44, 23: PL 36, 508; CChr 38, 150.
  4. Пар. Mц 5, 13-14.
  5. Пар. Сір 36, 19.
  6. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 2: AAS 57 (1965), pp. 5-6.
  7. Пар. Ян 11, 52.
  8. Пар. S. IRENAEUS, Adv. Haer. III, 18, 1: «Verbum existens apud Deum, per quem omnia facta sunt, et qui semper aderat generi humano...» (Слова, якое было ў Бога, праз якое ўсё пачало існаваць, і якое заўсёды было з чалавецтвам...): PG 7, 932; тамсама, IV, 6, 7: «Ab initio enim assistens Filius suo plasmati, revelat omnibus Patrem, quibus vult, et quando vult et quemadmodum vult Pater» (Бо Сын, які з самага пачатку апярэджваў Яго стварэнне, адкрывае Айца ўсім, каму хоча, калі хоча і так, як гэтага хоча Айцец): тамсама, 990; пар. IV, 20, 6 і 7: тамсама, 1037; Demonstratio n. 34: Patr. Or., XII, 773; Sources Chrйt., 62, Paris 1958, p. 87; CLEMENS ALEX., Protrept., 112, 1: GCS Clemens I 79; Strom. VI, 6, 44, I: GCS Clemens II 453; 13, 106, 3 і 4: тамсама, 485. Пра гэтае ж вучэнне гл. PIUS XII, Nuntium radiophon. 31 dec. 1952; CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 16: AAS 57 (1965), p. 20.
  9. Пар. Клс 1, 13; Дз 10, 38.
  10. Пар. 2 Кар 5, 19.
  11. Пар. Гбр 1, 2; Ян 1, 3 і 10; 1 Кар 8, 6; Клс 1, 16.
  12. Пар. Эф 1, 10.
  13. Пар. 2 Кар 8, 9.
  14. Пар. Mк 10, 45.
  15. Пар. S. ATHANASIUS, Ep. ad Epictetum, 7: PG 26, 1060; S. CYRILLUS HIEROS., Catech. 4, 9: PG 33, 465; MARIUS VICTORINUS, Adv. Arium, 3, 3: PL 8, 1101; S. BASILIUS, Epist. 261, 2: PG 32, 969; S. GREGORIUS NAZ., Epist. 101: PG 37, 181; S. GREG. NYSS., Antirrheticus, Adv. Apollin., 17: PG 45, 1156; S. AMBROSIUS, Epist. 48, 5: PL 16, 1153; S. AUGUSTINUS, In Ioan. Ev. tr. XXIII, 6: PL 35, 1585; CChr 36, 236; акрамя гэтага ён такім чынам сцвярджае, што Дух Святы не адкупіў нас, бо не ўцелавіўся: De Agone Christ., 22, 24: PL 40, 302; S. CYRILLUS ALEX., Adv. Nestor. I, I: PG 76, 20; S. FULGENTIUS, Epist. 17, 3, 5: PL 65, 454; Ad Trasimundum, III, 21: PL 65, 284: пра смутак і страх.
  16. Пар. Гбр 4, 15; 9, 28.
  17. Пар. Дз 1, 8.
  18. Пар. Лк 24, 47.
  19. Гэты Дух, што гаварыў праз прарокаў: Symb. Constantinopol.: DENZ. 150 (86); S. LEO MAGNUS, Sermo 76: PL 54, 405-406: «Cum in die Pentecostes discipulos Domini Spiritus Sanctus implevit, non fuit inchoatio muneris, sed adiectio largitatis: quoniam et patriarchae, et prophetae, et sacerdotes, omnesque sancti qui prioribus fuere temporibus, eiusdem sunt Spiritus sanctificatione vegetati... quamvis non eadem fuerit mensura donorum» (Калі ў дзень Пяцідзесятніцы Дух Святы напоўніў вучняў, гэта было не пачаткам служэння, а новым праяўленнем шчодрасці, бо і патрыярхі, і прарокі, і святары, і ўсе святыя, што былі раней, былі асвячаны тым жа Духам... хоць мера дароў была іншай). Таксама Sermo 77, I: PL 54, 412; LEO XIII, Enc. Divinum illud, 9 maii 1897: ASS 29 (1897), pp. 650-651. Так лічыць і св. Ян Хрызастом, хоць і настойвае на навізне спаслання Духа Святога ў дзень Пяцідзесятніцы: In Eph., c. 4, Hom. 10, 1: PG 62, 75.
  20. Пар. Ян 14, 16.
  21. Пра Бабілён і Пяцідзесятніцу часта гавораць святыя Айцы: ORIGENES, In Genesim, c. I: PG 12, 112; S. GREGORIUS NAZ., Oratio 41, 16: PG 36, 449; S. IO. CHRYSOST., Hom. 2 in Pentec., 2: PG 50, 467; In Act. Apost.: PG 60, 44; S. AUGUSTINUS, Enar. in Ps. 54, 11: PL 36, 636; CChr. 39, 664s; Sermo 271: PL 38, 1245; S. CYRILLUS ALEX., Glaphyra in Genesim II: PG 69, 79; S. GREGORIUS MAGN., Hom. in Evang., Lib. II, Hom. 30, 4: PL 76, 1222; S. BEDA, In Hexaem., lib. III: PL 91, 125. Акрамя гэтага гл. выяву ў крухце базылікі св. Марка ў Венецыі. Касцёл гаворыць на ўсіх мовах і так збірае ўсіх у каталіцкай веры: S. AUGUSTINUS, Sermones 266, 267, 268, 269: PL 38, 1225-1237; Sermo 175, 3: PL 38, 946; S. IO. CHRYSOST., In Ep. I ad Cor., Hom. 35: PG 61, 296; S. CYRILLUS ALEX., Fragm. in Act.: PG 74, 758; S. FULGENTIUS, Sermo 8, 2-3: PL 65, 743-744. Пра Пяцідзесятніцу як пра пасвячэнне Апосталаў на іх місію гл.: J. A. CRAMER, Catena in Acta SS. Apostolorum, Oxford, 1838, p. 24s.
  22. Пар. Лк 3, 22; 4, 1; Дз 10, 38.
  23. Пар. Ян 14-17; PAULUS VI, Alloc. in Concilio habita die 14 sept. 1964: AAS 56 (1964), p. 807.
  24. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 4: AAS 57 (1965), p. 7.
  25. S. AUGUSTINUS, Sermo 267, 4: PL 38, 1231: «Hoc agit Spiritus Sanctus in tota Ecclesia quod agit anima in omnibus membris unius corporis» (Дух Святы дзейнічае ва ўсім Касцёле так жа, як душа дзейнічае ва ўсіх членах адзінага цела). Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 7 (cum nota 8): AAS 57 (1965), p. 11.
  26. Пар. Дз 10, 44-47; 11, 15; 15, 8.
  27. Пар. Дз 4, 8; 5, 32; 8, 26. 29. 39; 9, 31; 10; 11, 24-28; 13, 2. 4. 9; 16, 6-7; 20, 22-23; 21, 11 і г.д.
  28. Пар. таксама Мц 10, 1-42.
  29. Пар. Mц 28, 18.
  30. Пар. Дз 1, 4-8.
  31. Пар. Ян 20, 21.
  32. Пар. Клс 1, 24.
  33. TERTULLIANUS, Apologeticum, 50, 13: PL 1, 534; CChr I, 171.
  34. Ужо св. Тамаш Аквінскі кажа пра апостальскае заданне пашырэння Касцёла: пар. Sent. Lib. I, dist. 16, q. 1, a. 2 ad 2 et ad 4; a. 3 sol.; Summa Theol., I, q. 43, a. 7 ad 6; I-II, q. 106, a. 4 ad 4. Пар. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), pp. 445 et 453; PIUS XI, Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 18 (1926), p. 74; PIUS XII, 30 apr. 1939 ad Directores OO. PP. MM.; ён жа, 24 iun. 1944, ad Directores OO. PP. MM.: AAS 36 (1944) p. 210; rursus in AAS 42 (1950), p. 727, et 43 (1951), p. 508; ён жа., 29 iun. 1948 ad clerum indigenum: AAS 40 (1948), p. 374; ён жа., Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 507; ён жа., Fidei Donum, 15 ian. 1957 AAS 49 (1957), p. 236; IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), p. 835; PAULUS VI, Hom., 18 oct. 1964: AAS 55 (1964), p. 911. Найвышэйшыя Першасвятары, а таксама Айцы і схаластыкі часта казалі пра пашырэнне (dilatatione) Касцёла: S. THOMAS AQ., Comm. in Matt., 16, 28; LEO XIII, Enc. Sancta Dei Civitas, 3 dec. 1880: AAS 13 (1880), p. 241; BENEDICTUS XV, Enc. Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), p. 442; PIUS XI, Enc. Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 18 (1926), p. 65.
  35. Пар. 1 П 1, 23.
  36. Пар. Дз 2, 42.
  37. Канешне, у такое разуменне місійнай дзейнасці ўключаюцца на самай справе і тыя часткі Лацінскай Амерыкі, дзе няма ўласнай іерархіі, дзе хрысціянскае жыццё не дасягнула сталасці, а Евангелле не прапаведуецца ў дастатковай ступені. Але ці прызнае Апостальская Сталіца гэтыя тэрыторыі сапраўды місійнымі — гэта не залежыць ад Сабору. Вось чаму ў тым месцы, дзе гаворка ідзе пра сувязі паміж паняццем місійнай дзейнасці і вызначанай тэрыторыяй, наўмысна гаворыцца, што такая дзейнасць ажыццяўляецца «пераважна» («plerumque») на вызначаных тэрыторыях, прызнаных Апостальскай Сталіцай.
  38. CONC. VAT. II, Decr. De Oecumenismo, Unitatis Redintegratio, n. 1: AAS 57 (1965), p. 90.
  39. Пар. Mк 16, 16; Ян 3, 5.
  40. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 14: AAS 57 (1965), p. 18.
  41. Пар. Гбр 11, 6.
  42. Пар. 1 Кар 9, 16.
  43. Пар. Эф 4, 11-16.
  44. Пар. Ян 7, 18; 8, 30 і 44; 8, 50; 17, 1.
  45. Пра гэтую ідэю аб’яднання гл. вучэнне св. Ірэнэя пра рэкапітуляцыю (de Recapitulatione). Пар. таксама HIPPOLYTUS, De Antichristo, 3: «Omnes volens omnesque salvare desiderans, omnes Dei filios praestare volens sanctosque omnes in unum hominem perfectum vocans...» (Жадаючы ўсіх, імкнучыся збавіць усіх, зрабіць усіх дзецьмі Божымі, склікаючы ўсіх святых у аднаго дасканалага чалавека...): PG 10, 732; GCS Hippolyt I 2 p. 6; Benedictiones Iacob, 7: T.U., 38-1 p. 18, lin. 4 ss.; ORIGENES, In Ioann. Tom. I, n. 16: «Tum enim cognoscendi Deum una erit actio eorum qui ad Deum pervenerint, duce eo Verbo quod est apud Deum; ut sic sint in cognitione Patris formati omnes accurate filii, ut nunc solus Filius novit Patrem» (Бо тады пазнанне Бога будзе адзінай справай тых, хто прыйдзе да Бога пад кіраўніцтвам таго Слова, якое ёсць у Бога, каб усе дзеці былі старанна выхаваныя ў пазнанні Бога, як цяпер толькі Сын ведае Айца): PG 14, 49; GCS Orig. IV 20; S. AUGUSTINUS, De sermone Domini in monte, I, 41: «Diligamus quod nobiscum potest ad illa regna perduci, ubi nemo dicit: Pater meus, sed omnes uni Deo: Pater noster» (Палюбім жа тое, што можа разам з намі быць прыведзеным туды, дзе ніхто не кажа: «Ойча мой», але ўсе звяртаюцца да адзінага Бога: «Ойча наш»): PL 34, 1250; S. CYRILLUS ALEX., In Ioann. I: «Sumus enim omnes in Christo et communis humanitatis persona in ipsum reviviscit. Nam et novissimus Adam idcirco nuncupatus est... Habitavit enim in nobis, qui per naturam Filius est ac Deus; ideoque in eius Spiritu clamamus: Abba Pater! Habitat autem Verbum in omnibus in uno templo, scilicet quod propter nos et ex nobis assumpsit, ut omnes in seipso habens, omnes in uno corpore, sicuti Paulus ait, reconciliaret Patri» (Бо ўсе мы ў Хрысце, і ў Ім зноў ажывае абагульненая асоба чалавецтва, таму Ён і называецца апошнім Адамам... Бо сярод нас жыў той, хто паводле натуры ёсць Сынам і Богам, таму ў Яго духу мы клічам: «Абба Ойча!» Слова жыве ва ўсіх людзях у адной святыні, якую Яно дзеля нас і для нас прыняло, каб, маючы ў сабе ўсіх нас, усіх у адным целе, як кажа Павел, прымірыць з Айцом): PG 73, 161-164.
  46. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 19199: AAS 11 (1919), p. 445: «Nam ut Ecclesia Dei catholica est nullamque apud gentem vel nationem extranea...» (Бо праз гэта Касцёл Божы з’яўляецца каталіцкім і не ёсць чужым для нейкага народу, нейкай краіны...). Пар. IOANNES XXIII, Enc. Mater et Magistra: «a iure divino ad universas pertinet gentes... Ecclesia, cum in populi alicuius quasi venas vim suam inseruerit, idcirco neque est neque se existimat institutum quoddam, eidem populo extrinsecus impositum... Atque ideo quidquid bonum honestumque sibi esse videatur, idem confirmant atque perficiunt» (паводле Божага закону Касцёл належыць усім народам... бо ён быццам улівае сваю сілу ў жылы таго ці іншага народу, а таму не ёсць і не лічыць сябе нейкай установай, навязанай гэтаму народу звонку... Адсюль усё, што здаецца ім добрым і годным, яны (г.зн. тыя, хто быў адроджаны ў Хрысце) здзяйсняюць і ўдасканальваюць), 25 maii 1961: AAS (1961), p. 444.
  47. Пар. Ян 3, 18.
  48. Пар. IRENAEUS, Adv. Haer., III, 15, n. 3: PG 7, 919: «Veritatis fuerunt praedicatores et apostoli libertatis» (Яны былі прапаведнікамі праўды і апосталамі свабоды).
  49. Breviarium romanum, Ant. O ad vesperas diei 23 decembris.
  50. Пар. Mц 24, 31; Didachu 10, 5: FUNK I, p. 32.
  51. Пар. Mк 13, 10.
  52. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 17: AAS 57 (1965), pp. 20-21; S. AUGUSTINUS, De Civitate Dei, 19, 17: PL 41, 646; Instr. S. C. P. F.: Collectanea I, n. 135, p. 42.
  53. Паводле Арыгена Евангелле павінна прапаведавацца да канца гэтага свету: Hom. in Luc., XXI: GCS, Orig. IX 136, 21 sq.; In Matth. comm. ser., 39: XI 75, 25 sq.; 76, 4 sq.; Hom. in Ierem. III, 2: VIII 308, 29s.; S. THOMAS, Summ. Theol., I-II, q. 106, a. 4, ad 4.
  54. Пар. Дз 1, 7.
  55. HILARIUS PICT., In Ps. 14: PL 9, 301; EUSEBIUS CAESARIENSIS, In Isaiam 54, 2-3: PG 24, 462-463; CYRILLUS ALEX., In Isaiam V, cap. 54, 1-3: PG 70, 1193.
  56. Пар. Эф 4, 13.
  57. Пар. Ян 4, 23.
  58. Пар. Mц 5, 16.
  59. Пар. 1 Ян 4, 11.
  60. Пар. Mц 9, 35 і наст.; Дз 10, 38.
  61. Пар. 2 Кар 12, 15.
  62. Пар. Mц 20, 26; 23, 11; Alloc. Pauli VI die 21 nov. 1964 in Concilio habita: AAS 56 (1964), p. 1013.
  63. Пар. Эф 4, 24.
  64. Пар. Клс 4, 3.
  65. Пар. Mк 16, 15.
  66. Пар. Дз 4, 13. 29. 31; 9, 27-28; 13, 46; 14, 3; 19, 8; 26, 6; 28, 31; 1 Тэс 2, 2; 2 Кар 3, 12; 7, 4; Флп 1, 20; Эф 3, 12; 6, 19-20.
  67. Пар. 1 Кар 9, 15; Рым 10, 14.
  68. Пар. 1 Тэс 1, 9-10; 1 Кар 1, 18-21; Гал 1, 31; Дз 14, 15-17; 17, 22-31.
  69. Пар. Дз 16, 14.
  70. Пар. Клс 3, 5-10; Эф 4, 20-24.
  71. Пар. Лк 2, 34; Mц 10, 34-39.
  72. Пар. 1 Тэс 1, 6.
  73. Пар. CONC. VAT. II, Decl. De Libertate Religiosa, Dignitatis Humanae, nn. 2, 4, 10; Const. past. De Ecclesia in mundo huius temporis, Gaudium et Spes, n. 21.
  74. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 17: AAS 57 (1965), pp. 20-21.
  75. Пар. CONC. VAT. II, Const. De Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, nn. 64-65: AAS 56 (1964), p. 117.
  76. Пар. Клс 1, 13. De qua liberatione a servitute daemonis et tenebrarum in Evangelio, пар. Мц 12, 28; Ян 8, 44; 12, 31 (пар. 1 Ян 3, 8; Эф 2, 1-2). In Liturgia Baptismi, пар. Rit. Rom.
  77. Пар. Рым 6, 4-11; Клс 2, 12-13; 1 П 3, 21-22; Mк 16, 16.
  78. Пар. 1 Тэс 3, 5-7; Дз 8, 14-17.
  79. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 14: AAS 57 (1965), p. 19.
  80. Пар. S. AUGUSTINUS, Tract. in Ioann. 11, 4: PL 35, 1476.
  81. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 9: AAS 57 (1965), p. 13.
  82. Пар. 1 Кар 3, 9.
  83. Пар. Эф 4, 1.
  84. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 10, 11, 34: AAS 57 (1965), pp. 10-17, 39-40.
  85. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Divina Revelatione, Dei Verbum, n. 21: AAS 57 (1965), p. 24.
  86. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 12, 35: AAS 57 (1965), pp. 16, 40-41.
  87. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 23, 36: AAS 57 (1965), pp. 28, 41-42.
  88. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 11, 35, 41: AAS 57 (1965), pp. 15-16, 40-41, 47.
  89. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Ecclesiis Orientalibus Catholicis, Orientalium Ecclesiarum, n. 4: AAS 57 (1965), pp. 77-78.
  90. Epist. ad Diognetum, 5: PG 2, 1173; пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 38: AAS 57 (1965), p. 43.
  91. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 32: AAS 57 (1965), p. 38; Decr. De Apostolatu Laicorum, Apostolicam Actuositatem, nn. 5-7.
  92. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Institutione Sacerdotali, Optatam totius, nn. 4, 8, 9.
  93. Пар. CONC. VAT. II, Const. De Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, n. 17: AAS 56 (1964), p. 105.
  94. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Institutione Sacerdotali, Optatam totius, n. 1.
  95. Пар. IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), pp. 843-844.
  96. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Oecumenismo, Unitatis Redintegratio, n. 4: AAS 57 (1965), pp. 94-96.
  97. Пар. IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), p. 842.
  98. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 29: AAS 57 (1965), p. 36.
  99. Пар. IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959) p. 855.
  100. Маюцца на ўвазе «пастаянныя катэхеты».
  101. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 31, 44: AAS 57 (1965), pp. 37, 50-51.
  102. Пар. IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), p. 838.
  103. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Presbyterorum Ministerio et Vita, Presbyterorum Ordinis, n. 11; Decr. De Institutione Sacerdotali, Optatam totius, n. 2.
  104. Пар. CONC. VAT. II, Const. Dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 25. AAS 57 (1965), p. 29.
  105. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Presbyterorum Ministerio et Vita, Presbyterorum Ordinis, n. 10, дзе для таго, каб аблегчыць асаблівыя пастырскія працы для розных сацыяльных груп, прадугледжана ўстанаўленне персанальных прэлатур, наколькі гэтага патрабуе неабходнасць належнага ажыццяўлення апостальства.
  106. Пар. 1 Кар 15, 23.
  107. Пар. 1 Кар 15, 28.
  108. Пар. Эф 4, 24.
  109. Пар. Пс 2, 8.
  110. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 13: AAS 57 (1965), pp. 17-18.
  111. Пар. Alloc. PAULI VI in Canon. Ss. Mart. Ugandens., 18 oct. 1964: AAS 56 (1964), p. 908.
  112. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 13: AAS 57 (1965), p. 18.
  113. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 17: AAS 57 (1965), p. 21.
  114. Пар. Mк 3, 13 і наст.
  115. Пар. 1 Кар 12, 11.
  116. «Установамі» называюцца тут манаскія супольнасці, кангрэгацыі, інстытуты і аб’яднанні, якія працуюць на місіях.
  117. Пар. PIUS XI, Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 18 (1926), p. 69-71; PIUS XII, Saeculo exeunte, 13 iun. 1940: AAS 32 (1940), p. 256; Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 506.
  118. Пар. Дз 13, 2.
  119. Пар. Гал 1, 16.
  120. Пар. 1 Кар 9, 22.
  121. Пар. Эф 6, 19 і наст.; Дз 4, 31.
  122. Пар. Mц 11, 29 і наст.
  123. Пар. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), pp. 449-450.
  124. Пар. 2 Кар 6, 4 і наст.
  125. Пар. 2 Кар 8, 2.
  126. Пар. 1 Цім 4, 14; Эф 4, 23; 2 Кар 4, 16.
  127. Пар. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), pp. 448-449; PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 507. Пры падрыхтоўцы місіянераў-святароў трэба ўлічваць і тое, што прынята Другім Ватыканскім Саборам у Дэкрэце пра фармацыю святароў «Optatam totius».
  128. Пар. Дз 2, 42; 4, 32.
  129. Пар. 2 Цім 1, 7.
  130. Пар. Флп 4, 11.
  131. Пар. 2 Кар 4, 10 і наст.
  132. Пар. 2 Кар 12, 15 і наст.
  133. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 41: AAS 57 (1965), p. 46.
  134. Пар. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), p. 440; PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 507.
  135. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), p. 448; Decr. S. C. P. F., 20 maii 1923: AAS 15 (1923), pp. 369-370; PIUS XII, Saeculo exeunte, 2 iun. 1940: AAS 32 (1940), p. 256; Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 507; IOAN-NES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), pp. 843-844.
  136. CONC. VAT. II, Decr. De Institutione Sacerdotali, Optatam totius, nn 19-21. Пар. таксама Const. Apost. Sedes Sapientiae cum Statutis generalibus, 31 maii 1956: AAS 48 (1956), pp. 354-365.
  137. PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), pp. 523-524.
  138. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), p. 448; PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 507.
  139. Пар. PIUS XII, Fidei donum, 15 iun. 1957: AAS 49 (1957), p. 234.
  140. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Presbyterorum Ministerio et Vita, Presbyterorum Ordinis, n. 10, дзе гаворыцца пра дыяцэзіі, персанальныя прэлатуры і інш. установы такога кшталту.
  141. Пар. Рым 12, 6.
  142. Пар. 1 Кар 3, 10.
  143. Пар. Ян 4, 37.
  144. Пар. 1 Кар 3, 8.
  145. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 18: AAS 57 (1965), p. 22.
  146. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 23: AAS 57 (1965), p. 28.
  147. Пар. Motu proprio Apostolica Sollicitudo, 15 sept. 1965: AAS 57 (1965), p. 776.
  148. Пар. PAULUS VI, Alloc. die 21 nov. 1964, in Concilio habita: AAS 56 (1964), p. 1011.
  149. Пар. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), pp. 39-40.
  150. Калі якія-небудзь місіі з нейкіх прычын усё яшчэ часова падпарадкаваны іншым установам, то будзе мэтазгодным, каб гэтыя ўстановы падтрымлівалі адносіны са Святой Кангрэгацыяй Пашырэння Веры, каб у кіраўніцтве і распараджэнні ўсімі місіямі можна было прытрымлівацца пастаяннага і цалкам адзінага плана і парадку.
  151. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 35, 4.
  152. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, nn. 36-38.
  153. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 35, 5-6.
  154. Пар. Эф 4, 13.
  155. Пар. Іс 11, 12.
  156. Пар. CONC. VAT. II, Decr. De Oecumenismo, Unitatis Redintegratio, n. 12: AAS 57 (1965), p. 99.
  157. Пар. Дз 16, 9.
  158. Пар. Mк 16, 15.
  159. Пар. CONC VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 23-24: AAS 57 (1965), pp. 27-29.
  160. Пар. BENEDICTUS XV, Maximum illud, 30 nov. 1919: AAS 11 (1919), pp. 453-454; PIUS XI, Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 18 (1926), pp. 71-73; PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), pp. 525-526; ён жа, Fidei Donum, 15 ian. 1957: AAS 49 (1957), p. 241.
  161. Пар. PIUS XII, Fidei Donum, 15 ian. 1957: AAS 49 (1957), pp. 245-246.
  162. CONC.VAT. II, Decr. De pastorali Episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, n. 6.
  163. Пар. PIUS XII, Fidei Donum, 15 ian. 1957: AAS 49 (1957), p. 245.
  164. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 28: AAS 57 (1965), p. 34.
  165. Пар. PIUS XI, Rerum Ecclesiae, 28 febr. 1926: AAS 28 (1926), p. 72.
  166. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 44: AAS 57 (1965), p. 50.
  167. Пар. Mц 9, 38.
  168. Пар. Дз 16, 14.
  169. Пар. 1 Кар 3, 7.
  170. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, nn. 33, 35: AAS 57 (1965), pp. 39, 40-41.
  171. Пар. PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), pp. 510-514; IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), pp. 851-852.
  172. Пар. CONC. VAT. II, Const. dogm. De Ecclesia, Lumen Gentium, n. 46: AAS 57 (1965), p. 52.
  173. Пар. PIUS XII, Evangelii Praecones, 2 iun. 1951: AAS 43 (1951), p. 527; IOANNES XXIII, Princeps Pastorum, 28 nov. 1959: AAS 51 (1959), p. 864.
  174. Пар. 1 Цім 2, 4.
  175. Пар. 2 Кар 4, 6.
 
Дакументы Другога Ватыканскага Сабору
AD GENTES
дэкрэт пра місійную дзейнасць Касцёла
APOSTOLICAM ACTUOSITATEM
дэкрэт пра апостальства свецкіх
CHRISTUS DOMINUS
дэкрэт пра пастырскае служэнне біскупаў у Касцёле
DEI VERBUM
дагматычная канстытуцыя пра Божае аб'яўленне
DIGNITATIS HUMANAE
дэкларацыя пра рэлігійную свабоду
GAUDIUM ET SPES
пастырская канстытуцыя пра Касцёл у сучасным свеце
GRAVISSIMUM EDUCATIONIS
дэкларацыя пра хрысціянскае выхаванне
INTER MIRIFICA
дэкрэт пра сродкі масавай камунікацыі
LUMEN GENTIUM
дагматычная канстытуцыя пра Касцёл
NOSTRA AETATE
дэкларацыя пра адносіны Касцёла да нехрысціянскіх рэлігій
OPTATAM TOTIUS
дэкрэт пра фармацыю святароў
ORIENTALIUM ECCLESIARUM
дэкрэт пра Ўсходнія Каталіцкія Касцёлы
PERFECTAE СARITATIS
дэкрэт пра абнаўленне манаскага жыцця
PRESBYTERORUM ORDINIS
дэкрэт пра служэнне і жыццё прэзбітэраў
SACROSANCTUM CONCILIUM
канстытуцыя пра святую Літургію
UNITATIS REDINTEGRATIO
дэкрэт пра экуменізм
 
Агульныя ўводзіны
І. Пасвячэнне

1. Праз пасвячэнне некаторыя верныя Хрыстовы імем Хрыста ўстанаўліваюцца і атрымліваюць дар Духа Святога, каб жывіць Касцёл словам і Божай ласкай1.

2. «Хрыстус, якога Айцец асвяціў і паслаў у свет (Ян 10, 36), праз сваіх Апосталаў учыніў удзельнікамі свайго пасвячэння і місіі іхніх наступнікаў, гэта значыць біскупаў, якія правамоцна перадалі абавязак свайго служэння на розных ступенях розным асобам у Касцёле. Так касцёльнае служэнне, устаноўленае Богам, здзяйсняецца на розных ступенях тымі, каго са старадаўніх часоў называюць біскупамі, прэзбітэрамі і дыяканамі»2.

3. Біскупы, «надзеленыя паўнатою сакрамэнту пасвячэння»3, праз Духа Святога, які дадзены ім у пасвячэнні, «сталі сапраўднымі і аўтэнтычнымі настаўнікамі веры, святарамі і пастырамі»4, і ў гэтай якасці стаяць на чале статку Пана ў асобе Хрыста, яго Галавы.

4. «Прэзбітэры, хоць і не маюць паўнаты святарства і ў выкананні сваёй улады залежаць ад біскупаў, з’яднаныя, аднак, з імі ў святарскай годнасці і моцаю сакрамэнту пасвячэння, на падабенства Хрыста, найвышэйшага і вечнага Святара, пасвячаюцца, каб абвяшчаць Евангелле, быць пастырамі верных і здзяйсняць Божае служэнне як сапраўдныя святары Новага Запавету»5.

5. На дыяканаў «ускладаюцца рукі не для святарства, а для служэння. Умацаваныя сакрамэнтальнай ласкай, у супольнасці з біскупам і яго прэзбітэрыем яны служаць народу Божаму ў служэнні літургіі, слова і любові»6.

6. Пасвячэнне ўдзяляецца праз ускладанне рук біскупа і малітву, у якой ён благаслаўляе Бога і просіць дару Духа Святога для спаўнення служэння7. З традыцыі, якая выяўляецца асабліва ў літургічных абрадах і практыцы як Усходняга, так і Заходняга Касцёла, добра відаць, што праз ускладанне рук і малітву пасвячэння ўдзяляецца дар Духа Святога і адбіваецца святы знак так, што біскупы, прэзбітэры і дыяканы, кожны па-свойму, становяцца падобнымі да Хрыста8.

ІІ. Парадак цэлебрацыі пасвячэння

7. Ускладанне рук і кансэкрацыйная малітва – гэта істотны элемент кожнага пасвячэння; пры гэтым сама малітва благаслаўлення і просьбы выяўляюць значэнне ўскладання рук. Паколькі гэтыя абрады з’яўляюцца цэнтрам пасвячэння, яны павінны тлумачыцца ў катэхезе і раскрывацца ў самой літургіі.
Падчас ускладання рук вернікі ў маўчанні моляцца, а ў малітве ўдзельнічаюць, слухаючы і пацвярджаючы яе заключнай акламацыяй.

8. Вялікае значэнне ў літургіі пасвячэння маюць падрыхтоўчыя абрады, а менавіта: прадстаўленне выбранага альбо выбар кандыдатаў, гамілія, абяцанне выбраных і літанія з просьбамі, але перш за ўсё, розныя для розных ступеняў пасвячэння дапаўняльныя абрады, у якіх указваюцца абавязкі, даручаныя праз ускладанне рук і закліканне Духа Святога.

9. Пасвячэнні павінны адбывацца падчас урачыстых Імшаў, у якіх, асабліва ў нядзелю, бяруць чынны ўдзел вернікі, сабраныя «перад адным алтаром на чале з біскупам, якога атачаюць яго прэзбітэры і прыслугоўваючыя»9.
Такім чынам асаблівае праяўленне Касцёла і ўдзяленне пасвячэнняў яднаюцца з эўхарыстычнай Ахвярай, якая з’яўляецца крыніцаю і вяршыняю ўсяго хрысціянскага жыцця10.

10. Унутраная сувязь самога пасвячэння з цэлебрацыяй Імшы выяўляецца не толькі праз увядзенне саміх абрадаў і праз адпаведныя формулы ў эўхарыстычнай малітве і ў благаслаўленні на заканчэнне, але таксама, з захаваннем неабходных прадпісанняў, праз выбар чытанняў і ўжыванне спецыяльнага фармуляра абрадавай Імшы, адпаведна ступені пасвячэння.

ІІІ. Дастасаванні да розных рэгіёнаў і акалічнасцяў

11. Канферэнцыі Біскупаў маюць права дастасоўваць абрады пасвячэння біскупа, прэзбітэраў і дыяканаў да патрэбаў асобных рэгіёнаў, каб пасля зацвярджэння Апостальскай Сталіцай ужываць іх у адпаведных рэгіёнах. У гэтай справе Канферэнцыі Біскупаў, беручы пад увагу мясцовыя акалічнасці, а таксама характар і традыцыі розных народаў, могуць:
а) вызначыць форму, у якой супольнасць, адпаведна з мясцовым звычаем, дае згоду на выбранне кандыдатаў (у пасвячэнні біскупа: №№ 38 і 74; у пасвячэнні прэзбітэраў: №№ 122, 150, 266, 307; у пасвячэнні дыяканаў: №№ 198, 226, 264, 305);
б) пастанавіць, каб да пытанняў перад пасвячэннем, прадугледжаных у абрадзе, былі, у залежнасці ад абставінаў, дададзены іншыя (у пасвячэнні біскупа: №№ 40 і 76; у пасвячэнні прэзбітэраў: №№ 124, 152, 270, 311; у пасвячэнні дыяканаў: №№ 200, 228, 268, 309);
в) вызначыць форму, у якой выбраныя для пасвячэння ў дыяканы і прэзбітэры абяцаюць пашану і паслухмянасць ( №№ 125, 153, 201, 228, 269, 271, 310, 312);
г) устанавіць, каб намер прыняць абавязак цэлібату (у пасвячэнні дыяканаў: №№ 200, 228, 268, 309) быў выяўлены не толькі ў адказе на адпаведнае пытанне, а таксама і ў пэўнай знешняй форме;
д) зацвердзіць некаторыя песні, якія могуць выконвацца замест тых, якія падаюцца ў гэтай кнізе;
е) прапанаваць Апостальскай Сталіцы іншыя дастасаванні абрадаў, якія б маглі быць уведзеныя з яе згоды. Аднак не можа быць прапушчана ўскладанне рук; малітва пасвячэння не можа скарачацца альбо замяняцца іншымі тэкстамі на выбар. Павінны захоўвацца агульная структура абраду і ўласны характар кожнага элемента.
q
  1. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, № 11.
  2. Тамсама, № 28.
  3. Тамсама, № 26.
  4. Conc. Vat. II, Decr. de Pastorali episcoporum munere in Ecclesia, Christus Dominus, № 2.
  5. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, № 28.
  6. Тамсама, № 29.
  7. Пар. Pius XII, Const. Apost. Sacramentum Ordinis: A.A.S. 40 (1948) 5-7; Paulus VI, Const. Apost. Pontificalis Romani recognitio; CIC can. 1009 § 2.
  8. Пар. Paulus VI, Const. Apost. Pontificalis Romani recognitio.
  9. Conc. Vat. II, Const. de Sacra Liturgia, Sacrosanctum Concilium, № 41.
  10. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, № 11.
 
Пасвячэнне прэзбітэраў
УВОДЗІНЫ

І. Значэнне пасвячэння

101. У пасвячэнні прэзбітэрам удзяляецца той сакрамэнт, у якім “праз намашчэнне Духа Святога яны пазначаюцца асаблівым знакам і прыпадабняюцца да Хрыста такім чынам, што могуць дзейнічаць у асобе Хрыста Галавы”1.
Прэзбітэры бяруць удзел у святарстве і місіі біскупа. Як руплівыя супрацоўнікі біскупскага стану, яны пакліканыя да служэння народу Божаму і разам са сваім біскупам утвараюць адзін прэзбітэрый, прызначаны для выканання розных абавязкаў2.

102. Адпаведна сваёй ступені служэння яны ўдзельнічаюць у місіі Хрыста, адзінага Пасрэдніка (1 Цім 2, 5) і абвяшчаюць усім Божае слова. Свой святы абавязак яны выконваюць перш за ўсё ў цэлебрацыі Эўхарыстыі. Для вернікаў, якія каюцца, яны выконваюць абавязак паяднання, для хворых – умацавання, і заносяць да Бога Айца патрэбы і малітвы верных (пар. Гбр 5, 1-4). Здзяйсняючы згодна з дадзенай ім уладаю служэнне Хрыста Пастыра і Галавы, яны збіраюць Божую сям’ю, ажыўленую братняй любоўю, і праз Хрыста ў Духу Святым прыводзяць яе да Бога Айца. Сярод статку яны пакланяюцца Яму ў Духу і праўдзе (пар. Ян 4, 24). Нарэшце, яны працуюць у слове і ў вучэнні (пар. 1 Цім 5, 17); вераць у тое, што чыталі ў законе Пана, разважаючы над ім; навучаюць таму, у што паверылі; трымаюцца таго, чаму навучалі3.
ІІ. Абавязкі і паслугі
103. Усе вернікі дыяцэзіі павінны маліцца за кандыдатаў да прэзбітэрату, асабліва ў агульнай малітве падчас Імшы і ў малітвах Нешпараў.

104. Паколькі прэзбітэр устанаўліваецца для ўсяго мясцовага Касцёла, на пасвячэнне прэзбітэраў неабходна запрашаць духавенства ды іншых вернікаў, каб як мага больш іх удзельнічала ў цэлебрацыі. Перш за ўсё належыць запрасіць на цэлебрацыю пасвячэння ўсіх прэзбітэраў дыяцэзіі.

105. Цэлебрантам пасвячэння з’яўляецца біскуп4. Належыць, каб пасвячэнне дыякана ў прэзбітэры здзяйсняў дыяцэзіяльны біскуп. Прэзбітэры, прысутныя на цэлебрацыі пасвячэння, разам з біскупам ускладаюць на кандыдата рукі “дзеля супольнасці і адзінства духа святарства”5.

106. Адзін з памочнікаў біскупа, адказных за падрыхтоўку кандыдатаў, на цэлебрацыі пасвячэння просіць ад імя Касцёла ўдзяліць пасвячэнне і адказвае на пытанне пра годнасць кандыдатаў. Дапамагаюць таксама некаторыя з прэзбітэраў, якія апранаюць на пасвячаных святарскія шаты. Прыстутныя прэзбітэры па магчымасці вітаюць новапасвячаных братоў пацалункам на знак прыняцця іх у стан прэзбітэраў і разам з біскупам і пасвячанымі канцэлебруюць эўхарыстычную літургію.

ІІІ. Цэлебрацыя пасвячэння

107. Належыць, каб мясцовы Касцёл, у якім будуць служыць пасвячаныя прэзбітэры, быў падрыхтаваны да цэлебрацыі пасвячэння.
Самі кандыдаты павінны рыхтавацца да пасвячэння праз малітву ў маўчанні, удзельнічаючы на працягу прынамсі пяці дзён у рэкалекцыях.

108. Цэлебрацыя павінна адбывацца ў катэдральным касцёле альбо ў касцёлах тых супольнасцяў, з якіх паходзіць адзін ці некаторыя з кандыдатаў, альбо ў іншым больш значным касцёле.
Калі тыя, хто прымае пасвячэнне прэзбітэрату, належаць да пэўнай супольнасці законнікаў, пасвячэнне можа адбывацца ў касцёле гэтай супольнасці, у якой яны будуць здзяйсняць сваё служэнне.

109. Пасвячэнне павінна адбывацца з удзелам як мага большай колькасці верных у нядзелю ці ў свята, калі толькі пастырскія меркаванні не схіляюць да выбару іншага дня. Але выключаюцца Пасхальны Трыдуум, Папяльцовая серада, увесь Вялікі тыдзень, а таксама Успамін усіх памерлых вернікаў.

110. Пасвячэнне адбываецца падчас урачыстай цэлебрацыі Імшы, якую ўзначальвае біскуп, пасля заканчэння літургіі слова перад эўхарыстычнай літургіяй.
Можа цэлебравацца абрадавая Імша Пры пасвячэнні духоўных асобаў, за выключэннем урачыстасцяў, нядзеляў Адвэнту, Вялікага посту, Велікоднага перыяду і дзён у актаве Пасхі. У гэтыя дні цэлебруецца Імша з дня з уласнымі чытаннямі.
Аднак у іншыя дні, калі не цэлебруецца абрадавая Імша, адно з чытанняў можна ўзяць з тых, якія прапануюцца ў Лекцыянарыі для абрадавай Імшы.
Агульная малітва прапускаецца, бо замест яе прамаўляецца літанія.

111. Пасля Евангелля мясцовы Касцёл просіць біскупа пасвяціць кандыдатаў. Упаўнаважаны на гэта прэзбітэр на пытанне біскупа публічна паведамляе, што ў дачыненні да кандыдатаў няма сумненняў. Кандыдаты перад біскупам і ўсімі вернымі выказваюць намер выконваць свой абавязак згодна з воляю Хрыста і Касцёла пад кіраўніцтвам біскупа. У літаніі ўсе просяць Божай ласкі для кандыдатаў.

112. Праз ускладанне рук біскупа і малітву пасвячэння кандыдатам удзяляецца дар Духа Святога для выканання прэзбітэрскага абавязку. Наступныя словы з’яўляюцца істотнымі і неабходнымі для сапраўднасці чыну: “Просім Цябе, усемагутны Ойча, дай гэтым слугам Тваім годнасць прэзбітэра; аднаві ў іх сэрцах Духа святасці; няхай яны верна выконваюць абавязак святарскага служэння другой ступені, прыняты ад Цябе, Божа, і прыкладам свайго жыцця спрыяюць выпраўленню звычаяў”.
Разам з біскупам прэзбітэры ўскладаюць рукі на кандыдатаў, каб гэтым засведчыць іх прыняцце ў стан прэзбітэраў.

113. Непасрэдна пасля малітвы пасвячэння пасвячаныя надзяваюць на сябе прэзбітэрскую стулу і арнат, што з’яўляецца знешнім знакам іх служэння, якое з гэтага часу яны будуць здзяйсняць у літургіі.
Гэтае служэнне больш поўна выяўляюць таксама іншыя знакі: намашчэнне рук азначае асаблівы ўдзел прэзбітэраў у святарстве Хрыста, уручэнне ім хлеба і віна паказвае на абавязак кіравання цэлебрацыяй Эўхарыстыі і наследавання ўкрыжаванага Хрыста.
Пацалунак біскупа – гэта нібы пячаць, што пацвярджае прыняцце іх у яго служэнне. Прэзбітэры пацалункам вітаюць пасвячаных, якія яднаюцца з імі ў супольным служэнні прэзбітэрскага стану.

114. У эўхарыстычнай літургіі пасвячаныя першы раз выконваюць сваё служэнне, канцэлебруючы яе з біскупам і з іншымі членамі прэзбітэрыя. Новапасвячаныя прэзбітэры займаюць першае месца.

IV. Што неабходна падрыхтаваць

115. Акрамя таго, што неабходна для цэлебрацыі Імшы, якую ўзначальвае біскуп, належыць падрыхтаваць:
а) кнігу з абрадамі пасвячэння;
б) арнаты для кожнага з прымаючых пасвячэнне;
в) палатняны грэміял;
г) святое хрызма;
д) усё, што патрэбна для абмывання рук як біскупа, так і пасвячаных.

116. Пасвячэнне звычайна адбываецца перад катэдрай; аднак калі для ўдзелу верных узнікае такая неабходнасць, пасад для біскупа рыхтуецца перад алтаром альбо ў іншым, больш зручным месцы.
Месцы для прымаючых пасвячэнне размяшчаюцца так, каб верныя добра бачылі літургічнае дзеянне.

117. Біскуп і канцэлебруючыя прэзбітэры апранаюць адпаведнае літургічнае адзенне, патрэбнае для цэлебрацыі Імшы.
Тыя, хто прымае пасвячэнне, апранаюць гумерал, альбу, пас і дыяканскую стулу.
Прэзбітэры, якія ўскладаюць рукі на прымаючых пасвячэнне, але не канцэлебруюць, апранаюць альбу і стулу альбо комжу і стулу паверх сутаны.
Колер літургічнага адзення павінен адпавядаць Імшы, якая цэлебруецца, альбо быць белым. Можна ўжываць таксама святочнае альбо больш урачыстае адзенне.
q
  1. Conc. Vat. II, Decr. de Presbyterorum ministerio et vita, Presbyterorum ordinis, 2.
  2. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, 28.
  3. Пар. тамсама.
  4. Пар. Conc. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, 26.
  5. Hippolytus, Traditio Apostolica, 8.
 
Пасвячэнне дыяканаў

УВОДЗІНЫ

І. Значэнне пасвячэння

173. Праз ускладанне рук, якое было перададзенае Апосталамі, пасвячаюцца дыяканы, каб дзякуючы сакрамэнтальнай ласцы яны дзейсна спаўнялі сваё служэнне. Таму ўжо ад даўніх апостальскіх часоў каталіцкі Касцёл мае ў вялікай пашане святы стан дыяканату1.

174. «Дыякан, з даручэння кампетэнтнай улады, можа ўрачыста ўдзяляць хрост, захоўваць і раздаваць Эўхарыстыю, ад імя Касцёла дапамагаць пры ўдзяленні сужэнства і благаслаўляць яго, удзяляць Віятык паміраючым, чытаць Святое Пісанне верным, настаўляць і заахвочваць народ, кіраваць набажэнствам і малітваю верных, здзяйсняць сакрамэнталіі, кіраваць абрадам жалобы і пахавання. Дыяканы, якія прысвячаюць сябе абавязкам любові і служэння, павінны памятаць словы св. Палікарпа: “Міласэрныя, старанныя, якія паступаюць згодна з праўдаю Пана, які стаў слугою ўсіх”»2.

175. Тыя, каго пасвячаюць у дыяканы, за выключэннем асобаў, якія праз шлюбы ўвайшлі ў інстытут кансэкраванага жыцця духавенства, павінны быць прынятыя біскупам у лік кандыдатаў3.

176. Праз дыяканскае пасвячэнне адбываецца ўступленне ў духоўны стан і інкардынацыя ў пэўнай дыяцэзіі ці персанальнай прэлатуры.

177. Праз добраахвотнае прыняцце цэлібату перад абліччам Касцёла кандыдаты да дыяканату па-новаму пасвячаюцца Хрысту. Публічна выявіць гэта абавязаныя таксама тыя, хто склаў шлюб вечнай чыстасці ў інстытуце кансэкраванага жыцця.

178. У цэлебрацыі пасвячэння дыяканам давяраецца абавязак Касцёла, які праслаўляе Бога і моліць Хрыста, а праз яго – Айца за збаўленне ўсяго свету. Таму дыяканы цэлебруюць Літургію гадзінаў за ўвесь народ Божы і нават за ўсіх людзей.

ІІ. Абавязкі і паслугі

179. Усе вернікі дыяцэзіі павінны маліцца за кандыдатаў у дыяканы, асабліва ў агульнай малітве падчас Імшы і ў малітвах Нешпараў.
Паколькі дыяканы “пасвячаюцца для прыслугоўвання біскупу”4, на іх пасвячэнне трэба запрашаць духоўных асобаў ды іншых вернікаў, каб як мага больш іх удзельнічала ў цэлебрацыі. Перш за ўсё належыць запрасіць на цэлебрацыю пасвячэння ўсіх дыяканаў дыяцэзіі.

180. Цэлебрантам пасвячэння з’яўляецца біскуп. Адзін з памочнікаў біскупа, адказных за падрыхтоўку кандыдатаў, на цэлебрацыі пасвячэння просіць ад імя Касцёла ўдзяліць пасвячэнне і адказвае на пытанне пра годнасць кандыдатаў.
У цэлебрацыі пасвячэння бяруць удзел дыяканы, якія апранаюць на пасвячаных дыяканскія шаты. Калі дыяканаў няма, гэта могуць зрабіць іншыя прыслугоўваючыя. Дыяканы, ці некаторыя з іх, вітаюць новапасвячаных братоў пацалункам на знак прыняцця іх у дыяканат.

ІІІ. Цэлебрацыя пасвячэння

181. Належыць, каб мясцовы Касцёл, у якім будуць служыць пасвячаныя дыяканы, быў падрыхтаваны да цэлебрацыі пасвячэння.
Самі кандыдаты павінны рыхтавацца да пасвячэння праз малітву ў маўчанні, удзельнічаючы на працягу прынамсі пяці дзён у рэкалекцыях.

182. Цэлебрацыя пасвячэння павінна адбывацца ў катэдральным касцёле альбо ў касцёлах тых супольнасцяў, з якіх паходзіць адзін ці некаторыя з кандыдатаў, альбо ў іншым больш значным касцёле.
Калі тыя, хто прымае пасвячэнне дыяканату, належаць да пэўнай супольнасці законнікаў, пасвячэнне можа адбывацца ў касцёле гэтай супольнасці, у якой яны будуць здзяйсняць сваё служэнне.

183. Паколькі дыяканат адзіны, належыць, каб на цэлебрацыі пасвячэння не рабілася ніякага адрознення паміж кандыдатамі з увагі на іх становішча. Але, паводле абставінаў, можна дапусціць асобную цэлебрацыю для дыяканаў жанатых і нежанатых.

184. Пасвячэнне павінна адбывацца з удзелам як мага большай колькасці верных у нядзелю ці ў свята, калі толькі пастырскія меркаванні не схіляюць да выбару іншага дня. Але выключаюцца Пасхальны Трыдуум, Папяльцовая серада, увесь Вялікі тыдзень, а таксама Успамін усіх памерлых вернікаў.

185. Пасвячэнне адбываецца падчас урачыстай цэлебрацыі Імшы, якую ўзначальвае біскуп, пасля заканчэння літургіі слова перад эўхарыстычнай літургіяй.
Можа цэлебравацца абрадавая Імша Пры пасвячэнні духоўных асобаў, за выключэннем урачыстасцяў, нядзеляў Адвэнту, Вялікага посту, Велікоднага перыяду і дзён у актаве Пасхі. У гэтыя дні цэлебруецца Імша з дня з уласнымі чытаннямі.
Аднак у іншыя дні, калі не цэлебруецца абрадавая Імша, адно з чытанняў можна ўзяць з тых, якія прапануюцца ў Лекцыянарыі для абрадавай Імшы.
Агульная малітва прапускаецца, бо замест яе прамаўляецца літанія.

186. Пасля Евангелля мясцовы Касцёл просіць біскупа пасвяціць кандыдатаў. Упаўнаважаны на гэта прэзбітэр на пытанне біскупа публічна паведамляе, што ў дачыненні да кандыдатаў няма сумненняў. Кандыдаты перад біскупам і ўсімі вернымі выказваюць намер выконваць свой абавязак згодна з воляю Хрыста і Касцёла пад кіраўніцтвам біскупа. У літаніі ўсе просяць Божай ласкі для кандыдатаў.

187. Праз ускладанне рук біскупа і малітву пасвячэння кандыдатам удзяляецца дар Духа Святога для выканання дыяканскага абавязку. Наступныя словы з’яўляюцца істотнымі і неабходнымі для сапраўднасці чыну: “Спашлі на іх, просім Цябе, Пане, Духа Святога, каб умацаваў іх семярычным дарам Тваёй ласкі для вернага выканання абавязку служэння”.

188. Непасрэдна пасля малітвы пасвячэння пасвячаныя надзяваюць на сябе дыяканскую стулу і далматыку, што з’яўляецца знешнім знакам іх служэння, якое з гэтага часу яны будуць здзяйсняць у літургіі.
Уручэнне кнігі Евангелля ўказвае на абавязак дыяканаў абвяшчаць Евангелле на літургічных цэлебрацыях і прапаведаваць словам і чынам веру Касцёла.
Пацалунак біскупа – гэта нібы пячаць, што пацвярджае прыняцце іх у яго служэнне. Дыяканы пацалункам вітаюць пасвячаных, якія яднаюцца з імі ў супольным служэнні дыяканскага стану.

189. У эўхарыстычнай літургіі пасвячаныя першы раз выконваюць сваё служэнне, дапамагаючы біскупу, рыхтуючы алтар, удзяляючы верным Камунію, а асабліва служачы пры келіху і прамаўляючы заклікі.

ІV. Што неабходна падрыхтаваць

190. Акрамя таго, што неабходна для цэлебрацыі Імшы, якую ўзначальвае біскуп, належыць падрыхтаваць:
а) кнігу з абрадамі пасвячэння;
б) стулы і далматыкі для кожнага з прымаючых пасвячэнне.

191. Пасвячэнне звычайна адбываецца перад катэдрай; аднак калі для ўдзелу верных узнікае такая неабходнасць, пасад для біскупа рыхтуецца перад алтаром альбо ў іншым, больш зручным месцы.
Месцы для прымаючых пасвячэнне размяшчаюцца так, каб верныя добра бачылі літургічнае дзеянне.

192. Біскуп і канцэлебруючыя прэзбітэры апранаюць адпаведнае літургічнае адзенне, патрэбнае для цэлебрацыі Імшы.
Тыя, хто прымае пасвячэнне, апранаюць гумерал, альбу і пас.
Колер літургічнага адзення павінен адпавядаць Імшы, якая цэлебруецца, альбо быць белым. Можна ўжываць таксама святочнае альбо больш урачыстае адзенне.
й

  1. Пар. Paulus VI, Litt. apost. Sacrum diaconatus Ordinem, 18 Iunii 1967: A.A.S. 59 (1967) 697-704.
  2. Conc. Vat.  II, Const. dogm. de Ecclesia, Lumen gentium, 29.
  3. Пар. Paulus VI, Litt. apost. Ad pascendum, № I: A.A.S. 64 (1972) 538; CIC, can. 1034.
  4. Hippolytus, Traditio Apostolica, 8.
 
<< Першая < Папярэдняя 1 2 3 4 Наступная > Апошняя >>

Старонка 2 з 4
Пры выкарыстанні матэрыялаў сайта спасылка на Catholic.By абавязкова.

Апошнія абнаўленні

11.07 12:38Пяць юнакоў залічаны на першы курс Духоўнай семінарыі ў Пінску
11.07 10:21Дублін: былы футбаліст «Манчэсцер Юнайтэд» стаў святаром
10.07 14:12Рэпартаж з Дубка — самай лясной капліцы ў Беларусі
10.07 11:39Капліцу Маці Божай Фацімскай асвяцілі ў шпіталі ў Бараўлянах
10.07 09:59Ты католік з Чэрыкава? Адгукніся!
08.07 20:48Урачыстасці Маці Божай прайшлі ў санктуарыі ў Тракелях
08.07 14:26Біскуп Антоні Дзям’янка асвяціў касцёл у Гарадцы (+фота)
07.07 15:18Біскуп Антоні Дзям'янка сустрэўся з удзельнікамі рэкалекцый у пінскай семінарыі
07.07 14:28Католікі Салігорка паедуць у Чэнстахову ...на ровары
07.07 12:29Гамілія на ХІV Звычайную нядзелю, Год А (9 ліпеня)

 
© 2003-2025 Канферэнцыя Каталіцкіх Біскупаў у Беларусі		 Кантакты